ఐల్ ఆఫ్ మాన్

Isle of Man

*Mannin, Ellan Vannin* (Manx)
Isle of Man; Mannin, Ellan Vannin (Manx)
British Crown Dependency
	; Flag ; Coat of arms
	Motto(s): Quocunque Jeceris Stabit (Latin); "Wherever you throw it, it shall stand"
	Anthem: "O Land of Our Birth"
	Location of the Isle of Man (green), in Europe (dark grey)
Sovereign state responsible for the Isle of Man	United Kingdom
Norse control	9th century
Scottish control	2 July 1266
English control	1399
Revested into British Crown	10 May 1765
Capital	Douglas; 54°09′N 4°29′W / 54.15°N 4.48°W; 54°14′06″N 4°31′30″W / 54.235°N 4.525°W
Official languages	English; Manx;
Ethnic groups (2021)	94.7% White; 3.1% Asian; 1.0% Mixed; 0.6% Black; 0.6% other;
Religion (2021)	54.7% Christianity; 43.8% no religion; 0.5% Islam; 0.5% Buddhism; 0.3% Hinduism; 0.1% Judaism; 0.2% other;
Demonym(s)	Manx
Government	Parliamentary constitutional monarchy
• Lord of Mann	Charles III
• Lieutenant governor	Sir John Lorimer
• Chief Minister	Alfred Cannan
Legislature	Tynwald
• Upper house	Legislative Council
• Lower house	House of Keys
Government of the United Kingdom
• Minister	Lord Ponsonby
Area
• Total	574 కి.మీ2 (222 చ. మై.) (178)
• Water (%)	1
Highest elevation	2,030 అ. (620 మీ)
Population
• 2024 census	84,523 (185th)
• Density	148/చ.కి. (383.3/చ.మై.) (87th)
GDP (PPP)	2025 estimate
• Total	$7.931 billion
• Per capita	$89,706 (9th)
GDP (nominal)	estimate
• Total	US$7.931 billion
HDI (2022)	0.940; very high · 15th
Currency	Pound sterling; Manx pound (£) (GBP)
Time zone	UTC±00:00 (GMT)
• Summer (DST)	UTC+01:00 (BST)
Date format	dd/mm/yyyy
Mains electricity	240 V, 50 Hz
Driving side	left
Calling code	+44
UK postcode	IM1 – IM99
ISO 3166 code	IM
Internet TLD	.im

ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ (మాంక్సు: మన్నిన్ [ˈmanɪnʲ], ఎల్లన్ వానిన్ [ˈɛlʲan ˈvanɪnʲ]), లేదా మన్ (/mæn/man),^[12]అనేది గ్రేటు బ్రిటను, ఐర్లాండ్ మధ్య ఐరిషు సముద్రంలో స్వయం పాలన కలిగిన బ్రిటిషు క్రౌన్ డిపెండెన్సీ. దేశాధినేతగా 3వ చార్లెసు లార్డు ఆఫ్ మన్ అనే బిరుదును కలిగి ఉన్నాడు. లెఫ్టినెంటు గవర్నరు ప్రాతినిధ్యం వహిస్తాడు. యునైటెడు కింగ్‌డం ప్రభుత్వం ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ సైనిక రక్షణకు బాధ్యత వహిస్తుంది. దానిని విదేశాలలో సూచిస్తుంది. కానీ ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ ఇప్పటికీ ప్రత్యేక అంతర్జాతీయ గుర్తింపును కలిగి ఉంది.^[13]

క్రీస్తుపూర్వం 6500 కి ముందు నుండి మానవులు ఈ ద్వీపంలో నివసిస్తున్నారు. సెయింటు పాట్రికు బోధనలను అనుసరించి ఐరిషు మిషనరీలు ఈ ద్వీపంలో స్థిరపడటం ప్రారంభించిన 5వ శతాబ్దంలో గేలికు సాంస్కృతిక ప్రభావం ప్రారంభమైంది.^[14] గోయిడెలికు భాషల శాఖ అయిన మాంక్సు భాష ఉద్భవించింది. 627లో నార్తంబ్రియా రాజు ఎడ్విను మెర్సియాలోని చాలా భాగాలతో పాటు ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్‌ను జయించాడు. 9వ శతాబ్దంలో నార్స్మెన్ థాలసోక్రటికు రాజ్యం ఆఫ్ ది ఐల్స్‌ను స్థాపించాడు. ఇందులో హెబ్రిడ్సు, ఉత్తర దీవులు ఉన్నాయి. అలాగే ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ దక్షిణ ద్వీపంగా ఉంది. 1093 నుండి 1103 వరకు నార్వే రాజు 3వ మాగ్నసు, 1099 - 1103 మధ్య మ్యాన్, ది ఐల్స్ రాజుగా పరిపాలించాడు.^[15]

1266లో నార్వే రాజు 6వ మాగ్నసు మ్యాన్‌ మీద తన ఆధిపత్యాన్ని పెర్తు ఒప్పందం ప్రకారం స్కాట్లాండ్ రాజు 3వ అలెగ్జాండరుకు విక్రయించాడు.^[16]స్కాట్లాండు, ఇంగ్లాండ్ రాజుల ప్రత్యామ్నాయ పాలన కాలం తర్వాత ఈ ద్వీపం 1399లో ఇంగ్లీషు క్రౌన్ భూస్వామ్య ప్రభువు అధికారం కిందకు వచ్చింది. 1765లో ఈ ప్రభువు బ్రిటిషు క్రౌన్‌లో తిరిగి నియమించబడ్డాడు. కానీ ఈ ద్వీపం 18వ శతాబ్దపు గ్రేట్ బ్రిటన్ రాజ్యంలో లేదా దాని వారసులైన యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్ ఆఫ్ గ్రేట్ బ్రిటన్, ఐర్లాండు ప్రస్తుత యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్ ఆఫ్ గ్రేట్ బ్రిటన్, నార్తర్ను ఐర్లాండు‌లో భాగం కాలేదు. ఇది ఎల్లప్పుడూ దాని అంతర్గత స్వపరిపాలనను నిలుపుకుంది. 1881లో ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ పార్లమెంటు టిన్వాల్డు సార్వత్రిక ఎన్నికల్లో మహిళలకు ఓటు హక్కును ఇచ్చిన ప్రపంచంలోనే మొట్టమొదటి జాతీయ శాసనసభగా అవతరించింది. అయితే ఇది వివాహిత మహిళలను మినహాయించింది.^[17]^[b]

తక్కువ పన్ను, ఆఫ్షోరు బ్యాంకింగు గమ్యస్థానంగా దాని స్థితి ద్వారా మాంకు ఆర్థిక వ్యవస్థ బలపడింది.^[18]^[19]^[20] భీమా, ఆన్‌లైను జూదం ఒక్కొక్కటి 17% జిఎన్‌ఐని ఉత్పత్తి చేస్తాయి. తరువాత 9%తో సమాచార, సమాచార సాంకేతికత, బ్యాంకింగు ఉన్నాయి.^[21] అయితే ఈ స్థితి మనీలాండరింగు, ఆర్థిక నేరాలు, ఉగ్రవాదానికి నిధులు సమకూర్చడం వంటి సమస్యలను కూడా తెచ్చిపెట్టింది^[22]ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ టిటి (టూరిస్టు ట్రోఫీ) మోటారు‌సైకిలు రేసులు.^[23]చిన్న లేదా తోకలు లేని జాతి మాంకు పిల్లికి కూడా ప్రసిద్ధి చెందింది.[24] ^[24] 2016లో యునెస్కో ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ బయోస్పియరు రిజర్వు హోదాను ప్రదానం చేసింది.^[25]

పేరువెనుక చరిత్ర

మాంక్స్: ఐల్ ఆఫ్ మాన్ కు ఎల్లన్ వానిన్ పేరు — ఎల్లన్ (మాంక్సు ఉచ్చారణ: [ɛlʲan]), అంటే "ద్వీపం" మన్నిను (IPA: [manɪnʲ]) జెనిటివు సందర్భంలో వానిన్ (IPA: [vanɪnʲ]) గా కనిపిస్తుంది. ప్రారంభ హల్లు మ్యుటేషను‌తో అందుకే ఎల్లను వానిను, "ఐలాండు ఆఫ్ మన్". ఆంగ్లంలో ఉపయోగించిన సంక్షిప్త రూపాన్ని మన్ లేదా మాన్ అని పిలుస్తారు. పేరు మొట్టమొదటి రికార్డు చేయబడిన మాంక్సు రూపం మను లేదా మన. ^[26]

క్లాసికలు రికార్డులు క్రీస్తుపూర్వం 1వ శతాబ్దంలో ప్రారంభమవుతాయి. జూలియసు సీజరు ద్వీపం పేరు మోనా అని గుర్తించాడు. ఇది తరువాత ద్వీపానికి కవితా ప్రత్యామ్నాయ పేరుగా మారింది.^[27] 1వ శతాబ్దం సిఇలో ప్లినీ ది ఎల్డరు దీనిని మోనాపియా లేదా మోనాబియాగా నమోదు చేశాడు. 2వ శతాబ్దం సిఇలో టోలెమీ దీనిని కోయిను గ్రీకులో మోనోడా (Mοναοιδα, మోనోయిడా) లేదా Mοναρινα (మోనారినా) అని గుర్తించాడు. అయితే రోమన్లు ఈ పేర్లను ఆంగ్లేసీ ద్వీపానికి, య్నిసు మోన్‌కు కూడా వర్తింపజేశారు.^[28] తరువాతి క్లాసికలు సూచనలలో ఐరిషు రచయితలు మెవానియా లేదా మెనావియా (ఒరోసియసు, 416),^[29] యుబోనియా లేదా యుమోనియా అని పేర్కొన్నారు.

పేరు పాత ఐరిషు రూపం మనౌ లేదా మనో. పాత వెల్షు రికార్డులు దీనిని మనవు అని పిలిచాయి. ఇది మనవు గొడోడిను‌లో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. ఇది ఉత్తర బ్రిటన్లోని ‌దిగువ ఫిర్తు ఆఫ్ ఫోర్తు వెంట ఉన్న ఒక పురాతన జిల్లా పేరు.^[30] ఇది ఐస్లాండు వాసుల సాగాలలో మోన్ అని కనిపిస్తుంది.^[31][31] ఈ పేరు బహుశా వెల్షు భాషలో ఆంగ్లేసీ ద్వీపం పేరు అయిన య్నిసు మోన్ తో సంబంధం కలిగి ఉండవచ్చు. ^[30] సాధారణంగా 'పర్వతం' అనే సెల్టిక్ పదం నుండి ఉద్భవించింది, (వెల్షు మైనిడ్డు, బ్రెటను మెనెజు, స్కాటిషు గేలికు మోనాదు లలో ప్రతిబింబిస్తుంది), ప్రోటో-సెల్టికు మోనియోసు నుండి వచ్చింది.^[32]^[33]

ఈ పేరు కనీసం రెండవసారి ఐరిషు పురాణాలలో మనన్నాను మాకు లిర్ పేరు (వెల్షు మనావైడాను ఫ్యాబు ల్లురు కు అనుగుణంగా) తో సంబంధం కలిగి ఉంది. ^[34] తొలి ఐరిషు పౌరాణిక గ్రంథాలలో మనన్నాను మరో ప్రపంచానికి రాజు, కానీ 9వ శతాబ్దపు సనాసు కోర్మైకు ఒక యూహెమెరైజ్డు మనన్నాను ను "ఐల్ ఆఫ్ మాన్ లో నివసించిన, దానికి పేరు పెట్టిన ప్రసిద్ధ వ్యాపారి" గా గుర్తిస్తాడు.^[35] (ఇతరులు ఆ దీవినే వ్యాపారికి తన పేరును ఇచ్చిందని సూచిస్తున్నప్పటికీ, పీల్‌లోని ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ మ్యూజియంలోని "హౌసు ఆఫ్ మనన్నాన్"లో ప్రదర్శించబడిన దానిని చూడండి.) తరువాత 1504 నాటి మాంక్సు కవితలో మనన్నాను మొదటి మానవ రాజుగా నమోదు చేయబడ్డాడు. .^[36]

చరిత్ర

ప్రధాన వ్యాసం: ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ చరిత్ర

క్రీ.పూ. 8000 మధ్య శిలాయుగం చివరి భాగంలో చివరి మంచు యుగం ముగిసిన తరువాత సముద్ర మట్టాలు పెరగడంతో ఈ ద్వీపం చుట్టుపక్కల ద్వీపాల నుండి తెగిపోయింది. క్రీస్తుపూర్వం 6500 కి ముందు కొంత కాలం సముద్రంలో ప్రయాణించడం ద్వారా మానవులు దీనిని వలసరాజ్యం చేశారు.^[37] మొదటి నివాసులు వేటగాళ్ళు, మత్స్యకారులు. వారి సాధనాల ఉదాహరణలు మాంక్సు మ్యూజియంలో ఉంచబడ్డాయి.^[38]

నియోలిథికు కాలం వ్యవసాయం ప్రారంభానికి గుర్తుగా ఉంది. ప్రజలు మోగోల్డు పారిషు‌లోని కాష్టలు యిన్ ఆర్డు, లాక్సీలోని కింగ్ ఓర్రీ సమాధి, క్రెగ్నేషు సమీపంలోని ముల్ హిల్, సెయింటు జాన్సు‌లోని బల్లాహర్రా రాళ్ళు వంటి మెగాలిథికు స్మారక చిహ్నాలను నిర్మించడం ప్రారంభించారు. స్థానిక రోనాల్డ్స్‌వే బాన్ సంస్కృతులు కూడా ఉన్నాయి.^[39]

కాంస్య యుగంలో సమాధి దిబ్బల పరిమాణం తగ్గింది. అలంకారమైన కంటైనర్లతో రాతితో కప్పబడిన సమాధులలో ప్రజలు మృతదేహాలను ఉంచారు. కాంస్య యుగం సమాధి దిబ్బలు గ్రామీణ ప్రాంతాలలో దీర్ఘకాలిక గుర్తులుగా నిలిచాయి. ^[40]

పురాతన రోమన్లు ఈ ద్వీపం గురించి తెలుసుకుని దానిని ఇన్సులా మనావియా అని పిలిచారు.^[41]రోం బ్రిటానియా ప్రావిన్సు‌ను పాలించిన నాలుగు శతాబ్దాలలో రోమను సైన్యం ఐరిషు సముద్రాన్ని నియంత్రించింది. ఆంగ్లేసీలోని ఉత్పాదక పొలాల నుండి ఇంగ్లీషు - స్కాటిషు సరిహద్దులోని రోమను స్థావరాలకు వ్యవసాయ వస్తువులను సురక్షితంగా తరలించడానికి వీలు కల్పించింది. మాన్‌లో కొన్ని రోమను కళాఖండాలు మాత్రమే కనుగొనబడ్డాయి. ఇది బ్రిటానియా యుగంలో మనిషికి వ్యూహాత్మక విలువ లేకపోవడాన్ని సూచిస్తుంది. మాన్‌లో ఇంకా రోమను లైట్హౌసు‌లు లేదా సిగ్నలు టవర్లు కనుగొనబడలేదు.^[42]

5వ శతాబ్దంలో ఐర్లాండు నుండి పెద్ద ఎత్తున వలసలు గేలికైజేషను ప్రక్రియను వేగవంతం చేశాయి. ఇది ఓఘం శాసనాల ద్వారా రుజువు చేయబడింది. మాంక్సు భాష అభివృద్ధి చెందింది. ఇది ఐరిషు, స్కాటిషు గేలిక్‌ఉలతో దగ్గరి సంబంధం ఉన్న గోయిడెలికు భాష.^[43]

7వ శతాబ్దంలో మానవుడు నార్తంబ్రియాకు చెందిన ఆంగ్లో-సాక్సను రాజు ఎడ్విను నియంత్రణలోకి వచ్చింది. ఆ తర్వాత అతను మాన్ నుండి ఐర్లాండు‌లోకి దాడులు ప్రారంభించాడు. మాన్ మీద నార్తంబ్రియన్లు ఎంత ప్రభావం చూపారో తెలియదు. కానీ మాన్ మీద స్థల పేర్లు పాత ఆంగ్ల మూలానికి చెందినవి చాలా తక్కువగా ఉన్నాయి.^[44]

8వ శతాబ్దం చివరిలో వైకింగు‌లు వచ్చారు. వారు టిన్వాల్డు‌ను స్థాపించారు. ఇప్పటికీ ఉన్న అనేక భూ విభాగాలను ప్రవేశపెట్టారు. 1266లో నార్వే రాజు 6వ మాగ్నసు పెర్తు ఒప్పందంలో స్కాట్సు రాజు 3వ అలెగ్జాండరుకు దీవులను అప్పగించాడు. కానీ మాన్ మీద స్కాటిషు పాలన 1275 వరకు బలంగా స్థిరపడలేదు. కాజిల్టౌను సమీపంలోని రోనాల్డ్సు‌వే యుద్ధంలో మాంక్సు ఓడిపోయారు.

1290లో ఇంగ్లాండు రాజు 1వ ఎడ్వర్డు మానవుడిని స్వాధీనం చేసుకోవడానికి వాల్టరు డి హంటరు‌కోంబేను పంపాడు. 1313 వరకు ఇది ఆంగ్లేయుల చేతుల్లోనే ఉంది. ఐదు వారాల పాటు కాజిలు రుషెను‌ను ముట్టడించిన తర్వాత రాబర్టు ది బ్రూసు దానిని స్వాధీనం చేసుకున్నాడు.^[45] 1314లో దీనిని అర్గిలు‌కు చెందిన జాన్ బకాచు ఆంగ్లేయుల కోసం తిరిగి స్వాధీనం చేసుకున్నాడు. 1317లో దీనిని స్కాట్సు కోసం 1వ ఎర్ల్ ఆఫ్ మోరే, ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ ప్రభువు థామసు రాండోల్ఫు తిరిగి స్వాధీనం చేసుకున్నాడు. దీనిని 1333 వరకు స్కాట్సు ఆధీనంలో ఉంచుకున్నారు. ఆ తర్వాత కొన్ని సంవత్సరాలు రెండు రాజ్యాల మధ్య నియంత్రణ ముందుకు వెనుకకు సాగింది. 1346లో చివరిసారిగా ఆంగ్లేయులు దానిని స్వాధీనం చేసుకున్నారు. ^[46] ఇంగ్లీషు క్రౌన్ ద్వీపం మీద తన పాలనను ప్రభువులు, మాగ్నెటు‌లకు అప్పగించింది. టిన్వాల్డు ద్వీపం ప్రభుత్వానికి సంబంధించిన చట్టాలను అన్ని విధాలుగా ఆమోదించాడు. దాని ఆర్థిక విషయాల మీద నియంత్రణ కలిగి ఉన్నాడు. కానీ లార్డు ఆఫ్ మాన్ ఆమోదానికి లోబడి ఉన్నాడు.

1765లో రివెస్టు‌మెంటు చట్టం జరిగింది. దీని ద్వారా అథోలు డ్యూకు‌ల భూస్వామ్య హక్కులను కొనుగోలు చేసి బ్రిటిషు క్రౌన్‌లో చేర్చారు^[47] 1866లో ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ పరిమిత గృహ పాలనను పొందింది. పాక్షికంగా హౌస్ ఆఫ్ కీస్‌కు ప్రజాస్వామ్య ఎన్నికలు జరిగాయి. కానీ లెజిస్లేటివు కౌన్సిలు‌ను క్రౌన్ నియమించింది. అప్పటి నుండి ప్రజాస్వామ్య ప్రభుత్వం క్రమంగా విస్తరించబడింది. (ఓటును పురుషులతో సమానంగా మహిళలకు విస్తరించారు. చాలా లెజిస్లేటివు కౌన్సిలు‌ను ఇప్పుడు హౌసు ఆఫ్ కీస్ ఎన్నుకుంటుంది.)

రెండు ప్రపంచ యుద్ధాల సమయంలో ఈ ద్వీపం శత్రు దేశాల నుండి వచ్చిన వ్యక్తులను నిర్బంధించడానికి ఉపయోగించబడింది.^[48] ఇటీవలి కాలంలో ద్వీపం ఆర్థిక వ్యవస్థ తక్కువ పన్నులు వంటి వివిధ సందర్భాలలో నియంత్రణ ఆర్బిట్రేజు నుండి ప్రయోజనం పొందింది. .^[49]ఇవి సంపన్న వ్యక్తులను ఆకర్షించాయి. సాపేక్షంగా తక్కువ ప్రభుత్వ జోక్యంతో పాటు ఆఫ్షోరు ఆర్థిక సేవలు, ఇటీవల జూదం వంటి పరిశ్రమలను ఆకర్షించాయి.^[50]^[51]

ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ 250 కంటే ఎక్కువ చారిత్రాత్మక ప్రదేశాలను రిజిస్టర్డు భవనాలుగా నియమించింది.^[52]

భౌగోళికం

ప్రధాన వ్యాసం: ఐల్ ఆఫ్ మాన్ భౌగోళిక శాస్త్రం

ఇవి కూడా చూడండి: ఐల్ ఆఫ్ మాన్ భూగర్భ శాస్త్రం, ఐల్ ఆఫ్ మాన్ దీవుల జాబితా, ఐల్ ఆఫ్ మాన్ బయోటా

ఐల్ ఆఫ్ మాన్ అనేది ఉత్తర ఐరిషు సముద్రం మధ్యలో ఉన్న ఒక ద్వీపం, తూర్పున ఇంగ్లాండు నుండి, పశ్చిమాన ఉత్తర ఐర్లాండు, ఉత్తరాన స్కాట్లాండు (దగ్గరగా) దాదాపు సమాన దూరంలో ఉంది, దక్షిణాన వేల్సు నైరుతిలో రిపబ్లికు ఆఫ్ ఐర్లాండు దూరంలో ఉంది. ఇది 52 కిలోమీటర్లు (32 మైళ్ళు) పొడవు, దాని వెడల్పు వద్ద 22 కిలోమీటర్లు (14 మైళ్ళు) వెడల్పు ఉంటుంది. దీని వైశాల్యం దాదాపు 572 చదరపు కిలోమీటర్లు (221 చదరపు మైళ్ళు).^[53] మ్యాన్ ద్వీపంతో పాటు, ఐల్ ఆఫ్ మాన్ రాజకీయ విభాగంలో సమీపంలోని కొన్ని చిన్న ద్వీపాలు ఉన్నాయి: కాలానుగుణంగా నివసించే కాఫ్ ఆఫ్ మాన్,^[54] చికెన్ రాక్ (దీని మీద సిబ్బంది లేని లైట్హౌసు ఉంది), సెయింటు పాట్రిక్సు ఐల్, సెయింట్ మైఖేల్సు ఐల్. వీటిలో చివరి రెండు శాశ్వత రోడ్లు/కాజ్‌వేలు ద్వారా ప్రధాన ద్వీపానికి అనుసంధానించబడి ఉన్నాయి.

