ఖమస్ రాగం

ఖమస్

ఆరోహణ	స మ1 గ3 మ1 ప ద2 ని2 స'
అవరోహణ	స' ని2 ద2 ప మ1 గ3 రి2 స

ఖమస్ లేదా కమాస్/ఖమాస్/ఖమాజ్/ఖమాచ్ దక్షిణ భారత శాస్త్రీయ సంగీతంలో ఒక రాగం. ఇది ఒక జన్య రాగం. 28వ మేళకర్త రాగమైన హరికాంభోజి నుండి ఈ రాగం జనితం. ఈ రాగం శృంగార రసాన్ని పుట్టిస్తుంది. ఈ రాగం జావళీలు పాడేందుకు అనువైన రాగం.

రాగ స్వరూపం, లక్షణం

ఖమస్ రాగం అసమమిత రాగం, ఆరోహణంలో రిషభం ఉండదు. ఇది ఒక వక్ర షడవ సంపూర్ణ రాగం, అనగా ఆరోహణలోని ఆరు స్వరాలను వంకర-టింకరగా పాడతారు. ఈ రాగం ఆరోహణ, అవరోహణాలు :

• ఆరోహణ : స మ1 గ3 మ1 ప ద2 ని2 స'
• అవరోహణ : స' ని2 ద2 ప మ1 గ3 రి2 స

ఈ ఆరోహణావరోహణాల్లో స్వరాలు : షడ్జమం, అంతర గాంధారం, శుద్ధ మధ్యమం, పంచమం, చతుఃశృతి దైవతం, కైశికి నిషాదం ఆరోహణలో, అవరోహణలో అదనంగా చతుఃశృతి రిషభంస్వరం ఉంటుంది.

హరికాంభోజి, ఖమస్ రాగం ఈ రాగం నుండి జనితం

రాగ వైవిధ్యత

నిజానికి ఖమాస్ రాగం ఒక ఉపాంగ రాగం (జనక రాగంలోని స్వరాలనే వాడాలి). తరువాతి కాలంలో జావళీలకు అనువుగా ఖమాస్ భాషాంగ రాగం అయింది (జనక రాఅగంలో లేని స్వరాలు చేరతాయి). అన్య స్వరంగా కైకలి నిషాదాన్ని చేర్చారు. ముద్దుస్వామి దీక్షితుల ప్రకారం ఖమాస్ ఒక సంపూర్ణ రాగం, ఇందులో స్వరాలలో వక్రత ఉండదు. హిందుస్తానీ సంగీతంలోని ఖమాజ్ రాగానికి ఖమాస్ రాగం దగ్గరగా ఉంటుంది. హిందీ సినిమా అభిమాన్ లోని 'తేరే మేరే మిలన్ కీ' పాట ఖమాజ్ రాగంలో స్వర పరచబడింది.

పేరు పొందిన పాటలు

ఈ రాగంలో ఎన్నో రచనలు స్వరపరచబడ్డాయి. వీటిలో ముఖ్యమైనవి :

• సంతాన గోపాలకృష్ణం, షడాననే సకలం అర్పయామి, సరస దళ నయన - ముద్దుస్వామి దీక్షితయ్య రచనలు
• సుజన జీవన, సీతాపతే - త్యాగరాజు రచన
• ఏంతనిన్నే - సుబ్బరామ దీక్షితులు రచన
• బ్రోచేవారెవరురా, ఉపేంద్రం ఆశ్రయామి సంతతం, ఇంత పరాక్కేలనయ్యా - మైసూరు వాసుదేవాచార్య రచన
• ఇడదు పదం తొక్కి ఆడు - పాపనాశం శివన్ రచన
• తిల్లానా - పట్నం సుబ్రమణ్య అయ్యరు రచన
• డోలాయాం చల డోలాయాం, సాంబ శివాయనవే - అన్నమయ్య కీర్తన
• మాతే మలయధ్వజ పాండ్య సంజాతే - ముత్తయ్య భాగవతార్ రచన
• శంభో మహాదేవ చండ్రచూడా - పరమేశ్వర భాగవతార్ రచన
• సరాస్వతీ సరస వాణీ సరసిజ భవునికి రాణి - వరదదాసయ్య రచన
• సరస-సమ-ముఖ,పాలాయ మామయి భో శ్రీకాంతేశా - స్వాతి తిరునాళ్ రచన
• జయతి జయతి భారత మాత - విశ్వనాథ శాస్త్రి