చాగోస్ ద్వీపసమూహం

Chagos Archipelago
	Map of the Chagos Archipelago
	Lua error in మాడ్యూల్:Location_map at line 526: Unable to find the specified location map definition: "Module:Location map/data/Indian Ocean" does not exist. Location of the Chagos Archipelago (circled)
భూగోళశాస్త్రం
ప్రదేశం	Indian Ocean
అక్షాంశ,రేఖాంశాలు	6°00′S 71°30′E / 6.000°S 71.500°E
ముఖ్యమైన ద్వీపాలు	Diego Garcia, Peros Banhos, Salomon Islands, Egmont Islands
విస్తీర్ణం	56.13 కి.మీ2 (21.67 చ. మై.)
నిర్వహణ
	United Kingdom
Territory	British Indian Ocean Territory
	Mauritius
Outer Islands	Chagos Archipelago
జనాభా వివరాలు
Demonym	Chagossian; Chagos Islander ; Îlois
జనాభా	4,267 (Eclipse Point Town) (2020)
జాతి సమూహాలు	95.88% British / American; 4.12% others; (native population exiled);

చాగోస్ ద్వీపసమూహం (/ˈtʃɑːɡəs, -ɡəs/) లేదా చాగోస్ దీవులు (గతంలో బాస్సాసు డి చాగాసు,^[1] తరువాత ఆయిల్ దీవులు) అనేది మాల్దీవుల ద్వీపసమూహానికి దక్షిణంగా 500 కిలోమీటర్లు (310 మైళ్ళు) హిందూ మహాసముద్రంలో 60 కి పైగా ద్వీపాలను కలిగి ఉన్న ఏడు అటాలు‌ల సమూహం. ఈ ద్వీపాల గొలుసు హిందూ మహాసముద్రంలో పొడవైన జలాంతర్గత పర్వత శ్రేణి అయిన చాగోస్-లాకాడివు రిడ్జు దక్షిణాన ఉన్న ద్వీపసమూహం. ^[2] దాని ఉత్తరాన సోలమన్ దీవులు, నెల్సన్సు ద్వీపం పెరోసు బాన్హోసు ఉన్నాయి; దాని నైరుతి వైపున త్రీ బ్రదర్సు, ఈగిల్ దీవులు, ఎగ్మాంటు దీవులు, డేంజరు ద్వీపం ఉన్నాయి; వీటికి ఆగ్నేయంగా డియెగో గార్సియా ఉంది. ఇది ఇప్పటివరకు అతిపెద్ద ద్వీపం. అన్నీ లోతట్టు అటాలు‌లు కొన్ని చాలా చిన్న సందర్భాలు తప్ప మడుగుల చుట్టూ ఉన్నాయి.

1715 నుండి 1810 వరకు చాగోస్ దీవులు ఫ్రాన్సు హిందూ మహాసముద్ర ఆధీనంలో భాగంగా ఉన్నాయి. వీటిని ఐల్ డి ఫ్రాన్సు ద్వారా నిర్వహించేవారు - ఇది ఫ్రాన్సు కాలనీ (తరువాత మారిషస్ అని పేరు మార్చబడింది). 1814లో పారిసు ఒప్పందం ప్రకారం, ఫ్రాన్సు ఐల్ డి ఫ్రాన్సు, చాగోసు దీవులను యునైటెడు కింగ్‌డమ్‌కు అప్పగించింది.^[3]^[4]

1965లో యునైటెడు కింగ్‌డమ్ తన చాగోస్ ద్వీపసమూహ పరిపాలనను మారిషస్ నుండి దూరంగా బ్రిటిషు హిందూ మహాసముద్ర భూభాగం (BIOT)గా విభజించింది. ఈ దీవులు అధికారికంగా 1965 నవంబరు 8న యునైటెడు కింగ్‌డమ్ విదేశీ భూభాగంగా స్థాపించబడ్డాయి.^[5]

1967 - 1973 మధ్య యునైటెడు స్టేట్సు అభ్యర్థన మేరకు యునైటెడు కింగ్‌డమ్ బౌర్బొన్నైసు క్రియోలు-మాట్లాడే ప్రజలు అయిన చాగోసియన్లకు చాగోస్ దీవులు నిలయంగా ఉన్నాయి. యునైటెడు స్టేట్సు నావికా సహాయ సౌకర్యాన్ని నిర్మించడానికి యునైటెడు స్టేట్సు డియెగో గార్సియాను అనుమతించింది. ఇది గణనీయమైన యుఎస్ సైనిక ఉనికిని అనుమతించే ప్రత్యేక ఒప్పందం ప్రకారం పనిచేస్తుంది. డియెగో గార్సియా జనాభాను బలవంతంగా తొలగించడం 1971 జూలై - సెప్టెంబరు‌లలో జరిగింది. .^[6] 1971 నుండి డియెగో గార్సియా పగడపు దీవిలో మాత్రమే నివసించేవారు. పౌర కాంట్రాక్టు సిబ్బందితో సహా సైనిక ఉద్యోగులు మాత్రమే నివసించేవారు. బహిష్కరించబడినప్పటి నుండి చాగోసియన్లు దీవులలోకి ప్రవేశించకుండా నిరోధించబడ్డారు.

చాగోస్ ద్వీపసమూహాన్ని మారిషస్‌లో భాగంగా పేర్కొంటూ మారిషస్ యుకె తో సార్వభౌమాధికార వివాదంలో నిమగ్నమై ఉంది. అంతర్జాతీయ న్యాయస్థానం (ఐసిజె ), అంతర్జాతీయ సముద్ర చట్టం కోసం ట్రిబ్యునలు రెండూ యుకె దీవులను మారిషస్‌కు తిరిగి ఇవ్వవలసిన బాధ్యతను కలిగి ఉన్నాయని పేర్కొన్నాయి.^[7]^[8]^[9] 2024 అక్టోబరులో బ్రిటిషు ప్రభుత్వం చాగోస్ దీవులను మారిషస్‌కు బదిలీ చేస్తామని ప్రకటించింది. ఒప్పందం తుది నిర్ధారణకు లోబడి ఉంటుంది.^[10]డియెగో గార్సియా ద్వీపాన్ని కనీసం 99 సంవత్సరాల పాటు UKకి తిరిగి లీజుకు ఇవ్వాలనే నిబంధనతో బదిలీ ఒప్పందం 2025 మే 22 న సంతకం చేయబడింది.^[11] 2025 చివరి నాటికి ఈ ఒప్పందం ఆమోదించబడుతుందని యుకె ప్రభుత్వం ఆశిస్తోంది.^[12]

భౌగోళికం

ఈ ద్వీపాల భూభాగం వైశాల్యం 56.1 కి.మీ² (21.7 చ. మై.). ఇందులో అతిపెద్ద ద్వీపం డియెగో గార్సియా. దీని వైశాల్యం 32.5 కి.మీ² (12.5 చ. మై.). పగడపు దిబ్బల లోపల ఉన్న సరస్సులతో సహా మొత్తం వైశాల్యం 15,000 కి.మీ² (5,800 చ. మై.) కంటే ఎక్కువ. వీటిలో 12,642 కి.మీ² (4,881 చ. మై.) గ్రేటు చాగోస్ బ్యాంకు ద్వారా లెక్కించబడుతుంది. ఇది ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద గుర్తింపు పొందిన పగడపు దిబ్బ నిర్మాణం (పూర్తిగా మునిగిపోయిన సయా డి మల్హా బ్యాంకు పెద్దది. కానీ దాని పగడపు దిబ్బ స్థితి అనిశ్చితం). షెల్ఫు ప్రాంతం వైశాల్యం 20,607 కి.మీ² (7,956 చ. మై.). ఉత్తరాన మాల్దీవుల సంబంధిత జోన్‌కు సరిహద్దుగా ఉన్న ఎక్స్‌క్లూజివు ఎకనామికు జోన్, 639 కి.మీ² (247 చ. మై.) (ప్రాదేశిక జలాలతో) వైశాల్యాన్ని కలిగి ఉంది.

చాగోస్ సమూహం అనేది హిందూ మహాసముద్రం మధ్యలో దక్షిణం వైపుకు నడుస్తున్న జలాంతర్గత రిడ్జి పైభాగంలో ఉన్న విభిన్న పగడపు రాతి నిర్మాణాల కలయిక. ఇది రీయూనియన్ హాట్‌స్పాటు పైన ఉన్న అగ్నిపర్వతాల ద్వారా ఏర్పడింది. మాల్దీవుల మాదిరిగా పగడపు దిబ్బ అమరికలో స్పష్టంగా గుర్తించదగిన నమూనా లేదు. ఇది మొత్తం ద్వీపసమూహాన్ని కొంతవరకు అస్తవ్యస్తంగా కనిపించేలా చేస్తుంది. చాగోస్‌లోని పగడపు దిబ్బలలో ఎక్కువ భాగం మునిగిపోయిన దిబ్బలు ఉన్నాయి.

చాగోస్‌లో ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద పగడపు దిబ్బ ది గ్రేటు చాగోస్ బ్యాంకు వద్ద ఉంది. ఇది హిందూ మహాసముద్రంలోని మంచి నాణ్యత గల దిబ్బల మొత్తం విస్తీర్ణంలో సగం ఉంటుంది. ఫలితంగా చాగోసు పర్యావరణ వ్యవస్థలు ఇప్పటివరకు వాతావరణ మార్పు, పర్యావరణ అంతరాయాలకు స్థితిస్థాపకంగా ఉన్నాయని నిరూపించబడ్డాయి.

అతిపెద్ద వ్యక్తిగత దీవులు డియెగో గార్సియా (32.5 కి.మీ² or 12.5 చ. మై.), ఈగిలు (గ్రేట్ చాగోస్ బ్యాంక్, 3.1 కి.మీ² or 1.2 చ. మై.), ఇలే పియరీ (పెరోసు బాన్హోసు, 1.4 కి.మీ² or 0.54 చ. మై.), తూర్పు ఎగ్మాంటు (ఎగ్మాంటు దీవులు, 2.175 కి.మీ² or 0.840 చ. మై.), ఇలే డు కాయిన్ (పెరోసు బాన్హోసు, 1.32 కి.మీ² or 0.51 చ. మై.), ఇలే బోడ్డామ్ (సాలమన్ దీవులు, 1.27 కి.మీ² or 0.49 చ. మై.).

కనీసం అధిక నీటి మట్టాన్ని చేరుకున్న పొడి భూమి ఉన్న ఏడు అటాలు‌లతో తొమ్మిది దిబ్బలు, ఒడ్డులు ఉన్నాయి. వీటిలో ఎక్కువ భాగం శాశ్వతంగా మునిగిపోయిన అటాలు నిర్మాణాలుగా పరిగణించబడతాయి. చాగోస్ ద్వీపసమూహంలోని అటాలు‌ల సంఖ్యను చాలా వనరులలో నాలుగు లేదా ఐదుగా అదనంగా రెండు ద్వీప సమూహాలు. రెండు ఒకే ద్వీపాలుగా ఇచ్చారు. ప్రధానంగా గ్రేటు చాగోసు బ్యాంకు ఒక భారీ అటాల్ నిర్మాణం అని గుర్తించబడలేదు (ఆ రెండు ద్వీప సమూహాలు, రెండు ఒకే ద్వీపాలు సహా), బ్లెంహీం రీఫు, దీనిలో ద్వీపాలు లేదా కేలు పైన లేదా అధిక నీటి మట్టాన్ని చేరుకున్నందున చేర్చబడలేదు. ఉత్తరం నుండి దక్షిణం వరకు లక్షణాలు పట్టికలో జాబితా చేయబడ్డాయి:

	అటాల్/రీఫ్/బ్యాంక్ (ప్రత్యామ్నాయ పేరు)	రకం	వైశాల్యం (కిమీ²)		ద్వీపాల సంఖ్య	స్థానం
	అటాల్/రీఫ్/బ్యాంక్ (ప్రత్యామ్నాయ పేరు)	రకం	భూమి	మొత్తం	ద్వీపాల సంఖ్య	స్థానం
0	పేరులేని ఒడ్డు	మునిగిపోయిన ఒడ్డు	–	3	–	04°25′S 72°36′E / 4.417°S 72.600°E / -4.417; 72.600
1	కొల్వొకోర్సెస్ రీఫు	మునిగిపోయిన అటాల్	–	10	–	04°54′S 72°37′E / 4.900°S 72.617°E / -4.900; 72.617 (Colvocoresses రీఫ్)
2	స్పీకర్సు బ్యాంకు	అన్‌వెజిటేట్ అటాల్	0.001	582	¹⁾	04°55′S 72°20′E / 4.917°S 72.333°E / -4.917; 72.333 (Speakers బ్యాంక్)
3	బ్లెన్‌హీం రీఫు (బైక్సో ప్రెడాస్సా)	అన్‌వెజిటేటు అటాలు	0.02	37	4	05°12′S 72°28′E / 5.200°S 72.467°E / -5.200; 72.467
4	బెనారెసు షోల్సు	మునిగిపోయిన రీఫ్	–	2		05°15′S 71°40′E / 5.250°S 71.667°E / -5.250; 71.667
5	పెరోసు బాన్హోసు	పగడపు దిబ్బ	9.6	503	32	05°20′S 71°51′E / 5.333°S 71.850°E / -5.333; 71.850
6	సాలమన్ దీవులు	అటోల్	3.56	36	11	05°22′S 72°13′E / 5.367°S 72.217°E / -5.367; 72.217 (Salmon దీవులు)
7	విక్టరీ బ్యాంకు	మునిగిపోయిన అటోల్	–	21	–	05°32′S 72°14′E / 5.533°S 72.233°E / -5.533; 72.233 (Victory Bank)
8a	నెల్సను ఐలాండు	మెగా-అటోల్ యొక్క భాగాలు గ్రేటు చాగోస్ బ్యాంకు	0.61	12642	1	05°40′53″S 72°18′39″E / 5.68139°S 72.31083°E / -5.68139; 72.31083 (Nelson Island)
8b	త్రీ బ్రదర్సు (ట్రోయిస్ ఫ్రెరెస్)		0.53		3	06°09′S 71°31′E / 6.150°S 71.517°E / -6.150; 71.517
8c	ఈగిల్ ఐలాండ్సు		3.43		2	06°12′S 71°19′E / 6.200°S 71.317°E / -6.200; 71.317
8d	డేంజరు ఐలాండు		1.06		1	06°23′00″S 71°14′20″E / 6.38333°S 71.23889°E / -6.38333; 71.23889
9	ఎగ్మాంటు దీవులు	పగడపు దిబ్బ	4.52	29	7	6°40′S 71°21′E / 6.667°S 71.350°E / -6.667; 71.350
10	కౌవిను బ్యాంకు	మునిగిపోయిన అటాల్	–	12	–	06°46′S 72°22′E / 6.767°S 72.367°E / -6.767; 72.367 (Cavin Bank)
11	ఓవెను బ్యాంకు	మునిగిపోయిన అటాల్	–	4	–	06°48′S 70°14′E / 6.800°S 70.233°E / -6.800; 70.233 (Owen Bank)
12	పిట్ బ్యాంకు	మునిగిపోయిన అటాల్	–	1317	–	07°04′S 71°21′E / 7.067°S 71.350°E / -7.067; 71.350
13	డియెగో గార్సియా	అటోల్	32.8	174	4²⁾	07°19′S 72°25′E / 7.317°S 72.417°E / -7.317; 72.417
14	గ్యాంజెసు బ్యాంకు	మునిగిపోయిన అటోల్	–	30	–	07°23′S 70°58′E / 7.383°S 70.967°E / -7.383; 70.967
15	వైట్ బ్యాంకు			3		07°25′S 71°31′E / 7.417°S 71.517°E / -7.417; 71.517
16	సెంచూరియన్ బ్యాంకు			25		07°39′S 70°50′E / 7.650°S 70.833°E / -7.650; 70.833
	చాగోస్ ద్వీపసమూహం''	ద్వీపసమూహం	56.13	15427	64	04°54' నుండి 07°39'S 70°14' నుండి 72°37' E
¹⁾ ఎండుతున్న ఇసుక కేల సంఖ్య
²⁾ ప్రధాన ద్వీపం, ఉత్తర చివరన మూడు ద్వీపాలు

వనరులు

ఈ ప్రాంతం ప్రధాన సహజ వనరులు కొబ్బరి చేపలు. వాణిజ్య ఫిషింగు లైసెన్సింగు బ్రిటిషు హిందూ మహాసముద్ర భూభాగ అధికారులకు సుమారు US$2 మిలియన్^{[ఎప్పుడు?]} వార్షిక ఆదాయాన్ని అందించేది. అయితే 2010 అక్టోబరు నుండి లైసెన్సులు ఇవ్వబడలేదు; నో-టేక్ మెరైను రిజర్వు ఏర్పడిన తర్వాత చివరిది గడువు ముగిసింది.^[13]

ఆర్థిక కార్యకలాపాలన్నీ అతిపెద్ద ద్వీపం డియెగో గార్సియాలో కేంద్రీకృతమై ఉన్నాయి. ఇక్కడ ఉమ్మడి యుకె -యుఎస్ సైనిక సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. సైనిక స్థావరాలకు మద్దతు ఇవ్వడానికి అవసరమైన నిర్మాణ ప్రాజెక్టులు, వివిధ సేవలను యుకె, మారిషస్, ఫిలిప్పీన్స్, యుఎస్ నుండి సైనిక, కాంట్రాక్టు ఉద్యోగులు చేస్తారు. ప్రస్తుతం దీవులలో పారిశ్రామిక లేదా వ్యవసాయ కార్యకలాపాలు లేవు. రోజువారీ జీవితంలోని నీరు, ఆహారం, ఇతర నిత్యావసరాలు ద్వీపానికి రవాణా చేయబడతాయి. ఒక స్వతంత్ర సాధ్యాసాధ్య అధ్యయనం పునరావాసం "ఖర్చుతో కూడుకున్నది. ప్రమాదకరం" అనే నిర్ధారణకు దారితీసింది. 2025 మే నాటికి పునరావాసానికి మద్దతు ఇచ్చే సంస్థలు నియమించిన మరో సాధ్యాసాధ్య అధ్యయనం, బ్రిటిషు పన్ను చెల్లింపుదారునికి జిబిపి 25 మిలియన్లు ఖర్చుతో పునరావాసం సాధ్యమవుతుందని కనుగొంది. 2025 మే నాటికి చాగోసియన్లు తిరిగి వస్తే వారు కొబ్బరి ఉత్పత్తి, చేపలు పట్టడాన్ని తిరిగి స్థాపించాలని, పర్యాటకం కోసం దీవుల వాణిజ్య అభివృద్ధిని ప్రారంభించాలని యోచిస్తున్నారు.