ఉత్తర, దక్షిణ ప్రాంతాలలోని కొండల శ్రేణులు మధ్య లోయ ద్వారా వేరు చేయబడ్డాయి. దీనికి విరుద్ధంగా ఉత్తర మైదానం సాపేక్షంగా చదునుగా ఉంటుంది. ప్రధానంగా చల్లని కాలంలో పశ్చిమ స్కాట్లాండ్ నుండి హిమనదీయ పురోగతి జలనిక్షేపాలను కలిగి ఉంటుంది. ఉత్తరాన ఉన్న పాయింటు ఆఫ్ ఐర్ వద్ద ఇటీవల నిక్షేపించబడిన షింగిలు బీచు‌లు ఉన్నాయి. ఈ ద్వీపంలో 600 మీటర్లు (2,000 అడుగులు) కంటే ఎక్కువ ఎత్తులో ఉన్న షింగిలు బీచు‌లు (గులకరాళ్ళతో కూడిన సముద్రతీరాలు) ఉన్నాయి. స్నాఫెలు, 620 మీటర్లు (2,034 అడుగులు) ఎత్తు ఉంటుంది. ^[53] ఒక పాత సామెత ప్రకారం శిఖరం నుండి ఐదు రాజ్యాలను చూడవచ్చు: మ్యాన్, స్కాట్లాండ్, ఇంగ్లాండ్, ఐర్లాండ్, వేల్స్, స్వర్గం.^[55]^[56] కొన్ని వెర్షన్లు సముద్రం లేదా నెప్ట్యూన్, ఆరవ రాజ్యాన్ని జోడిస్తాయి. ^[57]

వాతావరణం

మ్యాన్ ఐల్ సమశీతోష్ణ సముద్ర వాతావరణాన్ని కలిగి ఉంటుంది (కోప్పెను Cfb). బ్రిటిషు దీవుల భూభాగంలో సగటు వర్షపాతం సగటు కంటే ఎక్కువగా ఉంటుంది. ఎందుకంటే మ్యాన్ ఐల్ ఐర్లాండు నుండి చాలా దూరంలో ఉంది. తద్వారా తేమ పేరుకుపోతుంది. సగటు వర్షపాతం స్నాఫెలు‌లో అత్యధికంగా ఉంటుంది. ఇక్కడ ఇది సంవత్సరానికి 1,900 మిల్లీమీటర్లు (75 అంగుళాలు) ఉంటుంది. దిగువ స్థాయిలలో ఇది సంవత్సరానికి 800 మిల్లీమీటర్లు (31 అంగుళాలు) ఉంటుంది. పొడి ప్రదేశాలలో ఐర్లాండ్ లేదా ఇంగ్లాండ్‌లోని ఎక్కువ భాగం కంటే ఎండ ఎక్కువగా ఉంటుంది. అధికారిక రోనాల్డ్సు‌వే స్టేషను వద్ద సంవత్సరానికి 1,651 గంటలు ఉంటుంది.^[58] 1983 జూలై 12న రోనాల్డ్సు‌వేలో అత్యధికంగా 28.9 °C (84.0 °F) ఉష్ణోగ్రత నమోదైంది. ఐరిషు సముద్రం మితమైన ఉపరితల ఉష్ణోగ్రతల కారణంగా ద్వీపం కొన్నిసార్లు ఉత్తర ఇంగ్లాండు‌ను తాకే వేడిని పొందదు. స్థిరమైన నీటి ఉష్ణోగ్రత అంటే గాలి మంచు చాలా అరుదు. సగటున సంవత్సరానికి పది సార్లు మాత్రమే సంభవిస్తుంది. ^[58]

2019 మే 10న ముఖ్యమంత్రి హోవార్డు క్వాయిలు మాట్లాడుతూ, మానవజన్య వాతావరణ మార్పుల ముప్పు కారణంగా ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ ప్రభుత్వం అత్యవసర పరిస్థితి ఉందని గుర్తించిందని పేర్కొన్నారు.^[59]

శీతోష్ణస్థితి డేటా - Ronaldsway, Isle of Man (1991–2020)
నెల	జన	ఫిబ్ర	మార్చి	ఏప్రి	మే	జూన్	జూలై	ఆగ	సెప్టెం	అక్టో	నవం	డిసెం	సంవత్సరం
అత్యధిక రికార్డు °C (°F)	13.3 (55.9)	13.2 (55.8)	17.1 (62.8)	20.0 (68.0)	24.0 (75.2)	27.5 (81.5)	28.9 (84.0)	27.8 (82.0)	26.5 (79.7)	22.7 (72.9)	16.3 (61.3)	15.0 (59.0)	28.9 (84.0)
సగటు గరిష్ఠ °C (°F)	11.5 (52.7)	11.2 (52.2)	12.7 (54.9)	15.7 (60.3)	20.0 (68.0)	21.8 (71.2)	23.0 (73.4)	21.3 (70.3)	20.0 (68.0)	17.1 (62.8)	14.2 (57.6)	12.4 (54.3)	24.2 (75.6)
సగటు అధిక °C (°F)	8.5 (47.3)	8.4 (47.1)	9.4 (48.9)	11.5 (52.7)	14.3 (57.7)	16.5 (61.7)	18.2 (64.8)	18.2 (64.8)	16.6 (61.9)	13.8 (56.8)	11.1 (52.0)	9.2 (48.6)	13.0 (55.4)
రోజువారీ సగటు °C (°F)	6.4 (43.5)	6.2 (43.2)	7.0 (44.6)	8.7 (47.7)	11.2 (52.2)	13.6 (56.5)	15.4 (59.7)	15.5 (59.9)	14.0 (57.2)	11.5 (52.7)	8.9 (48.0)	7.1 (44.8)	10.5 (50.8)
సగటు అల్ప °C (°F)	4.3 (39.7)	3.9 (39.0)	4.5 (40.1)	5.8 (42.4)	8.1 (46.6)	10.6 (51.1)	12.5 (54.5)	12.7 (54.9)	11.4 (52.5)	9.2 (48.6)	6.7 (44.1)	4.9 (40.8)	7.9 (46.2)
సగటు కనిష్ఠ °C (°F)	−0.9 (30.4)	−0.8 (30.6)	−0.2 (31.6)	1.1 (34.0)	3.4 (38.1)	6.5 (43.7)	8.9 (48.0)	8.4 (47.1)	6.6 (43.9)	3.6 (38.5)	1.0 (33.8)	−0.7 (30.7)	−2.3 (27.9)
అత్యల్ప రికార్డు °C (°F)	−7.8 (18.0)	−5.8 (21.6)	−6.0 (21.2)	−3.4 (25.9)	−0.8 (30.6)	1.4 (34.5)	5.3 (41.5)	4.9 (40.8)	1.0 (33.8)	−1.5 (29.3)	−4.0 (24.8)	−7.0 (19.4)	−7.8 (18.0)
సగటు అవపాతం mm (inches)	82.5 (3.25)	65.5 (2.58)	62.5 (2.46)	55.1 (2.17)	54.6 (2.15)	62.4 (2.46)	59.1 (2.33)	67.4 (2.65)	70.6 (2.78)	103.3 (4.07)	105.2 (4.14)	95.0 (3.74)	883.2 (34.78)
సగటు వర్షపాతపు రోజులు (≥ 1.0 mm)	14.2	11.4	10.9	10.0	9.8	9.3	10.2	10.8	11.2	13.4	15.8	14.7	141.7
నెలవారీ సరాసరి ఎండ పడే గంటలు	54.6	82.8	127.3	181.9	235.3	213.4	203.5	190.2	145.9	105.4	63.9	47.0	1,651.2
Source 1: Met Office^[60]
Source 2: Météo Climat,^[61] Infoclimat^[62]

పాలన

ప్రధాన వ్యాసం: ఐల్ ఆఫ్ మాన్ ప్రభుత్వం

ద్వీపం రక్షణకు చివరికి మంచి పాలనకు అంతర్జాతీయ వేదికలలో ద్వీపానికి ప్రాతినిధ్యం వహించడానికి యునైటెడు కింగ్‌డం బాధ్యత వహిస్తుంది. అయితే ద్వీపం సొంత పార్లమెంటు, ప్రభుత్వం అన్ని దేశీయ విషయాల మీద అధికారం కలిగి ఉంటాయి.^[63]

రాజకీయ నిర్మాణం

ఇవి కూడా చూడండి: మాంక్స్ చట్టం

ద్వీపం పార్లమెంటు టిన్వాల్డు 979 లేదా అంతకు ముందు నుండి నిరంతరంగా ఉనికిలో ఉందని చెప్పబడింది. ఇది ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతనమైన నిరంతర పాలక సంస్థగా మారింది. అయితే ప్రారంభకాలానికి సంబంధించిన ఆధారాలు లభించనప్పటికీ చాలా ఆధారాలు తరువాతి తేదీకి మద్దతు ఇస్తున్నాయి. ^[64] టిన్వాల్డు అనేది ద్విసభ లేదా త్రిసభ శాసనసభ. ఇందులో హౌసు ఆఫ్ కీస్ (16 సంవత్సరాల ఓటింగు వయస్సుతో సార్వత్రిక ఓటు హక్కు ద్వారా నేరుగా ఎన్నుకోబడుతుంది). శాసన మండలి (పరోక్షంగా ఎన్నికైన, ఎక్స్-అఫిషియో సభ్యులను కలిగి ఉంటుంది) ఉన్నాయి. ఈ రెండు సంస్థలు టిన్వాల్డు కోర్టుగా ఉమ్మడి సమావేశంలో కూడా కలిసి సమావేశమవుతాయి.

ప్రభుత్వ కార్యనిర్వాహక విభాగం మంత్రుల మండలి: ఇది టిన్వాల్డు సభ్యులతో కూడి ఉంటుంది (సాధారణంగా హౌస్ ఆఫ్ కీస్ సభ్యులు, శాసన మండలి సభ్యులను కూడా మంత్రులుగా నియమించవచ్చు). దీనికి ముఖ్యమంత్రి నేతృత్వం వహిస్తారు.

దేశాధినేత ఉప-రాజ్య విధులను లెఫ్టినెంటు గవర్నరు నిర్వహిస్తారు.

విదేశీ సంబంధాలు - భద్రత

ప్రధాన వ్యాసం: ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ బాహ్య సంబంధాలు

యునైటెడు కింగ్‌డం వివిధ చట్టాలలో "యునైటెడు కింగ్‌డం" ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్‌ను మినహాయించబడింది. చారిత్రాత్మకంగా యుకె దాని బాహ్య, రక్షణ వ్యవహారాలను చూసుకుంది. ద్వీపం కోసం శాసనం చేయడానికి అత్యున్నత అధికారాన్ని కలిగి ఉంది. అయితే 2007లో ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ యుకె ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ అంతర్జాతీయ గుర్తింపు అభివృద్ధికి చట్రాలను ఏర్పాటు చేసే ఒప్పందం మీద సంతకం చేశాయి.^[65] ప్రత్యేక మాంక్ పౌరసత్వం లేదు. పౌరసత్వం యుకె చట్టం పరిధిలోకి వస్తుంది మాంక్ ప్రజలను బ్రిటిషు పౌరులుగా వర్గీకరిస్తారు. ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ ఐర్లాండు మధ్య సంబంధాలు, సాంస్కృతిక మార్పిడికి సుదీర్ఘ చరిత్ర ఉంది. ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ చారిత్రాత్మక మాంక్స్ భాష దాని ఆధునిక పునరుజ్జీవింపబడిన వైవిధ్యం స్కాటిషు గేలికు, ఐరిషు భాష రెండింటికీ దగ్గరి సంబంధం కలిగి ఉన్నాయి. 1947లో ఐర్లాండు టావోయిసీచు(ప్రధానమంత్రి) అయిన ఎమోన్ డి వాలెరా, అంతరించిపోతున్న మాంక్స్ భాషను కాపాడటానికి ప్రయత్నాలకు నాయకత్వం వహించాడు.^[66]

రక్షణ

ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ యునైటెడు కింగ్‌డం‌లో భాగం కాదు; అయితే, దాని రక్షణ, బాహ్య వ్యవహారాలకు యుకె బాధ్యత వహిస్తుంది. .^[67] ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్‌లో స్వతంత్ర సైనిక దళాలు లేవు. అయినప్పటికీ హెచ్‌ఎంఎస్ రామ్సే అదే పేరుతో ఉన్న పట్టణంతో అనుబంధంగా ఉంది.^[68] 1938 నుండి 1955 వరకు బ్రిటిషు టెరిటోరియలు ఆర్మీ (టిఎ) మాంక్స్ రెజిమెంటు ఉంది. ఇది రెండవ ప్రపంచ యుద్ధంలో విస్తృతమైన చురుకుగా పనిచేసింది.^[69] ఇంగ్లీషు అంతర్యుద్ధం సమయంలో మాన్ లార్డు కూడా అయిన 7వ ఎర్ల్ ఆఫ్ డెర్బీ ఒక్కొక్క పారిషు నుండి 10 మందిని (మొత్తం 170) రాజు కోసం పోరాడాలని నిర్బంధించాడు; వీరిలో ఎక్కువ మంది 1651లో జరిగిన విగాను లేను యుద్ధంలో మరణించారు. 1779లో మూడు కంపెనీలతో కూడిన ఫెన్సిబులు రెజిమెంటు అయిన మాంక్స్ ఫెన్సిబులు కార్ప్సు ఏర్పాటయ్యాయి; ఇది 1783లో అమెరికను స్వాతంత్ర్య యుద్ధం ముగింపులో రద్దు చేయబడింది. తరువాత ఫ్రెంచి విప్లవాత్మక యుద్ధాలు, నెపోలియను యుద్ధాల సమయంలో రాయలు మాంక్స్ ఫెన్సిబుల్సు ఏర్పాటయ్యాయి. 1793లో 1వ బెటాలియను (3 కంపెనీలతో కూడినది) ఏర్పాటైంది. 1795లో 2వ బెటాలియను (10 కంపెనీలతో కూడినది) ఏర్పాటైంది.^[70] 1798 ఐరిష్ తిరుగుబాటు సమయంలో ఇది చురుకుగా పనిచేసింది. 1802లో రెజిమెంటు రద్దు చేయబడింది. ^[71] నెపోలియను యుద్ధాల సమయంలో ద్వీపాన్ని రక్షించడానికి, రెవెన్యూకి సహాయం చేయడానికి 1803లో మాంక్స్ ఫెన్సిబుల్సు, మూడవ దళం ఏర్పాటైంది. ఇది 1811లో రద్దు చేయబడింది.^[72]రెండవ ప్రపంచ యుద్ధంలో గృహ రక్షణ కోసం ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ హోం గార్డు ఏర్పాటైంది. .^[73] 2015లో బ్రిటిషు ఆర్మీ రిజర్వు బహుళ-సామర్థ్య నియామక, శిక్షణ విభాగం డగ్లసు‌లో స్థాపించబడింది. .^[74]

మాంక్సు ‌మన్ స్థితి

ప్రధాన వ్యాసం: మాంక్స్‌మన్ పాస్‌పోర్టు

ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ పౌరసత్వం లేదు; ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ నివాసితులు బ్రిటిషు పౌరసత్వానికి అర్హులు. పూర్తి యుకె బ్రిటిషు పాస్‌పోర్టు లేదా బ్రిటిషు ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ పాస్‌పోర్టు పొందవచ్చు.

ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్, డగ్లసు‌లోని పాస్‌పోర్టు కార్యాలయం, ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ లెఫ్టినెంటు గవర్నరు కోసం దరఖాస్తులను అంగీకరించి ప్రాసెసు చేస్తుంది. ఆయన "బ్రిటిషు పాస్‌పోర్టు - ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్" పేరుతో ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ జారీ చేసిన బ్రిటిషు పాస్‌పోర్టు‌లను జారీ చేయడానికి అధికారికంగా బాధ్యత వహిస్తాడు. బ్రిటిషు జాతీయత చట్టం 1981 ద్వారా యుకె సెక్రటరీ ఆఫ్ స్టేట్‌కు ఇవ్వబడిన అధికారాలు లెఫ్టినెంటు గవర్నరు ద్వారా ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ వరకు విస్తరించి ఉన్నాయి. ఆ ప్రాంతంలో ఉపయోగించబడుతున్నాయి. ^[75]

ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ జారీ చేసిన బ్రిటిషు పాస్‌పోర్టు‌లు ప్రస్తుతం ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్‌లో నివసించే ఏ బ్రిటిషు పౌరుడికైనా, ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్‌తో అర్హత కలిగిన దగ్గరి వ్యక్తిగత సంబంధం కలిగి ఉన్న బ్రిటిషు పౌరులకైనా జారీ చేయబడతాయి. కానీ ఇప్పుడు యుకెలో లేదా రెండు ఇతర క్రౌన్ డిపెండెన్సీలలో ఒకదానిలో బెయిలివికు ఆఫ్ జెర్సీ లేదా బెయిలివికు ఆఫ్ గ్వెర్న్సీలో నివసిస్తున్నవారికి జారీచేయబడుతుంది.

యూరోపియను యూనియను

ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ ఎప్పుడూ ఇఇసి లేదా యూరోపియను యూనియను (ఇయు)లో భాగం కాలేదు. లేదా దానికి ప్రత్యేక హోదా లేదు. అందువలన ఇది యుకె ఇయు సభ్యత్వం మీద2016 (బ్రెక్సిటు) ప్రజాభిప్రాయ సేకరణలో పాల్గొనలేదు.^[76] అయితే ఇది ఇయు కస్టమ్సు ప్రాంతంలో యుకె రోం ఒప్పందంలోకి ప్రవేశించే చట్టంలోని ప్రోటోకాలు 3లో భాగంగా చేర్చబడింది. ఇది సుంకాలు లేకుండా ఇయు అంతటా మాంక్ వస్తువులను వర్తకం చేయడానికి అనుమతిస్తుంది.^[77]

ఇది ఇయు అంతర్గత మార్కెట్టు‌లో భాగం కాదు, మూలధనం, సేవలు, శ్రమ కదలిక మీద ఇప్పటికీ పరిమితులు ఉన్నాయి. ఇయు పౌరులు పరిమితి లేకుండా ద్వీపంలో ప్రయాణించడానికి, నివసించడానికి అర్హులు, కానీ పని చేయడానికి కాదు.^[78]^[79]2017లో క్రౌన్ డిపెండెన్సీల స్థానాలు బ్రెక్సిటు చర్చలలో చేర్చబడ్డాయని యుకె, ధృవీకరించింది.^[80] బ్రెక్సిటు ఉపసంహరణ ఒప్పందం ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్‌ను దాని ప్రాదేశిక పరిధిలో స్పష్టంగా చేర్చింది. కానీ దాని గురించి వేరే ప్రస్తావన లేదు.^[81]^[82]

కామన్వెల్తు ఆఫ్ నేషన్సు

ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ కామన్వెల్తు ఆఫ్ నేషన్సు‌లో సభ్యత్వం లేదు. యునైటెడు కింగ్‌డంతో ఉన్న సంబంధం కారణంగా ఇది కామన్వెల్తు పార్లమెంటరీ అసోసియేషను, కామన్వెల్తు గేమ్సు‌తో సహా అనేక కామన్వెల్తు సంస్థలలో పాల్గొంటుంది. ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ ప్రభుత్వం కామన్వెల్తు‌తో మరింత సమగ్ర సంబంధం కోసం పిలుపునిచ్చింది.^[83] కామన్వెల్తు ప్రభుత్వ అధిపతుల సమావేశాలతో సహా కామన్వెల్తు సంస్థలు, సమావేశాలలో మరింత ప్రత్యక్ష ప్రాతినిధ్యం, మెరుగైన భాగస్వామ్యం ఉంది.^[84] ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ ముఖ్యమంత్రి ఇలా అన్నారు: "కామన్వెల్తు‌తో దగ్గరి సంబంధం ఉంటే ద్వీపం అంతర్జాతీయ సంబంధాలకు మరింత అభివృద్ధికి అవకాశం లభిస్తుంది.^[85]

రాజకీయాలు

ప్రధాన వ్యాసం: ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ రాజకీయాలు

ఇవి కూడా చూడండి: ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్‌లోని రాజకీయ పార్టీల జాబితా, ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్‌లో ఎన్నికలు

చాలా మంది మాంక్ రాజకీయ నాయకులు రాజకీయ పార్టీల ప్రతినిధులుగా కాకుండా స్వతంత్రులుగా ఎన్నికలకు పోటీ చేస్తారు. రాజకీయ పార్టీలు ఉన్నప్పటికీ వాటి ప్రభావం యునైటెడు కింగ్‌డం‌లో ఉన్నంత బలంగా లేదు.

ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్‌లో మూడు రాజకీయ పార్టీలు ఉన్నాయి:

లిబరలు వానిన్ పార్టీ (2006లో స్థాపించబడింది) హౌసు ఆఫ్ కీసు‌లో ఒక స్థానాన్ని కలిగి ఉంది; ఇది ఎక్కువ మాంకు స్వయంప్రతిపత్తిని, ప్రభుత్వంలో మరింత జవాబుదారీతనాన్ని ప్రోత్సహిస్తుంది.
మాంక్ లేబరు పార్టీ చురుకుగా ఉంది. 20వ శతాబ్దంలో ఎక్కువ కాలం అనేక ఎంహెచ్‌కెను కలిగి ఉంది. 2021 సార్వత్రిక ఎన్నికల నుండి హౌసు ఆఫ్ కీస్‌లో ఇద్దరు ఎంఎల్‌పి సభ్యులు ఉన్నారు. ఇద్దరూ మహిళలే.
ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ గ్రీను పార్టీ 2016లో స్థాపించబడింది. కానీ స్థానిక ప్రభుత్వ స్థాయిలో మాత్రమే ప్రాతినిధ్యం కలిగి ఉంది.^[86]

ద్వీపంలో అనేక స్థానిక సమూహాలు కూడా ఉన్నాయి. మెక్ వానిను సార్వభౌమ గణతంత్ర స్థాపనను సమర్థించారు.^[87] ద్వీపం పాలనలో ప్రవేశపెట్టాల్సిన మూడు కీలక అంశాల కోసం పాజిటివు యాక్షను గ్రూపు ప్రచారం: బహిరంగ జవాబుదారీ ప్రభుత్వం, ప్రజా ఆర్థికాల మీద కఠినమైన నియంత్రణ, న్యాయమైన సమాజం.^[88]

స్థానిక ప్రభుత్వం

ప్రధాన వ్యాసం: ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్‌లో స్థానిక ప్రభుత్వం

ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్‌లోని స్థానిక ప్రభుత్వం పాక్షికంగా ద్వీపంలోని 17 పురాతన పారిషు‌ల మీద ఆధారపడి ఉంటుంది. నాలుగు రకాల స్థానిక అధికారులు ఉన్నాయి:

డగ్లసు నగరానికి ఒక కార్పొరేషను, కాజిలు‌టౌను, పీలు, రామ్సే పట్టణ జిల్లాలకు కమిషనర్ల సంస్థలు
కిర్కు మైఖేలు, ఓంచను జిల్లాలు
పోర్టు ఎరిను, పోర్టు సెయింటు మేరీ గ్రామ జిల్లాలు
13 పారిషు జిల్లాలు (ఆ చారిత్రాత్మక పారిషు‌లు, లేదా వాటి కలయికలు లేదా భాగాలు, ఇవి గతంలో పేర్కొన్న జిల్లాల పరిధిలోకి రావు).
ఈ జిల్లాలలో ప్రతిదానికి దాని స్వంత కమిషనర్ల సంఘం ఉంది.