2010 అక్టోబరు వరకు స్కిప్‌జాకు (యూథిన్నస్ పెలామిస్), ఎల్లోఫిను ట్యూనా (థున్నస్ అల్బాకేర్స్) లను సంవత్సరంలో దాదాపు రెండు నెలలు చేపలు పట్టేవారు. ఎందుకంటే వాటి సంవత్సరం పొడవునా వలస మార్గం చాగోస్ జలాల ద్వారా వెళుతుంది. చాగోస్ దీవులు దూరంగా ఉండటం వల్ల వెలికితీత కార్యకలాపాల నుండి కొంత రక్షణ లభిస్తుండగా, చట్టబద్ధమైన, చట్టవిరుద్ధమైన చేపలు పట్టడం ప్రభావం చూపింది. తాబేళ్లు, ఇతర సముద్ర జీవుల వేట గణనీయంగా ఉంది. ఉష్ణమండల దిబ్బల ఆహార వలయాన్ని సమతుల్యం చేయడంలో కీలక పాత్ర పోషిస్తున్న సొరచేపలు, వాటి రెక్కల కోసం, చట్టబద్ధమైన చేపల వేటలో బైక్యాచుగా ఉండటం వలన తీవ్ర తగ్గుదలను చవిచూశాయి. ఇసుకను శుభ్రపరిచే సముద్ర దోసకాయలను ఆసియా మార్కెట్లకు ఆహారంగా వేటాడతారు.

వాతావరణం

చాగోస్ ద్వీపసమూహం ఉష్ణమండల సముద్ర వాతావరణం కలిగి ఉంటుంది; వేడి, తేమతో ఉంటుంది. కానీ వాణిజ్య గాలులు మితంగా ఉంటాయి.

వాతావరణం పుష్కలంగా సూర్యరశ్మి, వెచ్చని ఉష్ణోగ్రతలు, జల్లులు, తేలికపాటి గాలులతో ఉంటుంది.

డిసెంబరు నుండి ఫిబ్రవరి వరకు వర్షాకాలం (వేసవి రుతుపవనాలు)గా పరిగణించబడుతుంది; సాధారణ వాతావరణ పరిస్థితులలో తేలికపాటి పశ్చిమ-వాయువ్య గాలులు, ఎక్కువ వర్షపాతంతో వెచ్చని ఉష్ణోగ్రతలు ఉంటాయి. జూన్ నుండి సెప్టెంబరు వరకు పొడి కాలం (శీతాకాలం)గా పరిగణించబడుతుంది. ఇది మితమైన ఆగ్నేయ గాలులు, కొద్దిగా చల్లటి ఉష్ణోగ్రతలు, తక్కువ వర్షపాతం కలిగి ఉంటుంది. వార్షిక సగటు వర్షపాతం 2,600 మిల్లీమీటర్లు (100 అం.). ఆగస్టులో 105 మిల్లీమీటర్లు (4.1 అం.) నుండి జనవరిలో 350 మిల్లీమీటర్లు (14 అం.) వరకు ఉంటుంది.

చరిత్ర

ప్రారంభ చరిత్ర

దక్షిణ మాల్దీవులు మౌఖిక కథనాల ప్రకారం స్థానిక వ్యాపారులు, మత్స్యకారులు అప్పుడప్పుడు సముద్రంలో తప్పిపోయి చాగోస్ దీవులలో ఒకదానిలో చిక్కుకుపోయేవారు. చివరికి వారిని రక్షించి ఇంటికి తీసుకువచ్చారు.^[14] అయితే ఈ ద్వీపాలు మాల్దీవులకు చాలా దూరంలో ఉన్నాయని మాల్దీవులు శాశ్వతంగా స్థిరపడలేరని నిర్ధారించారు. అందువలన అనేక శతాబ్దాలుగా చాగోలను వారి ఉత్తర పొరుగువారు విస్మరించారు. అయితే ఈ కథలు మాల్దీవులు మాల్దీవుల సముద్ర భూభాగం పొడిగింపుగా పరిగణించబడుతున్నందున చాగోస్ పట్ల వారికి ఉన్న చారిత్రక దృక్పథానికి విరుద్ధంగా ఉన్నాయి. శతాబ్దాలుగా మాల్దీవులు చాగోస్‌ను చేపల వేట యాత్రలకు స్థావరంగా ఉపయోగించారు. ప్రజలు దీవులలో విడిది చేసి చేపలు పట్టుకుని వాటిని వండుకుని, పొగ త్రాగి ఎండబెట్టేవారు.అదనంగా బహిష్కరించబడిన మాల్దీవుల రాజు హసన్ ఐఎక్స్ (డోం మనోయెలు అని కూడా పిలుస్తారు)కొచ్చిన్లో ఉన్నప్పుడు 1561 నాటి తన లేఖల పేటెంటు‌లో తనను తాను మాల్దీవుల రాజుగా అభివర్ణించుకున్నాడు. పుల్లోబేలోని ఏడు దీవులతో సహా ఫోల్హవాహి లేదా చాగోస్‌ను సూచిస్తూ ఈ లేఖ లిస్బను‌లోని పోర్చుగీసు ఆర్కైవు‌లో ఉంది.^[15]^[16]

మాల్దీవుల పురాణంలో మొత్తం సమూహాన్ని ఫోల్హవాహి లేదా హోల్హవై అని పిలుస్తారు (దక్షిణ మాల్దీవులలో అడ్డూవాను ధివేహి మాండలికంలో తరువాతి పేరు). మాల్దీవుల మౌఖిక సంప్రదాయంలో చాగోస్ వివిధ పగడపు దిబ్బలకు ప్రత్యేక పేర్లు లేవు; ఫయ్హంధీబు ద్వీపసమూహాన్ని మొత్తంగా సూచిస్తుంది. మాల్దీవుల చరిత్ర ప్రకారం మాల్దీవుల ద్వీపసమూహంలో మహల్ధీబు, సువాధీబు, ఫేహంధీబ్ అని పేర్కొనబడింది.^[17]

16 నుండి 19వ శతాబ్దం

ఈ ద్వీపసమూహం గురించి తెలుసుకున్న మొదటి యూరోపియన్లు పోర్చుగీసు అన్వేషకులు. పోర్చుగీసు నావికుడు పెడ్రో డి మస్కరెన్హాసు (1470 – 23 జూన్ 1555) 1512–13 సముద్రయానంలో ఈ ద్వీపాలను ఎదుర్కొన్నట్లు చెప్పబడినప్పటికీ దీనికి చాలా తక్కువ ఆధారాలు ఉన్నాయి; కార్టోగ్రాఫికు విశ్లేషణ 1532 లేదా తరువాతి కాలాన్ని సూచిస్తుంది. పోర్చుగీసు నావికులు ఈ సమూహానికి బస్సాసు డె చాగాసు. ^[18] చాగస్ (లిట్ వూండ్సు) ఏసు శిలువ వేయడం పవిత్ర గాయాలను సూచిస్తుంది. వారు 1513లో అఫోన్సో డి అల్బుకెర్కీ చే పెడ్రో డోస్ బాన్హోసు అని ప్రస్తావించబడిన డియెగో గార్సియా, పెరోసు బాన్హోసు అటోలు వంటి కొన్ని పగడపు దిబ్బలకు కూడా పేరు పెట్టారు.^[19] పోర్చుగీసువారికి ఆర్థికంగా రాజకీయంగా ఆసక్తి లేని ఈ ఒంటరి, వివిక్త సమూహం ఎప్పుడూ భాగం కాలేదు.^[20]

1556లో పెరోసు బాన్హోసు రీఫు‌ల మీద పడిన పోర్చుగీసు ఓడ కాన్సెసియో నుండి తప్పించుకున్న మనోయెలు రాంగెలు అనే వ్యక్తి ద్వీపాలలో కొబ్బరి చెట్లు విరివిగా పెరగడానికి ముందు చాగోస్ గురించిన తొలి అత్యంత ఆసక్తికరమైన వర్ణన రాశారు.^[21]

1561వ సంవత్సరంలో మాల్దీవులకు చెందిన రాజు 9వ హసన్‌కు చెందిన చాగోసు‌ను క్లెయిం చేసే పురాతన లిఖిత పత్రం ఆపాదించబడింది.^[16]ఫ్రెంచి చాగోస్‌లో స్థిరపడిన తర్వాత వారి మీద దావా వేసిన మొదటి యురోపియను వలసరాజ్యాల శక్తి (బౌబార్న్ 1665) ఐల్ డి ఫ్రాన్సు (ఇప్పుడు మారిషస్, 1715లో). 1770లలో చాగోస్‌లో కొబ్బరి నూనె తోటలను స్థాపించడానికి కంపెనీలకు ఫ్రెంచి వారు అనుమతులు జారీ చేయడం ప్రారంభించారు.^[22]

1786 ఏప్రిల్ 27న చాగోస్ దీవులు డియెగో గార్సియా గ్రేటు బ్రిటను కోసం క్లెయిం చేయబడ్డాయి. అయితే 1815లో నెపోలియన్ ఓటమి తర్వాత మాత్రమే ఈ ప్రాంతాన్ని బ్రిటనుకు ఒప్పందం ద్వారా అప్పగించారు. ఆ సమయానికి బ్రిటిషు కాలనీ అయిన మారిషస్ నుండి చాగోలు పాలించబడ్డారు.^[23] 1793లో అతిపెద్ద ద్వీపమైన డియెగో గార్సియాలో మొదటి విజయవంతమైన కాలనీ స్థాపించబడినప్పుడు కొబ్బరి తోటలు ద్వీపసమూహంలోని అనేక పగడపు దిబ్బలు, వివిక్త దీవులలో స్థాపించబడ్డాయి. కార్మికులను బ్రిటిషు వారు బానిసలుగా చేసుకున్నారు. 1840 వరకు విముక్తి పొందలేదు. ఆ తర్వాత చాలా మంది కార్మికులు గతంలో బానిసలుగా ఉన్న వారి వారసులు. వారు ఇలోయిసు అనే అంతర్-ద్వీప సంస్కృతిని ఏర్పరచుకున్నారు. ఇది ఫ్రెంచి క్రియోలు పదం అంటే గ్లోసు ద్వీపవాసులు.

కమాండరు రాబర్టు మోర్స్బీ 1837–1838లో బ్రిటిషు అడ్మిరల్టీ తరపున చాగోస్ సర్వే చేసాడు. మోర్స్బీ చాలా పగడపు దిబ్బలు దిబ్బల కొలతలు తీసుకున్న తర్వాత ద్వీపసమూహాన్ని మొదటిసారిగా సాపేక్ష ఖచ్చితత్వంతో చార్టు చేశారు.^[24]

'మోర్స్బీ సర్వే

రాబర్టు మోర్స్బీ ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ బాంబే మెరైన్/ఇండియన్ నేవీకి కెప్టెన్ ఆయన తనను తాను హైడ్రోగ్రాఫరు, మారిటైం సర్వేయరు డ్రాఫ్ట్సు‌మన్‌గా గుర్తించుకున్నాడు.

ఎర్ర సముద్రం సర్వే పూర్తి చేసిన తర్వాత, ఇండియా-టు-కేప్ వాణిజ్యం ట్రాకు‌లో ఉన్న వివిధ పగడపు ద్వీప సమూహాలను చార్టు చేయడానికి మోర్స్బీని పంపారు. 1834–36లో లెఫ్టినెంట్సు క్రిస్టోఫరు, యంగ్ సహాయంతో మోర్స్బీ మాల్దీవుల కష్టతరమైన కార్టోగ్రఫీని చేపట్టాడు, ఈ సంక్లిష్టమైన హిందూ మహాసముద్ర అటాలు సమూహం (అడ్మిరల్టీ చార్ట్సు) మొదటి ఖచ్చితమైన సముద్ర పటాలను గీసాడు. ఈ పటాలను రాయల్ నేవీ హైడ్రోగ్రాఫికు సర్వీసు మూడు వేర్వేరు పెద్ద పటాలుగా ముద్రించింది.

మాల్దీవుల అటాల్సు మోర్స్బీ సర్వే తర్వాత చాగోస్ ద్వీపసమూహం వచ్చింది. అక్కడ ఆయన "సమగ్ర శాస్త్రీయ సర్వే" నిర్వహించాడు. ఆయన డియెగో గార్సియా ద్వీపంలో 30 బ్రెడ్‌ఫ్రూటు చెట్లను నాటాడు. ఇది ఆ సమూహంలో అతిపెద్దది. "ద్వీపంలో పిల్లులు, కోళ్లు ఉన్నాయి" అని మోర్స్బీ నివేదించాడు.

20వ శతాబ్దం

1903 ఆగస్టు 31న చాగోస్ ద్వీపసమూహం సీషెల్సు నుండి పరిపాలనాపరంగా వేరు చేయబడి మారిషస్‌కు జోడించబడింది.^[25]

మారిషస్‌కు స్వాతంత్ర్యం ఇచ్చే ముందు యునైటెడు కింగ్‌డమ్ మారిషసు ప్రభుత్వానికి పరిహారంగా చెల్లించింది. చాగోస్ ద్వీపసమూహం భవిష్యత్తు స్థితికి సంబంధించి అనేక హామీలు ఇచ్చింది. రక్షణ ప్రయోజనాల కోసం ఇక మీద అవసరం లేకపోతే ఈ ద్వీపసమూహాన్ని మారిషస్‌కు తిరిగి ఇస్తామని మారిషస్ నావిగేషనలు, వాతావరణ సౌకర్యాలకు అలాగే ఫిషింగు హక్కులను నిలుపుకుంటుందని హామీలు, చాగోసు ద్వీపసమూహంలో లేదా సమీపంలో కనుగొనబడిన ఖనిజాలు లేదా చమురు నుండి ఏవైనా ప్రయోజనాలు మారిషస్‌కు తిరిగి వస్తాయనే ఒప్పందం వీటిలో ఉన్నాయి. ఈ పరిహారం అభివృద్ధి ప్రాజెక్టులకు మద్దతు ఇవ్వడానికి, స్థానభ్రంశం చెందిన చాగోసియను సమాజ పునరావాసాన్ని పరిష్కరించడానికి ఉద్దేశించబడింది. అయితే దాని సమర్ధత, పంపిణీ వివాదాస్పద అంశాలుగా మిగిలిపోయాయి.^[26] వివిధ పత్రికా కథనాలు £3 మిలియన్ల చెల్లింపు చేసి కొనుగోలు జరిగిందని అని తప్పుగా సూచించాయి మారిషస్ నుండి వచ్చిన దీవులు వాస్తవానికి ఇది ద్వీపసమూహం నిర్లిప్తత, బ్రిటిషు ప్రభుత్వం చేసిన విస్తృత నిబద్ధతలతో ముడిపడి ఉన్న పరిహారం.^[27]

1967 మే 25న ప్రీమియరు సీవూసాగరు రాంగూలంతో ఒప్పందం కుదిరిన రెండు సంవత్సరాల లోపు ప్రధాన మంత్రి హెరాల్డు విల్సను ఆర్థిక శాఖ ఛాన్సలరు కామన్వెల్తు వ్యవహారాలు, ఆర్థిక వ్యవహారాలు, రక్షణ, హోం శాఖ విదేశాంగ కార్యదర్శులతో కలిసి క్యాబినెటు కమిటీ సమావేశానికి హాజరయ్యారు. ఈ సమావేశంలో 1965 ఒప్పందం సమయంలో పరిహారానికి ఆర్థిక సహకారం కోసం బ్రిటను అమెరికాతో జరిపిన చర్చల గురించి మారిషసు మంత్రులకు తెలియదని కామన్వెల్తు కార్యదర్శి గుర్తించారు. ఇది యుక, మారిషస్ మధ్య మాత్రమే ఉన్న విషయం కాబట్టి యునైటెడు స్టేట్సు నుండి అదనపు సహకారం ఉండదని మారిషస్ అధికారులకు కూడా సమాచారం అందింది. బ్రిటిషు ప్రభుత్వం £3 మిలియన్లు గరిష్టంగా భరించగలదని మారిషస్ ఈ ప్రతిపాదనను అంగీకరించకపోతే యుకె స్వాతంత్ర్యం మంజూరు చేయడానికి ఏర్పాట్లను కొనసాగించదని స్పష్టం చేసింది.^[28]

అదే సమావేశంలో బ్రిటిషు హిందూ మహాసముద్ర భూభాగం స్థాపించబడినప్పుడు యుకె మారిషస్, సీషెల్సు రెండింటికీ దీవుల నిర్లిప్తతకు పరిహారం ఏర్పాటు చేసిందని మొత్తం బడ్జెటు సుమారు £10 మిలియన్లతో ఉందని రక్షణ కార్యదర్శి పేర్కొన్నారు. ఈ మొత్తంలో సగం వరకు, గరిష్టంగా £5 మిలియన్లతో విరాళంగా ఇవ్వడానికి యునైటెడ్ స్టేట్స్ అంగీకరించింది. యుఎస్ కాంగ్రెసు‌లో సంభావ్య ఇబ్బందిని నివారించడానికి, యుఎస్ ప్రభుత్వం తన ఆర్థిక సహకారాన్ని రహస్యంగా ఉంచాలని అభ్యర్థించింది. ఫలితంగా పోలారిసు క్షిపణి కార్యక్రమం అభివృద్ధికి సంబంధించి యుకె, యుఎస్‌కు చెల్లించాల్సిన కొన్ని చెల్లింపులను మాఫీ చేయడం ద్వారా యుఎస్ సహకారాన్ని దాచిపెట్టాలని ఏర్పాటు చేయబడింది.^[26]^[29]1966 డిసెంబరు 30న యునైటెడు స్టేట్సు, యునైటెడు కింగ్‌డమ్ ఒక ఎక్స్ఛేంజు ఆఫ్ నోట్సు ద్వారా ఒక ఒప్పందాన్ని అమలు చేసింది. దీని ప్రకారం యునైటెడు స్టేట్సు సాయుధ దళాలు 2016 డిసెంబరు వరకు 50 సంవత్సరాల పాటు రక్షణ ప్రయోజనాల కోసం బిఐఒటిలోని ఏదైనా ద్వీపాన్ని ఉపయోగించుకోవచ్చు, ^[27] ఆ తర్వాత 20 సంవత్సరాల ఐచ్ఛిక పొడిగింపు (2036 వరకు) ఉంటుంది. దీనికి రెండు పార్టీలు 2014 డిసెంబరు నాటికి అంగీకరించాలి. As of 2010^[update], డియెగో గార్సియా పగడపు దీవి మాత్రమే సైనిక సౌకర్యంగా మార్చబడింది.