ఎల్‌జిబిటి హక్కులు

ప్రధాన వ్యాసం: ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్‌లో ఎల్‌జిబిటి హక్కులు

స్వలింగ లైంగిక కార్యకలాపాలను చట్టబద్ధం చేసిన బ్రిటిష్ దీవులలో ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ చివరి ప్రదేశం. 1967 నుండి ఇంగ్లాండు, వేల్సు‌లో ఇది చట్టబద్ధంగా ఉన్నప్పటికీ 1992 వరకు ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్‌లో ఇది చట్టవిరుద్ధంగా ఉంది.^[89]^[90]

మునుపటి మాంక్ చట్టాల ప్రకారం స్వలింగ సంపర్కుల నేరాలకు పాల్పడిన స్వలింగ సంపర్కులకు ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ మాజీ ముఖ్యమంత్రి హోవార్డు క్వాయిలు "క్షమాపణ అర్హత లేని" జారీ చేశారు.^[91]

ప్రజా సేవలు

విద్య

ప్రధాన వ్యాసం: ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్‌లో విద్య

ప్రజా విద్యను విద్య, క్రీడ & సంస్కృతి విభాగం పర్యవేక్షిస్తుంది. ముప్పై రెండు ప్రాథమిక పాఠశాలలు, ఐదు మాధ్యమిక పాఠశాలలు, యూనివర్సిటీ కాలేజ్ ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ ఈ విభాగం కింద పనిచేస్తున్నాయి.^[92]

ఆరోగ్యం

ప్రధాన వ్యాసాలు: ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్‌లో ఆరోగ్యం, ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్‌లో ఆరోగ్య సంరక్షణ

మాన్ నివాసితులలో మూడింట రెండు వంతుల మంది అధిక బరువు లేదా ఊబకాయంతో బాధపడుతున్నారు. పది మందిలో నలుగురు శారీరకంగా నిష్క్రియాత్మకంగా ఉన్నారు. నాలుగింట ఒక వంతు మంది అతిగా తాగేవారు, పన్నెండు మందిలో ఒకరు సిగరెట్లు తాగేవారు, దాదాపు 15% మంది సాధారణ ఆరోగ్యం సరిగా లేకపోవడంతో బాధపడుతున్నారు.^[93] నివాసితులు, సందర్శకుల కోసం ఆరోగ్య, సామాజిక సంరక్షణ శాఖ ప్రజారోగ్య పథకం ద్వారా ఆరోగ్య సంరక్షణ యుకె నుండి అందించబడుతుంది.^[94]

నేరం

వ్యక్తులు లేదా ఆస్తి మీద జరిగే నేరాలను ఎక్కువగా కొలిచే మనిషిలో నేర తీవ్రత రేటు, ఇటీవలి సంవత్సరాలలో హింసాత్మక నేరాల రేటు పెరుగుతున్నప్పటికీ, యునైటెడు కింగ్‌డంలో కంటే గణనీయంగా తక్కువగా ఉంది. చాలా హింసాత్మక నేరాలు చట్టవిరుద్ధమైన మాదకద్రవ్యాల వ్యాపారంతో ముడిపడి ఉన్నాయి.^[95]

మనీలాండరింగు, ఆర్థిక నేరాలు, ఉగ్రవాదానికి నిధులు సమకూర్చడం వంటి తీవ్రమైన సమస్యలను పరిష్కరించడానికి "మొత్తం-ద్వీప విధానం" అనే వ్యూహాన్ని మాన్ ప్రభుత్వం రూపొందించింది. ^[96]

అత్యవసర సేవలు

ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ ప్రభుత్వం ఐదు అత్యవసర సేవలను నిర్వహిస్తుంది. ^[97]ఇవి:
ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ కాన్స్టాబులరీ (పోలీస్)
ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ కోస్ట్‌గార్డ్
ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ ఫైర్ అండ్ రెస్క్యూ సర్వీస్
ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ అంబులెన్స్ సర్వీస్
ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ సివిల్ డిఫెన్స్ కార్ప్స్

ఈ సేవలన్నీ ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ ప్రభుత్వ హోం వ్యవహారాల శాఖ ద్వారా నేరుగా నియంత్రించబడతాయి. యునైటెడ్ కింగ్‌డం నుండి స్వతంత్రంగా ఉంటాయి. అయినప్పటికీ ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ కాన్స్టాబులరీ స్వచ్ఛందంగా బ్రిటిషు ఇన్‌స్పెక్టరేటు ఆఫ్ పోలీసు తనిఖీకి లొంగిపోతుంది,^[98] ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ కోస్ట్‌గార్డ్ వైమానిక-సముద్ర రక్షణ కార్యకలాపాల కోసం హిస్ మెజెస్టి కోస్టుగార్డు (యుకె)ను ఒప్పందం కుదుర్చుకుంటుంది.

శ్మశానవాటిక

ఈ ద్వీపం ఏకైక శ్మశానవాటిక డగ్లసు‌లోని గ్లెన్‌క్రచెరీ రోడ్డు‌లో ఉంది. డగ్లసు బరో కౌన్సిలు నిర్వహిస్తుంది. సాధారణంగా నలుగురు సిబ్బందితో పనిచేసే ఈ సంస్థ మార్చి 2020లో కోవిడ్-19 మహమ్మారి ముప్పుకు ప్రతిస్పందనగా శ్మశానవాటికలో మరింత సిబ్బంది అవసరం ఔతుందని సిబ్బందిని 12 మందికి పెంచుతున్నట్లు కౌన్సిలు నాయకుడు ప్రకటించారు.^[99]

ఆర్థిక వ్యవస్థ

ప్రధాన వ్యాసం: ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ ఆర్థిక వ్యవస్థ

ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్‌లో మూలధన లాభాలలో పన్ను, సంపద పన్ను, స్టాంపు డ్యూటీ లేదా వారసత్వ పన్ను లేదు. ^[100] ఔఇనప్పటికీ 22% ఆదాయపు పన్ను రేటు (ఏప్రిల్ 2024 నాటికి) ఉంది.^[101]పన్ను పరిమితి అమలులో ఉంది: ఒక వ్యక్తి చెల్లించాల్సిన గరిష్ట పన్ను మొత్తం £2,00,000 యూరోలు లేదా జంటలు తమ ఆదాయాలను సంయుక్తంగా అంచనా వేయాలని ఎంచుకుంటే £4,00,000 యోరోలు. వ్యక్తిగత ఆదాయాన్ని అంచనా వేసి, రెమిటెన్సు ప్రాతిపదికన కాకుండా ప్రపంచవ్యాప్త ఆదాయ ప్రాతిపదికన పన్ను విధించబడుతుంది. దీని అర్థం ప్రపంచవ్యాప్తంగా సంపాదించిన అన్ని ఆదాయాలను ద్వీపంలో సంపాదించిన లేదా తీసుకువచ్చిన ఆదాయం కంటే మాంక్స్ పన్నుకు అంచనా వేయవచ్చు. నివాసితులు, నివాసితులు కానివారికి కార్పొరేషను పన్ను ప్రామాణిక రేటు 0%. £5,00,000 యూరోలు కంటే ఎక్కువ రిటైలు వ్యాపార లాభాలు, బ్యాంకింగు వ్యాపార ఆదాయం 10% పన్ను విధించబడతాయి. అయితే ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్‌లో ఉన్న భూమి, భవనాల నుండి అద్దె (లేదా ఇతర) ఆదాయం మీద 20% పన్ను విధించబడుతుంది. ^[102]

వ్యక్తిగతంగా కార్పొరేటు పన్ను భారం తక్కువగా ఉండడం ^[103], కార్పొరేటు యాజమాన్యం ప్రజా రిజిస్ట్రీలు లేకపోవడం^[104] వ్యక్తులు, కార్పొరేషన్లకు పన్ను ఎగవేత వ్యూహాలను అందిస్తుంది; దీని ఫలితంగా పన్ను ప్రయోజనం, ఆర్థిక గోప్యతను కోరుకునే వారి నుండి పెద్ద మొత్తంలో నిధులు వస్తాయి.^[105] ఆర్థిక వ్యవస్థ పూర్వ ప్రధానమైన ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్‌లో వ్యవసాయం, చేపలు పట్టడం, పర్యాటకం ప్రాముఖ్యత తదనుగుణంగా తగ్గింది.^[106]తక్కువ-పన్ను క్రౌన్ డిపెండెన్సీల మాదిరిగానే, మ్యాన్ ఆర్థిక వ్యవస్థలో ఆర్థిక సేవలు, హై-టెక్నాలజీ కంపెనీలకు షెల్ కార్పొరేషన్లు, ఆన్లైను జూదం, ఆన్లైను గేమింగు,^[107] సినిమా నిర్మాణం, అధిక నికర విలువ కలిగిన వ్యక్తులకు పన్ను స్వర్గధామాలుగా ఉన్నాయి. ^[108]^[109]వందలాది మంది స్థానిక నివాసితులు "స్ట్రా మ్యాన్" డైరెక్టర్లు, షెల్ కంపెనీల వాటాదారులుగా పనిచేస్తున్నందున ఈ కార్యకలాపాలు మ్యాన్‌కు కొన్ని అధిక-ఆదాయ ఉద్యోగాలను తెచ్చిపెట్టాయి.^[110] ఇలాంటి పథకాలు అధిక-నికర విలువ కలిగిన వ్యక్తులు తమ పన్ను బాధ్యతలను తగ్గించుకోవడానికి, వారి ఆర్థిక లావాదేవీలను ప్రజల పరిశీలన నుండి రక్షించుకోవడానికి ఒక మార్గాన్ని అందిస్తాయి.^[111]^[106] పారడైజు పేపర్సు‌లో వివరించినట్లుగా^[112] ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ ఆర్థిక వ్యవస్థలో పన్ను ఎగవేత, మాదకద్రవ్యాల అమ్మకాల నుండి మనీలాండరింగు, ఆయుధాల అమ్మకాల నుండి మనీ బదిలీలు, ఇతర దేశాల (ముఖ్యంగా రష్యా) ప్రభుత్వ ఖజానాలను దోచుకోవడం వంటి విస్తృతమైన చట్టవిరుద్ధ ఆర్థిక కార్యకలాపాలు ఉన్నాయి.^[113] ఈ నిధులు ఎక్కువగా లండను ఆర్థిక మార్కెట్లలోకి మళ్లించబడతాయి.^[114] 2014లో మాంక్స్ ప్రభుత్వ ఆదాయంలో దాదాపు 10% ఆన్లైన్ జూదం సైటు‌లు అందించాయి. ^[115]

మాన్ ప్రభుత్వం ఏర్పాటు చేసిన చట్టపరమైన చర్యల ప్రభావం అనిశ్చితంగా ఉన్నప్పటికీ ఈ అక్రమ కార్యకలాపాలను మ్యాన్‌ మీద నియంత్రించే ప్రయత్నం జరిగింది. ^[116] జూన్ 2023 నాటికి మనీలాండరింగు నిరోధక చర్యలు, ఉగ్రవాదానికి నిధులు సమకూర్చడం మీద యూరోపియన్ యూనియన్ నిపుణుల కమిటీ అయిన మనీవాల్ ప్రకారం మనీలాండరింగు నిరోధక, ఉగ్రవాదానికి ఆర్థిక సహాయం అందించే అవసరాలను ఎదుర్కోవడానికి మ్యాను ప్రమాణాలకు అనుగుణంగా లేడు.^[117]

ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ ఎంటరుప్రైజు విభాగం 12 కీలక రంగాలలో వైవిధ్యభరితమైన ఆర్థిక వ్యవస్థను నిర్వహిస్తుంది. ^[118]జిఎన్‌పి ప్రకారం అతిపెద్ద రంగాలు భీమా, ఆన్లైన్ క్యాసినో కార్యకలాపాలు వీటిలో ప్రతి ఒక్కటి జిఎన్‌పి 17%, తరువాత ఐసిటి బ్యాంకింగు 9% చొప్పున ఉన్నాయి. 2016 జనాభా లెక్కల ప్రకారం మొత్తం 41,636 మంది ఉద్యోగులు ఉన్నారు .^[119]ఉపాధి పరంగా అతిపెద్ద రంగాలు "వైద్య, ఆరోగ్యం", "ఆర్థిక, వ్యాపార సేవలు", నిర్మాణం, రిటైలు, ప్రజా పరిపాలన ఉన్నాయి.^[120] ఏరోస్పేసు, ఆహార, పానీయాల పరిశ్రమ మీద దృష్టి సారించిన తయారీ రంగం^[121] దాదాపు 2000 మంది కార్మికులను నియమించింది. స్థూల దేశీయ ఉత్పత్తి (జిడిపి)లో 5% వాటాను అందిస్తుంది. ఈ రంగం లేజరు ఆప్టిక్సు, పారిశ్రామిక వజ్రాలు, ఎలక్ట్రానిక్సు, ప్లాస్టికు‌లు ఏరోస్పేసు ప్రెసిషను ఇంజనీరింగు‌ను అందిస్తుంది. ఒకప్పుడు ఆర్థిక వ్యవస్థకు ప్రధానమైనవిగా ఉన్న పర్యాటకం, వ్యవసాయం, చేపలు పట్టడం, ఇప్పుడు ద్వీపం జిడిపికి చాలా తక్కువ సహకారాన్ని అందిస్తున్నాయి. మ్యాన్‌లో నిరుద్యోగిత రేటు 1% కంటే తక్కువగా ఉంది.^[122]

వాణిజ్యం ఎక్కువగా యునైటెడు కింగ్‌డంతో జరుగుతుంది. ఈ ద్వీపం యుకెతో కస్టమ్సు యూనియను‌లో ఉంది. సంబంధిత ఆదాయాలు కామన్ పర్సు ఒప్పందం కింద పూల్ చేసి పంచుకోబడతాయి. దీని అర్థం ఛానలు దీవులలో ఆనందించే మద్యం, ఇతర వస్తువుల మీద ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ ఎక్సైజు ఆదాయం తక్కువగా ఉండదు.^[119] మాంక్స్ ప్రభుత్వం ఆర్థిక సహాయం అందించడం ద్వారా ద్వీప ప్రదేశాలలో సినిమాలు తీయడానికి ప్రోత్సహిస్తుంది. 1995 నుండి ద్వీపంలో 100 కి పైగా సినిమాలు నిర్మించబడ్డాయి.^[123]ఇటీవల ఈ ద్వీపం చలనచిత్రం, టెలివిజను, వీడియో ఇస్పోర్ట్సు‌లో సాధారణ డిజిటలు మీడియా పరిశ్రమను ఆకర్షించడానికి చాలా విస్తృతమైన వ్యూహాన్ని తీసుకుంది.^[124]

ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ ప్రభుత్వ లాటరీ 1986 నుండి 1997 వరకు నిర్వహించబడింది. 1999 డిసెంబరు 2 నుండి ఈ ద్వీపం యునైటెడు కింగ్‌డం నేషనలు లాటరీలో పాల్గొంది.^[125]^[126] యునైటెడు కింగ్‌డం వెలుపల ఉన్న ఏకైక అధికార పరిధి ఈ ద్వీపం, ఇక్కడ యుకె నేషనలు లాటరీని ఆడటం సాధ్యమవుతుంది.^[127] 2010 నుండి ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్‌లోని ప్రాజెక్టులకు జాతీయ లాటరీ గుడ్ కాజెసు ఫండింగు‌ను పొందడం కూడా సాధ్యమైంది.^[128]^[129] గుడ్ కాజెస్ నిధులను మాంక్స్ లాటరీ ట్రస్టు పంపిణీ చేస్తుంది.^[130]ద్వీపంలో అమ్ముడైన టిక్కెట్ల మీద టిన్వాల్డు 12% లాటరీ సుంకాన్ని పొందుతుంది.

20వ శతాబ్దం మొదటి అర్ధభాగంలో పర్యాటకుల సంఖ్య గరిష్ట స్థాయికి చేరుకుంది. దక్షిణ ఐరోపాకు చౌక ప్రయాణం విజృంభణకు ముందు. అనేక సారూప్య ఇంగ్లీషు సముద్రతీర రిసార్టు‌లలో పర్యాటకం క్షీణించింది. ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ టూరిజం బోర్డు ఇటీవల తన పర్యాటక పరిశ్రమను వైవిధ్యపరచడానికి "డార్క్ స్కై డిస్కవరీ" సైటు‌లలో పెట్టుబడి పెట్టింది. డార్కు స్కైసు‌ను సాధారణంగా యుకె అంతటా ప్రజలు నామినేటు చేస్తారని భావిస్తున్నారు. అయితే ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ టూరిజం బోర్డు వారి బృందంలోని ఒకరిని ద్వీపంలోని 27 ప్రదేశాలను పౌరులను నామినేటు చేయమని అప్పగించింది. అత్యున్నత నాణ్యత గల "పాలపుంత" సైటు‌ల ఈ క్లస్టరు.^[131] ఇప్పుడు ద్వీపంలో బాగా ప్రచారం చేయబడింది. ఈ ప్రభుత్వ పుష్ సమర్థవంతంగా గుర్తింపు పొందిన డార్క్ స్కై సైటు‌ల సంఖ్యలో ద్వీపానికి ముందంజ వేసింది. అయితే ఇది జాతీయ స్థాయిలో ప్రచారం చేయని యుకెతో పోల్చినప్పుడు ఇది వక్రీకరించబడిన అభిప్రాయాన్ని సృష్టించింది. అక్కడ డార్కు స్కై సైటు‌లను ప్రభుత్వ విభాగాలు సామూహికంగా కాకుండా పట్టణం, నగరం గ్రామీణ ప్రాంతాలలోని ప్రజలచే కాలక్రమేణా నామినేటు చేయబడతాయని భావిస్తున్నారు.^[132]

2017లో ద్వీపం ఆర్థిక పరిశ్రమకు ప్రోత్సాహాన్ని అందించడానికి అంతర్జాతీయ స్టాకు ఎక్స్ఛేంజు కార్యాలయం ప్రారంభించబడింది.^[133]

సమాచార రంగం

ప్రధాన వ్యాసం: ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ మీద కమ్యూనికేషన్సు

ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ లోని ప్రధాన టెలిఫోను ప్రొవైడరు మాంక్సు టెలికాం. ఈ ద్వీపంలో రెండు మొబైల్ ఆపరేటర్లు ఉన్నారు: గతంలో మాంక్సు ప్రోంటో అని పిలువబడే మాంక్స్ టెలికాం, సురే. క్లౌడు9 ద్వీపంలో మూడవ మొబైలు ఆపరేటరు‌గా కొద్దికాలం పనిచేసింది. కానీ తరువాత నుండి ఉపసంహరించుకుంది.^[134]

బ్రాడు‌బ్యాండు ఇంటర్నెటు సేవలు నాలుగు స్థానిక ప్రొవైడర్ల ద్వారా అందుబాటులో ఉన్నాయి: వై-మాంక్స్, డొమిసిలియం, మాంక్స్ కంప్యూటరు బ్యూరో మాంక్స్ టెలికాం, స్థానికేతర ఆఫరు‌లు ద్వీపం అంతటా అందుబాటులో ఉన్న స్టారు‌లింకు నుండి ఇటీవలి పెట్టుబడితో కవరేజీని అందించడం ప్రారంభించాయి. ఈ ద్వీపానికి దాని స్వంత ఐటియు దేశ కోడు లేదు కానీ బ్రిటిషు దేశ కోడు (+44) ద్వారా యాక్సెస్ చేయబడుతుంది. టెలిఫోను నంబర్లు బ్రిటిషు టెలిఫోను నంబరింగు ప్రణాళికలో భాగం, ల్యాండు‌లైను‌లకు స్థానిక డయలింగు కోడు‌లు 01624, మొబైలు‌లకు 07524, 07624, 07924 ఉన్నాయి. అయితే, యుకె నుండి ద్వీపానికి చేసే కాల్స్‌కు సాధారణంగా యుకెలోని కాల్స్‌కు భిన్నంగా ఛార్జీ విధించబడుతుంది. ఏదైనా "కలుపుకొని ఉన్న నిమిషాల" ప్యాకేజీలలో చేర్చబడవచ్చు లేదా చేర్చబడకపోవచ్చు.^[135]^[136]

1996లో ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ ప్రభుత్వం .im నేషనల్ టాప్-లెవల్ డొమైను (టిఎల్‌డి)ని ఉపయోగించడానికి అనుమతి పొందింది. దాని వినియోగానికి అంతిమ బాధ్యతను కలిగి ఉంది. ఈ డొమైను‌ను ద్వీపానికి చెందిన ఇంటర్నెటు సర్వీసు ప్రొవైడరు అయిన డొమిసిలియం రోజువారీగా నిర్వహిస్తుంది. డిసెంబరు 2007లో మాంక్సు ఎలక్ట్రిసిటీ అథారిటీ, దాని టెలికమ్యూనికేషన్సు అనుబంధ సంస్థ, ఇ-ల్లాన్ కమ్యూనికేషన్సు, ద్వీపాన్ని ప్రపంచవ్యాప్త ఫైబరు-ఆప్టికు నెట్వర్కు‌కు అనుసంధానించే కొత్త ఫైబరు-ఆప్టికు లింకు‌ను వేయడం ప్రారంభించింది. 2021 ఆగస్టులో ఎలోను మస్కు ఉపగ్రహ ఇంటర్నెటు సర్వీసు స్టార్‌లింకు ద్వీపంలోని ఒక గ్రౌండు స్టేషను నుండి పనిచేయడానికి లైసెన్సు పొందిందని నివేదించబడింది.

ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్‌లో మూడు రేడియో స్టేషన్లు ఉన్నాయి: మాంక్స్ రేడియో, ఎనర్జీ ఎఫ్‌ఎం, 3ఎఫ్‌ఎం.

ఇన్సులరు టెలివిజను సేవ లేదు, కానీ స్థానిక ట్రాన్స్మిటర్లు బ్రిటిషు ప్రధాన భూభాగ డిజిటలు ప్రసారాలను ఫ్రీ-టు-ఎయిర్ డిజిటలు టెరెస్ట్రియలు సర్వీసు ఫ్రీవ్యూ ద్వారా తిరిగి ప్రసారం చేస్తాయి. ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్‌ను బిబిసి వన్, బిబిసి టూ టెలివిజన్ సేవల కోసం బిబిసి నార్తు వెస్టు, ఐటివి కోసం ఐటివి గ్రెనడా అందిస్తున్నాయి.

28.2° తూర్పున ఉన్న ఉపగ్రహాల సమూహం నుండి స్కై, ఫ్రీసాటు వంటి అనేక టెలివిజను సేవలు ఉపగ్రహం ద్వారా అందుబాటులో ఉన్నాయి. అలాగే 19.2° తూర్పున ఉన్న ఆస్ట్రా ఉపగ్రహాలు, హాట్ బర్డు వంటి యూరపు‌లోని ఇతర ఉపగ్రహాల నుండి సేవలు కూడా అందుబాటులో ఉన్నాయి.

ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్‌లో మూడు వార్తాపత్రికలు ఉన్నాయి. అన్నీ వారపత్రికలు, ఎడిన్‌బర్గ్ మీడియా కంపెనీ జాన్‌స్టన్ ప్రెస్, విభాగం అయిన ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ వార్తాపత్రికల యాజమాన్యంలో ఉన్నాయి. ^[137] ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ కొరియరు (పంపిణీ 36,318) ఉచితం, ద్వీపంలోని ఇళ్లకు పంపిణీ చేయబడుతుంది. మిగిలిన రెండు వార్తాపత్రికలు ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ ఎగ్జామినరు (సర్క్యులేషను 13,276) మాంక్స్ ఇండిపెండెంటు (సర్క్యులేషను 12,255).^[138]

1973లో యుకె జనరలు పోస్టు ఆఫీసు నుండి స్వాధీనం చేసుకున్న ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ పోస్ట్ ఆఫీస్ పోస్టలు సేవల బాధ్యత. డిహెచ్‌ఎల్, FedEx, హీర్మేసు యూరపు వంటి స్వతంత్ర పోస్టలు సేవలు కూడా ఉన్నాయి.

రవాణా

ప్రధాన వ్యాసం: ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్‌లో రవాణా

ప్రభుత్వ యాజమాన్యంలోని బస్ ఆపరేటరు బస్ వానిను నిర్వహించే సమగ్ర బస్సు నెట్వర్కు ఉంది.^[139]

డగ్లసు‌లోని ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ సీ టెర్మినల్‌లో హేషాం‌కు, నుండి లివర్పూలు‌కు, నుండి సాధారణ ఫెర్రీలు ఉన్నాయి. శీతాకాలంలో మరింత పరిమిత టైం‌టేబులు నడుస్తుంది. రెండు నౌకలు మనన్‌ మ్యాంక్స్‌మన్. 2020 మధ్యలో ప్రజలచే పేరు పెట్టబడిన, హ్యుండాయ్ నిర్మించిన తరువాతిది 2023లో వచ్చింది. త్వరలో బెను మై క్రీ నుండి ఎక్కువగా స్వాధీనం చేసుకుంది. బెల్‌ఫాస్టు, డబ్లిను‌కు నుండి పరిమిత వేసవి-సేవలు మాత్రమే కూడా ఉన్నాయి. డబ్లిను మార్గం క్రిస్మసు సమయంలో కూడా నడుస్తుంది. ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ టిటి సమయంలో ఉత్తర ఐర్లాండు‌లోని లార్ను‌కు నుండి పరిమిత సంఖ్యలో సెయిలింగు‌లు పనిచేస్తాయి. అన్ని ఫెర్రీలను ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ స్టీం ప్యాకెటు కంపెనీ నిర్వహిస్తుంది.^[140]

ద్వీపంలోని ఏకైక వాణిజ్య విమానాశ్రయం రోనాల్డ్సు‌వేలోని ఐల్ ఆఫ్ మ్యాను విమానాశ్రయం. యునైటెడు కింగ్‌డం, ఐర్లాండు‌లోని అనేక విమానాశ్రయాలకు ప్రత్యక్ష షెడ్యూల్డు, చార్టర్డు విమానాలు ఉన్నాయి.^[141]

ఈ ద్వీపంలో మొత్తం 688 మైళ్లు (1,107 కిమీ)^[142]ప్రజా రహదారులు ఉన్నాయి. అవన్నీ చదును చేయబడ్డాయి. జాతీయ వేగ పరిమితి లేదు; స్థానిక వేగ పరిమితులు మాత్రమే నిర్ణయించబడ్డాయి. కొన్ని రోడ్లకు వేగ పరిమితి లేదు. నిర్లక్ష్యంగా డ్రైవింగు చేయడం, ఇతర డ్రైవింగు నిబంధనల గురించి నియమాలు యుకె మాదిరిగానే అమలు చేయబడతాయి.^[143] కొన్ని వాహనాలకు క్రమం తప్పకుండా వాహన పరీక్షలు చేయవలసిన అవసరం ఉంది (యుకెలో ఎంఒటి పరీక్ష మాదిరిగానే).^[144]

ఈ ద్వీపంలో ఆవిరితో నడిచే, విద్యుత్తు‌తో కూడిన విస్తృతమైన నారో-గేజ్ రైల్వే వ్యవస్థ ఉండేది. కానీ చాలా వరకు ఆవిరి రైల్వే ట్రాకు‌లను చాలా సంవత్సరాల క్రితం సేవ నుండి తొలగించారు. తరువాత ట్రాకు తొలగించబడింది. 2023 నాటికి డగ్లసు, పోర్టు ఎరిను మధ్య ఆవిరి రైల్వే, డగ్లసు, రామ్సే మధ్య విద్యుత్తు రైల్వే, స్నాఫెలు‌ను అధిరోహించే విద్యుత్తు పర్వత రైల్వే ఉన్నాయి. ^[145]

రాజధాని డగ్లసు‌లోని సముద్ర తీరంలో అత్యంత పురాతనమైన గుర్రపు ట్రాం సర్వీసులలో ఒకటి ఉంది. ఇది 1876లో స్థాపించబడింది.^[145]

అంతరిక్ష వాణిజ్యం

ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ అభివృద్ధి చెందుతున్న ప్రైవేటు అంతరిక్ష ప్రయాణ సంస్థలకు కేంద్రంగా మారింది.^[146]చంద్రుని మీదకు రోబోటు‌ను పంపే మొదటి ప్రైవేటు నిధులతో కూడిన జట్టుకు $30 మిలియన్ల యూరోలు పోటీ అయిన గూగులు లూనారు ఎక్స్ ప్రైజు‌లో పోటీపడే అనేక మంది ఈ ద్వీపం మీద ఆధారపడి ఉన్నారు. ఎక్సు ప్రైజు కోసం జట్టు శిఖరాగ్ర సమావేశం 2010 అక్టోబరులో ఈ ద్వీపంలో జరిగింది.^[147] 2011 జనవరిలో ఎక్సాలిబరు అల్మాజు యాజమాన్యంలోని రెండు పరిశోధనా అంతరిక్ష కేంద్రాలు ఈ ద్వీపానికి చేరుకున్నాయి. జర్బీ సమీపంలోని మాజీ ఆర్ఎ ఎఫ్ జర్బీలోని ఎయిర్‌ఫీల్డు‌లోని ఎయిర్‌క్రాఫ్టు హ్యాంగరు‌లో ఉంచబడ్డాయి.^[148]

విద్యుత్తు సరఫరా

ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్‌లోని విద్యుత్తు సరఫరాను మాంక్స్ యుటిలిటీసు అథారిటీ నిర్వహిస్తుంది. ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ గ్రేట్ బ్రిటను జాతీయ గ్రిడు‌కు 40 మెగావాట్లు ఆల్టర్నేటింగు కరెంటు లింక్ (ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ టు ఇంగ్లాండు ఇంటర్కనెక్టరు) ద్వారా అనుసంధానించబడి ఉంది. జలవిద్యుత్తు, సహజ వాయువు, డీజిలు జనరేటర్లు కూడా ఉన్నాయి. వాల్నీ విండు ఫాం కంటే దాదాపు సగం పరిమాణంలో 700 మెగావాట్ల ఆఫ్షోరు విండ్ ఫాంను కూడా ప్రభుత్వం ప్లాను చేసింది.^[149]

గ్యాసు సరఫరా

ప్రధాన వ్యాసం: ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ గ్యాసు పరిశ్రమ

1836 నుండి ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్‌లోని వినియోగదారులకు లైటింగు, తాపన కోసం గ్యాసు సరఫరా చేయబడుతోంది. మొదట టౌను గ్యాసు‌గా, తరువాత ద్రవీకృత పెట్రోలియం గ్యాసు (ఎల్‌పిజి); 2003 నుండి సహజ వాయువు అందుబాటులో ఉంది. భవిష్యత్తులో హైడ్రోజను‌ను అనుబంధ లేదా ప్రత్యామ్నాయ ఇంధనంగా ఉపయోగించడం గురించి అధ్యయనం చేయబడుతోంది.^[150]

గంజాయి సాగు

2021 జూన్‌లో ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్‌లో వాణిజ్యపరంగా గంజాయి సాగును నిషేధించే చట్టం రద్దు చేయబడింది. మ్యాన్ ప్రభుత్వం మొదటిసారిగా గంజాయి ఉత్పత్తి. ఎగుమతికి లైసెన్సు‌లను ఇచ్చింది. 2022 ఫిబ్రవరిలో మ్యాన్ నివాసి. స్థానిక బిలియనీరు జాన్ విట్టేకరు తన సంస్థ పీలు ఎన్‌ఆర్‌ఇ ద్వారా గంజాయి సాగు పరిశోధన సౌకర్యాల కోసం వార్ము‌హౌసు‌ల నిర్మాణం కోసం వ్యాపారాన్ని అభివృద్ధి చేయడానికి యుఎస్$136 మిలియన్లను డాలర్లు ఖర్చు చేయాలని ప్రతిపాదించారు. ఈ సౌకర్యం అభివృద్ధికి జోనింగు అనుమతులు మంజూరు చేయబడిందని ప్రకటించారు. యుకెలో వైద్యపరమైన గంజాయి లభ్యత చాలా పరిమితంగా ఉన్నప్పటికీ జెర్సీ, గ్వెర్న్సీలోని ఛానలు దీవులలో గంజాయి పరిశ్రమను అభివృద్ధి చేయడానికి ప్రయత్నం జరిగింది.^[151]^[152]^[153]

సంస్కృతి

ప్రధాన వ్యాసం: ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ సంస్కృతి

మాంక్సు ఒక సెల్టికు దేశం.^[154]

ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ సంస్కృతి తరచుగా నార్సు మూలాలకు చెందిన సెల్టికు సంస్కృతితో ప్రభావితమైనదని భావిస్తున్నారు. యుకెకి సామీప్యత, విక్టోరియను కాలంలో యుకె పర్యాటక గమ్యస్థానంగా ప్రజాదరణ, బ్రిటను నుండి వలసలు అన్నీ గ్రేటు బ్రిటను సంస్కృతులు కనీసం రివెస్టు‌మెంటు నుండి ప్రభావవంతంగా ఉన్నాయని సూచిస్తున్నాయి. పునరుజ్జీవన ప్రచారాలు చాలా కాలం పాటు కొనసాగాయి. ఆంగ్లీకరణ తర్వాత మాంక్సు సంస్కృతి మనుగడలో ఉన్న అవశేషాలను సంరక్షించడానికి ప్రయత్నించాయి. మాంక్సు భాష, చరిత్ర, సంగీత సంప్రదాయం మీద ఆసక్తి గణనీయంగా పెరిగింది.

భాష

ప్రధాన వ్యాసం: ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ భాషలు

వ్యక్తి మాంక్సి; మాంక్స్మాన్, -స్త్రీ (మన్నినాగ్) ప్రజలు మాంక్స్ (మన్నినీ) భాష మాంక్స్ (మన్నినిష్; గేల్గ్, గైల్క్; ఘ్లారే వానినాగ్) BSL (గ్లేర్ చౌరీ) దేశం ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ (మన్నిను, ఎల్లాను వానిను)

ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్‌లో మాంక్సు, ఇంగ్లీషు‌లను కలిగి ఉన్న ద్విభాషా చిహ్నం

ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ అధికారిక భాషలు ఇంగ్లీషు, మాంక్సు. మాంక్సు సాంప్రదాయకంగా మాట్లాడబడుతున్నాయి కానీ "తీవ్రంగా అంతరించిపోతున్నాయి" అని చెప్పబడింది.^[155] [155] అయితే ఇప్పుడు దీనికి యువతలో మాట్లాడేవారి సంఖ్య పెరుగుతోంది. ఇది ద్వీపంలో ఎక్కువగా కనిపిస్తుంది: ఉదాహరణకు ప్రజా నోటీసులలో, టిన్వాల్డు వేడుకలో దాని ఉపయోగం అధికరిస్తుంది.

మాంక్సు అనేది గోయిడెలికు సెల్టికు భాష. బ్రిటిషు దీవులలో మాట్లాడే అనేక ద్వీప సెల్టికు భాషలలో ఇది ఒకటి. .^[156] మాంక్సు‌ని యూరోపియను చార్టరు ఫర్ రీజినలు లేదా మైనారిటీ లాంగ్వేజెసు కింద అధికారికంగా చట్టబద్ధమైన ఆటోచ్థోనసు ప్రాంతీయ భాషగా గుర్తించారు. దీనిని యునైటెడు కింగ్‌డం 2001 మార్చి 27న ఐల్ ఆఫ్ మాన్ ప్రభుత్వం తరపున ఆమోదించింది.^[157]

మాంక్సు‌కి ఐరిషు, స్కాటిషు గేలికు‌లతో దగ్గరి సంబంధం ఉంది. కానీ అక్షరపరంగా సుయి జెనెరిసుకు చెందినదిగా ఉంది.

ద్వీపంలో మాంక్సు‌కి శుభాకాంక్షలు మోగ్రే మి (శుభోదయం), ఫాస్టిరు మి (శుభ మధ్యాహ్నం) తరచుగా వినవచ్చు. ^[158] [158] ఐరిషు స్కాటిషు గేలికు‌లలో వలె, "సాయంత్రం", "మధ్యాహ్నం" అనే భావనలను ఒకే పదంతో సూచిస్తారు .^[159]తరచుగా వినిపించే రెండు మాంక్సు‌ వ్యక్తీకరణలు గురా మి ఈ యు ("ధన్యవాదాలు"; సుపరిచితమైన రెండవ వ్యక్తి ఏకవచన రూపం గురా మి ఐడ్), ట్రా డై లియోవరు, అంటే "తగినంత సమయం", ఇది జీవితం పట్ల మాంక్సు‌ వైఖరి స్టీరియోటైపికలు దృక్పథాన్ని సూచిస్తుంది. ^[160]

2011 ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ జనాభా లెక్కల ప్రకారం దాదాపు 1,800 మంది నివాసితులు తాము మాంక్సు భాషను చదవగలమని వ్రాయగలమని, మాట్లాడగలమని పేర్కొన్నారు.^[161]

చిహ్నాలు

శతాబ్దాలుగా ఈ ద్వీపం చిహ్నం "మూడు కాళ్ళు మనిషి" (మాంక్సు: ట్రీ కాసిను వానిను) అని పిలవబడేది. ఇది తొడ వద్ద కలిసి ఉన్న మూడు కాళ్ళ ట్రిస్కెలియను. 13వ శతాబ్దం చివరి నాటి మాంక్సు ట్రిస్కెలియను అనిశ్చిత మూలం. దీని మూలం సిసిలీలో ఉందని సూచించబడింది. ఇది పురాతన కాలం నుండి ట్రిస్కెలియను‌తో ముడిపడి ఉన్న ద్వీపం.^[162]^[163] రెండు దీవుల చిహ్నాలను సిసిలీలోని నార్మను పాలకులు: హౌటెవిల్లే కుటుంబం ద్వారా సంబంధం కలిగి ఉండవచ్చు. ^[164]

ఈ చిహ్నం ద్వీపం అధికారిక జెండా, అధికారిక కోటు ఆఫ్ ఆర్ముసు దాని కరెన్సీలో కనిపిస్తుంది. ద్వీపం నినాదం, క్వోకుంక్యూ జెసెరిసు స్టాబిటు‌లో మాంక్సు ట్రిస్కెలియను ప్రతిబింబించవచ్చు, ఇది ద్వీపం కోటు ఆఫ్ ఆర్ముసులో భాగంగా కనిపిస్తుంది. లాటిను నినాదం "మీరు ఏ వైపు విసిరినా, అది నిలుస్తుంది"^[165]లేదా "మీరు ఎక్కడ విసిరినా, అది నిలుస్తుంది" అని అనువదిస్తుంది.^[166] ఇది 17వ శతాబ్దం చివరి నాటిది. ఆ ద్వీపం నాణేల మీద ఇది కనిపించినట్లు తెలిసింది.^[165] ఇది కాల్‌ట్రాపు‌ను సూచిస్తుందని అర్థం చేసుకోవచ్చు. ఇది ఒక స్పైకు ఎల్లప్పుడూ పైకి చూపబడే సైనిక పరికరం. ఈ నినాదం మొదట బైజాంటైను/రోమను జనరలు ఫ్లేవియసు బెలిసారియసు (క్రీశ 505 – 565) కుటుంబ బ్యాడ్జు మీద ‌కాల్ట్రాపు ప్రాతినిధ్యంతో పాటు కనిపించింది. ^[167] ఈ నినాదం మొదట నాణేల నాణ్యతను సూచిస్తుందని కూడా సూచించబడింది. ఇది ఆ సమయంలో సాధారణంగా ఉండేది - "దీనిని ఎలా పరీక్షించినా అది దాటిపోతుంది" అని కూడా సూచించబడింది.^[168]

రాగ్వోర్టు లేదా కుషాగు‌ను మాంక్సు జాతీయ పుష్పంగా సూచిస్తారు. ^[169]

మతం

ఇవి కూడా చూడండి: సోడోరు, మాన్ డియోసెసు

ఐల్ ఆఫ్ మాన్ ప్రధాన మత సంప్రదాయం క్రైస్తవ మతం. దీనిని 2021 జనాభా లెక్కల ప్రకారం 54.7% మాంక్సు ప్రజలు ఆచరిస్తున్నారు.^[5]అదే సమయంలో జనాభాలో 43.8% మందికి మతం లేదు, 0.5% మంది ఇస్లాం, 0.5% మంది బౌద్ధమతం, 0.4% మంది హిందూమతం, 0.2% మంది యూదుమతం, 0.2% మంది ఇతర మతాలకు కట్టుబడి ఉన్నారు. ^[5]

ప్రొటెస్టంటు సంస్కరణకు ముందు, ఈ ద్వీపం సుదీర్ఘకాలంగా కాథలిక్కు చర్చిలో భాగంగా ఉంది. సంస్కరణ తర్వాత సంవత్సరాలలో ద్వీపంలోని మతాధికారులు, ద్వీపంలోని ప్రజలు బ్రిటిషు రాచరికం, ఆంగ్లికనిజం, ఇంగ్లాండు చర్చి మతపరమైన అధికారాన్ని అంగీకరించారు.^[170] ఐల్ ఆఫ్ మాన్ కూడా ఐరిషు మత సంప్రదాయం ప్రభావంలోకి వచ్చింది. ఈ ద్వీపం సోడోరు మాన్ అనే ప్రత్యేక డియోసెసు‌ను ఏర్పరుస్తుంది. ఇది సుదూర కాలంలో మధ్యయుగ మ్యాన్ రాజ్యంలో స్కాటిషు దీవులు (పాత నార్సు‌లో "సురేజారు") భాగంగా ఉన్నాయి. ప్రస్తుతం ఇది పదహారు పారిషు‌లను కలిగి ఉంది. [172] 1541 నుండి^[171] ఇది యార్కు ప్రావిన్సు‌లో భాగంగా ఉంది. ^[172]

ఇతర క్రైస్తవ వర్గాలు, ఇతర మతాలు కూడా ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్‌లో పనిచేస్తున్నాయి. రెండవ అతిపెద్ద తెగ మెథడిస్టు చర్చి. దీని ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ జిల్లా ఆంగ్లికను డియోసెసు‌కు దగ్గరగా ఉంది. తరువాత ఎనిమిది కాథలిక్కు పారిషు చర్చిలు ఉన్నాయి. వీటిని లివర్పూలు ‌కాథలిక్కు ఆర్చు డియోసెసు‌లో చేర్చారు.^[173] అలాగే తూర్పు ఆర్థోడాక్సు క్రైస్తవులు కూడా ఉన్నారు. అదనంగా ఐదు బాప్టిస్టు చర్చిలు, నాలుగు పెంటెకోస్టలు చర్చిలు, సాల్వేషను ఆర్మీ, లేటరు-డే సెయింట్సు చర్చి, వార్డు, యెహోవాసాక్షుల రెండు సమ్మేళనాలు, రెండు యునైటెడు రిఫార్మ్డు చర్చిలు, అలాగే ఇతర క్రైస్తవ చర్చిలు ఉన్నాయి.

మాంక్సు ముస్లిం సమాజానికి డగ్లసు‌లో ఒక మసీదు ఉంది. యూదులకు కూడా ద్వీపంలో చరిత్ర ఉంది.^[174][176] 2022లో ద్వీపం మొదటి బౌద్ధ దేవాలయం బాల్డ్రైను‌లో స్థాపించబడింది.^[175]

పురాణాలు, పురాణాలు - జానపద కథలు

మాంకు పురాణాలలో ఈ ద్వీపాన్ని సముద్ర దేవుడు మనన్నను పరిపాలించాడు. ఆయన ఆక్రమణదారుల నుండి ద్వీపం చుట్టూ తన పొగమంచు వస్త్రాన్ని గీస్తాడు. మనిషి అనే పేరు మూలం గురించి ప్రధాన జానపద సిద్ధాంతాలలో ఒకటి. దీనికి మనన్నను పేరు పెట్టబడింది. జానపద కథల మాంకు సంప్రదాయంలో పౌరాణిక జీవులు, పాత్రల గురించి అనేక కథలు ఉన్నాయి. వీటిలో బుగ్గేను అనే దుష్ట ఆత్మ, ఇది పురాణాల ప్రకారం, కోపంతో సెయింటు ట్రినియను చర్చి పైకప్పును పేల్చివేసింది; ఫెనోడైరీ; గ్లాష్టిను; పీలు కోట గోడలు, కారిడార్లలో సంచరించిన మోడ్డే ధూ అనే దెయ్యంలాంటి నల్ల కుక్క ఉన్నాయి.

ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ దేవకన్యలకు నిలయంగా కూడా చెప్పబడింది. దీనిని స్థానికంగా "చిన్న జానపదులు" లేదా "తాము" అని పిలుస్తారు. ఒక ప్రసిద్ధ ఫెయిరీ వంతెన ఉంది, దాని మీదుగా ప్రయాణిస్తున్నప్పుడు దేవకన్యలకు శుభోదయం లేదా మధ్యాహ్నం శుభాకాంక్షలు తెలియజేయడంలో విఫలమైతే అది దురదృష్టం అని చెబుతారు. అదృష్టాన్ని నిర్ధారించడానికి వంతెన మీద నాణెం వదిలివేయడం ఒక సంప్రదాయం. ఇతర రకాల దేవకన్యలలో అర్కాను సోనీ కూడా ఉన్నారు.

ఐర్లాండు‌కు చెందిన పురాణ దిగ్గజం ఫియోను మాకు కంహైలు (సాధారణంగా ఫిను మెక్‌కూలు అని ఆంగ్లీకరించబడింది) భూమిలో కొంత భాగాన్ని చీల్చి స్కాటిషు ప్రత్యర్థి మీద విసిరినప్పుడు లౌగు నీగు ఎలా ఏర్పడిందో పాత ఐరిషు కథ చెబుతుంది. ఆయన తప్పిపోయాడు, భూమి ముక్క ఐరిషు సముద్రంలో పడింది. తద్వారా ద్వీపం ఏర్పడింది.

పీలు కోటను ఆర్థూరియను అవలోను^[176] స్థాపించిన ప్రదేశంగా లేదా లాన్సెలాటు రాజు మాలెగాంటు కత్తి వంతెనతో ఎదుర్కొన్న ప్రదేశంగా గ్రెయిలు కోట ఉన్న ప్రదేశంగా ప్రతిపాదించబడింది. ^[177]

మంత్రవిద్యకు పాల్పడినట్లు తేలిన వ్యక్తులను సెయింటు జాన్స్ సమీపంలోని స్లీయు వాలియను అనే కొండనుండి బారెలు‌లో పడవేస్తారనేది చాలా తరచుగా పునరావృతమయ్యే పురాణాలలో ఒకటి. అయితే ఇది 19వ శతాబ్దపు స్కాటిషు పురాణం నుండి ఉద్భవించినదని భావిస్తున్నారు. ఇది జర్మనీ పురాణం నుండి వచ్చింది. విడిగా 1951లో కాజిల్టౌనులోని ‌విచ్సు మిల్లు‌లో ఒక మంత్రవిద్య మ్యూజియం ప్రారంభించబడింది. ఆ స్థలంలో ఎప్పుడూ మంత్రగత్తెల ఒప్పందం లేదు; మ్యూజియం ప్రారంభించిన తర్వాతే ఈ పురాణం సృష్టించబడింది.^[178] అయితే మూలికా వైద్యం చేసి ప్రజలు, జంతువులలో అనారోగ్యం, వ్యాధులను నివారించడానికి, నయం చేయడానికి మంత్రాలను ఉపయోగించడం అనే బలమైన సంప్రదాయం ఉంది.^[179]^[180]

సంగీతం

ప్రధాన వ్యాసం: ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ సంగీతం

ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ సంగీతం సెల్టికు, నార్సు దాని పొరుగు దేశాలైన స్కాట్లాండు, ఐర్లాండు, ఇంగ్లాండు, వేల్సు‌తో సహా ఇతర ప్రభావాలను ప్రతిబింబిస్తుంది. రాకు, బ్లూసు, జాజు పాపు వంటి విస్తృత శ్రేణి సంగీతాన్ని ఈ ద్వీపంలో ప్రదర్శిస్తారు.

దీని సాంప్రదాయ జానపద సంగీతం 1970ల నుండి పునరుజ్జీవనానికి గురైంది. ఇది రామ్సేలో యన్ క్రుయిన్నాగ్టు అనే సంగీత ఉత్సవంతో ప్రారంభమైంది.^[181] 1974లో మాంక్సు‌ని మాట్లాడే చివరి వ్యక్తి మరణం తర్వాత మాంక్సు‌ భాష, సంస్కృతి సాధారణ పునరుజ్జీవనంలో ఇది భాగం అయింది.