1967లో బ్రిటిషు ప్రభుత్వం సీషెల్లోయిసు చాగోస్ అగాలెగా కంపెనీ,^[30] మొత్తం ఆస్తులు, స్థిరాస్తిని కొనుగోలు చేసింది. ఇది బిఐఒటిలోని అన్ని దీవులను కలిగి ఉంది.^[31] £660,000 కు,^[32] దీనికి సమానం 2019 లో కొత్త భూభాగం పరిపాలనా ఖర్చులను చెల్లించే తాత్కాలిక లక్ష్యంతో, దాని ప్రతిపాదిత సౌకర్యాలకు యుఎస్ నిధుల కోసం ఎదురుచూస్తూ వాటిని ప్రభుత్వ సంస్థగా నిర్వహించింది. వారి మునుపటి ప్రైవేటు యాజమాన్యంలో, ప్రభుత్వ పరిపాలనలో ఉన్న తోటలు, అంతర్జాతీయ మార్కెటు‌లో కొత్త నూనెలు, కందెనలను ప్రవేశపెట్టడం, ఈస్ట్ ఇండీస్, ఫిలిప్పీన్స్లో విస్తారమైన కొబ్బరి తోటలను స్థాపించడం వలన స్థిరంగా లాభదాయకంగా లేవని నిరూపించబడ్డాయి.

1967 - 1973 మధ్య, జనాభాను బలవంతంగా దీవుల నుండి తొలగించి డియెగో గార్సియాలో యునైటెడు స్టేట్సు-యునైటెడు కింగ్‌డమ్ ఉమ్మడి సైనిక స్థావరానికి మార్గం సుగమం చేయడానికి మారిషస్ సేషెల్స్కు తరలించారు.^[33] 1971 మార్చిలో యునైటెడు స్టేట్స్ నావికా నిర్మాణ బెటాలియన్లు (సీబీస్), కమ్యూనికేషన్సు స్టేషను, ఎయిర్ఫీల్డు నిర్మాణాన్ని ప్రారంభించడానికి డియెగో గార్సియాకు చేరుకున్నారు. యునైటెడ్ కింగ్‌డం, యునైటెడు స్టేట్సు మధ్య జనావాసాలు లేని ద్వీపం కోసం కుదిరిన ఒప్పందం నిబంధనలను తీర్చడానికి డియెగో గార్సియాలోని తోటను ఆ సంవత్సరం అక్టోబరు‌లో మూసివేయబడింది.^[34]

తోటల కార్మికులు, వారి కుటుంబాలను మొదట సమూహంలోని పెరోసు బాన్హోసు, సాలమన్ అటాల్స లోని తోటలకు తరలించారు; అభ్యర్థించిన వారిని సీషెల్స్ లేదా మారిషస్‌కు తరలించారు. 1972లో యుకె చాగోస్‌లోని మిగిలిన తోటలను (ఇప్పుడు అన్నీ ఆర్థికంగా లాభదాయకం కావు) మూసివేసింది. ఆర్థిక ఇబ్బందులను ఎదుర్కొనే ఇలోయిస్‌ను సీషెల్సు లేదా మారిషస్‌కు బహిష్కరించింది. స్వతంత్ర మారిషస్ ప్రభుత్వం ఈ మరింత స్థానభ్రంశం చెందిన ద్వీపవాసులను చెల్లింపు లేకుండా అంగీకరించడానికి నిరాకరించింది. 1973లో యునైటెడు కింగ్‌డం అంగీకరించి వారికి అదనంగా £650,000 ఇచ్చింది. ప్రజలను పునరావాసం కల్పించడానికి పరిహార చెల్లింపులుగా.^[35] కొంతమంది ప్రజలు ఇతర మారిషస్ వాసుల కంటే దారుణమైన పరిస్థితుల్లో వారికి పునరావాసం కల్పించి ఉపాధి కల్పించారని అభిప్రాయపడ్డారు. కొబ్బరి నూనెలు, కొబ్బరి ఫైబరు మార్కెట్ల నుండి పారిశ్రామిక తరలింపులు, దూర ప్రాచ్యంలో పెద్ద తోటల విజయం కారణంగా ఈ దీవులు నివసించడానికి ఖరీదైనవిగా మారుతున్నాయి.

2000–ప్రస్తుతం

2002లో డియెగో గార్సియా యుఎస్ రెండిషను విమానాల కోసం రెండుసార్లు ఉపయోగించబడింది.^[36]

2009 అక్టోబరు 13న మాల్దీవులు విస్తరించిన ఖండాంతర షెల్ఫ కోసం క్లెయిం చేయవచ్చో లేదో చూడాలని మాల్దీవుల ప్రభుత్వ మంత్రివర్గం నిర్ణయించింది.^[37]

2010 జూలై 26 న మాల్దీవుల రిపబ్లికు సముద్ర చట్టం మీద ఐక్యరాజ్యసమితి సమావేశంలోని ఆర్టికలు 76, పేరా 8 ప్రకారం ప్రాదేశిక సముద్రం వెడల్పును కొలిచే బేస్‌లైన్‌ల నుండి200 నాటికల్ మైళ్ళు (370 కిమీ 230మై) దాటి ఖండాంతర షెల్ఫు పరిమితుల మీద సమాచారాన్ని కాంటినెంటలు షెల్ఫు పరిమితుల కమిషను‌కు సమర్పించింది.^[38]

2010 ఏప్రిల్ 1న బ్రిటిషు ప్రభుత్వం చాగోసు మెరైను ప్రొటెక్టెడు ఏరియాను ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద మెరైనుగా ఏర్పాటు చేస్తున్నట్లు ప్రకటించింది. రిజర్వు. 640,000 కి.మీ² (250,000 చ. మై.) వద్ద ఇది ఫ్రాన్సు, యుఎస్ రాష్ట్రం కాలిఫోర్నియా రెండింటి కంటే పెద్దది. ఇది ప్రపంచవ్యాప్తంగా పర్యావరణ నో-టేక్ జోన్ల మొత్తం వైశాల్యాన్ని రెట్టింపు చేసింది.^[39] 2015 మార్చి 18న శాశ్వత న్యాయస్థానం ఆఫ్ 2010 ఏప్రిల్ లో చాగోస్ ద్వీపసమూహం చుట్టూ యునైటెడు కింగ్‌డమ్ ప్రకటించిన చాగోస్ సముద్ర రక్షిత ప్రాంతం (ఎంపిఎ ) అంతర్జాతీయ చట్టాన్ని ఉల్లంఘిస్తుందని ఆర్బిట్రేషను ఏకగ్రీవంగా తీర్పు ఇచ్చింది. మారిషస్ ప్రధాన మంత్రి అనెరూడు జుగ్నాతు చాగోసు ద్వీపసమూహానికి సంబంధించి యునైటెడు కింగ్‌డమ్ ప్రవర్తనను ఏదైనా అంతర్జాతీయ కోర్టు లేదా ట్రిబ్యునలు పరిగణించి ఖండించడం ఇదే మొదటిసారి అని ఎత్తి చూపారు.^[40]^[41]

2010 డిసెంబరు 20న మారిషస్ చాగోస్ ద్వీపసమూహం ఎంపిఎ చట్టబద్ధతను సవాలు చేస్తూ సముద్ర చట్టం మీద ఐక్యరాజ్యసమితి సమావేశం (యుఎన్‌సిఎల్‌ఒఎస్) కింద యునైటెడు కింగ్‌డమ్‌ మీద చర్యలను ప్రారంభించింది.^[42]

1973 నుండి బహిష్కరించబడిన అనేక ద్వీపసమూహ పగడపు దీవుల పూర్వ నివాసితుల పరిహారం, స్వదేశానికి తిరిగి పంపే సమస్య వ్యాజ్యం కొనసాగింది. 2010లో దీనిని మాజీ నివాసితుల బృందం యూరోపియను కోర్టు ఆఫ్ హ్యూమను రైట్సుకి సమర్పించింది.^[43]

స్థానభ్రంశం చెందిన ద్వీపవాసుల తిరిగి వచ్చే హక్కు, మారిషస్ సార్వభౌమాధికార వాదనలకు సంబంధించి 2012లో వ్యాజ్యం కొనసాగింది. అదనంగా చాగోసియన్ల తరపున వాదనలు యునైటెడు స్టేట్సు యూరపు రెండింటిలోనూ కొనసాగుతున్నాయి. 2018లో మారిషస్ బ్రిటిషు అభ్యంతరాలకు వ్యతిరేకంగా సలహా అభిప్రాయం కోసం అంతర్జాతీయ న్యాయస్థానం వద్దకు ఈ విషయాన్ని తీసుకువెళ్లింది.^[44]

2014లో బ్రిటిషు హిందూ మహాసముద్ర భూభాగం పునరావాసం కోసం సాధ్యాసాధ్య అధ్యయనాన్ని కెపిఎంజి నుండి కన్సల్టెంట్లు యుకె ప్రభుత్వం చేపట్టారు.

ఐదు పది, ఇరవై సంవత్సరాలలో పునరావాసం, ఖర్చులు స్థిరత్వాన్ని అంచనా వేయడం, ఆర్థిక స్వయం సమృద్ధి, నష్టాలు, పర్యావరణ ప్రభావాలను అంచనా వేయడం, చిన్న-స్థాయి పైలటు ప్రాజెక్టుల నుండి పెద్ద-స్థాయి పునరావాసాల వరకు సంభావ్య పునరావాస ఎంపికలను అన్వేషించడం ఈ అధ్యయనం లక్ష్యాలుగా ఉన్నాయి.

చాగోసియను సమాజంతో సంప్రదింపులు, పర్యావరణ అంచనాలతో సహా తటస్థ విశ్లేషణ చేపట్టబడింది.

ఆధునిక జీవనశైలి, జీవనాధార జీవనం, పర్యావరణ గ్రామాలు, పరిశోధనా కేంద్రాలు వంటి ఎంపికలను పరిగణించారు.

చట్టపరమైన, పర్యావరణ, మౌలిక సదుపాయాలు, ఆర్థిక అంశాలను విశ్లేషించారు.

పెద్ద-స్థాయి పునరావాసం (1,500 మంది), మధ్యస్థ-స్థాయి (500 మంది), పైలటు పథకం (150 మంది) ప్రతిపాదించబడ్డాయి. ప్రస్తుత మౌలిక సదుపాయాల కారణంగా డియెగో గార్సియా ప్రాధాన్యత గల ప్రదేశంగా ఉంది. ఐలె డు కాయిన్ బోడ్డాం కూడా తాత్కాలిక ప్రారంభ అభ్యర్థి స్థలాలు.

చాగోసియన్లు తాత్కాలిక సందర్శనలకు కాదు శాశ్వత పునరావాసానికే బలమైన ప్రాధాన్యతనిచ్చారు.

ఆధునిక జీవన ప్రమాణాలు, పర్యావరణ పరిరక్షణ యుకె -స్థాయి విద్య, ఆరోగ్య సంరక్షణకు ప్రాప్యత అవసరాన్ని వారు నొక్కి చెప్పారు.

చాలా ద్వీపాలు లోతట్టు ప్రాంతాలు, వాతావరణ మార్పులకు గురయ్యే అవకాశం ఉంది. నివాసానికి వివిధ అనుకూలతలతో ఉంటాయి.

పర్యావరణ పరిరక్షణ, పర్యవేక్షణ చాలా కీలకం.

ఉపాధి అవకాశాలలో పర్యాటకం, చేపలు పట్టడం, పర్యావరణ పర్యవేక్షణ ఉండవచ్చు.

ఉన్నత స్థాయి, పర్యావరణ పర్యాటకం సంభావ్య ఆదాయ జనరేటర్లుగా పరిగణించబడ్డాయి.

పునరావాసాన్ని సులభతరం చేయడానికి బిఐఒటి చట్టపరమైన చట్రానికి సవరణలు అవసరం. పిటు‌కైర్ను అసెన్షను ఐలాండు వంటి ఇతర చిన్న బ్రిటిషు ఓవర్సీసు టెరిటరీల నుండి పాలనా నమూనాలను తీసుకోవచ్చు.^[45] ^[46]

2016 నవంబరులో యునైటెడు కింగ్‌డమ్ చాగోసియన్లు దీవులకు తిరిగి రావడానికి అనుమతించబోమని తిరిగి ప్రకటించింది.^[47]

2021 జూలై లో చాగోసు రెఫ్యూజీసు గ్రూపు యుకె డొమైన్-నేమ్ స్పెక్యులేటర్లు పాల్ కేను ఎథోసు క్యాపిటలు అనుబంధ సంస్థ అఫిలియాసు స్వదేశానికి తిరిగి రావాలని కోరుతూ ఐరిషు ప్రభుత్వానికి ఫిర్యాదును సమర్పించింది. (అంటే, హిందూ మహాసముద్రం) కంట్రీ-కోడ్ టాప్-లెవల్ డొమైను, డొమైను ద్వారా సంవత్సరానికి వచ్చే ఆదాయంలో యుఎస్$7 మిలియన్ల డాలర్లు నుండి తిరిగి రాయల్టీల చెల్లింపు.^[48] ఉన్నత స్థాయి డొమైన్‌లను స్వదేశానికి రప్పించే ప్రయత్నాలు అసాధారణం కానప్పటికీ, ఐసిఎఎన్‌ఎన్ విధానం కింద మల్టీస్టేక్హోల్డరు ప్రాతినిధ్యం కంటే ఒసిఇడి 2011 మల్టీనేషనలు ఎంటర్‌ప్రైజెసు కోసం మార్గదర్శకాలు వినియోగదారు మానవ హక్కుల ఉల్లంఘనలను ఉదహరించడంలో ఇది గుర్తించదగినది. డొమైను వాణిజ్యపరంగా విజయవంతమైంది. ముఖ్యంగా క్రిప్టోకరెన్సీ కంపెనీలలో కంటే ఎక్కువ 2,70,000 డొమైను‌లు నమోదు చేయబడ్డాయి.^[49]^[50]

సార్వభౌమాధికార వివాదం

18వ శతాబ్దంలో ఫ్రెంచి వారు ఈ దీవులకు మొదటిసారి పేరు పెట్టినప్పటి నుండి చాగోస్ మారిషస్‌లోని సామ్రాజ్య కార్యాలయాల నుండి పరిపాలించబడింది. ఫ్రెంచి వలస భూభాగంలో భాగమైన అన్ని ద్వీపాలను ఐల్ డి ఫ్రాన్సు (మారిషస్‌ను అప్పట్లో తరచుగా పిలిచేవారు) 1810లో లొంగిపోయే చట్టం కింద బ్రిటిషు వారికి అప్పగించారు. 1965లో మారిషస్ స్వాతంత్ర్యానికి ముందు ప్రణాళికలో యుకె ద్వీపసమూహాన్ని మారిషస్ భూభాగం నుండి విభజించి బ్రిటిషు హిందూ మహాసముద్ర భూభాగాన్ని ఏర్పాటు చేసింది. రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం గందరగోళం తరువాత దేశానికి ప్రధాన రుణదాతగా ఉన్న యునైటెడు స్టేట్సు‌కు జనావాసాలు లేని ద్వీప స్థావరాన్ని అందించడానికి చూస్తోంది.^[3]

స్వాతంత్ర్యానికి ముందు సామ్రాజ్య భూభాగాలను దాని ఆమోదం, స్థానిక మద్దతు లేకుండా విభజించడాన్ని ఐక్యరాజ్యసమితి తీర్మానాలు తిరస్కరించాయి. భారతదేశ విభజన ప్రత్యేక వర్గాలు కోరుకునే బలమైన ప్రభుత్వాలను అందించింది కానీ చాలా చోట్ల సాపేక్షంగా శాంతియుతంగా అధికార బదిలీని నిర్ధారించడంలో విఫలమైంది. చాగోస్ ద్వీపసమూహం తన భూభాగాలలో ఒకటి అని బ్రిటిషు వారు చేసిన వాదనను మారిషస్ కాలనీలో భాగంగా విస్తృతంగా పరిగణించబడే దాని మీద తమ వాదనను అడ్డుకుందని యుఎన్ తీర్మానాలను కూడా ఉల్లంఘించిందని మారిషస్ పదే పదే పేర్కొంది. రక్షణ ప్రయోజనాల కోసం చాగోస్ దీవులు ఇక మీద అవసరం లేనప్పుడు వాటిని మారిషస్‌కు కేటాయిస్తామని యుకె పేర్కొంది.^[3]

మారిషస్ ద్వీప దేశం డియెగో గార్సియాతో సహా చాగోస్ ద్వీపసమూహాన్ని (ఇది బిఐఒటి తో సమకాలీనంగా ఉంది) క్లెయిం చేస్తోంది. చాగోస్ ద్వీపసమూహం చుట్టూ ఉన్న 200 నాటికల్ మైళ్ళు (370 కిమీ; 230 మై) ఎక్సిక్లూజివ్ ఎకనమిక్ జోన్‌కు యుకె దావా చెల్లదని మాల్దీవులు పేర్కొంది, ఎందుకంటే ఈ ద్వీపాలను జనావాసాలు లేనివిగా పరిగణిస్తారు.^[51] బిఐఒటి ఒక సముద్ర రక్షిత ప్రాంతం అని చేపలు పట్టడం, వెలికితీసే పరిశ్రమ (చమురు, గ్యాసు అన్వేషణతో సహా) నిషేధించబడిందని యుకె ప్రభుత్వం ప్రకటించడాన్ని మారిషస్ వ్యతిరేకించడం ఒక అనుబంధ సమస్య.^[52]

2016 నవంబరు 16న, యుకె విదేశాంగ కార్యాలయం దీవుల స్వదేశానికి తిరిగి వెళ్ళడం మీద నిషేధాన్ని కొనసాగించింది.^[53] ఈ నిర్ణయానికి ప్రతిస్పందనగా మారిషస్ ప్రధాన మంత్రి సార్వభౌమాధికార వివాదాన్ని అంతర్జాతీయ న్యాయస్థానంకు తీసుకెళ్లాలనే తన ప్రణాళికను వ్యక్తం చేశారు.^[54] బ్రిటిషు విదేశాంగ కార్యదర్శి బోరిస్ జాన్సన్ యుకె , యుఎస్, మారిషస్ మధ్య ఉన్న వివాదాన్ని పరిష్కరించడానికి భారతదేశ సహాయం కోరాడు. భారతదేశం లోతైన సాంస్కృతిక, ఆర్థిక సంబంధాల ద్వారా మారిషస్‌లో గణనీయమైన ప్రభావాన్ని కొనసాగించింది. ఐక్యరాజ్యసమితి జనరలు అసెంబ్లీ చర్యను కొనసాగించాలా వద్దా అనేది మారిషస్ ప్రభుత్వం తీసుకోవలసిన నిర్ణయం అని భారతదేశం వాదించింది.^[55]