ఆర్కెస్ట్రా, పాటల స్వరకర్త హేద్ను వుడు ఐల్ ఆఫ్ మ్యాను‌లో పెరిగాడు. 1885లో మూడేళ్ల వయసులో అక్కడికి వెళ్లాడు. ఈ ద్వీపం జానపద స్వరాలు వుడు సంగీతాన్ని ప్రేరేపించాయి. ఫలితంగా నాలుగు మాంక్సు‌ జానపద ట్యూను‌ల ఆధారంగా మాంక్సు‌ రాప్సోడి (మైలేచరైను), మాంక్సు‌ కంట్రీసైడు స్కెచెసు, మాంక్సు‌ ఓవర్చరు ‌1933 టోను కవిత మానిను వీను ("డియరు ఐల్ ఆఫ్ మ్యాను" కోసం మాంక్సు‌) అనే కూర్పులు వచ్చాయి. విండు బ్యాండు స్కోరు చేశాడు.^[182]ఆయన అన్నయ్య హ్యారీ వుడు (1868–1939) కూడా ఒక సంగీతకారుడు: వయోలిను వాద్యకారుడు, స్వరకర్త, కండక్టరు. ఆయన "మాంక్సు‌ల్యాండ్సు కింగ్ ఆఫ్ మ్యూజికు"గా ప్రసిద్ధి చెందాడు.^[183]

హూ పాట "హ్యాపీ జాక్"లో ఐల్ ఆఫ్ మ్యాను‌ను పాట టైటిలు పాత్ర మాతృభూమిగా ప్రస్తావించారు. ఆయన ఆయనకు ఏమి జరిగినా ఎల్లప్పుడూ ఆనందోత్సాహాల స్థితిలో ఉంటాడు. క్రిస్టీ మూరు రాసిన "ది క్రైకు వాజు 90 ఇన్ ది ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్" అనే పాట ద్వీపం పర్యాటక రంగ ప్రబలంగా ఉన్న సమయంలో జరిగిన ఒక ఉత్సాహభరితమైన సందర్శనను వివరిస్తుంది. ఈ ద్వీపం బీ గీసు‌కు చెందిన మారిసు, రాబిను, బారీ గిబు‌ల జన్మస్థలం కూడా; 2021 జూలైలో డగ్లసు ప్రొమెనేడు‌లో ఈ ముగ్గురి కాంస్య విగ్రహాన్ని ఆవిష్కరించారు.^[184]

ఆహారం

గతంలో. ద్వీపం ప్రాథమిక జాతీయ వంటకం స్పడ్సు, హెర్రిను. ఉడికించిన బంగాళాదుంపలు, హెర్రింగు.^[185] ఈ సాదా వంటకానికి ద్వీపంలోని జీవనాధార రైతులు మద్దతు ఇచ్చారు. వారు శతాబ్దాలుగా భూమిని పండించి, సముద్రంలో చేపలు పట్టారు. పౌటిను లాంటి వంటకం అయిన చిప్సు, జున్ను, గ్రేవీ ద్వీపంలోని చాలా ఫాస్టు-ఫుడు అవుట్లెట్లలో కనిపిస్తాయి. ఇది మందపాటి-కట్ చిప్లను ‌కలిగి ఉంటుంది. వీటిని తురిమిన చెడ్డారు చీజు‌తో కప్పి, మందపాటి గ్రేవీతో కప్పారు..^[186]అయితే ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ ఫుడు & డ్రింకు ఫెస్టివలు 2018 నాటికి క్వీన్ స్కాలోప్సు (క్వీనీలు) మాంక్సు జాతీయ వంటకంగా ^[187]^[188] కిరీటం పొందాయి. అనేక రెస్టారెంట్లు హోటళ్ళు, పబ్బులు స్థానిక వైల్డు క్వీన్ స్కాలోపు‌లను అందిస్తున్నాయి.

సముద్ర ఆహారం సాంప్రదాయకంగా స్థానిక ఆహారంలో ఎక్కువ భాగాన్ని కలిగి ఉంది. ఇటీవలి సంవత్సరాలలో వాణిజ్య చేపలు పట్టడం తగ్గినప్పటికీ స్థానిక రుచికరమైన వంటకాల్లో మాంక్సు కిప్పర్సు (స్మోక్డు హెర్రింగ్సు) ఉన్నాయి. వీటిని ద్వీపం పశ్చిమ తీరంలోని పీలు‌లోని స్మోకరీలు ఉత్పత్తి చేస్తాయి. అయితే ఈ రోజుల్లో ప్రధానంగా నార్తు సీ హెర్రింగు నుండి..^[189] స్మోకరీలు స్మోక్డు సాల్మను, బేకను వంటి ఇతర ప్రత్యేకతలను కూడా ఉత్పత్తి చేస్తాయి.

పీత, ఎండ్రకాయలు, స్కాలోప్లను ‌వాణిజ్యపరంగా చేపలు పట్టడం జరుగుతుంది; ఇంకా, క్వీన్ స్కాలోప్ను ‌తేలికపాటి, తీపి రుచి కలిగిన ప్రత్యేక రుచికరమైనదిగా భావిస్తారు.^[190] కాడు, లింగు, మాకేరెలు‌లను తరచుగా టేబులు కోసం కోణంలో ఉంచుతారు. మంచినీటి ట్రౌటు, సాల్మను‌లను స్థానిక నదులు, సరస్సుల నుండి తీసుకోవచ్చు. దీనికి తూర్పు తీరంలోని కార్నాలోని ప్రభుత్వ చేపల హేచరీ మద్దతు ఇస్తుంది.

పశువులు, గొర్రెలు, పందులు, కోళ్లు అన్నీ వాణిజ్యపరంగా పెంచబడతాయి; కొండ పొలాల నుండి వచ్చిన మాంక్సు గొర్రె ఒక ప్రసిద్ధ వంటకం. మాంక్సు గొర్రెల స్వదేశీ జాతి అయిన లోగ్తాను, గొప్ప, ముదురు మాంసాన్ని కలిగి ఉంది. ఇది చెఫ్లకు ‌అనుకూలంగా ఉంది.^[191]^[192] బిబిసి మాస్టర్చెఫు ‌సిరీసు‌లోని వంటకాలలో కనిపిస్తుంది.

మాంక్సు చీజు కూడా కొంత విజయాన్ని సాధించింది. ఇందులో పొగబెట్టిన, మూలికల రుచిగల రకాలు ఉన్నాయి. దీనిని యుకె లోని అనేక సూపరు మార్కెట్టు గొలుసు షాపులలో నిల్వ చేస్తారు.^[193]^[194]^[195] 2005 బ్రిటిషు చీజు అవార్డులలో మాంక్సు చీజు కాంస్య పతకాలను గెలుచుకుంది. సంవత్సరంలో 578 టన్నులు అమ్ముడైంది. మాంక్సు చెడ్డారు కెనడాకు ఎగుమతి చేయబడింది. అక్కడ ఇది కొన్ని సూపరు మార్కెట్లలో లభిస్తుంది.^[196]

1850లో స్థాపించబడిన ద్వీపంలో అతిపెద్ద బ్రూవరు అయిన ఓకెల్సు బ్రూవరీ ద్వారా బీరు వాణిజ్య స్థాయిలో తయారు చేయబడుతుంది. ఇతర బ్రూవరీలలో బుషీసు బ్రూవరీ, హుడెడు రాం, ఓడిను, రాడికలు బ్రూయింగు, నోవా బ్రూహౌసు, కనీన్సు బ్రూవరీ ఉన్నాయి. జర్మనీ రీన్హీట్సు‌గేబాటు‌ను పోలి ఉండే 1874 నాటి ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్స్ ప్యూరు బీరు చట్టం ఇప్పటికీ అమలులో ఉంది: ఈ చట్టం ప్రకారం బ్రూవర్లు తమ బ్రూలలో నీరు, మాల్టు, చక్కెర, హాప్లను మాత్రమే ఉపయోగించవచ్చు.^[197] chefs

క్రీడ

ప్రధాన వ్యాసం: ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్‌లో క్రీడ

కామన్వెల్తు క్రీడలు, ఐలాండు క్రీడలలో ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ ఒక దేశంగా ప్రాతినిధ్యం వహిస్తుంది. 2011లో ఐవి కామన్వెల్తు యూత్ క్రీడలకు ఆతిథ్యం ఇచ్చింది. మాంక్సు అథ్లెట్లు కామన్వెల్తు క్రీడలలో మూడు బంగారు పతకాలను గెలుచుకున్నారు. వాటిలో 2006లో సైక్లిస్టు మార్కు కావెండిషు స్క్రాచు రేసులో గెలిచిన బంగారు పతకం కూడా ఉంది. ఐలాండు క్రీడలు మొదట 1985లో మళ్ళీ 2001లో ద్వీపంలో జరిగాయి.ఎఫ్‌సి ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ 2019లో స్థాపించబడింది. ఇది నార్తు వెస్టు కౌంటీల లీగు జట్టు.

ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ జట్లు, వ్యక్తులు రగ్బీ యూనియను, ఫుట్బాలు , జిమ్నాస్టిక్సు, ఫీల్డు హాకీ, నెట్బాలు , టైక్వాండో, బౌలింగు, అబ్స్టాకిలు కోర్సు రేసింగు, క్రికెట్టు‌తో సహా ద్వీపం లోపల, వెలుపల అనేక క్రీడలలో పాల్గొంటారు. ఎఫ్‌సి ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ తదుపరి లీగు ప్రచారంలో నార్తు వెస్టు కౌంటీల ఫుట్బాలు ‌లీగు ప్రీమియరు డివిజను‌లో పోటీపడుతుంది. ^[198] ఇది ఒక ద్వీపం కావడంతో, అనేక రకాల జల క్రీడలు కూడా నివాసితులకు ప్రసిద్ధి చెందాయి.

మోటారు సైకిలు రేసింగు

ఈ ద్వీపంతో ముడిపడి ఉన్న ప్రధాన అంతర్జాతీయ ఈవెంటు ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ టూరిస్టు ట్రోఫీ రేసు. దీనిని "ది టిటి" అని పిలుస్తారు.^[199] ఇది 1907లో ప్రారంభమైంది. ఇది మే చివరిలో, జూన్ ప్రారంభంలో జరుగుతుంది. టిటి ఇప్పుడు మోటార్ సైకిళ్ల కోసం ఒక అంతర్జాతీయ రోడ్డు రేసింగు ఈవెంటు, ఇది గతంలో ప్రపంచ ఛాంపియంషిప్పు‌లో భాగంగా ఉండేది. ఇది చాలా కాలంగా "ప్రపంచంలోని గొప్ప మోటార్సైకిలు ‌క్రీడా ఈవెంటు‌లలో" ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ^[200] రెండు వారాల వ్యవధిలో జరుగుతున్న ఇది మోటార్సైక్లింగు సంస్కృతికి ఒక ఉత్సవంగా మారింది. ద్వీపం ఆర్థిక వ్యవస్థకు భారీ సహకారాన్ని అందిస్తుంది. మాంక్సు గుర్తింపులో భాగమైంది.^[201] చాలా మందికి ఐల్ "ప్రపంచ రోడ్డు రేసింగు రాజధాని" అనే బిరుదును కలిగి ఉంది. ^[202]

మాంక్సు గ్రాండు ప్రిక్సు అనేది ఔత్సాహికులు, ప్రైవేటు ప్రవేశకుల కోసం ఒక ప్రత్యేక మోటార్సైకిలు ‌ఈవెంటు, ఇది ఆగస్టు చివరిలో, సెప్టెంబరు ప్రారంభంలో అదే 60.70 కిమీ (37.72 మైళ్ళు) ^[203] స్నాఫెలు పర్వత కోర్సును ఉపయోగిస్తుంది.

కామాగు

ప్రధాన వ్యాసం: కామాగు 19వ శతాబ్దంలో ఫుట్బాలు ప్రవేశపెట్టడానికి ముందు కామాగు ద్వీపం సాంప్రదాయ క్రీడ. ^[204] ఇది ఐరిషు హర్లింగు, స్కాటిషు ఆట షింటిని పోలి ఉంటుంది. ప్రస్తుతం సెయింటు జాన్సు‌లో వార్షిక మ్యాచు జరుగుతుంది.

థియేటరు - సినిమా

ఆర్కిటెక్టు ఫ్రాంకు మాచం డిజైన్ల ప్రకారం 1899లో నిర్మించబడింది.^[205] 1976లో వైభవంగా పునరుద్ధరించబడింది. డగ్లసు ప్రొమెనేడు‌లోని ప్రభుత్వ యాజమాన్యంలోని గైటీ థియేటరు, ఒపెరా హౌసులో^[206]ఏడాది పొడవునా నాటకాలు, సంగీత కార్యక్రమాలు, కచేరీలు, కామెడీ ప్రదర్శనలను ప్రదర్శిస్తుంది. గైటీ థియేటరు కాంప్లెక్సు లోపల బ్రాడ్వే సినిమా 154 మంది ప్రేక్షకులు వీక్షించే సౌకర్యం ఉంది. సమావేశ వేదికగా ఇదిరెట్టింపు అవుతుంది.^[207]

ప్యాలెసు సినిమా శిథిలావస్థలో ఉన్న కాజిలు మోనా హోటలు పక్కన ఉంది. దీనిని సెఫ్టను గ్రూపు నిర్వహిస్తుంది. దీనికి రెండు స్క్రీన్లు ఉన్నాయి: స్క్రీను వన్ 293 మంది కస్టమర్లను కలిగి ఉంది. అయితే స్క్రీను టూ చిన్నది. కేవలం 95 మంది సామర్థ్యంతో. దీనిని 2011 ఆగస్టులో విస్తృతంగా పునరుద్ధరించారు.^[208]

జంతుజాలం

ప్రధాన వ్యాసాలు: మాంక్సు పిల్లి, మాంక్సు లోగ్తాను, ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ బయోటా ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ నుండి అంతరించిపోయిన జంతువులు

రెండు పెంపుడు జంతువులు ప్రత్యేకంగా ఐల్ ఆఫ్ మ్యాను‌తో అనుసంధానించబడి ఉన్నాయి. అయినప్పటికీ అవి వేరే చోట కూడా కనిపిస్తాయి. మాంక్సు పిల్లి అనేది దాని జన్యు పరివర్తనకు ప్రసిద్ధి చెందిన పిల్లి జాతి. దీని తోక కురచగా ఉంటుంది. ఈ తోక పొడవు కొన్ని అంగుళాల మాత్రమే ఉంటుంది. దీనిని "స్టంపీ" అని పిలుస్తారు. పూర్తిగా ఉనికిలో లేనిది లేదా "రంపీ" వరకు ఉంటుంది. మాంక్సు పిల్లులు వివిధ రకాల రంగులలో ఉంటాయి. సాధారణంగా చాలా పిల్లులతో పోలిస్తే కొంతవరకు పొడవైన వెనుక కాళ్ళను కలిగి ఉంటాయి. నాణేలు, స్టాంపుల మీద పిల్లులను ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ చిహ్నంగా ఉపయోగించారు; ఒక సమయంలో మాంక్సు ప్రభుత్వం ఈ జాతి కొనసాగింపును నిర్ధారించడానికి ఒక సంతానోత్పత్తి కేంద్రాన్ని నిర్వహించింది.^[209]

మాంక్సు లోగ్తాను గొర్రెలు ఈ ద్వీపానికి చెందిన జాతి. దీనికి ముదురు గోధుమ రంగు ఉన్ని, నాలుగు లేదా కొన్నిసార్లు ఆరు కొమ్ములు ఉంటాయి. దీని మాంసాన్ని రుచికరమైనదిగా భావిస్తారు. ^[210] ద్వీపంలో అనేక మందలు ఉన్నాయి. మరికొన్ని ఇంగ్లాండు, జెర్సీలో ప్రారంభించబడ్డాయి.

ఈ ద్వీపానికి ఇటీవల వచ్చినది ఎర్రటి మెడ గల వాలబీ. ఇది వైల్డు‌లైఫు పార్కు నుండి తప్పించుకున్న తర్వాత ద్వీపంలో ఇప్పుడు స్థాపించబడింది. ^[211]స్థానిక పోలీసులు వాలబీకి సంబంధించిన కాల్సు సంఖ్య పెరుగుతున్నట్లు నివేదించారు.^[212]

గార్ఫ్లో చాలా ఫెరలు మేకలు కూడా ఉన్నాయి. ఈ విషయం జనవరి 2018లో టిన్వాల్డు కోర్టులో లేవనెత్తబడింది.^[213]

2016 మార్చి ఐల్ ఆఫ్ మ్యాను యునెస్కో, బయోస్పియరు రిజర్వు నెట్వర్కు‌లోకి స్వీకరించబడిన మొదటి మొత్తం భూభాగంగా మారింది. ^[214]

జనాభా

ప్రధాన వ్యాసం; ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ జనాభా

జనాభా

2021 జనాభా లెక్కల ప్రకారం^[215]ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ 84,069 మందికి నివాసంగా ఉంది. వీరిలో 26,677 మంది ద్వీపం రాజధాని నగరం డగ్లసులో నివసిస్తున్నారు. 2016 - 2021 జనాభా లెక్కల మధ్య జనాభా 755 మంది అధికరించింది.

జనాభా లెక్కలు

చివరిగా 2021లో జరిగిన ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్ పూర్తి జనాభా లెక్కలు^[215] 1821 నుండి దశాబ్దానికి ఒకసారి జరుగుతాయి. 1966 నుండి మధ్యంతర జనాభా లెక్కలు ప్రవేశపెట్టబడ్డాయి. ఇది యునైటెడు కింగ్‌డంలో జనాభా లెక్కలు నుండి వేరుగా ఉంటుంది. కానీ దానికి సమానంగా ఉంటుంది.

వయస్సు నిర్మాణం

0–14 సంవత్సరాలు: 16.27% (పురుషులు 7,587, స్త్రీలు 6,960)

15–24 సంవత్సరాలు: 11.3% (పురుషులు 5,354, స్త్రీలు 4,750)

25–54 సంవత్సరాలు: 38.48% (పురుషులు 17,191, స్త్రీలు 17,217)

55–64 సంవత్సరాలు: 13.34% (పురుషులు 6,012, స్త్రీలు 5,919)

65 సంవత్సరాలు, అంతకంటే ఎక్కువ: 20.6% (పురుషులు 8,661, స్త్రీలు 9,756) (2018 అంచనా)^[216]

జనాభా సాంద్రత

131 మంది/చ.కిమీ(339 మంది/చదరపు మైళ్ళు) (2005 అంచనా)

లింగ నిష్పత్తి

లింగ నిష్పత్తులు
(స్త్రీకి పురుషులు)
వయస్సు పరిధి	నిష్పత్తి
పుట్టినప్పుడు	1.08
0–14	1.09
15–24	1.13
25–54	1.00
55–64	1.02
65+	0.89
మొత్తం జనాభా	1 (2020 అంచనా)^[216]

శిశు మరణాల రేటు

మొత్తం: 4 మరణాలు/1,000 ప్రత్యక్ష జననాలు

పురుషులు: 4 మరణాలు/1,000 ప్రత్యక్ష జననాలు

స్త్రీలు: 4 మరణాలు/1,000 ప్రత్యక్ష జననాలు (2018 అంచనా)

ప్రపంచంతో దేశం పోలిక: 191^[216]

పుట్టుక సమయంలో ఆయుర్దాయం

మొత్తం జనాభా: 81.4 సంవత్సరాలు

పురుషులు: 78.1 సంవత్సరాలు

స్త్రీలు: 83.6 సంవత్సరాలు (2021 అంచనా)

ప్రపంచంతో దేశం పోలిక: 29

మొత్తం సంతానోత్పత్తి శాతం: 1.92 మంది పిల్లలు/స్త్రీ (2018 అంచనా)^[216]

జాతీయత

నామవాచకం: మాంక్స్మాన్ (పురుషులు), మాంక్స్వుమన్ (స్త్రీలు)

విశేషణం: మాంక్స్

జాతి

తెలుపు: 94.7%

ఆసియన్: 3.1%

నల్లజాతి: 0.6%

ఇతర: 0.6%

మిశ్రమ: 1.0%^[215]

మతం

క్రైస్తవ మతం: 54.7%

మతం లేదు: 43.8%

బౌద్ధమతం: 0.5%

ఇస్లాం: 0.5%

హిందూ మతం: 0.4%

యూదు మతం: 0.2%^[215]

పుట్టిన దేశం

ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్: 49.6%

యునైటెడ్ కింగ్‌డం: 38.2%

స్కాట్లాండ్: 3.0%

ఉత్తర ఐర్లాండు: 2.0%

ఐర్లాండు: 1.8%

వేల్సు: 1.1%

మరొక దేశం: 8.5%^[5]

మూలాలు

↑ Fact sheet on the UK's relationship with the Crown Dependencies (PDF), UK Ministry of Justice, archived (PDF) from the original on 20 December 2021, retrieved 2 May 2023, The Crown Dependencies are not recognised internationally as sovereign States in their own right but as 'territories for which the United Kingdom is responsible'.
↑ Framework for developing the international identity of the Isle of Man (PDF), Isle of Man Government, archived (PDF) from the original on 2 May 2023, retrieved 2 May 2023, 2. The Isle of Man has an international identity which is different from that of the UK.
↑ "National anthem – The World Factbook". CIA.gov. Archived from the original on 19 March 2021. Retrieved 30 March 2021.
↑ "New Manx anthem shifts loyalty to land of their birth". The Guardian. 27 January 2003. Archived from the original on 11 April 2021. Retrieved 30 March 2021.
↑ ^5.0 ^5.1 ^5.2 ^5.3 ^5.4
Official census statistics provided by Statistics Isle of Man, Isle of Man Government:
- "2021 Isle of Man Census Report Part I" (PDF). gov.im. Isle of Man government. Archived (PDF) from the original on 20 August 2022.
- "2021 Isle of Man Census Report Part II" (PDF). gov.im. Isle of Man government. Archived (PDF) from the original on 20 August 2022.
↑ "Alfred Cannan appointed as Isle of Man's Chief Minister". gov.im. Isle of Man government. Archived from the original on 12 October 2021. Retrieved 12 October 2021.
↑ "Lord Frederick Ponsonby appointed Crown dependencies minister". 8 August 2024.
↑ Statistics Isle of Man. "Isle of Man Population Report 2024" (PDF). Isle of Man Government. Retrieved 5 May 2025.
↑ "Isle of Man | Data". data.worldbank.org. Archived from the original on 9 August 2021. Retrieved 9 August 2021.
↑ "Human Development Report 2010" (PDF). HDR.UNDP.org. United Nations Development Programme. January 2010. p. 143 ff. Archived (PDF) from the original on 21 November 2010. Retrieved 21 April 2011.
↑ "Income Inequalities". The Poverty Site. Archived from the original on 26 April 2011. Retrieved 21 April 2011.
↑ "Manx National Heritage". Archived from the original on 6 May 2024. Retrieved 18 April 2022.
↑ Torrance, David (15 July 2024). The Crown Dependencies (PDF) (in English). London: House of Commons Library.{{cite book}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
↑ "Isle of Man". Britannica Online. 3 January 2023. Archived from the original on 28 June 2022. Retrieved 23 February 2022.
↑ "Magnus 3 Olavsson Berrføtt – Norsk biografisk leksikon". Store norske leksikon (in నార్వేజియన్). 28 September 2014. Archived from the original on 15 May 2013. Retrieved 15 August 2019.
↑ "Treaty of Perth: Overview of Treaty of Perth". Scottish-places.info. Archived from the original on 24 February 2022. Retrieved 26 February 2022.
↑ "Tynwald, the parliament of the Isle of Man: Adult suffrage". Tynwald.org.im. 2017. Archived from the original on 26 April 2021. Retrieved 2 December 2017.
↑ Matthew Collin (5 May 2021). "The hacker, the tax haven, and what $200 million in offshore deposits can tell us about the fight against illicit wealth". Brookings.edu. Archived from the original on 11 June 2022. Retrieved 15 March 2022.
↑ "Isle of Man Guide | Britain Visitor – Travel Guide To Britain". Britain Visitor. 19 January 2021. Archived from the original on 10 June 2022. Retrieved 15 March 2022.
↑ Garside, Juliette (7 November 2017). "UK is subsidising Isle of Man to be tax haven, say campaigners | Isle of Man". The Guardian. London. Archived from the original on 15 June 2022. Retrieved 15 March 2022.
↑ "Isle of Man: National Income Report" (PDF). gov.im. Isle of Man government. Archived (PDF) from the original on 4 December 2017. Retrieved 3 December 2017.
↑ "Isle of Man needs to take more measures to prevent money laundering". Isle of Man. 28 November 2022. Archived from the original on 1 June 2023. Retrieved 2 May 2023.
↑ Williams, David (3 October 2017). "Great British drives: Isle of Man". The Telegraph. ISSN 0307-1235. Archived from the original on 9 February 2019. Retrieved 15 August 2019. The Isle of Man is best known, of course, for its famous race, the annual Tourist Trophy, or 'TT'.
↑ Long, Peter (1998). "Isle of Man". The Hidden Places of England. Hidden Places - National Guides (4 ed.). Aldermaston: Travel Publishing Ltd (published 2004). p. 281. ISBN 9781904434122. Archived from the original on 3 August 2020. Retrieved 9 March 2020. Best known for its motorcycle races, its tailless cats and its kippers [...].
↑ "UNESCO: Isle of Man biosphere reserve". Archived from the original on 3 December 2017. Retrieved 2 December 2017.
↑ Kinvig, R. H. (1975). The Isle of Man: A Social, Cultural and Political History (3rd ed.). Liverpool University Press. p. 18. ISBN 0-85323-391-8.
↑ Brewer's Dictionary of Phrase & Fable (in ఇంగ్లీష్). Cassell & Co. 1999. p. 620. ISBN 978-0-304-35096-4.
↑ Brewer's Britain & Ireland (in ఇంగ్లీష్). Weidenfeld & Nicolson. 2005. p. 586. ISBN 0-304-35385-X.
↑ Rivet, A. L. F.; Smith, Colin (1979). The Place Names of Roman Britain. Batsford. pp. 410–411.
↑ ^30.0 ^30.1 Koch, John T. (2006). Celtic Culture: A Historical Encyclopedia. ABC-CLIO. p. 676. ISBN 978-1-85109-440-0.
↑ Moore 1903:84 Sacheverell 1859:119–120 Waldron 1726:1 Kinvig, R. H. (1975). The Isle of Man. A Social, Cultural and Political History (3rd ed.). Liverpool University Press. pp. 18–19. ISBN 0-85323-391-8.
↑ Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch: Record number 1277 (Root / lemma: men-1)
↑ Koch, John T. (2006). Celtic Culture: A Historical Encyclopedia. ABC-CLIO. p. 679. ISBN 978-1-85109-440-0.
↑ Kneale, Victor (2006). "Ellan Vannin (Isle of Man). Britonia". In Koch, John T. (ed.). Celtic Culture: A Historical Encyclopedia. Santa Barbara: ABC-CLIO. p. 676. The Old Irish name Manandán is often interpreted as 'He of [the isle of] Man'. If the name of Man reflects the generic word for 'mountain', it is impossible to distinguish this from a generic 'he of the mountain'; but the patronymic mac Lir, interpreted as 'son of the Sea', is taken to reinforce the association with the island. See, e.g.: Wagner, Heinrich. "Origins of Pagan Irish Religion". Zeitschrift für Celtische Philologie. v. 38. 1–28.
↑ Cited after Catholic World 37 (1883) p. 261.
↑ The Dublin Review. Vol. 57. W. Spooner. 1865. p. 83. Archived from the original on 3 August 2020. Retrieved 15 August 2019.
↑ Bradley, Richard (2007). The prehistory of Britain and Ireland. Cambridge University Press. p. 8. ISBN 978-0-521-84811-4.
↑ "Hunter Gatherers – Mesolithic Period (Middle Stone Age) – 8000 BC to 4000 BC". gov.im. Isle of Man government. 16 March 2012. Archived from the original on 16 March 2012.
↑ "First Farmers". gov.im. Isle of Man government. 8 November 2012. Archived from the original on 8 November 2012. Retrieved 15 August 2019.
↑ "Home – Manx National Heritage". gov.im. Isle of Man government. Archived from the original on 30 June 2004. Retrieved 10 November 2017.
↑ Esmonde Cleary, A.; Warner, R.; Talbert, R.; Gillies, S.; Elliott, T.; Becker, J. "Manavia Insula". Pleides. Pleiades. Archived from the original on 6 November 2018. Retrieved 26 February 2016.
↑ Conservation, Institute of Historic Building. "10,000 years of settlement on the Isle of Man". designingbuildings.co.uk. Archived from the original on 11 June 2022. Retrieved 1 March 2022.
↑ "Celtic Farmers". gov.im. Isle of Man government. 16 March 2012. Archived from the original on 16 March 2012. Retrieved 15 August 2019.
↑ Moore, A.W. (1890). The Surnames & Place-Names of the Isle of Man. London: Elliot Stock. p. 303.
↑ Joseph George Cumming. The Story Of Rushen Castle And Rushen Abbey, In The Isle Of Man. ISBN 1165077590.
↑ Barron, Evan MacLeod (1997). The Scottish War of Independence. Barnes & Noble. p. 411.
↑ "History Pages Isle of Man -Act of Revestment". www.isle-of-man.com. Archived from the original on 3 September 2010. Retrieved 9 September 2009.
↑ [1] Island of Barbed Wire
↑ "Rates and allowances". The Official Isle of Man Government Website. Retrieved January 26, 2025.
↑ Blake, Alex (March 25, 2024). "Conversation needed over e-gaming, campaigner says". BBC. Retrieved January 26, 2025.
↑ "Taxation: Council publishes an EU list of non-cooperative jurisdictions". European Council. Council of the European Union. Archived from the original on 6 December 2017. Retrieved January 26, 2025.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
↑ "Protected Buildings Register". Planning & Building Control, Isle of Man. Retrieved January 26, 2025.
↑ ^53.0 ^53.1 "Geography – Isle of Man Public Services". gov.im. Isle of Man government. Archived from the original on 26 May 2012. Retrieved 10 November 2017.
↑ Archer, Mike (2010). Bird Observatories of Britain and Ireland (2nd ed.). A&C Black. ISBN 978-1-4081-1040-9.
↑ "Snaefell Mountain Railway". Isle of Man Guide. Maxima Systems. Archived from the original on 9 May 2008. Retrieved 5 June 2008. From the top on a clear day it is said one can see the six kingdoms. The kingdom of Scotland, England, Wales, Northern Ireland, Man and Heaven.
↑ "Snaefell Mountain Railway". gov.im. Isle of Man Government. Archived from the original on 5 May 2008. Retrieved 5 June 2008.
↑ "Snaefell Summit". Isle-of-Man.com. Archived from the original on 14 May 2008. Retrieved 5 June 2008. It is the answer to the often posed question as to where can one see seven kingdoms at the same time? The seven Kingdoms being the four mentioned by Earl James, the Kingdom of Man, of Earth (in some answers that of Neptune) and of Heaven.
↑ ^58.0 ^58.1 "Ronaldsway (Isle of Man) UK climate averages". UK Met Office. Archived from the original on 19 December 2021. Retrieved 15 January 2022.
↑ "This is a climate change emergency". In the Manx Independent this week. 10 May 2019. Archived from the original on 16 September 2021. Retrieved 15 August 2019.
↑ "Ronaldsway 1991–2020 averages". Met Office. Archived from the original on 19 December 2021. Retrieved 19 December 2021.
↑ "Météo climat stats Isle of Man records". Météo Climat. Archived from the original on 24 February 2021. Retrieved 31 March 2017.
↑ "Climatologie de l'année à Isle of Man/Ronaldsway Airport" (in ఫ్రెంచ్). Infoclimat. Archived from the original on 3 October 2023. Retrieved 24 September 2023.
↑ "Political". isleofmanfinance.gov.im. Archived from the original on 14 October 2008. Retrieved 10 November 2017.
↑ "Taking Liberties – Star Items – Chronicle of Mann". BL.uk. Archived from the original on 24 September 2015. Retrieved 28 February 2015.
↑ "Framework for developing the international identity of the Isle of Man" (PDF). gov.im. Government of the Isle of Man. Archived (PDF) from the original on 20 April 2013. Retrieved 14 November 2018.
↑ "One small step for Man". Irish Times. 22 August 1997. Archived from the original on 29 October 2021.
↑ Royal Commission on the Constitution 1969–1973, Volume I, Report (Cmnd 5460) (Report). London. 1973.
↑ "HMS Ramsey". Royal Navy. 2009. Archived from the original on 30 August 2010. Retrieved 11 September 2011.
↑ "Regimental Museum – History". Isle of Man Guide. Archived from the original on 3 November 2011. Retrieved 11 September 2011.
↑ See "The Forgotten Army: Fencible Regiments of Great Britain 1793–1816". The Napoleon Series. Archived from the original on 5 September 2012. Retrieved 15 August 2019. for more detail.
↑ Scobie, Ian Hamilton Mackay (1914). An Old Highland Fencible Corps: The history of the Reay Fencible Highland Regiment of Foot, or Mackay's Highlanders, 1794–1802, with an account of its services in Ireland during the rebellion of 1798. Edinburgh: Blackwood. p. 363.
↑ "Regiments stationed on Isle of Man, 1765–1896". Isle-of-man.com. Archived from the original on 4 March 2016. Retrieved 28 February 2015.
↑ "Isle of Man Home Guard Reenactment Society". Archived from the original on 28 November 2020. Retrieved 28 January 2021.
↑ "British Army opens first reserve unit opens on Isle of Man since 1968". BBC News. British Broadcasting Corporation. October 2015. Archived from the original on 25 October 2016. Retrieved 24 October 2016.
↑ "Isle of Man Government – Immigration and Nationality legislation". gov.im. Government of the Isle of Man. Archived from the original on 20 March 2022. Retrieved 15 March 2022.
↑ "EU referendum: Brexit sends IoM on 'unknown journey'". BBC News. 24 June 2016. Archived from the original on 27 June 2016. Retrieved 17 May 2023.
↑ "Manx government explanation of Protocol 3" (PDF). gov.im. Government of the Isle of Man. Archived from the original (PDF) on 10 September 2008. Retrieved 10 November 2017.
↑ "Isle of Man Facts & Economic Data". Isle of Man Finance. Isle of Man Government. Archived from the original on 4 March 2016. Retrieved 12 September 2010.
↑ "Immigration in the Isle of Man" (PDF). gov.im. Isle of Man Government. October 2006. p. 12. Archived (PDF) from the original on 11 May 2011. Retrieved 12 September 2010.
↑ "Legislating for the United Kingdom's withdrawal from the European Union" (PDF). Department for Exiting the European Union. 30 March 2017. Archived (PDF) from the original on 25 April 2017. Retrieved 16 May 2017.
↑ "Draft Agreement on the withdrawal of the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland from the European Union" (PDF). European Commission. 14 November 2018. Archived (PDF) from the original on 1 December 2020. Retrieved 19 July 2019.
↑ "Isle of Man Government – EU Exit and the Transition Period". gov.im. Isle of Man Government. Archived from the original on 20 June 2020. Retrieved 30 April 2020.
↑ "The role and future of the Commonwealth". House of Commons. Archived from the original on 6 February 2013. Retrieved 18 March 2013.
↑ "Written evidence from the States of Guernsey". parliament.uk. Policy Council of Guernsey. Archived from the original on 9 February 2013. Retrieved 18 March 2013.
↑ "Isle of Man welcomes report on Commonwealth future". gov.im. Isle of Man Government. 23 November 2012. Archived from the original on 2 March 2013. Retrieved 19 March 2013.
↑ "Isle of Man Green Party elects first councillor Andrew Bentley". BBC News. Archived from the original on 30 March 2019. Retrieved 10 August 2018.
↑ "Mec Vannin". Mecvannin.im. Archived from the original on 9 February 2012. Retrieved 28 February 2015.
↑ "PAG – Positive Action Group – Isle of Man – Positive Action Group – Isle of Man – Pag, Credit, Agreement, User, February". Positiveactiongroup.org. Archived from the original on 21 March 2015. Retrieved 28 February 2015.
↑ Pidd, Helen (5 October 2015). "Isle of Man leader draws line under 'dark days' and aims to legalise gay marriage". The Guardian. Archived from the original on 7 October 2015. Retrieved 9 August 2022.
↑ Pidd, Helen (11 February 2022). "Isle of Man to pardon men convicted for homosexual acts". The Guardian. Archived from the original on 11 February 2022. Retrieved 9 August 2022.
↑ "Isle of Man Chief Minister apologises for anti-gay laws". BBC News. 28 January 2020. Archived from the original on 31 October 2023. Retrieved 19 March 2025.
↑ "Department of Education and Children Home Page". gov.im. Isle of Man Government. 21 November 2010. Archived from the original on 21 November 2010. Retrieved 15 August 2019.
↑ Butler, Nadia; Quigg, Zara; Bates, Rebecca; Sayle, Madeleine; Ewart, Henrietta (September 2021). "Isle of Man Health and Lifestyle Survey 2019" (PDF). Liverpool John Moores University. Archived (PDF) from the original on 2 April 2022. Retrieved 23 February 2022 – via gov.im.
↑ "Healthcare on the Isle of Man". Locate Isle Of Man. Archived from the original on 4 October 2017. Retrieved 4 October 2017.
↑ "CHIEF CONSTABLE'S ANNUAL REPORT 2019-2020" (PDF). Tynwald – Parliament of the Isle of Man. Archived (PDF) from the original on 1 May 2022. Retrieved 24 February 2022.
↑ "Financial Crime Strategy 2021–23" (PDF). gov.im. Isle of Man Government. June 2021. Archived (PDF) from the original on 9 July 2021. Retrieved 9 March 2022.
↑ "Emergency services". gov.im. Isle of Man Government. 16 August 2013. Archived from the original on 16 August 2013. Retrieved 15 August 2019.
↑ "Welcome to the Isle of Man Constabulary". gov.im. Isle of Man Government. Archived from the original on 3 March 2007. Retrieved 11 September 2011.
↑ "More staff trained to operate island's crematorium". BBC News. 13 March 2020. Archived from the original on 13 March 2020. Retrieved 30 April 2020.
↑ "Financial Services Sector – Isle of Man. Where You Can". gov.im. Isle of Man Government. Archived from the original on 19 April 2012. Retrieved 28 February 2015.
↑ "Isle of Man Government: Rates & Allowances 2017/2018". gov.im. Isle of Man Government. 2017. Archived from the original on 26 June 2018. Retrieved 2 December 2017.
↑ "Isle of Man Government: Corporate Tax Rules". gov.im. Isle of Man Government. Archived from the original on 29 November 2017. Retrieved 2 December 2017.
↑ "Corporate Tax Rates Around the World". TaxFoundation.org. Tax Foundation. 9 December 2021. Archived from the original on 28 June 2022. Retrieved 15 March 2022.
↑ "Jersey, Guernsey and the Isle of Man to reveal who owns offshore firms". CPA.co.uk. The Credit Protection Association. 21 June 2019. Archived from the original on 17 June 2022. Retrieved 15 March 2022.
↑ "Chapter 2 Europe's Shadow Economies: Estimating Size and Outlining Policy Options in: The Global Informal Workforce". Elibrary.imf.org. 23 July 2021. Archived from the original on 24 February 2022. Retrieved 26 February 2022.
↑ ^106.0 ^106.1 Hodson, Pete (9 November 2017). "The Isle of Man is a tax haven – but its prosperity has precarious roots". Theconversation.com. Archived from the original on 1 May 2022. Retrieved 26 February 2022.
↑ "Isle of Man Government – Gambling and e-gaming". gov.im. Isle of Man Government. 19 January 2021. Archived from the original on 20 June 2022. Retrieved 26 February 2022.
↑ Chittum, Ryan; Robinson, Tim; Garside, Juliette (6 November 2017). "Paradise Papers: A two-hour stop in the Isle of Man can save you millions in tax on a private jet". The Irish Times. Archived from the original on 6 May 2024. Retrieved 26 February 2022.
↑ Garside, Juliette (6 November 2017). "How Isle of Man gives big refunds to super-rich on private jet imports". The Guardian. Archived from the original on 11 June 2022. Retrieved 26 February 2022.
↑ Jancsics, David (2018). "Shell Companies and Government Corruption". Global Encyclopedia of Public Administration, Public Policy, and Governance. pp. 1–5. doi:10.1007/978-3-319-31816-5_3566-1. ISBN 978-3-319-31816-5.
↑ "Elite touch down on Isle of Man to avoid millions in tax – ICIJ". 25 August 2020. Archived from the original on 9 June 2022. Retrieved 24 February 2022.
↑ "Paradise Papers: A special investigation | Paradise-papers". The Guardian. Archived from the original on 25 February 2021. Retrieved 26 February 2022.
↑ "After successive offshore scandals, are there signs of change in Isle of Man? | Paradise Papers". The Guardian. 14 November 2017. Archived from the original on 28 June 2022. Retrieved 26 February 2022.
↑ House of Commons Foreign Affairs Committee (15 May 2018). "Moscow's Gold: Russian Corruption in the UK" (PDF). Archived (PDF) from the original on 3 March 2022. Retrieved 3 July 2023.
↑ "The Gambling Law Review". thelawreviews.co.uk. 29 May 2023. Archived from the original on 30 June 2023. Retrieved 3 July 2023.
↑ "Isle of Man launches strategy to tackle bribery and corruption". BBC News. 9 December 2021. Archived from the original on 17 June 2022. Retrieved 26 February 2022.
↑ "MONEYVAL: Financial crime challenges persist". Financial Mirror. 20 June 2023. Archived from the original on 3 July 2023. Retrieved 3 July 2023.
↑ "Isle of Man: Key sectors". Isle of Man Government. Archived from the original on 3 December 2017. Retrieved 2 December 2017.
↑ ^119.0 ^119.1 "2016 Isle of Man Census Report". Isle of Man Government. Archived from the original on 1 May 2022. Retrieved 2 February 2022.
↑ "2016 Isle of Man Census Presentation" (PDF). gov.im. Isle of Man Government. Archived (PDF) from the original on 3 December 2017. Retrieved 2 December 2017.
↑ "Isle of Man Manufacturing Sector". whereyoucan.im. Department for Enterprise, Isle of Man. Archived from the original on 3 December 2017. Retrieved 2 December 2017.
↑ "Isle of Man Government – Labour market report for February 2022". gov.im. Isle of Man Government. Archived from the original on 1 May 2022. Retrieved 19 March 2022.
↑ "Who We Are". Isle of Man Film. 27 September 2013. Archived from the original on 4 December 2017. Retrieved 3 December 2017.
↑ "Isle of Man Digital Media Cluster. Strategic Directions for the Isle of Man" (PDF). Archived from the original (PDF) on 22 December 2017. Retrieved 3 December 2017.
↑ "ontheisleofman.com". Ontheisleofman.com. Archived from the original on 30 June 2017. Retrieved 10 November 2017.
↑ "UK National Lottery Diary". Merseyworld.com. Archived from the original on 19 March 2015. Retrieved 28 February 2015.
↑ "National Lottery FAQ:Can I play while overseas?". National-lottery.co.uk. Archived from the original on 3 July 2014. Retrieved 10 November 2017.
↑ "Manx charities to benefit from lottery". BBC News. 20 June 2010. Archived from the original on 22 September 2014. Retrieved 28 February 2015.
↑ "House of Lords – Constitution – Ninth Report". Parliament.uk. Archived from the original on 18 February 2015. Retrieved 28 February 2015.
↑ "About". MLT.org.im. Manx Lottery Trust. Archived from the original on 2 March 2015. Retrieved 28 February 2015.
↑ "Dark Sky Discovery Sites". Darkskydiscovery.org.uk. Archived from the original on 10 November 2017. Retrieved 10 November 2017.
↑ "Stargazing Sites in the Isle of Man – Isle of Man". Visitisleofman.com. Archived from the original on 11 September 2016. Retrieved 10 November 2017.
↑ "Carolyn Gelling to lead new stock exchange company". IOMToday. 9 March 2017. Archived from the original on 12 March 2017. Retrieved 11 March 2017.
↑ "Telecompaper". telecompaper.com. Archived from the original on 2 June 2022. Retrieved 2 June 2022.
↑ "Phone Tariff Residential" (PDF). BT.com. BT Group. Archived (PDF) from the original on 14 September 2015. Retrieved 30 May 2017.
↑ "Calling abroad from the UK". O2.com. Telefónica Europe. Archived from the original on 25 May 2017. Retrieved 30 May 2017.
↑ "Our Business". Johnston Press. Retrieved 12 September 2011.^{[dead link]}
↑ "Isle of Man Newspapers". IOMToday. Isle of Man Newspapers. Archived from the original on 22 August 2008. Retrieved 4 September 2008.
↑ "Isle of Man Government – Bus and Rail". gov.im. Isle of Man Government. Archived from the original on 10 November 2017. Retrieved 12 November 2017.
↑ "Steam Packet Company". Steam-packet.com. Archived from the original on 15 October 2017. Retrieved 10 November 2017.
↑ "Isle of Man Airport". Isle of Man Government. Archived from the original on 15 October 2017. Retrieved 10 November 2017.
↑ "Isle of Man – About the Island". Isleofman.com. Archived from the original on 25 February 2008. Retrieved 10 November 2017.
↑ "Driving on the Isle of Man". Isle of Man Guide. Maxima Systems. 2005. Archived from the original on 18 November 2018. Retrieved 8 June 2010.
↑ "Vehicle examination". gov.im. Isle of Man Government. 1 January 1988. Archived from the original on 19 December 2018. Retrieved 15 August 2019.
↑ ^145.0 ^145.1 "Heritage Railways". gov.im. Isle of Man Government. 2017. Archived from the original on 15 March 2019. Retrieved 8 November 2017.
↑ Goodman, Mike (22 July 2011). "Lift-off for Isle of Man's quest to join space race". The Daily Telegraph. Archived from the original on 24 July 2011. Retrieved 12 September 2011.
↑ "Lunar Entrepreneurs Converge on Isle of Man for Google Lunar X PRIZE Summit". GoogleLunarXPrize.com. 18 October 2010. Archived from the original on 2 April 2012. Retrieved 12 September 2011.
↑ "Research space stations arrive on Isle of Man". BBC News. 6 January 2011. Archived from the original on 20 July 2011. Retrieved 12 September 2011.
↑ "Isle of Man Offshore Wind Farm". 4C Offshore. 1 February 2017. Archived from the original on 15 September 2018. Retrieved 14 November 2018.
↑ "Impact report Appendix 19" (PDF). gov.im. Isle of Man Government. Archived (PDF) from the original on 6 May 2024. Retrieved 29 January 2022.
↑ "Isle Of Man Plans $136 Million Facility Off Coast of U.K." High Times. 21 February 2022. Archived from the original on 9 June 2022. Retrieved 26 February 2022.
↑ "Plans outlined for £100m Isle of Man medicinal cannabis complex". BBC News. 16 February 2022. Archived from the original on 10 June 2022. Retrieved 26 February 2022.
↑ "Property billionaire hopes to set up huge cannabis farm on a tiny island in the Irish Sea". CNBC. 28 February 2022. Archived from the original on 1 May 2022. Retrieved 28 February 2022.
↑ Minahan, James (31 January 2000). One Europe, Many Nations: A Historical Dictionary of European National Groups. Greenwood Publishing Group. ISBN 9780313309847. Archived from the original on 21 March 2015. Retrieved 7 May 2020 – via Google Books.
↑ "UNESCO accepts Manx language is not 'extinct'". gov.im. Isle of Man Government. 19 August 2009. Archived from the original on 11 May 2011. Retrieved 20 August 2009.
↑ Carpenter, Rachel N. (2011). "Mind Your P's and Q's: Revisiting the Insular Celtic hypothesis through working towards an original phonetic reconstruction of Insular Celtic" (PDF). Archived (PDF) from the original on 14 October 2011. Retrieved 17 September 2011.
↑ Kelly, Phil. "Manx today by Phil Kelly". BBC News. Archived from the original on 11 August 2011. Retrieved 17 September 2011.
↑ Davies, Alan (2007). An Introduction to Applied Linguistics (2nd The Manx ed.). Edinburgh University Press. ISBN 978-0-7486-3354-8.
↑ "Manx Culture". VisitIsleOfMan.com. Archived from the original on 29 March 2012. Retrieved 17 September 2011.
↑ "Manx Culture". VisitIsleOfMan.com. Archived from the original on 29 March 2012. Retrieved 17 September 2011.
↑ "Isle of Man Census Report 2011" (PDF). gov.im. Isle of Man Government. Archived (PDF) from the original on 6 June 2020. Retrieved 19 July 2019.
↑ Fiorentini, Graziella; De Miro, Ernesto; Calderone, Anna; Caccamo Caltabiano, Maria, eds. (2003). Archeologia del Mediterraneo: Studi in onore di Ernesto De Miro. L'Erma di Bretschneider. pp. 735–736. ISBN 978-88-8265-134-3.
↑ Wilson, RJA (2000). "On the Trail of the Triskeles: From the McDonald Institute to Archaic Greek Sicily". Cambridge Archaeological Journal. 10 (1): 35–61. doi:10.1017/S0959774300000020. ISSN 0959-7743. S2CID 162858347.
↑ "Two Islands - Six Legs".
↑ ^165.0 ^165.1 Kinvig, R.H. (1975). The Isle of Man: A social, cultural and political history. Rutland, Vermont: Charles E. Tuttle. pp. 91–92. ISBN 0-8048-1165-2.
↑ "Island Facts". gov.im. Public Services, Isle of Man Government. Archived from the original on 4 March 2016. Retrieved 15 January 2016.
↑ "IOM Stamps – The Three Legs of Man". 20 May 2013. Archived from the original on 16 August 2023. Retrieved 16 August 2023.
↑ "The Three Legs of Man". Isle-of-Man.com. Archived from the original on 11 June 2011. Retrieved 15 September 2011.. This webpage cited: Wagner, A. R. (1959–1960). "The Origin of the Arms of Man". Manx Museum. 6.. This webpage also cited: Megaw, B. R. S. (1959–1960). "The Ship Seals of the Kings of Man". Manx Museum. 6.
↑ "The Cushag Code: A code of best practice for the management of common ragwort Senecio jacobaea" (PDF). gov.im. Isle of Man Government. July 2013. Archived (PDF) from the original on 15 April 2021. Retrieved 15 July 2021.
↑ Moore, A. "Diocesan Histories. Sodor and Mann". Archived from the original on 10 April 2018. Retrieved 24 February 2009.
↑ Gumbley, Ken (1 March 2012). "Diocese of Sodor and Man". Welcome to Kirk Braddan. Archived from the original on 14 June 2017. Retrieved 15 August 2019.
↑ Act of Parliament (1541) 33 Hen.8 c.31
↑ "The Archdiocese of Liverpool". Liverpool Catholic. Archived from the original on 25 October 2021. Retrieved 15 August 2019.
↑ "Religious Faiths and Organisations". gov.im. Isle of Man Government. 28 May 2012. Archived from the original on 8 June 2003. Retrieved 15 August 2019.
↑ Nettle, Gemma (12 December 2022). "Island's first Buddhist temple now open to the public". Isle of Man Today. Archived from the original on 12 December 2022.
↑ "Avalon's Location". Electricscotland.com. Archived from the original on 23 March 2015. Retrieved 28 February 2015.
↑ King Arthur, Norma Lorre Goodrich, Harper and Row, 1989, p. 318
↑ "Manx witchcraft and sorcery probed by academic – Isle of Man Today". Iomtoday.co.im. Archived from the original on 27 December 2015. Retrieved 10 November 2017.
↑ Nisbet, Robert A; Rhys, John (1897). "Folk-Medicine in the Isle of Man – A. W. Moore, M. A.". Yn Lioar Manninagh: The Journal of the Isle of Man Natural History and Antiquarian Society. Vol. 3. Douglas: Brown & Sons. pp. 303–314. OCLC 1110392917. Archived from the original on 25 February 2021. Retrieved 20 June 2019.
↑ Chiverrell, R.; Belchem, J.; Thomas, G.; Duffy, S.; Mytum, H. (2000). A New History of the Isle of Man: The modern period 1830–1999. Liverpool University Press. p. 353. ISBN 978-0-85323-726-6. Archived from the original on 3 August 2020. Retrieved 15 August 2019.
↑ "Trad music in the Isle of Man". Ceolas.org. Archived from the original on 13 April 2015. Retrieved 28 February 2015.
↑ "The Music of Haydn Wood by Philip Scowcroft". Musicweb-international.com. Archived from the original on 10 March 2018. Retrieved 14 March 2018.
↑ The Life and Times of Harry Wood, Manxland's King of Music^{[permanent dead link]}, Manxnationalheritage.im, Maurice Powell, 2018
↑ "Isle of Man Bee Gees statue unveiled on Douglas seafront". BBC News. 8 July 2021. Archived from the original on 31 January 2022. Retrieved 20 February 2022.
↑ "Isle of Man Cuisine. Isle of Man Attractions Essentials". www.isleofman.com (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2024-06-12.^{[permanent dead link]}
↑ isleofman.com. "Attractions :: isleofman.com". Isleofman.com. Archived from the original on 26 December 2017. Retrieved 10 November 2017.
↑ "National Dish of the Isle of Man – Locate Isle of Man". locate.im. Archived from the original on 24 August 2020. Retrieved 20 May 2020.
↑ "Queenies crowned Isle of Man's national dish". BBC News. 17 September 2018. Archived from the original on 15 June 2022. Retrieved 19 April 2022.
↑ "American Motorcyclist". American Motorcyclist: The Monthly Journal of the American Motorcyclist Association. American Motorcyclist Association: 22. November 1971. ISSN 0277-9358. Archived from the original on 9 May 2013. Retrieved 12 September 2011.
↑ Evans, Ann (30 May 2009). "Scallops the main ingredient of unique gathering for foodies; SUN, sea, sand and shellfish". Coventry Evening Telegraph. Coventry Newspapers. Archived from the original on 25 October 2012. Retrieved 12 September 2011 – via TheFreeLibrary.com.
↑ Kallaway, Jane. "Award winning organic lamb". Langley Chase Organic Farm. Archived from the original on 4 September 2011. Retrieved 12 September 2011.
↑ "Purely Isle of Man" (PDF). gov.im. Department of Finance, Isle of Man. Archived from the original (PDF) on 12 October 2012. Retrieved 12 September 2011.
↑ "Isle of Man Oak Smoked Mature Cheddar Wins Bronze Medal at The British Cheese Awards 2010". Isle News. 2010. Archived from the original on 25 March 2012. Retrieved 12 September 2011.
↑ "Bumper Sales for Manx Cheese". IOMToday. 15 October 2003. Archived from the original on 3 August 2012. Retrieved 12 September 2011.
↑ "Success at World Cheese Awards". IsleOfMan.com. 22 March 2007. Archived from the original on 22 March 2012. Retrieved 12 September 2011.
↑ "PC Black Label English Isle of Man Extra Old Cheddar Cheese". Provigo. Archived from the original on 18 November 2016. Retrieved 17 November 2016.
↑ "Purely Isle of Man" (PDF). gov.im. Isle of Man Government. Archived from the original (PDF) on 30 April 2013. Retrieved 10 June 2015.
↑ "FC Isle of Man promoted after historic play-off final victory". Manx Radio. Archived from the original on 19 June 2022. Retrieved 19 April 2022.
↑ Wright, David. 100 Years of the Isle of Man TT: A Century of Motorcycle Racing. The Crowood Press, 2007
↑ Disko, Sasha. The Image of the "Tourist Trophy" and British Motorcycling in the Weimar Republic. International Journal of Motorcycle Studies, Nov 2007
↑ Vaukins, Simon. The Isle of Man TT Races: Politics, Economics and National Identity. International Journal of Motorcycle Studies, Nov 2007
↑ Faragher, Martin. "Cultural History: Motor-Cycle Road Racing." A New History of the Isle of Man Volume V: The Modern Period 1830–1999. Ed. John Belchem. Liverpool: Liverpool University Press, 2000
↑ "2009 Manx Grand Prix Supplementary Regulations" (PDF). manxgrandprix.org. 2009. p. 4. Archived from the original (PDF) on 10 March 2012. Retrieved 15 August 2019.
↑ "The Game of Cammag". Celticlife.ca. Archived from the original on 29 October 2021. Retrieved 12 September 2011.
↑ "History". villagaiety.com. Archived from the original on 10 June 2022. Retrieved 26 March 2022.
↑ "Gaiety Theatre". visitisleofman.com. Archived from the original on 12 June 2022. Retrieved 26 March 2022.
↑ "Broadway Cinema". gov.im. Isle of Man Government. Archived from the original on 6 March 2013. Retrieved 6 March 2013.
↑ "Cinemas Refurbishment". Iomtoday.co.im. Archived from the original on 12 April 2013. Retrieved 6 March 2013.
↑ Commings, Karen (1999). Manx Cats: Everything about Purchase, Care, Nutrition, Grooming, and Behavior. Barron's Educational. pp. 7–10. ISBN 978-0764107535.
↑ "Farming the Manx Loaghtan sheep". BBC News. 16 November 2009. Archived from the original on 6 May 2010. Retrieved 15 August 2019.
↑ "Wallabies flourishing in the wild on Isle of Man". The Guardian. 14 August 2016. Archived from the original on 8 November 2017. Retrieved 10 November 2017.
↑ Marshall, Francesca (7 September 2018). "Calls for wallaby warning signs to be implemented on the Isle of Man to tackle growing numbers". The Telegraph. ISSN 0307-1235. Archived from the original on 9 September 2018. Retrieved 15 August 2019.
↑ Tynwald Hansard 16 January 2018, Question 9
↑ Morris, Hugh. "Isle of Man awarded UNESCO status". The Daily Telegraph. Archived from the original on 31 May 2016. Retrieved 28 June 2016.
↑ ^215.0 ^215.1 ^215.2 ^215.3 ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; 2021జనగణన అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు
↑ ^216.0 ^216.1 ^216.2 ^216.3 మూస:CIA వరల్డ్ ఫ్యాక్ట్‌బుక్