2017 జూన్ 22న ఐక్యరాజ్యసమితి జనరలు అసెంబ్లీ (యుఎన్‌జిఎ) మారిషస్ నుండి చాగోస్ ద్వీపసమూహాన్ని వేరు చేయడం మీద సలహా అభిప్రాయం ఇవ్వాలని అంతర్జాతీయ న్యాయస్థానం (ఐసిజె )ని అభ్యర్థించింది. 2019 ఫిబ్రవరి 25న అంతర్జాతీయ న్యాయస్థానం తన అభిప్రాయంలో ఇలా చెప్పింది:

"మారిషస్ నుండి విడిపోయిన సమయంలో" "చాగోస్ ద్వీపసమూహం ఆ స్వయం పాలన లేని భూభాగంలో స్పష్టంగా అంతర్భాగం";^[56]
చాగోస్ ద్వీపసమూహం, యునైటెడ్ కింగ్‌డం నిర్లిప్తత "సంబంధిత ప్రజల ఇష్టాన్ని స్వేచ్ఛగా, నిజాయితీగా వ్యక్తీకరించడం మీద ఆధారపడి లేదు";^[56]
ఆ నిర్లిప్తత సమయంలో "అంతర్జాతీయ చట్టం ప్రకారం ఉత్పన్నమయ్యే బాధ్యతలు, మారిషస్ వలసరాజ్యాల తొలగింపు ప్రక్రియలో జనరలు అసెంబ్లీ ఆమోదించిన తీర్మానాలలో ప్రతిబింబిస్తాయి, పరిపాలనా శక్తిగా యునైటెడు కింగ్‌డం, చాగోస్ ద్వీపసమూహంతో సహా ఆ దేశం ప్రాదేశిక సమగ్రతను గౌరవించాల్సిన అవసరం ఉంది";^[56]
"విభజన" "చట్టవిరుద్ధం" కాబట్టి "1968లో మారిషస్ స్వాతంత్ర్యం పొందినప్పుడు మారిషస్ వలసరాజ్యాల తొలగింపు ప్రక్రియ చట్టబద్ధంగా పూర్తి కాలేదు"^[56]
"చాగోస్ ద్వీపసమూహం యునైటెడు కింగ్‌డం నిరంతర పరిపాలన ఆ రాష్ట్రం అంతర్జాతీయ బాధ్యతను కలిగి ఉన్న తప్పుడు చర్య";^[56]
ఈ "చట్టవిరుద్ధమైన చర్య" "నిరంతర స్వభావం కలిగి ఉంది" . "చాగోస్ ద్వీపసమూహం పరిపాలనను వీలైనంత త్వరగా ముగించాల్సిన బాధ్యత యునైటెడు కింగ్‌డంకు ఉంది.";^[56]
"మారిషస్ వలసరాజ్యాల నిర్మూలనను పూర్తి చేయడానికి [ఐక్యరాజ్యసమితి] అన్ని సభ్య దేశాలు ఐక్యరాజ్యసమితితో సహకరించాల్సిన బాధ్యత ఉంది."^[56]

2017 జూన్ 23న హిందూ మహాసముద్రంలోని చాగోస్ దీవుల ద్వీపసమూహం చట్టపరమైన స్థితిని స్పష్టం చేయడానికి మారిషస్ యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్ మధ్య ప్రాదేశిక వివాదాన్ని ఐసిజెకి సూచించడానికి యుఎన్‌జిఎ యుఎన్‌జిఎ అనుకూలంగా ఓటు వేసింది. ఈ తీర్మానాన్ని 94 మంది అనుకూలంగా, 15 మంది వ్యతిరేకంగా ఓట్లతో మెజారిటీ ఓటుతో ఆమోదించారు.^[57]^[58]

2019 మే 22న ఐక్యరాజ్యసమితి జనరలు అసెంబ్లీ చర్చించి చాగోస్ ద్వీపసమూహం "మారిషస్ భూభాగంలో అంతర్భాగం" అని ధృవీకరించే తీర్మానాన్ని ఆమోదించింది. ఈ తీర్మానం యుకె "ఆరు నెలల కంటే ఎక్కువ వ్యవధిలోపు ... బేషరతుగా తన వలస పాలనను ఉపసంహరించుకోవాలని" డిమాండు చేసింది. 116 రాష్ట్రాలు తీర్మానానికి అనుకూలంగా ఓటు వేయగా 55 దేశాలు ఓటింగ్‌కు దూరంగా ఉన్నాయి. 5 దేశాలు మాత్రమే యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్కు మద్దతు ఇచ్చాయి. చర్చ సందర్భంగా మారిషస్ ప్రధాన మంత్రి సర్ అనెరూడు జుగ్నాతు, చాగోసియన్ల బహిష్కరణను "మానవత్వానికి వ్యతిరేకంగా నేరం" అని అభివర్ణించారు. అయితే యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్ ఈ ద్వీపసమూహం మీద తన సార్వభౌమాధికారం గురించి ఎటువంటి సందేహం లేదని నొక్కి చెబుతూనే ఉంది.^[59] జనరలు అసెంబ్లీ ఓటులో యుకె కి మద్దతు ఇచ్చిన దేశాలలో మాల్దీవులు ఒకటి. చాగోస్ ద్వీపసమూహం నివాసయోగ్యంగా మారితే మాల్దీవులు దాని ఎక్స్‌క్లూజివు ఎకనామికు జోన్ విస్తరణకు పాల్పడతాయని పేర్కొన్నాయి. ఈ తీర్మానం తక్షణ పర్యవసానంగా యుఎన్, ఇతర అంతర్జాతీయ సంస్థలు చాగోస్ దీవుల వలసరాజ్యాల నిర్మూలనకు మద్దతు ఇవ్వడానికి యుఎన్ చట్టం ద్వారా కట్టుబడి ఉన్నాయి.

1965లో ద్వీపసమూహాన్ని బ్రిటిషూ పరిపాలన కింద ఉంచడం అక్కడి నివాసుల స్వేచ్ఛా వ్యక్తీకరణ మీద ఆధారపడి లేదని అందువల్ల యునైటెడు కింగ్‌డమ్ వ్యూహాత్మక యునైటెడు స్టేట్సు సైనిక స్థావరంతో సహా ద్వీపసమూహాన్ని వదులుకోవాలని దీని స్థాపన కోసం సుమారు 1,500 మంది నివాసితులను బహిష్కరించాలని ఐసిజె 2019 ఫిబ్రవరి 25న ఒక సలహా అభిప్రాయాన్ని ఇచ్చింది. బ్రిటిషు ప్రభుత్వం ఈ విషయాలను చర్చించడానికి కోర్టు ఏ అధికార పరిధిని తిరస్కరించింది.^[60]

యునైటెడు కింగ్‌డమ్ చాగోస్ ద్వీపసమూహం నుండి వైదొలగడానికి ఆరు నెలల గడువును నిర్ణయించడానికి అనుకూలంగా యుఎన్‌జిఎ ఓటు వేసింది, ఆ తర్వాత అది మారిషస్‌తో తిరిగి విలీనం అవుతుంది. ఈ తీర్మానానికి 116 మంది అనుకూలంగా, 6 మంది వ్యతిరేకంగా ఓట్లతో మెజారిటీ ఓటుతో ఆమోదం లభించింది. ఫ్రాన్సు , జర్మనీతో సహా యాభై ఆరు దేశాలు ఓటింగు‌కు దూరంగా ఉన్నాయి.^[61]^[62]

2021 జనవరి 28న ఐక్యరాజ్యసమితి సముద్ర చట్టం కోసం అంతర్జాతీయ ట్రిబ్యునలు (ఐటిఎల్‌ఒఎస్) నిర్ధారించింది అంతర్జాతీయ న్యాయస్థానం తీర్పు ఇచ్చి చాగోస్ ద్వీపసమూహాన్ని మారిషస్‌కు అప్పగించాలని బ్రిటను‌ను ఆదేశించింది.^[63] ఐటిఎల్‌ఒఎస్ స్పెషలు ఛాంబరు ఇలా ధృవీకరించింది: "చాగోస్ ద్వీపసమూహం మీద యునైటెడు కింగ్‌డమ్ పరిపాలన కొనసాగుతున్న తప్పుడు చర్యగా ఉంది. అందువల్ల వీలైనంత త్వరగా దానిని ముగించాలి. అయినప్పటికీ అలా చేయడంలో విఫలమైన వారు డీలిమిటేషన్ ద్వారా చాగోస్ ద్వీపసమూహం చుట్టూ ఉన్న సముద్ర మండలాలను శాశ్వతంగా తొలగించడంలో ఏదైనా చట్టపరమైన ప్రయోజనాలను కలిగి ఉండగలరు"^[64]

2021 ఆగస్టు లో యూనివర్సలు పోస్టలు యూనియను బిఐఒటి బిఐఒటి స్టాంపులను ఉపయోగించకుండా నిషేధించింది. ఈ చర్యను మారిషస్ ప్రధాన మంత్రి ప్రవిందు జుగ్నౌతు "చాగోస్‌ మీద మారిషస్ సార్వభౌమత్వాన్ని గుర్తించడానికి అనుకూలంగా ఒక పెద్ద అడుగు" అని పిలిచారు.^[65]

2021 నవంబరు 26న మారిషస్ తన క్రిమినలు కోడ్‌ను (సవరణ) చట్టం 2021 ద్వారా సవరించి సెక్షను 76Bని ప్రవేశపెట్టింది. ఇది దాని భూభాగంలోని ఏదైనా ప్రాంతంపై మారిషస్ సార్వభౌమత్వాన్ని తప్పుగా సూచించే చర్యలను నేరంగా పరిగణిస్తుంది. ఈ చట్టం విదేశీ రాష్ట్రం అధికారం సూచనలు లేదా ఆర్థిక సహాయం (ప్రత్యక్షంగా లేదా పరోక్షంగా) కింద పనిచేసే వ్యక్తులకు వర్తిస్తుంది. జరిమానా లేదా 10 సంవత్సరాల వరకు జైలు శిక్ష విధించబడుతుంది. మారిషస్ సార్వభౌమత్వాన్ని తప్పుగా సూచించే నాణేలు, స్టాంపులు, మ్యాప్‌లు లేదా అధికారిక పత్రాలను ఉత్పత్తి చేయడం, పంపిణీ చేయడం లేదా మార్కెటింగు చేయడం, అలాగే ఇతరులకు అలా చేయమని సూచించడం కూడా నేరాలలో ఉన్నాయి. ఈ నిబంధన ప్రకారం "విదేశీ రాష్ట్రం" అంటే మారిషస్ భూభాగంలోని ఏ ప్రాంతంపైనా అంతర్జాతీయ కోర్టు లేదా ట్రిబ్యునలు చెల్లుబాటు అయ్యే హక్కు లేదని నిర్ణయించిన ఏ దేశానికైనా.^[66]

2022 ఫిబ్రవరి 14న యుఎన్‌లోని మారిషస్ రాయబారితో సహా మారిషస్ నుండి యుఎన్వచ్చిన ప్రతినిధి బృందం చాగోసియను అటాలు పెరోసు బాన్హోసు మీద మారిషస్ జెండాను ఎగురవేసింది. బ్లెన్‌హీం రీఫు శాస్త్రీయ సర్వే సందర్భంలో ఈ చర్య జరిగింది. కానీ చాగోసు మీద ‌ బ్రిటిషు సార్వభౌమాధికారానికి అధికారిక సవాలుగా పరిగణించబడింది.^[67]

ఇటీవలి అంతర్జాతీయ చట్టపరమైన చర్యలను పరిగణనలోకి తీసుకుని యుకె, మారిషస్‌లు బ్రిటిషు హిందూ మహాసముద్ర భూభాగం మీద సార్వభౌమాధికారం మీద చర్చలు ప్రారంభించాలని నిర్ణయించినట్లు 2022 నవంబరు 3న బ్రిటిషు విదేశాంగ కార్యదర్శి జేమ్సు క్లీవర్లీ ప్రకటించారు. డియెగో గార్సియాలో ఉమ్మడి యుకె /యుఎస్ సైనిక స్థావరం నిరంతర కార్యకలాపాలను నిర్ధారించడానికి రెండు రాష్ట్రాలు అంగీకరించాయి.^[68] ^[69]

ఈ చర్చలలో బహిష్కరించబడిన చాగోసియన్ల పునరావాసం కూడా ఉంది. బ్రిటిషు విదేశాంగ కార్యదర్శిగా క్లెవర్లీ వారసుడు డేవిడు కామెరాను తరువాత ద్వీపవాసుల తిరిగి రాకను తోసిపుచ్చారు.^[70]

2024 అక్టోబరు 3న యుకె ప్రభుత్వం మారిషస్ ప్రభుత్వంతో కలిసి రెండు సంవత్సరాల చర్చల తర్వాత చాగోస్ దీవుల సార్వభౌమాధికారం కోసం చర్చలు జరిపినట్లు ఒక ఉమ్మడి ప్రకటన చేసింది. అదే సమయంలో డియెగో గార్సియాలో అమెరికను సైనిక స్థావరాన్ని నడపడానికి వీలు కల్పించింది. తద్వారా చాగోసియన్లు ఆ నిర్దిష్ట ద్వీపానికి తిరిగి వచ్చే హక్కును తోసిపుచ్చింది.^[71] యుకె లో నివసిస్తున్న చాగోసియను ప్రజలు ఈ ఒప్పందంలో చాగోసియను కమ్యూనిటీని నిర్ణయం తీసుకునే ప్రక్రియలో చేర్చలేదని విమర్శించారు.^[72] మారిషసు పరిపాలనలో వారి ప్రయోజనాలు పూర్తిగా రక్షించబడకపోవచ్చని ఆందోళన వ్యక్తం చేశారు. అయితే మారిషస్‌లో ఉన్నవారితో సహా చాలా మంది చాగోసియన్లు మారిషసు సార్వభౌమత్వాన్ని సమర్థిస్తున్నారు. అతిపెద్ద చాగోసియను న్యాయవాద సంస్థ అయిన చాగోస్ రెఫ్యూజీసు గ్రూపు ఈ స్థానానికి ప్రముఖ స్వరం వినిపిస్తోంది. చాగోస్ ద్వీపసమూహాన్ని మారిషస్‌కు తిరిగి ఇచ్చి చాగోసియన్లు బయటి దీవులలో స్థిరపడటానికి అనుమతించాలనే యుకె నిర్ణయాన్ని దాని నాయకుడు ఆలివరు బాన్‌కోల్టు ఒక ముఖ్యమైన అడుగుగా మరియు గత అన్యాయాలను గుర్తించినట్లుగా అభివర్ణించారు.^[73]^[74] అదే రోజు మాల్దీవుల వాదనలు ఉన్నప్పటికీ చాగోస్ దీవులను మారిషస్‌కు అప్పగించాలనే నిర్ణయం ఆమోదయోగ్యం కాదని మాల్దీవుల మాజీ అధ్యక్షుడు మహ్మదు నషీదు పేర్కొన్నారు.^[75] 2024 అక్టోబరు 6న మాల్దీవుల అధ్యక్షుడు మహమ్మదు ముయిజు పరిపాలన అధ్యక్ష ప్రతిజ్ఞలో హామీ ఇచ్చినట్లుగా చాగోస్ ద్వీపసమూహం మీద మాల్దీవుల హక్కును నొక్కి చెప్పడానికి ప్రయత్నాలు చేయడం లేదని మాల్దీవుల డెమొక్రాట్సు పార్టీ ఆందోళన వ్యక్తం చేసింది.^[76] 2024 డిసెంబరులో ముయిజు యునైటెడు కింగ్‌డమ్‌కు అధికారిక లేఖ పంపాడు. అది మాల్దీవుల ద్వీపసమూహం మీద బలమైన చారిత్రక హక్కును నొక్కి చెబుతుందని ఆయన అన్నారు. అయితే .^[77] 2024 డిసెంబరులో ముయిజు యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్‌కు అధికారిక లేఖ పంపారు. ఇది ద్వీపసమూహం మీద మాల్దీవుల బలమైన చారిత్రక వాదనను నొక్కి చెబుతుందని ఆయన అన్నారు. అయితే లేఖ నిర్దిష్ట పాఠం విడుదల కాలేదు.^[78]

2024 యునైటెడు స్టేట్సు అధ్యక్ష ఎన్నికల తర్వాత కొత్తగా రాబోయే యుఎస్ పరిపాలన నుండి పరిశీలనకు వీలుగా ఈ ఒప్పందాన్ని నిలిపివేశారు.^[79] 2025 ఫిబ్రవరి 27న యుకె ప్రధాన మంత్రి సర్ కీర్ స్టార్మరుతో కలిసి ఓవలు ఆఫీసులో మాట్లాడుతూ యుఎస్ అధ్యక్షుడు డొనాల్డు ట్రంపు చాగోస్ దీవుల సార్వభౌమత్వాన్ని మారిషస్‌కు బదిలీ చేసే ఒప్పందానికి మద్దతు ఇవ్వడానికి తాను సిద్ధంగా ఉన్నానని ప్రకటించారు.^[80] ఏప్రిల్‌లో ట్రంప్ ఈ ఒప్పందం మీద సంతకం చేశారు.^[81]

చాగోస్ దీవులను చాగోసియను సమాజంతో ప్రత్యక్షంగా పాల్గొనకుండా లేదా సంప్రదించకుండా చేయడం గురించి చర్చలు, నిర్ణయాల స్థిరమైన థీం ఉంది. యుకె , మారిషస్ మధ్య సార్వభౌమాధికార చర్చల నుండి ఈ మినహాయింపు చాగోసియన్లలో వ్యతిరేకతను రేకెత్తించింది. వారు తమ మాతృభూమి భవిష్యత్తును నిర్ణయించడంలో తమ గొంతులను ఉద్దేశపూర్వకంగా విస్మరించారని భావిస్తున్నారు. చాగోస్ దీవులకు సంబంధించిన ఏవైనా చర్చలు లేదా ఒప్పందాలలో పూర్తిగా చేర్చాలని వారు డిమాండు చేస్తున్నారు.^[82]

చాగోసియన్లు తమ తిరిగి వచ్చే హక్కు, దీవుల సార్వభౌమాధికారం మీద అనేక చట్టపరమైన పోరాటాలలో నిమగ్నమై ఉన్నారు. సార్వభౌమాధికార చర్చలలో చాగోసియన్లను చేర్చడంలో విఫలమైనందుకు యుకె ప్రభుత్వానికి వ్యతిరేకంగా బెర్నాడెటు డుగాస్సే ప్రారంభించిన చట్టపరమైన చర్యలు, వారి ప్రమేయం లేకుండా తీసుకున్న నిర్ణయాలకు వారి వ్యతిరేకతను మరింత నొక్కి చెబుతున్నాయి. ఇది వారి హక్కుల గుర్తింపు, వారి భూమి మీద సార్వభౌమాధికారం కోసం విస్తృత పోరాటాన్ని ప్రతిబింబిస్తుంది.^[83]

2025 మే 22న యునైటెడు కింగ్‌డమ్ ప్రధాన మంత్రి కీర్ స్టార్మరు చాగోస్ దీవుల సార్వభౌమత్వాన్ని మారిషస్‌కు బదిలీ చేయడం మీద అధికారిక ఒప్పందం మీద సంతకం చేశారు.^[84] బ్రిటిషు కన్జర్వేటివు పార్టీ తదనంతరం గ్రేట్ బ్రిటను మారిషస్ మధ్య 2025 మే 22న సంతకం చేసిన ఒప్పందానికి వ్యతిరేకంగా అభిశంసన తీర్మానాన్ని ప్రవేశపెట్టింది. ^[85]

ఒప్పందం నిబంధనల ప్రకారం డియెగో గార్సియా వ్యూహాత్మక అటోలు, దాని పరిసర ప్రాంతాలు 39-కిలోమీటరు (24 మై.) బఫరు జోన్‌ను వెంటనే యుకెకి లీజుకు ఇస్తారు. ఈ ఏర్పాటు ద్వీపంలో ఉమ్మడి యుకె /యుఎస్ స్థావరం తదుపరి 99 సంవత్సరాలు పనిచేయడానికి అనుమతిస్తుంది. అదనంగా 40 సంవత్సరాల పొడిగింపు, తదుపరి మొదటి తిరస్కరణ హక్కు ఉంటుంది.