ఇతర మూలాలు

↑ "O Land of Our Birth", was unofficially in use since 1907 and became the national anthem in 2003.^[3] "God Save the King" remained the royal anthem and is used as ceremonial music in the presence of the British Crown.^[4]
↑ In 1893, New Zealand became the first country to grant all women the vote.

[1] Fact sheet on the UK's relationship with the Crown Dependencies (PDF), UK Ministry of Justice, archived (PDF) from the original on 20 December 2021, retrieved 2 May 2023, The Crown Dependencies are not recognised internationally as sovereign States in their own right but as 'territories for which the United Kingdom is responsible'.

[2] Framework for developing the international identity of the Isle of Man (PDF), Isle of Man Government, archived (PDF) from the original on 2 May 2023, retrieved 2 May 2023, 2. The Isle of Man has an international identity which is different from that of the UK.

[3] "National anthem – The World Factbook". CIA.gov. Archived from the original on 19 March 2021. Retrieved 30 March 2021.

[4] "New Manx anthem shifts loyalty to land of their birth". The Guardian. 27 January 2003. Archived from the original on 11 April 2021. Retrieved 30 March 2021.

[2021Census-6] 5.0 ^5.1 ^5.2 ^5.3 ^5.4 Official census statistics provided by Statistics Isle of Man, Isle of Man Government:
"2021 Isle of Man Census Report Part I" (PDF). gov.im. Isle of Man government. Archived (PDF) from the original on 20 August 2022.

"2021 Isle of Man Census Report Part II" (PDF). gov.im. Isle of Man government. Archived (PDF) from the original on 20 August 2022.

[6] "2021 Isle of Man Census Report Part I" (PDF). gov.im. Isle of Man government. Archived (PDF) from the original on 20 August 2022.

[7] "2021 Isle of Man Census Report Part II" (PDF). gov.im. Isle of Man government. Archived (PDF) from the original on 20 August 2022.

[CannanPR-7] "Alfred Cannan appointed as Isle of Man's Chief Minister". gov.im. Isle of Man government. Archived from the original on 12 October 2021. Retrieved 12 October 2021.

[8] "Lord Frederick Ponsonby appointed Crown dependencies minister". 8 August 2024.

[2024Census-9] Statistics Isle of Man. "Isle of Man Population Report 2024" (PDF). Isle of Man Government. Retrieved 5 May 2025.

[10] "Isle of Man | Data". data.worldbank.org. Archived from the original on 9 August 2021. Retrieved 9 August 2021.

[11] "Human Development Report 2010" (PDF). HDR.UNDP.org. United Nations Development Programme. January 2010. p. 143 ff. Archived (PDF) from the original on 21 November 2010. Retrieved 21 April 2011.

[12] "Income Inequalities". The Poverty Site. Archived from the original on 26 April 2011. Retrieved 21 April 2011.

[13] "Manx National Heritage". Archived from the original on 6 May 2024. Retrieved 18 April 2022.

[14] Torrance, David (15 July 2024). The Crown Dependencies (PDF) (in English). London: House of Commons Library.{{cite book}}: CS1 maint: unrecognized language (link)

[15] "Isle of Man". Britannica Online. 3 January 2023. Archived from the original on 28 June 2022. Retrieved 23 February 2022.

[16] "Magnus 3 Olavsson Berrføtt – Norsk biografisk leksikon". Store norske leksikon (in నార్వేజియన్). 28 September 2014. Archived from the original on 15 May 2013. Retrieved 15 August 2019.

[17] "Treaty of Perth: Overview of Treaty of Perth". Scottish-places.info. Archived from the original on 24 February 2022. Retrieved 26 February 2022.

[18] "Tynwald, the parliament of the Isle of Man: Adult suffrage". Tynwald.org.im. 2017. Archived from the original on 26 April 2021. Retrieved 2 December 2017.

[20] Matthew Collin (5 May 2021). "The hacker, the tax haven, and what $200 million in offshore deposits can tell us about the fight against illicit wealth". Brookings.edu. Archived from the original on 11 June 2022. Retrieved 15 March 2022.

[21] "Isle of Man Guide | Britain Visitor – Travel Guide To Britain". Britain Visitor. 19 January 2021. Archived from the original on 10 June 2022. Retrieved 15 March 2022.

[22] Garside, Juliette (7 November 2017). "UK is subsidising Isle of Man to be tax haven, say campaigners | Isle of Man". The Guardian. London. Archived from the original on 15 June 2022. Retrieved 15 March 2022.

[23] "Isle of Man: National Income Report" (PDF). gov.im. Isle of Man government. Archived (PDF) from the original on 4 December 2017. Retrieved 3 December 2017.

[24] "Isle of Man needs to take more measures to prevent money laundering". Isle of Man. 28 November 2022. Archived from the original on 1 June 2023. Retrieved 2 May 2023.

[25] Williams, David (3 October 2017). "Great British drives: Isle of Man". The Telegraph. ISSN 0307-1235. Archived from the original on 9 February 2019. Retrieved 15 August 2019. The Isle of Man is best known, of course, for its famous race, the annual Tourist Trophy, or 'TT'.

[26] Long, Peter (1998). "Isle of Man". The Hidden Places of England. Hidden Places - National Guides (4 ed.). Aldermaston: Travel Publishing Ltd (published 2004). p. 281. ISBN 9781904434122. Archived from the original on 3 August 2020. Retrieved 9 March 2020. Best known for its motorcycle races, its tailless cats and its kippers [...].

[27] "UNESCO: Isle of Man biosphere reserve". Archived from the original on 3 December 2017. Retrieved 2 December 2017.

[28] Kinvig, R. H. (1975). The Isle of Man: A Social, Cultural and Political History (3rd ed.). Liverpool University Press. p. 18. ISBN 0-85323-391-8.

[29] Brewer's Dictionary of Phrase & Fable (in ఇంగ్లీష్). Cassell & Co. 1999. p. 620. ISBN 978-0-304-35096-4.

[30] Brewer's Britain & Ireland (in ఇంగ్లీష్). Weidenfeld & Nicolson. 2005. p. 586. ISBN 0-304-35385-X.

[31] Rivet, A. L. F.; Smith, Colin (1979). The Place Names of Roman Britain. Batsford. pp. 410–411.

[Koch2006-32] 30.0 ^30.1 Koch, John T. (2006). Celtic Culture: A Historical Encyclopedia. ABC-CLIO. p. 676. ISBN 978-1-85109-440-0.

[33] Moore 1903:84 Sacheverell 1859:119–120 Waldron 1726:1 Kinvig, R. H. (1975). The Isle of Man. A Social, Cultural and Political History (3rd ed.). Liverpool University Press. pp. 18–19. ISBN 0-85323-391-8.

[34] Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch: Record number 1277 (Root / lemma: men-1)

[35] Koch, John T. (2006). Celtic Culture: A Historical Encyclopedia. ABC-CLIO. p. 679. ISBN 978-1-85109-440-0.

[36] Kneale, Victor (2006). "Ellan Vannin (Isle of Man). Britonia". In Koch, John T. (ed.). Celtic Culture: A Historical Encyclopedia. Santa Barbara: ABC-CLIO. p. 676. The Old Irish name Manandán is often interpreted as 'He of [the isle of] Man'. If the name of Man reflects the generic word for 'mountain', it is impossible to distinguish this from a generic 'he of the mountain'; but the patronymic mac Lir, interpreted as 'son of the Sea', is taken to reinforce the association with the island. See, e.g.: Wagner, Heinrich. "Origins of Pagan Irish Religion". Zeitschrift für Celtische Philologie. v. 38. 1–28.

[37] Cited after Catholic World 37 (1883) p. 261.

[38] The Dublin Review. Vol. 57. W. Spooner. 1865. p. 83. Archived from the original on 3 August 2020. Retrieved 15 August 2019.

[Brad8-39] Bradley, Richard (2007). The prehistory of Britain and Ireland. Cambridge University Press. p. 8. ISBN 978-0-521-84811-4.

[40] "Hunter Gatherers – Mesolithic Period (Middle Stone Age) – 8000 BC to 4000 BC". gov.im. Isle of Man government. 16 March 2012. Archived from the original on 16 March 2012.

[41] "First Farmers". gov.im. Isle of Man government. 8 November 2012. Archived from the original on 8 November 2012. Retrieved 15 August 2019.

[42] "Home – Manx National Heritage". gov.im. Isle of Man government. Archived from the original on 30 June 2004. Retrieved 10 November 2017.

[43] Esmonde Cleary, A.; Warner, R.; Talbert, R.; Gillies, S.; Elliott, T.; Becker, J. "Manavia Insula". Pleides. Pleiades. Archived from the original on 6 November 2018. Retrieved 26 February 2016.

[44] Conservation, Institute of Historic Building. "10,000 years of settlement on the Isle of Man". designingbuildings.co.uk. Archived from the original on 11 June 2022. Retrieved 1 March 2022.

[45] "Celtic Farmers". gov.im. Isle of Man government. 16 March 2012. Archived from the original on 16 March 2012. Retrieved 15 August 2019.

[46] Moore, A.W. (1890). The Surnames & Place-Names of the Isle of Man. London: Elliot Stock. p. 303.

[47] Joseph George Cumming. The Story Of Rushen Castle And Rushen Abbey, In The Isle Of Man. ISBN 1165077590.

[48] Barron, Evan MacLeod (1997). The Scottish War of Independence. Barnes & Noble. p. 411.

[49] "History Pages Isle of Man -Act of Revestment". www.isle-of-man.com. Archived from the original on 3 September 2010. Retrieved 9 September 2009.

[50] [1] Island of Barbed Wire

[51] "Rates and allowances". The Official Isle of Man Government Website. Retrieved January 26, 2025.

[52] Blake, Alex (March 25, 2024). "Conversation needed over e-gaming, campaigner says". BBC. Retrieved January 26, 2025.

[53] "Taxation: Council publishes an EU list of non-cooperative jurisdictions". European Council. Council of the European Union. Archived from the original on 6 December 2017. Retrieved January 26, 2025.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)

[54] "Protected Buildings Register". Planning & Building Control, Isle of Man. Retrieved January 26, 2025.

[gov.im-55] 53.0 ^53.1 "Geography – Isle of Man Public Services". gov.im. Isle of Man government. Archived from the original on 26 May 2012. Retrieved 10 November 2017.

[56] Archer, Mike (2010). Bird Observatories of Britain and Ireland (2nd ed.). A&C Black. ISBN 978-1-4081-1040-9.

[57] "Snaefell Mountain Railway". Isle of Man Guide. Maxima Systems. Archived from the original on 9 May 2008. Retrieved 5 June 2008. From the top on a clear day it is said one can see the six kingdoms. The kingdom of Scotland, England, Wales, Northern Ireland, Man and Heaven.

[58] "Snaefell Mountain Railway". gov.im. Isle of Man Government. Archived from the original on 5 May 2008. Retrieved 5 June 2008.

[59] "Snaefell Summit". Isle-of-Man.com. Archived from the original on 14 May 2008. Retrieved 5 June 2008. It is the answer to the often posed question as to where can one see seven kingdoms at the same time? The seven Kingdoms being the four mentioned by Earl James, the Kingdom of Man, of Earth (in some answers that of Neptune) and of Heaven.

[RonaldswayMetOffice-60] 58.0 ^58.1 "Ronaldsway (Isle of Man) UK climate averages". UK Met Office. Archived from the original on 19 December 2021. Retrieved 15 January 2022.

[61] "This is a climate change emergency". In the Manx Independent this week. 10 May 2019. Archived from the original on 16 September 2021. Retrieved 15 August 2019.

[Metoffice-62] "Ronaldsway 1991–2020 averages". Met Office. Archived from the original on 19 December 2021. Retrieved 19 December 2021.

[63] "Météo climat stats Isle of Man records". Météo Climat. Archived from the original on 24 February 2021. Retrieved 31 March 2017.

[64] "Climatologie de l'année à Isle of Man/Ronaldsway Airport" (in ఫ్రెంచ్). Infoclimat. Archived from the original on 3 October 2023. Retrieved 24 September 2023.

[65] "Political". isleofmanfinance.gov.im. Archived from the original on 14 October 2008. Retrieved 10 November 2017.

[66] "Taking Liberties – Star Items – Chronicle of Mann". BL.uk. Archived from the original on 24 September 2015. Retrieved 28 February 2015.

[framework-67] "Framework for developing the international identity of the Isle of Man" (PDF). gov.im. Government of the Isle of Man. Archived (PDF) from the original on 20 April 2013. Retrieved 14 November 2018.

[68] "One small step for Man". Irish Times. 22 August 1997. Archived from the original on 29 October 2021.

[69] Royal Commission on the Constitution 1969–1973, Volume I, Report (Cmnd 5460) (Report). London. 1973.

[70] "HMS Ramsey". Royal Navy. 2009. Archived from the original on 30 August 2010. Retrieved 11 September 2011.

[71] "Regimental Museum – History". Isle of Man Guide. Archived from the original on 3 November 2011. Retrieved 11 September 2011.

[72] See "The Forgotten Army: Fencible Regiments of Great Britain 1793–1816". The Napoleon Series. Archived from the original on 5 September 2012. Retrieved 15 August 2019. for more detail.

[73] Scobie, Ian Hamilton Mackay (1914). An Old Highland Fencible Corps: The history of the Reay Fencible Highland Regiment of Foot, or Mackay's Highlanders, 1794–1802, with an account of its services in Ireland during the rebellion of 1798. Edinburgh: Blackwood. p. 363.

[74] "Regiments stationed on Isle of Man, 1765–1896". Isle-of-man.com. Archived from the original on 4 March 2016. Retrieved 28 February 2015.

[75] "Isle of Man Home Guard Reenactment Society". Archived from the original on 28 November 2020. Retrieved 28 January 2021.

[Isle_of_Man_Army_Reserve-76] "British Army opens first reserve unit opens on Isle of Man since 1968". BBC News. British Broadcasting Corporation. October 2015. Archived from the original on 25 October 2016. Retrieved 24 October 2016.

[77] "Isle of Man Government – Immigration and Nationality legislation". gov.im. Government of the Isle of Man. Archived from the original on 20 March 2022. Retrieved 15 March 2022.

[78] "EU referendum: Brexit sends IoM on 'unknown journey'". BBC News. 24 June 2016. Archived from the original on 27 June 2016. Retrieved 17 May 2023.

[79] "Manx government explanation of Protocol 3" (PDF). gov.im. Government of the Isle of Man. Archived from the original (PDF) on 10 September 2008. Retrieved 10 November 2017.

[80] "Isle of Man Facts & Economic Data". Isle of Man Finance. Isle of Man Government. Archived from the original on 4 March 2016. Retrieved 12 September 2010.

[81] "Immigration in the Isle of Man" (PDF). gov.im. Isle of Man Government. October 2006. p. 12. Archived (PDF) from the original on 11 May 2011. Retrieved 12 September 2010.

[GRBWP-82] "Legislating for the United Kingdom's withdrawal from the European Union" (PDF). Department for Exiting the European Union. 30 March 2017. Archived (PDF) from the original on 25 April 2017. Retrieved 16 May 2017.

[83] "Draft Agreement on the withdrawal of the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland from the European Union" (PDF). European Commission. 14 November 2018. Archived (PDF) from the original on 1 December 2020. Retrieved 19 July 2019.