మారిషస్ మొదటి మూడు సంవత్సరాలకు యుకె నుండి వార్షికంగా £165 మిలియన్ల అద్దెను ఆ తర్వాత పదేళ్లకు ఏటా £120 మిలియన్ల అద్దెను పొందుతుంది. ఆ తరువాత, £120 మిలియన్ల వార్షిక చెల్లింపు ద్రవ్యోల్బణం కోసం సర్దుబాటు చేయబడుతుంది.^[86]

2025 జూన్ లో గ్రేటు బ్రిటిషు పిఎసి ఈ పునరుద్ధరణ ఒప్పందం మీద సంతకం చేయడంలో బ్రిటిషు ప్రభుత్వం చట్టవిరుద్ధ చర్యలను ప్రదర్శించే లక్ష్యంతో చట్టపరమైన చర్యను ప్రారంభించింది.^[87]

చాగోసియను కార్యకర్తలు 2025 జూన్‌లో ఐక్యరాజ్యసమితి మానవ హక్కుల కమిటీకి చట్టపరమైన సమర్పణను సమర్పించారు. యుకె -మారిషస్ ఒప్పందం చట్టబద్ధతను సవాలు చేస్తూ. అది వారి అనుమతి లేకుండా చర్చలు జరిగాయని, చారిత్రక అన్యాయాలను శాశ్వతం చేస్తుందని వాదించారు^[88].

చాగోస్ ద్వీపసమూహ అప్పగింత ఒప్పందం తరువాత బ్రిటిషు ప్రభుత్వం ఒప్పందాన్ని అమలు చేయడానికి చట్టాన్ని ప్రవేశపెట్టనుంది. పార్లమెంటు ఒప్పందాన్ని ఆమోదించిన తరువాత బ్రిటిషు హిందూ మహాసముద్ర భూభాగం ఇక మీద విదేశీ భూభాగం కాదని ప్రతిబింబించేలా బ్రిటిష్ జాతీయత చట్టం 1981ని సవరించడం, డియెగో గార్సియా సైనిక స్థావరం నిరంతర కార్యకలాపాలకు అనుమతించడానికి ద్వితీయ చట్టాన్ని రూపొందించడానికి బ్రిటిషు ప్రభుత్వానికి అధికారం ఇవ్వడం.^[89]

అభివృద్ధి

దీవులలోని నిర్మాణాలు ఉమ్మడి రక్షణ, నావలు సపోర్టు ఫెసిలిటీ డియెగో గార్సియాలో ఉన్నాయి. అయినప్పటికీ ఇలోయిస్ వదిలిపెట్టిన ప్లాంటేషను హౌస్, ఇతర నిర్మాణాలు ఇప్పటికీ అలాగే ఉన్నాయి. అయితే వదిలివేయబడి, శిథిలావస్థలో ఉన్నాయి. ఇతర జనావాసాలు లేని ద్వీపాలు, ముఖ్యంగా సాలమను అటోలు‌లో, ఆగ్నేయాసియా నుండి ఎర్ర సముద్రం లేదా ఆఫ్రికా తీరానికి ప్రయాణించే సుదూర యాచ్టు‌మెను కోసం సాధారణ స్టాపింగు పాయింట్లు ఉన్నాయి. అయితే బయటి దీవులను సందర్శించడానికి అనుమతి అవసరం.

చాగోసియన్లు

ద్వీపవాసులను ఇలోయిసు (అనే ఫ్రెంచి క్రియోలు పదం) అని పిలుస్తారు. వారి సంఖ్య దాదాపు 1,000. వారు మిశ్రమ ఆఫ్రికను, దక్షిణ భారతీయ, పోర్చుగీసు, ఇంగ్లీషు, ఫ్రెంచి, మలయి సంతతికి చెందినవారు కొబ్బరి, చెరకు తోటలలో లేదా చేపలు పట్టడం, చిన్న వస్త్ర పరిశ్రమలలో పనిచేస్తూ వారి వివిక్త ద్వీపసమూహంలో చాలా సరళమైన, స్పార్టను జీవితాలను గడిపారు. మారిషస్‌లోని వారి వారసులు కొందరు ఇప్పటికీ వారి భాషను మాట్లాడుతున్నప్పటికీ వారి సంస్కృతికి కొన్ని అవశేషాలు మిగిలి ఉన్నాయి.

చాగోస్ నివాసులు చాగోసియను క్రియోలు మాట్లాడేవారు. దీనిని ఇలోయిస్ క్రియోలు అని కూడా పిలుస్తారు. ఇది ఫ్రెంచ్ క్రియోలు, దీనిని భాషా దృక్కోణం నుండి సరిగ్గా పరిశోధించలేదు. ఈ ద్వీప పేర్లు డచ్, ఫ్రెంచ్, ఇంగ్లీషు, ఇలోయిస్ క్రియోలుల మిశ్రమం.

1960ల చివరలో, 1970ల ప్రారంభంలో అమెరికా, బ్రిటిషు ప్రభుత్వాలు దీవులలో నివసించే ఇలోయిసు‌ను బలవంతంగా తొలగించాయి – దీవులను సైనిక స్థావరంగా సమర్థవంతంగా మార్చాయి. అనేక మంది ద్వీపవాసులు తమ పూర్వ గృహాలను తిరిగి ఇవ్వాలని పిటిషను దాఖలు చేశారు. వారి తిరిగి వచ్చే హక్కును యుఎన్ జనరల్ అసెంబ్లీ, అంతర్జాతీయ న్యాయస్థానం, సముద్ర చట్టం కోసం అంతర్జాతీయ ట్రిబ్యునల్ గుర్తించాయి, యుఎస్, యుకె న్యాయ వ్యవస్థలు ఈ నిర్ణయాలను పాటించడానికి నిరాకరించాయి. దీని వలన చాగోసియన్లు బహిష్కరణకు గురయ్యారు.^[90]

ఇతర

డియెగో గార్సియా ప్రస్తుతం చాగోస్‌లో నివసించే ఏకైక ద్వీపం, ఇవన్నీ బ్రిటిషు హిందూ మహాసముద్ర భూభాగంను ఏర్పరుస్తాయి. దీనిని సాధారణంగా బిఐఒటి అని పిలుస్తారు. యుకె దీనిని యునైటెడు కింగ్‌డం విదేశీ భూభాగంగా పరిగణిస్తుంది. బిఐఒటి ప్రభుత్వంలో విదేశీ, కామన్వెల్తు కార్యాలయం సలహా మేరకు రాజ నియమించిన కమిషనరు ఉంటారు. కమిషనరు‌కు నిర్వాహకుడు, చిన్న సిబ్బంది సహాయం చేస్తారు. లండన్‌లో స్థిరపడి విదేశీ కామన్వెల్తు కార్యాలయంలో నివసిస్తున్నారు. ఈ పరిపాలన భూభాగంలో డియెగో గార్సియా మీద బ్రిటిషు దళాలకు నాయకత్వం వహించే అధికారి బ్రిటిషు ప్రతినిధి ద్వారా ప్రాతినిధ్యం వహిస్తారు. చట్టాలు, నిబంధనలను కమిషనరు ప్రకటిస్తారు. బిఐఒటిలో బ్రిటిషు ప్రతినిధి అమలు చేస్తారు.

ద్వీపంలో నివసిస్తున్న స్వదేశీ ప్రజలు ఎవరూ లేరు. యుకె అంతర్జాతీయంగా భూభాగాన్ని సూచిస్తుంది. సాధారణంగా ఊహించిన విధంగా స్థానిక ప్రభుత్వం ఉనికిలో లేదు.^[91] డియెగో గార్సియాలో దాదాపు 1,700 మంది సాయుధ సేవల సిబ్బంది. 1,500 మంది పౌర కాంట్రాక్టర్లు ఉన్నారు. ఎక్కువగా అమెరికన్లు.^[92]

ఈ దీవులలో దాదాపు 3,000 మంది తాత్కాలిక జనాభా ఉంది. వీరిలో 300 మంది బ్రిటిషు ప్రభుత్వ సిబ్బంది, 2,700 మంది యునైటెడు స్టేట్సు ఆర్మీ, నేవీ, వైమానిక దళం సిబ్బంది.

కాథలిక్కులకు బిఐఒటితో సహా రోమను కాథలికు డియోసెసు ఆఫ్ పోర్టు-లూయిసు మతసంబంధ సేవలు అందిస్తుంది.

పర్యావరణ శాస్త్రం

చాగోస్, మాల్దీవులు లక్షద్వీప్లతో కలిసి మాల్దీవులు–లక్షద్వీపు–చాగోస్ ద్వీపసమూహ ఉష్ణమండల తేమ అడవులు. భూసంబంధ పర్యావరణ ప్రాంతంను ఏర్పరుస్తుంది.^[93] ద్వీపాలు, వాటి చుట్టుపక్కల జలాలు 544,000 చదరపు కిలోమీటర్లు (210,000 చ. మై.) విస్తారమైన సముద్ర పర్యావరణ పరిరక్షణ, రక్షణ మండలం (ఇపిపిజెడ్) (మత్స్య సంరక్షణ, నిర్వహణ మండలం (ఎఫ్సిఎంజెడ్), ఇది యుకె భూ ఉపరితలం కంటే రెండు రెట్లు పెద్దది.

చాగోస్ దీవుల చుట్టూ ఉన్న లోతైన సముద్ర జలాలు, 200 నాటికల్ మైళ్ల పరిమితి వరకు అసాధారణమైన వైవిధ్యమైన సముద్రగర్భ భౌగోళిక లక్షణాలను కలిగి ఉన్నాయి (6000 మీటర్ల లోతైన కందకాలు, సముద్రపు గట్లు, సముద్రపు కొండలు వంటివి). ఈ ప్రాంతాలు దాదాపుగా కనుగొనబడని, ప్రత్యేకంగా స్వీకరించబడిన అనేక జాతులను కలిగి ఉన్నాయి. దీవుల చుట్టూ ఉన్న లోతైన నీటి ఆవాసాలను అన్వేషించలేదు లేదా వివరంగా మ్యాప్ చేయలేదు. ప్రపంచంలోని ఇతర ప్రాంతాలలో చేసిన పని సముద్రపు అడుగుభాగం, అధిక భౌతిక వైవిధ్యం జాతుల అధిక వైవిధ్యంతో దగ్గరి సంబంధం కలిగి ఉందని చూపించింది.

ఝ్చాగోసు ద్వీపసమూహం, దాని చుట్టుపక్కల జలాల జీవవైవిధ్యం ఇది చాలా ప్రత్యేకంగా ఉండటానికి ప్రధాన కారణాలలో ఒకటి. 2010 నాటికి చాగోస్‌ను నివాసంగా పిలిచే 76 జాతులు ఐయుసిఎన్ రెడ్ లిస్టు ఆఫ్ బెదిరింపు జాతులలో జాబితా చేయబడ్డాయి.^[94]

పగడపు

ఈ దిబ్బలు కనీసం 371 జాతుల పగడాలను కలిగి ఉన్నాయి. వీటిలో స్థానిక మెదడు పగడపు సెంటెల్లా చాగియసు ఉన్నాయి. చారిత్రాత్మకంగా, నిటారుగా ఉన్న బయటి రీఫు వాలులలో లోతైన నీటిలో కూడా పగడపు కవచం దట్టంగా ఆరోగ్యంగా ఉండేది.^[95] స్టాగ్‌హార్ను కోరలు (అక్రోపోరా ఎస్‌పి) శాఖల మందపాటి స్టాండు‌లు గతంలో లోతట్టు దీవులను అలల కోత నుండి రక్షించాయి. 1998లో జరిగిన బ్లీచింగు కార్యక్రమంలో పగడపు చాలా వరకు కోల్పోయినప్పటికీ చాగోసు‌లో కోలుకోవడం అద్భుతంగా ఉంది. 2014 నాటికి మొత్తం పగడపు కవచం సంవత్సరం నుండి సంవత్సరం వరకు పెరిగింది.^[96] అయితే అధిక నీటి ఉష్ణోగ్రతలు 2015 - 2016 రెండింటిలోనూ పగడపు బ్లీచింగు‌కు కారణమయ్యాయి. దీని ఫలితంగా మూడింట రెండు వంతుల కంటే ఎక్కువ పగడాలు మరణించాయి.^[97]

చేప

ఈ దిబ్బలు ద్వీపాల తీరాలకు దగ్గరగా నివసించే కనీసం 784 జాతుల చేపలకు నిలయంగా ఉన్నాయి. వీటిలో స్థానిక క్లౌన్ ఫిషు (యాంఫిప్రియన్ చాగోసెన్సిసు) ఈ ప్రాంతంలోని ఇతర దిబ్బలలో అతిగా చేపలు పట్టడం వల్ల ఇప్పటికే అదృశ్యమైన అనేక పెద్ద రాస్సే, గ్రూపరు, ఉన్నాయి.^[98]

రీఫు చేపల ఆరోగ్యకరమైన సంఘాలతో పాటు మాంటా రేలు (మాంటా బిరోస్ట్రిస్), వేల్ షార్కులు, ఇతర షార్కు‌లు, ట్యూనా వంటి పెలాజికు చేపల జనాభా గణనీయంగా ఉంది. అక్రమ ఫిషింగు బోట్లు తమ రెక్కలను తొలగించడానికి ప్రయత్నించడం చాగోసు‌లో కాలానుగుణంగా పనిచేసే రెండు ట్యూనా చేపల పెంపకంలో ప్రమాదవశాత్తు బై-క్యాచు‌గా మారడం వల్ల షార్కు సంఖ్య నాటకీయంగా తగ్గింది.^[99]

పక్షులు

ద్వీపసమూహంలోని అనేక ద్వీపాలలో భారీ కాలనీలలో పదిహేడు జాతుల సంతానోత్పత్తి సముద్రపక్షి గూడు కట్టుకున్నట్లు చూడవచ్చు. వాటిలో 10 ద్వీపాలను బర్డ్‌లైఫు ఇంటర్నేషనలు, ముఖ్యమైన పక్షి ప్రాంతాలుగా నియమించింది. దీని అర్థం చాగోసు ఈ ఉష్ణమండల ప్రాంతంలో అత్యంత వైవిధ్యమైన సంతానోత్పత్తి సముద్ర పక్షుల సంఘాన్ని కలిగి ఉంది. ప్రత్యేకించి ఆసక్తికరమైనవి సూటీ టెర్న్లు (స్టెర్నా ఫుస్కాటా), గోధుమ, తక్కువ నోడీలు (అనసు స్టోలిడసు, అనసు టెనుయిరోస్ట్రిసు), వెడ్జు-టెయిల్డు షీరు వాటర్సు (పఫినసు పాసిఫికసు), ఎర్ర-పాదాల బూబీలు (సులా సులా), పెద్ద కాలనీలు. భూమి పక్షి జంతుజాలం పేలవంగా ఉంది. ప్రవేశపెట్టబడిన జాతులు, ఇటీవలి సహజ వలసవాదులను కలిగి ఉంది. రెడు ఫోడీ ప్రవేశపెట్టబడింది. ఇప్పుడు విస్తృతంగా వ్యాపించింది.

క్షీరదాలు

చాగోస్ ద్వీపసమూహంలోని పరిసరాలు గొప్ప జీవవైవిధ్యాన్ని అందిస్తాయి. సెటాసియను జాతుల రకాలను ఆదరిస్తాయి .^[100] ఉదాహరణకు నీలం మూడు జనాభాలు తిమింగలం ^[101], పంటి తిమింగలాలు (స్పెర్ము,పైలటు, ఓర్కా, సూడో-ఓర్కా, రిస్సోసు, స్పిన్నర్లు వంటి ఇతర డాల్ఫిన్లు).^[102] దుగోంగులు ఇప్పుడు స్థానికంగా అంతరించిపోయాయి కానీ ఒకప్పుడు ద్వీపసమూహంలో వృద్ధి చెందాయి. సీ కౌ ఐలాండు జాతుల ఉనికి కారణంగా పేరు పెట్టబడింది.^[103]^[104] ఇలోయిస్‌ను తరలించినప్పుడు మిగిలిపోయిన గాడిదలు కూడా స్వేచ్ఛగా తిరుగుతాయి.

తాబేళ్లు

సుదూర ద్వీపాలు ఆకుపచ్చ (చెలోనియా మైడాసు) మరియు హాక్సు‌బిలు (ఎరెట్మోచెలిసు ఇంబ్రికాటా) తాబేళ్ల గూళ్ళకు సరైన అంతరాయం లేని ప్రదేశాలను అందిస్తాయి. ఐయుసిఎన్ రెడ్ లిస్టులో హాక్స్‌బిల్సు తీవ్రంగా అంతరించిపోతున్న స్థితి, ఆకుపచ్చ తాబేళ్లు, అంతరించిపోతున్న స్థితిని బట్టి చాగోస్‌లోని రెండు జాతుల జనాభా ప్రపంచవ్యాప్తంగా ప్రాముఖ్యతను కలిగి ఉంది. చాగోస్ తాబేళ్లు రెండు శతాబ్దాలుగా భారీగా దోపిడీకి గురయ్యాయి. కానీ అవి, వాటి ఆవాసాలు ఇప్పుడు బ్రిటిషు హిందూ మహాసముద్ర భూభాగ ప్రభుత్వంచే బాగా రక్షించబడ్డాయి. బాగా కోలుకుంటున్నాయి.

క్రస్టేసియన్లు

కొబ్బరి పీత (బిర్గసు లాట్రో) ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద భూగోళ ఆర్థ్రోపోడు.^[105] ఇది కాళ్ళ పొడవులో ఒక మీటరు కంటే ఎక్కువ, బరువు 3.5–4 కిలోలకు చేరుకుంటుంది. చిన్నపిల్లగా ఇది సన్యాసి పీతలా ప్రవర్తిస్తుంది. రక్షణ కోసం ఖాళీ కొబ్బరి చిప్పలను ఉపయోగిస్తుంది. కానీ పెద్దయ్యాక ఈ పెద్ద పీత చెట్లను ఎక్కి దాని భారీ పంజాలతో కొబ్బరికాయను పగులగొట్టగలదు. ఇది విస్తృతంగా ప్రపంచవ్యాప్తంగా విస్తరించి ఉన్నప్పటికీ ఇది చాలా ప్రాంతాలలో చాలా అరుదుగా కనిపిస్తుంది. చాగోస్‌లోని కొబ్బరి పీతలు ప్రపంచంలో అత్యంత కలవరపడని జనాభాలో ఒకటి.^[106]^[107] వాటి జీవశాస్త్రంలో ఒక ముఖ్యమైన భాగం ఏమిటంటే వాటి పిల్లలు లార్వాగా ప్రయాణించగలవు. దీని అర్థం చాగోస్ కొబ్బరి పీతలు హిందూ మహాసముద్ర ప్రాంతంలోని ఇతర ప్రాంతాలకు లర్వారూపంలో ప్రయాణించి అతిగా దోపిడీకి గురైన జనాభాను తిరిగి పునరుద్ధరిస్తుంది.

మొక్కలు

చాగోస్ దీవులకు తగినంత నేల ఏర్పడిన తరువాత తర్వాత మొక్కలచే వలసరాజ్యంగా మారాయి.—బహుశా 4,000 సంవత్సరాల కంటే తక్కువ కాలం. విత్తనాలు, బీజాలు గాలి, సముద్రం ద్వారా, సముద్రపక్షుల ద్వారా ఉద్భవిస్తున్న దీవులకు వచ్చాయి. చాగోస్ దీవుల స్థానిక వృక్షజాలంలో నలభై ఒక్క జాతుల పుష్పించే మొక్కలు, నాలుగు ఫెర్నులు, అలాగే అనేక రకాల నాచులు, లివర్వోర్టు‌లు, శిలీంధ్రాలు, సైనోబాక్టీరియా ఉన్నాయని భావిస్తున్నారు.

నేడు చాగోస్ దీవుల స్థానిక వృక్షజాలం స్థితి గతంలో నిర్దిష్ట ద్వీపాల దోపిడీ మీద ఆధారపడి ఉంటుంది. దాదాపు 280 జాతుల పుష్పించే మొక్కలు ఫెర్ను ఇప్పుడు దీవులలో నమోదు చేయబడ్డాయి. అయితే ఈ పెరుగుదల మానవులు స్థానికేతర మొక్కలను ప్రవేశపెట్టడాన్ని ప్రతిబింబిస్తుంది. అనుకోకుండా లేదా ఉద్దేశపూర్వకంగా. ఈ స్థానికేతర జాతుల కారణంగా కొన్ని దురాక్రమణకు గురవుతూ స్థానిక పర్యావరణ వ్యవస్థలకు ముప్పు కలిగిస్తున్నందున వాటిని నియంత్రించడానికి ప్రణాళికలు అభివృద్ధి చేయబడుతున్నాయి. కొన్ని దీవులలో స్థానిక అడవులను కొబ్బరి నూనె ఉత్పత్తి కోసం కొబ్బరి చెట్లను నాటడానికి నరికివేశారు. ఇతర దీవులు చెడిపోకుండా ఉన్నాయి. ప్రత్యేకమైన పిసోనియా అడవులు, భారీగా చేప విషం చెట్టు (బారింగ్టోనియా ఆసియాటికా) పెద్ద సమూహాలతో సహా విస్తృత శ్రేణి ఆవాసాలకు మద్దతు ఇస్తున్నాయి. చెడిపోని దీవులు మనకు భారీగా మార్పు చెందిన దీవులలో స్థానిక మొక్కల సంఘాలను తిరిగి స్థాపించడానికి అవసరమైన జీవసంబంధమైన సమాచారాన్ని అందిస్తాయి. ఈ ప్రయత్నాలు చివరికి చాగోస్ దీవుల జీవవైవిధ్యాన్ని మెరుగుపరచడంలో సహాయపడతాయి.

కీటకాలు

చాగోస్ దీవుల నుండి 113 జాతుల కీటకాలు నమోదు చేయబడ్డాయి.

సంరక్షణ ప్రయత్నాలు

గతం

లేబరు, కన్జర్వేటివు రెండూ వరుసగా వచ్చిన యుకె ప్రభుత్వాలు చాగోసు పర్యావరణ పరిరక్షణకు మద్దతు ఇచ్చాయి. వారు మొత్తం ప్రాంతాన్ని ప్రపంచ వారసత్వ ప్రదేశంగా పరిగణించడానికి కట్టుబడి ఉన్నారు. 2003లో యుకె ప్రభుత్వం సముద్ర చట్టం మీద యుఎ సమావేశంలోని ఆర్టికలు 75 ప్రకారం దీవుల నుండి 200 నాటికలు మైళ్ళు విస్తరించి ఉన్న పర్యావరణ (రక్షణ, సంరక్షణ) జోన్‌ను ఏర్పాటు చేసింది. చాగోస్ దీవులలో అతిపెద్ద ద్వీపం యుకె-యుఎస్ సైనిక సౌకర్యం ఉన్న తూర్పు డియెగో గార్సియాలో^[108] బ్రిటను చాలా పెద్ద లగూను, పగడపు దిబ్బ, సముద్రతీర దిబ్బల తూర్పు భాగాన్ని ఒక అంతర్జాతీయ ప్రాముఖ్యత కలిగిన తడి భూముల సమావేశం (రామ్సరు సమావేశం) కింద "అంతర్జాతీయ ప్రాముఖ్యత కలిగిన తడి భూములు రక్షితభూభాగంలో చేర్చబడ్డాయి".^[109]

ప్రస్తుతం

2010 ఏప్రిల్ 1న బ్రిటను చాగోసు మెరైను ప్రొటెక్టెడు ఏరియా ఏర్పాటును ప్రకటించింది. ఇది ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద నిరంతర సముద్ర రక్షిత రిజర్వు, దీని వైశాల్యం 545,000 కి.మీ² (210,000 చ. మై.).^[110]^[111]^[112]

ఇది చాగోస్ ఎన్విరాన్మెంటు ‌నెట్వర్కు నేతృత్వంలోని ప్రయత్నం తరువాత జరిగింది.^[113] చాగోస్ ద్వీపసమూహం. దాని చుట్టుపక్కల జలాల గొప్ప జీవవైవిధ్యాన్ని రక్షించడానికి ప్రయత్నిస్తున్న తొమ్మిది ప్రముఖ పరిరక్షణ శాస్త్రీయ సంస్థల సహకారం. చాగోస్ ఎన్విరాన్మెంటు ‌ నెట్వర్కు ‌ రక్షిత ప్రాంతానికి మద్దతు ఇవ్వడానికి అనేక కారణాలను ఉదహరించింది.

యుకె ప్రభుత్వం చాగోస్ దీవులు. దాని చుట్టుపక్కల జలాల పరిరక్షణ నిర్వహణ మీద మూడు నెలల ప్రజా సంప్రదింపులు ప్రారంభించింది. ఇది 2010 మార్చి 5 తర్వాత ముగిసింది.^[114]

2010 ఏప్రిల్ 1 న బ్రిటిషు ప్రభుత్వం క్యాబినెటు చాగోస్ ద్వీపసమూహాన్ని ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద సముద్ర రిజర్వుగా స్థాపించింది. 640,000 కి.మీ² (250,000 చ. మై.) వద్ద, ఇది ఫ్రాన్సు యుఎస్ రాష్ట్రం కాలిఫోర్నియా రెండింటి కంటే పెద్దది. ఇది ప్రపంచవ్యాప్తంగా పర్యావరణ నో-టేక్ జోన్ల మొత్తం వైశాల్యాన్ని రెట్టింపు చేసింది.^[39] బెర్టారెల్లి ఫౌండేషను ఆర్థిక మద్దతు కారణంగా రాబోయే ఐదు సంవత్సరాల పాటు సముద్ర రిజర్వు రక్షణకు హామీ ఇవ్వబడుతుంది.^[115] 1960లు - 1970లలో తరిమివేయబడిన నివాసితులను తిరిగి స్వదేశానికి తరలించకుండా నిరోధించడానికి సముద్ర రిజర్వు ఏర్పాటు ఒక ప్రయత్నంగా కనిపిస్తుంది. లీకైన యుఎస్ కేబుల్సు ఎఫ్‌సిఒ తన యుఎస్ సహచరులకు రక్షిత నో-టేకు జోన్‌ను ఏర్పాటు చేయడం వలన ద్వీపవాసులు తిరిగి రావడం "అసాధ్యం కాకపోయినా కష్టం" అవుతుందని సూచించినట్లు చూపించాయి. ఆ తరువాత ఈ రిజర్వు 2010లో సృష్టించబడింది.^[116]

శాశ్వత మధ్యవర్తిత్వ న్యాయస్థానం తీర్పు

2015 మార్చి 18న శాశ్వత మధ్యవర్తిత్వ న్యాయస్థానం ఏకగ్రీవంగా తీర్పు ఇచ్చింది. సముద్ర రక్షిత ప్రాంతం (ఎంపిఎ) 2010 ఏప్రిల్‌లో చాగోస్ ద్వీపసమూహం చుట్టూ ఉండాలని యుకె ప్రకటించినది. యుకె అంతర్జాతీయ చట్టాన్ని ఉల్లంఘించిందని, మారిషస్ ప్రధాన మంత్రి, అనెరూడు జుగ్నాతు, చాగోస్ ద్వీపసమూహం విషయంలో యుకె ప్రవర్తన ఇదే మొదటిసారి అని ఎత్తి చూపారు. 1965 సెప్టెంబరులో లాంకాస్టరు హౌసు చర్చలలో మారిషస్ మంత్రులకు యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్ ఇచ్చిన అండర్‌టేకింగ్‌లను ట్రిబ్యునల్ వివరంగా పరిశీలించింది. ఆ అండర్‌టేకింగ్‌లు కట్టుబడి ఉండవని, అంతర్జాతీయ చట్టంలో వాటికి ఎటువంటి హోదా లేదని యుకె వాదించింది. మారిషస్ స్వాతంత్ర్యం మీద ఈ అండర్టేకింగు‌లు ఒక అంతర్జాతీయ ఒప్పందంగా మారాయని అప్పటి నుండి యుకెకి కట్టుబడి ఉన్నాయని పేర్కొంటూ ట్రిబ్యునలు ఆ వాదనను తీవ్రంగా తిరస్కరించింది. చాగోస్ ద్వీపసమూహంలో చేపలు పట్టే హక్కులు, చమురు, ఖనిజ హక్కులకు సంబంధించి మారిషస్ పట్ల యుకె నిబద్ధతలు చట్టబద్ధంగా కట్టుబడి ఉన్నాయని అది కనుగొంది. రక్షణ ప్రయోజనాల కోసం ఇక మీద అవసరం లేనప్పుడు చాగోస్ ద్వీపసమూహాన్ని మారిషస్‌కు తిరిగి ఇచ్చే యునైటెడు కింగ్‌డమ్ ఒప్పందం చట్టబద్ధంగా కట్టుబడి ఉందని కూడా ట్రిబ్యునలు కనుగొంది. అంతర్జాతీయ చట్టంలో మారిషస్‌కు చాగోస్ ద్వీపసమూహం మీద నిజమైన, దృఢమైన, కట్టుబడి ఉండే హక్కులు ఉన్నాయని యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్ ఆ హక్కులను గౌరవించాలని ఇది నిర్ధారిస్తుంది. చాగోస్ ద్వీపసమూహం మీద మారిషస్ చట్టపరమైన హక్కులను యునైటెడు కింగ్‌డమ్ గౌరవించలేదని ట్రిబ్యునలు తీర్పు చెప్పింది. 2009 ఫిబ్రవరి నుండి 2010 ఏప్రిల్ వరకు జరిగిన సంఘటనలను ఇది పరిగణనలోకి తీసుకుంది. ఆ సమయంలో ఎంపిఎ ప్రతిపాదన అమలులోకి వచ్చి మారిషస్‌ మీద విధించబడింది.^[40]^[41]

వికీలీక్సు కేబులు గేటు బహిర్గతం

వికీలీక్సు ప్రచురించిన యునైటెడు స్టేట్సు డిప్లొమాటికు కేబుల్సు ప్రకారం యుకె, యుఎస్ చాగోస్ దీవుల వ్యూహాత్మక విలువను కాపాడాలని కోరుకున్నాయి.

లండన్‌లోని అమెరికా రాయబార కార్యాలయం నుండి వాషింగ్టన్‌కు పంపిన ఒక కేబులు‌ను వికీలీక్సు ప్రచురించింది:^[117]

హెచ్‌ఎంఎస్ ఒక మెరైన్‌ను స్థాపించాలనుకుంటోంది బ్రిటిష్ హిందూ మహాసముద్ర ప్రాంతం (బిఐఒటి) దిబ్బలు, జలాలకు సమగ్ర పర్యావరణ రక్షణను అందించే పార్కు లేదా రిజర్వు అని విదేశాంగ, కామన్వెల్తు కార్యాలయ (ఎఫ్‌సిఒ) సీనియరు అధికారి మే 12న పోల్కౌన్సు‌కు తెలియజేశారు. ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద మెరైను పార్కు ఏర్పాటు డియెగో గార్సియాతో సహా యుఎస్‌జి బిఐఒటిని సైనిక ప్రయోజనాల కోసం ఉపయోగించడంపై ఎటువంటి ఆటంకం కలిగించదని అధికారి పట్టుబట్టారు. యుఎస్ ప్రయోజనాలు కాపాడబడుతున్నాయని మరియు బిఐఒటి వ్యూహాత్మక విలువను సమర్థించారని నిర్ధారించుకోవడానికి యుకె, యుఎస్ సముద్ర రిజర్వు వివరాలను జాగ్రత్తగా చర్చించాలని ఆయన అంగీకరించారు. మొత్తం చాగోస్ ద్వీపసమూహం సముద్ర రిజర్వు అయితే బిఐఒటి పూర్వ నివాసులు దీవులలో పునరావాసం కోసం తమ వాదనను కొనసాగించడం అసాధ్యం కాకపోయినా కష్టంగా ఉంటుందని ఆయన అన్నారు.