[84] "Isle of Man Government – EU Exit and the Transition Period". gov.im. Isle of Man Government. Archived from the original on 20 June 2020. Retrieved 30 April 2020.

[85] "The role and future of the Commonwealth". House of Commons. Archived from the original on 6 February 2013. Retrieved 18 March 2013.

[86] "Written evidence from the States of Guernsey". parliament.uk. Policy Council of Guernsey. Archived from the original on 9 February 2013. Retrieved 18 March 2013.

[87] "Isle of Man welcomes report on Commonwealth future". gov.im. Isle of Man Government. 23 November 2012. Archived from the original on 2 March 2013. Retrieved 19 March 2013.

[88] "Isle of Man Green Party elects first councillor Andrew Bentley". BBC News. Archived from the original on 30 March 2019. Retrieved 10 August 2018.

[89] "Mec Vannin". Mecvannin.im. Archived from the original on 9 February 2012. Retrieved 28 February 2015.

[90] "PAG – Positive Action Group – Isle of Man – Positive Action Group – Isle of Man – Pag, Credit, Agreement, User, February". Positiveactiongroup.org. Archived from the original on 21 March 2015. Retrieved 28 February 2015.

[91] Pidd, Helen (5 October 2015). "Isle of Man leader draws line under 'dark days' and aims to legalise gay marriage". The Guardian. Archived from the original on 7 October 2015. Retrieved 9 August 2022.

[92] Pidd, Helen (11 February 2022). "Isle of Man to pardon men convicted for homosexual acts". The Guardian. Archived from the original on 11 February 2022. Retrieved 9 August 2022.

[93] "Isle of Man Chief Minister apologises for anti-gay laws". BBC News. 28 January 2020. Archived from the original on 31 October 2023. Retrieved 19 March 2025.

[94] "Department of Education and Children Home Page". gov.im. Isle of Man Government. 21 November 2010. Archived from the original on 21 November 2010. Retrieved 15 August 2019.

[95] Butler, Nadia; Quigg, Zara; Bates, Rebecca; Sayle, Madeleine; Ewart, Henrietta (September 2021). "Isle of Man Health and Lifestyle Survey 2019" (PDF). Liverpool John Moores University. Archived (PDF) from the original on 2 April 2022. Retrieved 23 February 2022 – via gov.im.

[96] "Healthcare on the Isle of Man". Locate Isle Of Man. Archived from the original on 4 October 2017. Retrieved 4 October 2017.

[97] "CHIEF CONSTABLE'S ANNUAL REPORT 2019-2020" (PDF). Tynwald – Parliament of the Isle of Man. Archived (PDF) from the original on 1 May 2022. Retrieved 24 February 2022.

[98] "Financial Crime Strategy 2021–23" (PDF). gov.im. Isle of Man Government. June 2021. Archived (PDF) from the original on 9 July 2021. Retrieved 9 March 2022.

[99] "Emergency services". gov.im. Isle of Man Government. 16 August 2013. Archived from the original on 16 August 2013. Retrieved 15 August 2019.

[100] "Welcome to the Isle of Man Constabulary". gov.im. Isle of Man Government. Archived from the original on 3 March 2007. Retrieved 11 September 2011.

[101] "More staff trained to operate island's crematorium". BBC News. 13 March 2020. Archived from the original on 13 March 2020. Retrieved 30 April 2020.

[102] "Financial Services Sector – Isle of Man. Where You Can". gov.im. Isle of Man Government. Archived from the original on 19 April 2012. Retrieved 28 February 2015.

[opw-103] "Isle of Man Government: Rates & Allowances 2017/2018". gov.im. Isle of Man Government. 2017. Archived from the original on 26 June 2018. Retrieved 2 December 2017.

[104] "Isle of Man Government: Corporate Tax Rules". gov.im. Isle of Man Government. Archived from the original on 29 November 2017. Retrieved 2 December 2017.

[105] "Corporate Tax Rates Around the World". TaxFoundation.org. Tax Foundation. 9 December 2021. Archived from the original on 28 June 2022. Retrieved 15 March 2022.

[106] "Jersey, Guernsey and the Isle of Man to reveal who owns offshore firms". CPA.co.uk. The Credit Protection Association. 21 June 2019. Archived from the original on 17 June 2022. Retrieved 15 March 2022.

[107] "Chapter 2 Europe's Shadow Economies: Estimating Size and Outlining Policy Options in: The Global Informal Workforce". Elibrary.imf.org. 23 July 2021. Archived from the original on 24 February 2022. Retrieved 26 February 2022.

[theconversation1-108] 106.0 ^106.1 Hodson, Pete (9 November 2017). "The Isle of Man is a tax haven – but its prosperity has precarious roots". Theconversation.com. Archived from the original on 1 May 2022. Retrieved 26 February 2022.

[109] "Isle of Man Government – Gambling and e-gaming". gov.im. Isle of Man Government. 19 January 2021. Archived from the original on 20 June 2022. Retrieved 26 February 2022.

[110] Chittum, Ryan; Robinson, Tim; Garside, Juliette (6 November 2017). "Paradise Papers: A two-hour stop in the Isle of Man can save you millions in tax on a private jet". The Irish Times. Archived from the original on 6 May 2024. Retrieved 26 February 2022.

[111] Garside, Juliette (6 November 2017). "How Isle of Man gives big refunds to super-rich on private jet imports". The Guardian. Archived from the original on 11 June 2022. Retrieved 26 February 2022.

[112] Jancsics, David (2018). "Shell Companies and Government Corruption". Global Encyclopedia of Public Administration, Public Policy, and Governance. pp. 1–5. doi:10.1007/978-3-319-31816-5_3566-1. ISBN 978-3-319-31816-5.

[113] "Elite touch down on Isle of Man to avoid millions in tax – ICIJ". 25 August 2020. Archived from the original on 9 June 2022. Retrieved 24 February 2022.

[114] "Paradise Papers: A special investigation | Paradise-papers". The Guardian. Archived from the original on 25 February 2021. Retrieved 26 February 2022.

[115] "After successive offshore scandals, are there signs of change in Isle of Man? | Paradise Papers". The Guardian. 14 November 2017. Archived from the original on 28 June 2022. Retrieved 26 February 2022.

[116] House of Commons Foreign Affairs Committee (15 May 2018). "Moscow's Gold: Russian Corruption in the UK" (PDF). Archived (PDF) from the original on 3 March 2022. Retrieved 3 July 2023.

[117] "The Gambling Law Review". thelawreviews.co.uk. 29 May 2023. Archived from the original on 30 June 2023. Retrieved 3 July 2023.

[118] "Isle of Man launches strategy to tackle bribery and corruption". BBC News. 9 December 2021. Archived from the original on 17 June 2022. Retrieved 26 February 2022.

[119] "MONEYVAL: Financial crime challenges persist". Financial Mirror. 20 June 2023. Archived from the original on 3 July 2023. Retrieved 3 July 2023.

[120] "Isle of Man: Key sectors". Isle of Man Government. Archived from the original on 3 December 2017. Retrieved 2 December 2017.

[census-2016-121] 119.0 ^119.1 "2016 Isle of Man Census Report". Isle of Man Government. Archived from the original on 1 May 2022. Retrieved 2 February 2022.

[122] "2016 Isle of Man Census Presentation" (PDF). gov.im. Isle of Man Government. Archived (PDF) from the original on 3 December 2017. Retrieved 2 December 2017.

[123] "Isle of Man Manufacturing Sector". whereyoucan.im. Department for Enterprise, Isle of Man. Archived from the original on 3 December 2017. Retrieved 2 December 2017.

[124] "Isle of Man Government – Labour market report for February 2022". gov.im. Isle of Man Government. Archived from the original on 1 May 2022. Retrieved 19 March 2022.

[125] "Who We Are". Isle of Man Film. 27 September 2013. Archived from the original on 4 December 2017. Retrieved 3 December 2017.

[126] "Isle of Man Digital Media Cluster. Strategic Directions for the Isle of Man" (PDF). Archived from the original (PDF) on 22 December 2017. Retrieved 3 December 2017.

[127] "ontheisleofman.com". Ontheisleofman.com. Archived from the original on 30 June 2017. Retrieved 10 November 2017.

[128] "UK National Lottery Diary". Merseyworld.com. Archived from the original on 19 March 2015. Retrieved 28 February 2015.

[129] "National Lottery FAQ:Can I play while overseas?". National-lottery.co.uk. Archived from the original on 3 July 2014. Retrieved 10 November 2017.

[130] "Manx charities to benefit from lottery". BBC News. 20 June 2010. Archived from the original on 22 September 2014. Retrieved 28 February 2015.

[131] "House of Lords – Constitution – Ninth Report". Parliament.uk. Archived from the original on 18 February 2015. Retrieved 28 February 2015.

[132] "About". MLT.org.im. Manx Lottery Trust. Archived from the original on 2 March 2015. Retrieved 28 February 2015.

[133] "Dark Sky Discovery Sites". Darkskydiscovery.org.uk. Archived from the original on 10 November 2017. Retrieved 10 November 2017.

[134] "Stargazing Sites in the Isle of Man – Isle of Man". Visitisleofman.com. Archived from the original on 11 September 2016. Retrieved 10 November 2017.

[135] "Carolyn Gelling to lead new stock exchange company". IOMToday. 9 March 2017. Archived from the original on 12 March 2017. Retrieved 11 March 2017.

[136] "Telecompaper". telecompaper.com. Archived from the original on 2 June 2022. Retrieved 2 June 2022.

[137] "Phone Tariff Residential" (PDF). BT.com. BT Group. Archived (PDF) from the original on 14 September 2015. Retrieved 30 May 2017.

[138] "Calling abroad from the UK". O2.com. Telefónica Europe. Archived from the original on 25 May 2017. Retrieved 30 May 2017.

[139] "Our Business". Johnston Press. Retrieved 12 September 2011.^{[dead link]}

[140] "Isle of Man Newspapers". IOMToday. Isle of Man Newspapers. Archived from the original on 22 August 2008. Retrieved 4 September 2008.

[141] "Isle of Man Government – Bus and Rail". gov.im. Isle of Man Government. Archived from the original on 10 November 2017. Retrieved 12 November 2017.

[142] "Steam Packet Company". Steam-packet.com. Archived from the original on 15 October 2017. Retrieved 10 November 2017.

[143] "Isle of Man Airport". Isle of Man Government. Archived from the original on 15 October 2017. Retrieved 10 November 2017.

[144] "Isle of Man – About the Island". Isleofman.com. Archived from the original on 25 February 2008. Retrieved 10 November 2017.

[speed01-145] "Driving on the Isle of Man". Isle of Man Guide. Maxima Systems. 2005. Archived from the original on 18 November 2018. Retrieved 8 June 2010.

[146] "Vehicle examination". gov.im. Isle of Man Government. 1 January 1988. Archived from the original on 19 December 2018. Retrieved 15 August 2019.

[Heritage-147] 145.0 ^145.1 "Heritage Railways". gov.im. Isle of Man Government. 2017. Archived from the original on 15 March 2019. Retrieved 8 November 2017.

[148] Goodman, Mike (22 July 2011). "Lift-off for Isle of Man's quest to join space race". The Daily Telegraph. Archived from the original on 24 July 2011. Retrieved 12 September 2011.

[149] "Lunar Entrepreneurs Converge on Isle of Man for Google Lunar X PRIZE Summit". GoogleLunarXPrize.com. 18 October 2010. Archived from the original on 2 April 2012. Retrieved 12 September 2011.

[150] "Research space stations arrive on Isle of Man". BBC News. 6 January 2011. Archived from the original on 20 July 2011. Retrieved 12 September 2011.

[4coff-151] "Isle of Man Offshore Wind Farm". 4C Offshore. 1 February 2017. Archived from the original on 15 September 2018. Retrieved 14 November 2018.

[152] "Impact report Appendix 19" (PDF). gov.im. Isle of Man Government. Archived (PDF) from the original on 6 May 2024. Retrieved 29 January 2022.

[153] "Isle Of Man Plans $136 Million Facility Off Coast of U.K." High Times. 21 February 2022. Archived from the original on 9 June 2022. Retrieved 26 February 2022.

[154] "Plans outlined for £100m Isle of Man medicinal cannabis complex". BBC News. 16 February 2022. Archived from the original on 10 June 2022. Retrieved 26 February 2022.

[155] "Property billionaire hopes to set up huge cannabis farm on a tiny island in the Irish Sea". CNBC. 28 February 2022. Archived from the original on 1 May 2022. Retrieved 28 February 2022.

[156] Minahan, James (31 January 2000). One Europe, Many Nations: A Historical Dictionary of European National Groups. Greenwood Publishing Group. ISBN 9780313309847. Archived from the original on 21 March 2015. Retrieved 7 May 2020 – via Google Books.

[ManxUNESCO-157] "UNESCO accepts Manx language is not 'extinct'". gov.im. Isle of Man Government. 19 August 2009. Archived from the original on 11 May 2011. Retrieved 20 August 2009.

[158] Carpenter, Rachel N. (2011). "Mind Your P's and Q's: Revisiting the Insular Celtic hypothesis through working towards an original phonetic reconstruction of Insular Celtic" (PDF). Archived (PDF) from the original on 14 October 2011. Retrieved 17 September 2011.

[159] Kelly, Phil. "Manx today by Phil Kelly". BBC News. Archived from the original on 11 August 2011. Retrieved 17 September 2011.

[160] Davies, Alan (2007). An Introduction to Applied Linguistics (2nd The Manx ed.). Edinburgh University Press. ISBN 978-0-7486-3354-8.

[161] "Manx Culture". VisitIsleOfMan.com. Archived from the original on 29 March 2012. Retrieved 17 September 2011.

[162] "Manx Culture". VisitIsleOfMan.com. Archived from the original on 29 March 2012. Retrieved 17 September 2011.

[census-2011-163] "Isle of Man Census Report 2011" (PDF). gov.im. Isle of Man Government. Archived (PDF) from the original on 6 June 2020. Retrieved 19 July 2019.

[164] Fiorentini, Graziella; De Miro, Ernesto; Calderone, Anna; Caccamo Caltabiano, Maria, eds. (2003). Archeologia del Mediterraneo: Studi in onore di Ernesto De Miro. L'Erma di Bretschneider. pp. 735–736. ISBN 978-88-8265-134-3.

[165] Wilson, RJA (2000). "On the Trail of the Triskeles: From the McDonald Institute to Archaic Greek Sicily". Cambridge Archaeological Journal. 10 (1): 35–61. doi:10.1017/S0959774300000020. ISSN 0959-7743. S2CID 162858347.

[166] "Two Islands - Six Legs".

[kinvig-9192-167] 165.0 ^165.1 Kinvig, R.H. (1975). The Isle of Man: A social, cultural and political history. Rutland, Vermont: Charles E. Tuttle. pp. 91–92. ISBN 0-8048-1165-2.

[govmotto-168] "Island Facts". gov.im. Public Services, Isle of Man Government. Archived from the original on 4 March 2016. Retrieved 15 January 2016.

[169] "IOM Stamps – The Three Legs of Man". 20 May 2013. Archived from the original on 16 August 2023. Retrieved 16 August 2023.

[manxnotebook-legs-170] "The Three Legs of Man". Isle-of-Man.com. Archived from the original on 11 June 2011. Retrieved 15 September 2011.. This webpage cited: Wagner, A. R. (1959–1960). "The Origin of the Arms of Man". Manx Museum. 6.. This webpage also cited: Megaw, B. R. S. (1959–1960). "The Ship Seals of the Kings of Man". Manx Museum. 6.

[171] "The Cushag Code: A code of best practice for the management of common ragwort Senecio jacobaea" (PDF). gov.im. Isle of Man Government. July 2013. Archived (PDF) from the original on 15 April 2021. Retrieved 15 July 2021.

[172] Moore, A. "Diocesan Histories. Sodor and Mann". Archived from the original on 10 April 2018. Retrieved 24 February 2009.

[173] Gumbley, Ken (1 March 2012). "Diocese of Sodor and Man". Welcome to Kirk Braddan. Archived from the original on 14 June 2017. Retrieved 15 August 2019.

[174] Act of Parliament (1541) 33 Hen.8 c.31

[175] "The Archdiocese of Liverpool". Liverpool Catholic. Archived from the original on 25 October 2021. Retrieved 15 August 2019.

[176] "Religious Faiths and Organisations". gov.im. Isle of Man Government. 28 May 2012. Archived from the original on 8 June 2003. Retrieved 15 August 2019.

[177] Nettle, Gemma (12 December 2022). "Island's first Buddhist temple now open to the public". Isle of Man Today. Archived from the original on 12 December 2022.

[178] "Avalon's Location". Electricscotland.com. Archived from the original on 23 March 2015. Retrieved 28 February 2015.

[179] King Arthur, Norma Lorre Goodrich, Harper and Row, 1989, p. 318

[180] "Manx witchcraft and sorcery probed by academic – Isle of Man Today". Iomtoday.co.im. Archived from the original on 27 December 2015. Retrieved 10 November 2017.

[181] Nisbet, Robert A; Rhys, John (1897). "Folk-Medicine in the Isle of Man – A. W. Moore, M. A.". Yn Lioar Manninagh: The Journal of the Isle of Man Natural History and Antiquarian Society. Vol. 3. Douglas: Brown & Sons. pp. 303–314. OCLC 1110392917. Archived from the original on 25 February 2021. Retrieved 20 June 2019.

[182] Chiverrell, R.; Belchem, J.; Thomas, G.; Duffy, S.; Mytum, H. (2000). A New History of the Isle of Man: The modern period 1830–1999. Liverpool University Press. p. 353. ISBN 978-0-85323-726-6. Archived from the original on 3 August 2020. Retrieved 15 August 2019.

[183] "Trad music in the Isle of Man". Ceolas.org. Archived from the original on 13 April 2015. Retrieved 28 February 2015.

[scow-184] "The Music of Haydn Wood by Philip Scowcroft". Musicweb-international.com. Archived from the original on 10 March 2018. Retrieved 14 March 2018.

[185] The Life and Times of Harry Wood, Manxland's King of Music^{[permanent dead link]}, Manxnationalheritage.im, Maurice Powell, 2018

[186] "Isle of Man Bee Gees statue unveiled on Douglas seafront". BBC News. 8 July 2021. Archived from the original on 31 January 2022. Retrieved 20 February 2022.

[187] "Isle of Man Cuisine. Isle of Man Attractions Essentials". www.isleofman.com (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2024-06-12.^{[permanent dead link]}

[188] sleofman.com. "Attractions :: isleofman.com". Isleofman.com. Archived from the original on 26 December 2017. Retrieved 10 November 2017.

[189] "National Dish of the Isle of Man – Locate Isle of Man". locate.im. Archived from the original on 24 August 2020. Retrieved 20 May 2020.

[190] "Queenies crowned Isle of Man's national dish". BBC News. 17 September 2018. Archived from the original on 15 June 2022. Retrieved 19 April 2022.

[Assoc1971-191] "American Motorcyclist". American Motorcyclist: The Monthly Journal of the American Motorcyclist Association. American Motorcyclist Association: 22. November 1971. ISSN 0277-9358. Archived from the original on 9 May 2013. Retrieved 12 September 2011.

[192] Evans, Ann (30 May 2009). "Scallops the main ingredient of unique gathering for foodies; SUN, sea, sand and shellfish". Coventry Evening Telegraph. Coventry Newspapers. Archived from the original on 25 October 2012. Retrieved 12 September 2011 – via TheFreeLibrary.com.

[193] Kallaway, Jane. "Award winning organic lamb". Langley Chase Organic Farm. Archived from the original on 4 September 2011. Retrieved 12 September 2011.

[194] "Purely Isle of Man" (PDF). gov.im. Department of Finance, Isle of Man. Archived from the original (PDF) on 12 October 2012. Retrieved 12 September 2011.

[195] "Isle of Man Oak Smoked Mature Cheddar Wins Bronze Medal at The British Cheese Awards 2010". Isle News. 2010. Archived from the original on 25 March 2012. Retrieved 12 September 2011.

[196] "Bumper Sales for Manx Cheese". IOMToday. 15 October 2003. Archived from the original on 3 August 2012. Retrieved 12 September 2011.

[197] "Success at World Cheese Awards". IsleOfMan.com. 22 March 2007. Archived from the original on 22 March 2012. Retrieved 12 September 2011.

[198] "PC Black Label English Isle of Man Extra Old Cheddar Cheese". Provigo. Archived from the original on 18 November 2016. Retrieved 17 November 2016.

[199] "Purely Isle of Man" (PDF). gov.im. Isle of Man Government. Archived from the original (PDF) on 30 April 2013. Retrieved 10 June 2015.

[200] "FC Isle of Man promoted after historic play-off final victory". Manx Radio. Archived from the original on 19 June 2022. Retrieved 19 April 2022.

[201] Wright, David. 100 Years of the Isle of Man TT: A Century of Motorcycle Racing. The Crowood Press, 2007

[202] Disko, Sasha. The Image of the "Tourist Trophy" and British Motorcycling in the Weimar Republic. International Journal of Motorcycle Studies, Nov 2007

[203] Vaukins, Simon. The Isle of Man TT Races: Politics, Economics and National Identity. International Journal of Motorcycle Studies, Nov 2007

[204] Faragher, Martin. "Cultural History: Motor-Cycle Road Racing." A New History of the Isle of Man Volume V: The Modern Period 1830–1999. Ed. John Belchem. Liverpool: Liverpool University Press, 2000

[205] "2009 Manx Grand Prix Supplementary Regulations" (PDF). manxgrandprix.org. 2009. p. 4. Archived from the original (PDF) on 10 March 2012. Retrieved 15 August 2019.

[206] "The Game of Cammag". Celticlife.ca. Archived from the original on 29 October 2021. Retrieved 12 September 2011.

[207] "History". villagaiety.com. Archived from the original on 10 June 2022. Retrieved 26 March 2022.

[208] "Gaiety Theatre". visitisleofman.com. Archived from the original on 12 June 2022. Retrieved 26 March 2022.

[209] "Broadway Cinema". gov.im. Isle of Man Government. Archived from the original on 6 March 2013. Retrieved 6 March 2013.

[210] "Cinemas Refurbishment". Iomtoday.co.im. Archived from the original on 12 April 2013. Retrieved 6 March 2013.

[211] Commings, Karen (1999). Manx Cats: Everything about Purchase, Care, Nutrition, Grooming, and Behavior. Barron's Educational. pp. 7–10. ISBN 978-0764107535.

[212] "Farming the Manx Loaghtan sheep". BBC News. 16 November 2009. Archived from the original on 6 May 2010. Retrieved 15 August 2019.

[213] "Wallabies flourishing in the wild on Isle of Man". The Guardian. 14 August 2016. Archived from the original on 8 November 2017. Retrieved 10 November 2017.

[214] Marshall, Francesca (7 September 2018). "Calls for wallaby warning signs to be implemented on the Isle of Man to tackle growing numbers". The Telegraph. ISSN 0307-1235. Archived from the original on 9 September 2018. Retrieved 15 August 2019.

[215] Tynwald Hansard 16 January 2018, Question 9

[216] Morris, Hugh. "Isle of Man awarded UNESCO status". The Daily Telegraph. Archived from the original on 31 May 2016. Retrieved 28 June 2016.

[2021జనగణన-217] 215.0 ^215.1 ^215.2 ^215.3 ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; 2021జనగణన అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు

[CIA-218] 216.0 ^216.1 ^216.2 ^216.3 మూస:CIA వరల్డ్ ఫ్యాక్ట్‌బుక్

[5] "O Land of Our Birth", was unofficially in use since 1907 and became the national anthem in 2003.^[3] "God Save the King" remained the royal anthem and is used as ceremonial music in the presence of the British Crown.^[4]

[19] In 1893, New Zealand became the first country to grant all women the vote.

[a]

[1]

[2]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[b]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[82]

[83]

[84]

[85]

[86]

[87]

[88]

[89]

[90]

[91]

[92]

[93]

[94]

[95]

[96]

[97]

[98]

[99]

[100]

[101]