మూలాలు

↑ "Track of the Calcutta East Indiaman, over the Bassas de Chagas in the Indian Ocean". Catalogue.nla.gov.au. Archived from the original on 2 January 2014. Retrieved 2012-06-21.
↑ మూస:NatGeo ecoregion
↑ ^3.0 ^3.1 ^3.2 "చాగోస్ ద్వీపసమూహాన్ని UK వదిలి వెళ్ళే సమయం". {{cite web}}: |archive-url= requires |archive-date= (help); Unknown parameter |ఆర్కైవ్-తేదీ= ignored (help); Unknown parameter |తేదీ= ignored (help); Unknown parameter |ప్రచురణకర్త= ignored (help); Unknown parameter |యాక్సెస్-తేదీ= ignored (help)
↑ Nichols, Michelle (22 June 2017). "U.N. asks international court to advise on Chagos; Britain opposed". Reuters. Archived from the original on 18 October 2017. Retrieved 23 June 2017.
↑ "ANNEX 29 - Colonial Office Telegram No. 298 to Mauritius, 8 November 1965,FO 371/184529" (PDF). Permanent Court of Arbitration. 8 November 1965. Retrieved 26 February 2025.
↑ "Legal Consequences of the Separation of the Chagos Archipelago from Mauritius in 1965 Summary of the Advisory Opinion" (PDF). International Court of Justice. 25 February 2019. Retrieved 26 February 2025.
↑ "Legal Consequences of the Separation of the Chagos Archipelago from Mauritius in 1965". International Court of Justice. Archived from the original on 24 May 2019. Retrieved 11 May 2019.
↑ "UN court rules UK has no sovereignty over Chagos islands". BBC News (in బ్రిటిష్ ఇంగ్లీష్). 2021-01-28. Archived from the original on 28 January 2021. Retrieved 2021-07-18.
↑ Siddique, Haroon (2021-05-16). "UN favours Mauritian control of Chagos Islands by rejecting UK stamps". The Guardian (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2021-07-18.
↑ Harding, Andrew (3 October 2024). "UK will give sovereignty of Chagos Islands to Mauritius". BBC News. BBC. Archived from the original on 3 October 2024. Retrieved 3 October 2024.
↑ "UK signs deal to hand Chagos Islands to Mauritius". Al Jazeera. Retrieved 22 May 2025.
↑ "2025 treaty on the British Indian Ocean Territory/Chagos Archipelago". Parliament of the United Kingdom. 30 May 2025.
↑ మూస:హన్సార్డ్‌ను ఉదహరించండి
↑ రోమెరో-ఫ్రియాస్, జేవియర్ (2012). మాల్దీవుల జానపద కథలు, NIAS ప్రెస్, ISBN 978-87-7694-104-8, ISBN 978-87-7694-105-5.
↑ Nasheed, Mohamed (2024-10-10). "The U.K. మరియు హిందూ మహాసముద్రం నుండి 'పాఠాలు నేర్చుకోవడం'". The Hindu (in Indian English). ISSN 0971-751X. Retrieved 2024-10-12.
↑ ^16.0 ^16.1 Pyrard, François; Gray, Albert; Bell, Harry Charles Purvis (2010). ది వాయేజ్ ఆఫ్ ఫ్రాంకోయిస్ పిరార్డ్ ఆఫ్ లావల్ టు ది ఈస్ట్ ఇండీస్, ది మాల్దీవులు, ది మోలుక్కాస్, మరియు బ్రెజిల్: 1619 నాటి మూడవ ఫ్రెంచ్ ఎడిషన్ నుండి ఆంగ్లంలోకి అనువదించబడింది. వాల్యూమ్. 1 (పునఃముద్రణ d. Ausg. లండన్, హక్లుయిట్ సొసైటీ, 1887 ed.). Ashgate. ISBN 978-1-4094-1582-4. {{cite book}}: Unknown parameter |వాల్యూమ్= ignored (help); Unknown parameter |సిరీస్= ignored (help); Unknown parameter |స్థానం= ignored (help)
↑ రొమెరో-ఫ్రియాస్, జేవియర్, ది మాల్దీవ్ ఐలాండర్స్, ఎ స్టడీ ఆఫ్ ది పాపులర్ కల్చర్ ఆఫ్ యాన్ ఏన్షియంటు ఓషను కింగ్డం. బార్సిలోనా, 1999, ISBN 84-7254-801-5. అధ్యాయం 1 "ఎ సీఫేరింగు నేషను", పేజీ 19.
↑ హుడ్డార్ట్, జోసెఫ్, మరియు ఇతరులు అని పేరు పెట్టారు. ది ఓరియంటల్ నావిగేటరు, లేదా, న్యూ డైరెక్షన్సు ఫర్ సెయిలింగు టు అండ్ ఫ్రం ది ఈస్ట్ ఇండీసు, ISBN 978-0-699-11218-5.
↑ పర్డీ, జాన్, జ్ఞాపకం, వివరణాత్మక వివరణాత్మక, కొత్త చార్టు‌తో పాటు ఇథియోపికు లేదా దక్షిణ అట్లాంటిక్క్ మహాసముద్రం, పశ్చిమ తీరాలు దక్షిణ-అమెరికా, కేప్ హార్ను పనామా, ISBN 1-141-62555-5.
↑ బాక్సర్, C R., ది పోర్చుగీసు సీబోర్ను ఎంపైరు, 1415–1825, నాప్, 1969, ISBN 978-0-09-097940-0.
↑ బెర్నార్డో గోమ్స్ డి బ్రిటో. హిస్టోరియా ట్రాజికో-మారిటిమా. Em que se escrevem chronologicamente os Naufragios que tiverao as Naos de Portugal, depois que se poz em exercio a Navegaçao da India. లిస్బోవా 1735
↑ "US-UK-Diego Garcia (1770–2004)". History Commons. Archived from the original on 30 December 2010. Retrieved 17 July 2014.
↑ మూస:సైట్ జర్నల్
↑ బ్రిటిషు హైడ్రోగ్రాఫికు సర్వీసెసు. అడ్మిరల్టీ చార్టులు. చాగోస్ ద్వీపసమూహంలో పటాలు.
↑ ఎ న్యూ కాంప్రహెన్సివ్ హిస్టరీ ఆఫ్ మారిషస్ వాల్యూమ్ 1. Sydney Selvon. pp. 398–. ISBN 978-99949-34-94-2.
↑ ^26.0 ^26.1 "Annex 65 - U.K. కలోనియల్ ఆఫీస్, మారిషస్ గవర్నర్‌కు డెస్పాచ్ నం. 423, PAC 93/892/01, FO 371/184529" (PDF). International Court of Justice. 6 October 1965. Retrieved 26 February 2025.
↑ ^27.0 ^27.1 Colonialism: An International Social, Cultural, and Political Encyclopedia. ABC-CLIO. 2003. pp. 375–. ISBN 978-1-57607-335-3.
↑ "Annex 90 - U.K. రక్షణ మరియు ఓవర్సీ పాలసీ కమిటీ, గురువారం, 25 మే 1967 ఉదయం 9:45 గంటలకు, S.W.1లోని 10 డౌనింగ్ స్ట్రీట్‌లో జరిగిన సమావేశం యొక్క నిమిషాలు, OPD(67)" (PDF). International Court of Justice. 25 మే 1967. Retrieved 26 ఫిబ్రవరి 2025.
↑ "ANNEX 48 - రక్షణ కార్యదర్శి నుండి విదేశాంగ కార్యదర్శి, FOకి 12 మే 1967న పంపబడిన నిమిషం 16/226" (PDF). శాశ్వత ఆర్బిట్రేషన్ కోర్టు. 12 మే 1967. Retrieved 26 ఫిబ్రవరి 2025.
↑ Sandra Evers; Marry Kooy (2011). Eviction from the Chagos Islands: Displacement and Struggle for Identity Against Two World Powers. Brill. pp. 177–. ISBN 978-90-04-20260-3.
↑ Stephen Allen (2014). The Chagos Islanders and International లా. Bloomsbury Publishing. pp. 277–. ISBN 978-1-78225-474-4.
↑ David Vine (2011). ఐలాండ్ ఆఫ్ షేమ్: ది సీక్రెట్ హిస్టరీ ఆఫ్ ది యు.ఎస్. మిలిటరీ బేస్ ఆన్ డియెగో గార్సియా. Princeton University Press. pp. 92–. ISBN 978-1-4008-3850-9.
↑ "బహిష్కృతులు ప్రయోజనాలపై అప్పీల్‌ను కోల్పోతారు". BBC ఆన్‌లైన్. 2 నవంబర్ 2007. Archived from the original on 11 జనవరి 2009. Retrieved 5 నవంబర్ 2007. {{cite news}}: Check date values in: |access-date= and |date= (help)
↑ Will Kaufman; Macpherson, Heidi Slettedahl (2005). Britain and the Americas: Culture, Politics, and History: a Multidisciplinary Encyclopedia. ABC-CLIO. pp. 319–. ISBN 978-1-85109-431-8.
↑ Laura Jeffery (2013). Chagos మారిషస్ మరియు UKలోని ద్వీపవాసులు: బలవంతపు స్థానభ్రంశం మరియు ముందుకు వలస. మాంచెస్టర్ విశ్వవిద్యాలయం ప్రెస్. p. 50. ISBN 978-1-84779-789-6.
↑ "పూర్తిగా: మిలిబాండ్ రెండిషన్ స్టేట్‌మెంట్". BBC. 21 ఫిబ్రవరి 2008. Archived from the original on 31 మే 2019. Retrieved 31 మే 2019.
↑ మూస:Cite ప్రెస్ రిలీజ్
↑ "కమ్యూనిటీ ఆన్ ది లిమిట్స్ ఆఫ్ ది కాంటినెంటల్ షెల్ఫ్ (CLCS) బేస్‌లైన్‌ల నుండి 200 నాటికల్ మైళ్లకు మించి ఖండాంతర షెల్ఫు బాహ్య పరిమితులు: కమిషను‌కు సమర్పణలు: రిపబ్లికు ఆఫ్ మాల్దీవ్స్ సమర్పణ". డివిజన్ ఫర్ ఓషన్ అఫైర్స్ అండ్ ది లా ఆఫ్ ది సీ, ఆఫీస్ ఆఫ్ లీగల్ అఫైర్సు, యునైటెడు నేషన్స్. 29 జూలై 2024 [28 జూలై 2010]. Archived from the original on 15 నవంబర్ 2024. Retrieved 29 అక్టోబర్ 2024. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= and |archive-date= (help)
↑ ^39.0 ^39.1 Liss, Peter; Anderson, Rodney. "మేనేజింగ్ మెరైన్ ప్రొటెక్టెడ్ ఏరియాస్ చాగోస్ ద్వీపసమూహాన్ని పరిశీలించే ఒక కేస్ స్టడీ" (PDF). నార్త్ సీ మెరైన్ క్లస్టర్. Archived from the original on 30 మే 2013. Retrieved 5 ఫిబ్రవరి 2013.
↑ ^40.0 ^40.1 "మారిషస్: చాగోస్ ద్వీపసమూహం చుట్టూ ఉన్న MPA అంతర్జాతీయ చట్టాన్ని ఉల్లంఘిస్తుంది - ఇది మారిషస్‌కు చారిత్రాత్మక తీర్పు అని PM చెప్పారు". Allafrica.com/. Archived from the original on 11 సెప్టెంబర్ 2016. Retrieved 23 మార్చి 2015. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)
↑ ^41.0 ^41.1 "చాగోస్ ద్వీపసమూహం చుట్టూ ఉన్న MPA అంతర్జాతీయ చట్టాన్ని ఉల్లంఘిస్తుంది - ఇది మారిషస్‌కు చారిత్రాత్మక తీర్పు అని PM చెప్పారు". మారిషస్ ప్రభుత్వ పోర్టల్. Archived from the original on 2015-03-26. Retrieved 2025-06-11. {{cite web}}: Unknown parameter |ఆర్కైవ్-తేదీ= ignored (help); Unknown parameter |తేదీ= ignored (help); Unknown parameter |యాక్సెస్-తేదీ= ignored (help)
↑ "చాగోస్ మెరైన్ ప్రొటెక్టెడ్ ఏరియా ఆర్బిట్రేషన్ (మారిషస్ v. యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్)". శాశ్వత ఆర్బిట్రేషన్ కోర్టు శాశ్వత ప్యాలెస్ కార్నెగీప్లీన్ ది హేగ్ నెదర్లాండ్స్. 18 మార్చి 2015 [20 డిసెంబర్ 2010]. Archived from the original on 15 నవంబర్ 2024. Retrieved 15 నవంబర్ 2024. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= and |archive-date= (help); Unknown parameter |ప్రచురణకర్త= ignored (help); Unknown parameter |వెబ్‌సైట్= ignored (help)
↑ Philp, Catherine (2010-03-06). "చాగోసియన్లు స్వర్గంలో ఒక ఇంటి కోసం పోరాడుతున్నారు". The Sunday Times. Archived from the original on 2011-09-24. Retrieved 2012-06-21.
↑ Harding, Andrew (27 ఆగస్టు 2018). "చాగోస్ దీవుల వివాదం: UK మారిషస్‌ను 'బెదిరించింది'". BBC. Archived from the original on 27 ఆగస్టు 2018. Retrieved 27 ఆగస్టు 2018.
↑ విదేశీ & కామన్వెల్త్ కార్యాలయం; ది Rt Hon హ్యూగో స్వైర్. "బ్రిటిష్ హిందూ మహాసముద్ర భూభాగం యొక్క పునరావాసం యొక్క విధాన సమీక్ష". పార్లమెంటుకు వ్రాసిన ప్రకటన. పార్లమెంట్. Archived from the original on 30 డిసెంబర్ 2024. Retrieved 19 డిసెంబర్ 2024. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= and |archive-date= (help); Unknown parameter |తేదీ= ignored (help)
↑ "బ్రిటిష్ హిందూ మహాసముద్ర భూభాగం యొక్క పునరావాసం కోసం సాధ్యాసాధ్య అధ్యయనం" (PDF). డ్రాఫ్ట్ నివేదిక. Archived (PDF) from the original on 30 డిసెంబర్ 2024. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help); Unknown parameter |తేదీ= ignored (help); Unknown parameter |పని= ignored (help)
↑ Bowcott, Owen (16 నవంబర్ 2016). "చాగోస్ ద్వీపవాసులు స్వదేశానికి తిరిగి రాలేరు, UK విదేశాంగ కార్యాలయం నిర్ధారించింది". The Guardian. Archived from the original on 23 సెప్టెంబర్ 2021. Retrieved 26 ఆగస్టు 2017. {{cite news}}: Check date values in: |date= and |archive-date= (help)
↑ Levy, Jonathan. "Afilias Ltd. (ఐర్లాండ్) దాని అనుబంధ సంస్థలు 101domain GRS Limited (ఐర్లాండ్), ఇంటర్నెట్ కంప్యూటర్ బ్యూరో లిమిటెడ్ (ఇంగ్లాండ్ & బ్రిటిష్ ఇండియన్ ఓషన్ టెరిటరీ)తో సహా ఫిర్యాదు దాఖలు చేయబడింది. ఐర్లాండ్ OECD నేషనల్ కాంటాక్ట్ పాయింట్ ముందు ccTLD .io యొక్క ఆపరేషన్‌లో OECD మార్గదర్శకాల ఉల్లంఘనలకు సంబంధించి" (PDF). Chagos Refugees Group UK. Archived (PDF) from the original on 15 నవంబర్ 2024. Retrieved 2 ఆగస్టు 2021. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)
↑ Murphy, Kevin (9 నవంబర్ 2018). "Afilias $70 మిలియన్లకు .ioని కొనుగోలు చేసింది". Domain Incite. Archived from the original on 2 ఆగస్టు 2021. Retrieved 2 ఆగస్టు 2021. {{cite web}}: Check date values in: |date= (help)
↑ Goldstein, David. "చాగోస్ ద్వీపవాసులు OECDతో ఫిర్యాదు చేయడానికి వారి .IO బ్యాక్". Goldstein రిపోర్ట్. Archived from the original on 2 ఆగస్టు 2021. Retrieved 2 ఆగస్టు 2021. {{cite web}}: Unknown parameter |తేదీ= ignored (help)
↑ "చాగోస్ దీవుల వివాదంపై UN ఓటును మాల్దీవులు సమర్థించాయి". మాల్దీవులు స్వతంత్రం. మే 23, 2019. Archived from the original on 7 జూన్ 2019. Retrieved 28 డిసెంబర్ 2019. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= (help)
↑ "మారిషస్ UKతో పునరుద్ధరించబడిన చర్చల కోసం దాని షరతులను పునరుద్ఘాటిస్తుంది చాగోస్". Archived from the original on 2011-12-23. {{cite web}}: Invalid |url-status=డెడ్ (help); Unknown parameter |తేదీ= ignored (help); Unknown parameter |యాక్సెస్-డేట్= ignored (help); Unknown parameter |వెబ్‌సైట్= ignored (help)
↑ ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; గార్డియన్: చాగోస్ ద్వీపవాసులు స్వదేశానికి తిరిగి రాలేరు అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు
↑ Bowcott, Owen (17 నవంబర్ 2016). "మారిషస్ చాగోస్ దీవుల వివాదాన్ని UN కోర్టుకు తీసుకెళ్లాలని బెదిరించాడు". The Guardian. {{cite news}}: Check date values in: |date= (help)
↑ Ram, Vidya (19 January 2017). "U.K. చాగోస్ ద్వీపసమూహ వివాదాన్ని పరిష్కరించడంలో భారత సహాయం కోరింది". The Hindu. Archived from the original on 11 November 2020. Retrieved 26 August 2017.
↑ ^56.0 ^56.1 ^56.2 ^56.3 ^56.4 ^56.5 ^56.6 International Court of Justice (25 ఫిబ్రవరి 2019). "1965లో చాగోస్ ద్వీపసమూహాన్ని మారిషస్ నుండి వేరు చేయడం వల్ల కలిగే చట్టపరమైన పరిణామాలపై సలహా అభిప్రాయం" (PDF). International Court of జస్టిస్. Archived (PDF) from the original on 1 నవంబర్ 2020. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)
↑ Sengupta, Somini (22 June 2017). "U.N. బ్రిటన్-మారిషస్ వివాదంపై అంతర్జాతీయ కోర్టు దృష్టి సారించాలని కోరింది". The New York Times. Archived from the original on 27 డిసెంబర్ 2019. Retrieved 23 జూన్ 2017. {{cite news}}: Check date values in: |archive-date= (help)
↑ "చాగోస్ చట్టపరమైన స్థితిని అంతర్జాతీయ కోర్టుకు UN పంపింది". BBC వార్తలు. 22 జూన్ 2017. Archived from the original on 3 జూలై 2021. Retrieved 23 జూన్ 2017.
↑ Sands, Philippe (2019-05-24). "చివరికి, చాగోసియన్లు స్వదేశానికి తిరిగి వెళ్లే నిజమైన అవకాశం ఉంది". The Guardian. Archived from the original on 5 ఫిబ్రవరి 2021. Retrieved 5 జూన్ 2019. బ్రిటన్ తన పూర్వ కాలనీ పట్ల ప్రవర్తన సిగ్గుచేటు. UN తీర్మానం ప్రతిదీ మారుస్తుంది
↑ Bowcott, Owen (25 ఫిబ్రవరి 2019). "చాగోస్ దీవులపై UK యొక్క సార్వభౌమాధికార వాదనను UN కోర్టు తిరస్కరించింది". The Guardian. Archived from the original on 14 జూన్ 2021. Retrieved 25 ఫిబ్రవరి 2019.
↑ "చాగోస్ దీవుల వివాదం: UK నియంత్రణకు ముగింపు పలికేందుకు UN మద్దతు". BBC News. 22 మే 2019. Archived from the original on 13 మార్చి 2023. Retrieved 3 ఫిబ్రవరి 2021.
↑ Bowcott, Owen; Julian Borger (22 మే 2019). "చాగోస్‌పై UN ఓటింగ్‌లో UK ఘోర పరాజయాన్ని చవిచూసింది. దీవులు". The Guardian. Archived from the original on 23 మే 2019. Retrieved 22 మే 2019.
↑ "UN కోర్టు చాగోస్ ద్వీపాలపై UKకి సార్వభౌమాధికారం లేదని రూల్స్". BBC News (in బ్రిటిష్ ఇంగ్లీష్). 2021-01-28. Retrieved 2021-01-28.
↑ మూస:ఉదహరించిన వెబ్
↑ "UN చాగోస్ ద్వీపంలో బ్రిటిష్ స్టాంపులను నిషేధించింది". The Hindu. 26 ఆగస్టు 2021. Archived from the original on 9 జూన్ 2022. Retrieved 27 ఆగస్టు 2021.
↑ THE CRIMINAL CODE (సవరణ) ACT 2021 (PDF). 19 నవంబర్ 2021. Retrieved 6 అక్టోబర్ 2024. {{cite report}}: Check date values in: |access-date= and |date= (help)
↑ Owen Bowcott; Bruno Rinvolucri (2022-02-14). "మారిషస్ చాగోస్ దీవులపై బ్రిటన్ యాజమాన్యాన్ని అధికారికంగా సవాలు చేస్తుంది". The Guardian (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2022-02-14.
↑ Wintour, Patrick (3 నవంబర్ 2022). "UK చాగోస్ దీవులను అప్పగించడంపై మారిషస్‌తో చర్చలు జరపడానికి అంగీకరిస్తుంది". The Guardian. Archived from the original on 3 నవంబర్ 2022. Retrieved 3 నవంబర్ 2022. {{cite news}}: Check date values in: |access-date=, |date=, and |archive-date= (help)
↑ మూస:హన్సార్డ్‌ను ఉదహరించు
↑ Townsend, Mark (2024-01-26). "చాగోస్ ద్వీపవాసులు డేవిడ్ కామెరాన్ తిరిగి రావడాన్ని తోసిపుచ్చడంతో ఆశ్చర్యపోయారు". The Guardian (in బ్రిటిష్ ఇంగ్లీష్). ISSN 0261-3077. Retrieved 2024-01-27.
↑ మూస:Cite ప్రెస్ రిలీజ్
↑ Davies, Maia; Hagan, Rachel (3 అక్టోబర్ 2024). "చాగోసియన్లు దీవులను అప్పగించే UK ఒప్పందంలో తమ పాత్ర లేకపోవడాన్ని విమర్శించారు". BBC News. BBC. Retrieved 6 అక్టోబర్ 2024. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= and |date= (help)
↑ "చాగోస్ ద్వీపసమూహంపై సార్వభౌమాధికారాన్ని వినియోగించడంపై మారిషస్ మరియు UK మధ్య చారిత్రాత్మక రాజకీయ ఒప్పందం తర్వాత PM శ్రీ బాన్‌కోల్ట్‌ను కలిశారు". మారిషస్ ప్రభుత్వం. 3 October 2024. Retrieved 26 ఫిబ్రవరి 2025.
↑ "ఆలివర్ బాన్‌కోల్ట్: "ఇది చాగోసియన్ సమాజానికి గొప్ప విజయం"". చాగోస్ శరణార్థుల సమూహం. 2019. Retrieved 26 ఫిబ్రవరి 2025.
↑ "నషీద్ UK చాగోస్‌ను మారిషస్‌కు అప్పగించడం ఆమోదయోగ్యం కాదని చెప్పారు | అటోల్ టైమ్స్". atolltimes.mv (in ఇంగ్లీష్). Archived from the original on 4 అక్టోబర్ 2024. Retrieved 2024-10-12. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)
↑ "నిష్క్రియంగా ఉన్న చాగోస్ పునరుద్ధరణ పనులపై డెమొక్రాట్లు ఆందోళన వ్యక్తం చేశారు". SunOnline International (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2024-10-12.
↑ "చాగోస్ పునరుద్ధరణ పనులపై డెమొక్రాట్లు ఆందోళన వ్యక్తం చేస్తున్నారు". SunOnline International (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2024-10-12.
↑ "చాగోస్ వివాదంపై UKకి పంపిన లేఖను బహిర్గతం చేయడానికి ప్రభుత్వం నిరాకరించింది". SunOnline. 8 డిసెంబర్ 2024. Archived from the original on 11 ఫిబ్రవరి 2025. Retrieved 18 ఏప్రిల్ 2025. [మాల్దీవుల అధ్యక్షుడు ముయిజు] మాల్దీవులు మరియు చాగోస్ మధ్య చారిత్రక సంబంధాలకు సంబంధించిన డాక్యుమెంటల్ ఆధారాలను బట్టి, మాల్దీవులకు ఈ భూభాగంపై మరే ఇతర దేశం కంటే ఎక్కువ హక్కు ఉందని అన్నారు. {{cite news}}: Check date values in: |date= (help)
↑ Crerar, Pippa; Walker, Peter (2025-01-15). "ట్రంప్ పరిపాలన 'వివరాలను పరిగణించే' వరకు UK చాగోస్ దీవుల ఒప్పందాన్ని నిలిపివేసింది". The Guardian (in బ్రిటిష్ ఇంగ్లీష్). ISSN 0261-3077. Retrieved 2025-01-17.
↑ "ట్రంప్ UK యొక్క చాగోస్ దీవుల ఒప్పందానికి మద్దతు ఇవ్వడానికి 'మొగ్గు చూపారు'". BBC World. 27 ఫిబ్రవరి 2025. Retrieved 28 ఫిబ్రవరి 2025.
↑ Fisher, Lucy (2025-04-01). "డొనాల్డ్ ట్రంప్ UK మరియు మారిషస్ మధ్య చాగోస్ దీవుల ఒప్పందంపై సంతకం చేశారు". Financial Times. Retrieved 2025-04-23.
↑ Adam, Lucinda (13 నవంబర్ 2024). "చాగోస్ దీవుల ఒప్పందానికి వ్యతిరేకంగా వందలాది నిరసన". BBC News. సౌత్ ఈస్ట్. Archived from the original on 3 జనవరి 2025. Retrieved 22 డిసెంబర్ 2024. {{cite news}}: Check date values in: |access-date= and |date= (help)
↑ డగ్గన్, జో (4 అక్టోబర్ 2024). "'మనం మోసగించబడ్డాము': UK భూభాగాన్ని మారిషస్‌కు అప్పగించడంతో చాగోస్ ద్వీపవాసుల ఆగ్రహం". Archived from the original on 3 జనవరి 2025. Retrieved 22 డిసెంబర్ 2024. చాగోసియన్లు సార్వభౌమాధికారంపై చర్చలలో భాగం కాలేదని, విదేశాంగ కార్యాలయం సమాజ ప్రయోజనాలు చర్చలలో ముఖ్యమైన భాగమని చెప్పినప్పటికీ, ఆయన అన్నారు. {{cite news}}: Check date values in: |access-date= and |date= (help)
↑ "UK చాగోస్ దీవులను మారిషస్‌కు అప్పగించడం ద్వారా మైలురాయి సార్వభౌమాధికార ఒప్పందంలో". The Times of India. 2025-05-23. ISSN 0971-8257. Retrieved 2025-05-23.
↑ "Chagos : les conservateurs britanniques tentent de bloquer l'accord avec l'île Maurice". linfo.re (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2025-06-04.
↑ "UK చాగోస్ దీవుల నియంత్రణను మారిషస్‌కు అప్పగించింది". The Maritime Executive (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2025-05-23.
↑ "జ్యుడీషియల్ రివ్యూ చాలా ఆలస్యం కాకముందే చాగోస్ ద్రోహాన్ని ఆపడానికి క్రౌడ్‌ఫండర్ ప్రారంభించింది". conservativepost.co.uk (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2025-06-02.
↑ "స్టార్మర్ యొక్క చాగోస్ ఒప్పందం UN మానవ హక్కుల ముఖ్యులకు నివేదించబడింది". telegraph.co.uk (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2025-06-06.
↑ "2025 treaty on the British Indian Ocean Territory/Chagos ద్వీపసమూహం". commonslibrary.parliament.uk (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2025-06-03.
↑ "చాగోస్ ద్వీపవాసులు స్వదేశానికి తిరిగి రాలేరని సుప్రీంకోర్టు చెప్పింది". Bbc.com. 29 జూన్ 2016. Archived from the original on 26 ఆగస్టు 2017. Retrieved 26 ఆగస్టు 2017.
↑ "బ్రిటిష్ హిందూ మహాసముద్ర ప్రాంతం". The World Factbook. CIA. Archived from the original on 17 జనవరి 2021. Retrieved 2013-10-20.
↑ "డియెగో గార్సియా 'క్యాంప్ జస్టిస్' 7º20'S 72º25'E". Global Security.org. Archived from the original on 7 డిసెంబర్ 2010. Retrieved 17 జూలై 2014. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)
↑ మూస:WWF పర్యావరణ ప్రాంతం
↑ "చాగోస్‌లో సముద్ర రక్షిత ప్రాంతం (MPA)" (PDF). IUCN. Archived from the original (PDF) on 27 సెప్టెంబర్ 2015. Retrieved 2 నవంబర్ 2016. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= and |archive-date= (help)
↑ Andradi-Brown, Dominic A.; Dinesen, Zena; Head, Catherine E. I.; Tickler, David M.; Rowlands, Gwilym; Rogers, Alex D. (2019), Loya, Yossi; Puglise, Kimberly A.; Bridge, Tom C.L. (eds.), "The Chagos Archipelago", Mesophotic Coral Ecosystems, Coral Reefs of the World (in ఇంగ్లీష్), Springer International Publishing, pp. 215–229, doi:10.1007/978-3-319-92735-0_12, ISBN 9783319927350, S2CID 181769548
↑ మూస:సైట్ జర్నల్
↑ Head, Catherine E. I.; Bayley, Daniel T. I.; Rowlands, Gwilym; Roche, Ronan C.; టిక్లర్, డేవిడ్ M.; రోజర్స్, అలెక్స్ D.; కోల్డెవే, హీథర్; టర్నర్, జాన్ R.; ఆండ్రాడి-బ్రౌన్, డొమినిక్ A. (2019-07-12). "మధ్య హిందూ మహాసముద్రంలో 2015–2016 మధ్య కాలంలో వరుసగా సంభవించిన ఉష్ణ క్రమరాహిత్యాల నుండి పగడపు బ్లీచింగ్ ప్రభావాలు". Bibcode:2019CorRe..38..605H. doi:10.1007/s00338-019-01821-9. ISSN 1432-0975. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help); Unknown parameter |జర్నల్= ignored (help); Unknown parameter |పేజీలు= ignored (help); Unknown parameter |భాష= ignored (help); Unknown parameter |వాల్యూమ్= ignored (help); Unknown parameter |సంచిక= ignored (help)
↑ SHEPPARD, C. R. C.; Ateweberhan, M.; Bowen, B. W.; Carr, P.; Chen, C. A.; క్లబ్బు, C.; క్రెయిగ్, M. T.; ఎబింగ్‌హాస్, R.; ఎబుల్, J.; ఫిట్జ్‌సిమ్మన్స్, N.; గైథర్, M. R. Bibcode:2012ACMFE..22..232S. doi:10.1002/aqc.1248. ISSN 1052-7613. PMC 4260629. PMID 25505830 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4260629. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help); Missing or empty |title= (help); Unknown parameter |జర్నల్= ignored (help); Unknown parameter |తేదీ= ignored (help); Unknown parameter |పేజీలు= ignored (help); Unknown parameter |వాల్యూమ్= ignored (help); Unknown parameter |శీర్షిక= ignored (help); Unknown parameter |సంచిక= ignored (help)
↑ మూస:సైట్ వెబ్
↑ "చాగోస్ న్యూస్ నం. 21" (PDF). ISSN 1355-6746. Archived from the original (PDF) on 2016-03-16. Retrieved 2016-03-02. {{cite web}}: Unknown parameter |తేదీ= ignored (help)
↑ డన్నే ఆర్. పి., పోలునిన్ ఎన్. వి., సాండ్ పి. హెచ్., జాన్సన్ ఎం. ఎల్., 2014. చాగోస్ సముద్ర రక్షిత ప్రాంతం యొక్క సృష్టి: ఒక మత్స్యకార దృక్పథం Archived 2018-08-20 at the Wayback Machine. సముద్ర జీవశాస్త్రంలో పురోగతి (69). పేజీలు 79–127. పరిశోధన గేట్.
↑ "చాగోస్ ద్వీపసమూహం గురించి ఆందోళనలు MPA ప్రతిపాదన". Us.whales.org. Archived from the original on 5 జూలై 2017. Retrieved 26 ఆగస్టు 2017.
↑ "బ్రిటిష్ హిందూ మహాసముద్ర భూభాగంలో (చాగోస్ ద్వీపసమూహం) పరిరక్షణ మరియు నిర్వహణ" (PDF). Chagos-trust.org. Archived from the original (PDF) on 2 నవంబర్ 2012. Retrieved 26 ఆగస్టు 2017. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)
↑ "Dugong dugon, dugong". Sealifebase.org. Archived from the original on 4 నవంబర్ 2016. Retrieved 26 ఆగస్టు 2017. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)
↑ Charles Sheppard (2013). United Kingdom Overseas యొక్క పగడపు దిబ్బలు Territories. Springer Science & Business Media. pp. 278–. ISBN 978-94-007-5965-7.
↑ "A Diversity of Decapods". Khaled bin Sultan Living Oceans Foundation. 10 April 2015. Retrieved 2 November 2016.
↑ IUCN కమిషన్ ఆన్ నేషనల్ పార్క్స్ అండ్ ప్రొటెక్టెడ్ ఏరియాస్ (1991). ప్రపంచంలోని రక్షిత ప్రాంతాలు: ఆఫ్రోట్రోపికల్. IUCN. pp. 341–. ISBN 978-2-8317-0092-2.
↑ Pike, John. "డియెగో గార్సియా 'క్యాంప్ జస్టిస్'". Globalsecurity.org. Archived from the original on 7 డిసెంబర్ 2010. Retrieved 2012-06-21. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)
↑ "ప్రపంచ వారసత్వ జాబితాలో తడి భూములు, సముద్ర రక్షిత ప్రాంతాలు". Retrieved ఆగస్టు 30, 2016.^{[dead link]}
↑ Eilperin, Juliet (2 ఏప్రిల్ 2010), బ్రిటన్ చాగోస్ దీవులను రక్షిస్తుంది, ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద సముద్ర రిజర్వ్‌ను సృష్టిస్తుంది, retrieved 4 ఏప్రిల్ 2010 {{citation}}: Unknown parameter |వార్తాపత్రిక= ignored (help); Unknown parameter |సిరీస్= ignored (help)
↑ http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/8599125.stm {{citation}}: External link in |ఆర్కైవ్-url= (help); Invalid |url-status=ప్రత్యక్ష ప్రసారం (help); Missing or empty |title= (help); Unknown parameter |ఆర్కైవ్-url= ignored (help); Unknown parameter |ఆర్కైవ్-డేట్= ignored (help); Unknown parameter |చివరి= ignored (help); Unknown parameter |తేదీ= ignored (help); Unknown parameter |పీరియాడికల్= ignored (help); Unknown parameter |మొదటి= ignored (help); Unknown parameter |యాక్సెస్-తేదీ= ignored (help); Unknown parameter |శీర్షిక= ignored (help)
↑ మూస:ఉల్లేఖనం
↑ "చాగోస్ కన్జర్వేషన్ ట్రస్ట్‌కు స్వాగతం | చాగోస్ కన్జర్వేషన్ ట్రస్ట్". Protectchagos.org. Archived from the original on 2012-01-19. Retrieved 2012-06-21.
↑ "బ్రిటిష్ హిందూ మహాసముద్ర భూభాగంలో సముద్ర రక్షిత ప్రాంతాన్ని ఏర్పాటు చేయాలా వద్దా అనే దానిపై సంప్రదింపులు". Archived from the original on 2010-02-06. Retrieved 2010-02-06.
↑ PA (2010-09-12). "Billionaire saves marine reserve plans". London: Independent.co.uk. Archived from the original on 9 నవంబర్ 2020. Retrieved 2012-06-21. {{cite news}}: Check date values in: |archive-date= (help)
↑ Evans, Rob; Norton-Taylor, Richard (4 December 2010). "WikiLeaks: డియెగో గార్సియా విషయంలో ప్రజలను తప్పుదారి పట్టించిందని విదేశాంగ కార్యాలయం ఆరోపించింది". The Guardian. London. Archived from the original on 7 July 2015. Retrieved 2013-10-20.
↑ Welz, Martin (5 నవంబర్ 2022). "ది చాగోస్ దీవులు మరియు అంతర్జాతీయ ఆదేశాలు: మానవ హక్కులు, చట్ట నియమం మరియు విదేశీ పాలన". International Relations. doi:10.1177/00471178221136 (inactive 10 నవంబర్ 2024). Retrieved 15 నవంబర్ 2023. {{cite journal}}: Check date values in: |doi-broken-date=, |access-date=, and |date= (help)CS1 maint: DOI inactive as of 2024 (link)

[1] "Track of the Calcutta East Indiaman, over the Bassas de Chagas in the Indian Ocean". Catalogue.nla.gov.au. Archived from the original on 2 January 2014. Retrieved 2012-06-21.

[2] మూస:NatGeo ecoregion

[real-3] 3.0 ^3.1 ^3.2 "చాగోస్ ద్వీపసమూహాన్ని UK వదిలి వెళ్ళే సమయం". {{cite web}}: |archive-url= requires |archive-date= (help); Unknown parameter |ఆర్కైవ్-తేదీ= ignored (help); Unknown parameter |తేదీ= ignored (help); Unknown parameter |ప్రచురణకర్త= ignored (help); Unknown parameter |యాక్సెస్-తేదీ= ignored (help)

[4] Nichols, Michelle (22 June 2017). "U.N. asks international court to advise on Chagos; Britain opposed". Reuters. Archived from the original on 18 October 2017. Retrieved 23 June 2017.

[Annex_29PCA-5] "ANNEX 29 - Colonial Office Telegram No. 298 to Mauritius, 8 November 1965,FO 371/184529" (PDF). Permanent Court of Arbitration. 8 November 1965. Retrieved 26 February 2025.

[ICJ_Summary-6] "Legal Consequences of the Separation of the Chagos Archipelago from Mauritius in 1965 Summary of the Advisory Opinion" (PDF). International Court of Justice. 25 February 2019. Retrieved 26 February 2025.

[7] "Legal Consequences of the Separation of the Chagos Archipelago from Mauritius in 1965". International Court of Justice. Archived from the original on 24 May 2019. Retrieved 11 May 2019.

[un_court-8] "UN court rules UK has no sovereignty over Chagos islands". BBC News (in బ్రిటిష్ ఇంగ్లీష్). 2021-01-28. Archived from the original on 28 January 2021. Retrieved 2021-07-18.

[9] Siddique, Haroon (2021-05-16). "UN favours Mauritian control of Chagos Islands by rejecting UK stamps". The Guardian (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2021-07-18.

[10] Harding, Andrew (3 October 2024). "UK will give sovereignty of Chagos Islands to Mauritius". BBC News. BBC. Archived from the original on 3 October 2024. Retrieved 3 October 2024.

[11] "UK signs deal to hand Chagos Islands to Mauritius". Al Jazeera. Retrieved 22 May 2025.

[:1-12] "2025 treaty on the British Indian Ocean Territory/Chagos Archipelago". Parliament of the United Kingdom. 30 May 2025.

[13] మూస:హన్సార్డ్‌ను ఉదహరించండి

[NIAS_ప్రెస్-14] రోమెరో-ఫ్రియాస్, జేవియర్ (2012). మాల్దీవుల జానపద కథలు, NIAS ప్రెస్, ISBN 978-87-7694-104-8, ISBN 978-87-7694-105-5.

[15] Nasheed, Mohamed (2024-10-10). "The U.K. మరియు హిందూ మహాసముద్రం నుండి 'పాఠాలు నేర్చుకోవడం'". The Hindu (in Indian English). ISSN 0971-751X. Retrieved 2024-10-12.

[Pyrard_of_Laval-16] 16.0 ^16.1 Pyrard, François; Gray, Albert; Bell, Harry Charles Purvis (2010). ది వాయేజ్ ఆఫ్ ఫ్రాంకోయిస్ పిరార్డ్ ఆఫ్ లావల్ టు ది ఈస్ట్ ఇండీస్, ది మాల్దీవులు, ది మోలుక్కాస్, మరియు బ్రెజిల్: 1619 నాటి మూడవ ఫ్రెంచ్ ఎడిషన్ నుండి ఆంగ్లంలోకి అనువదించబడింది. వాల్యూమ్. 1 (పునఃముద్రణ d. Ausg. లండన్, హక్లుయిట్ సొసైటీ, 1887 ed.). Ashgate. ISBN 978-1-4094-1582-4. {{cite book}}: Unknown parameter |వాల్యూమ్= ignored (help); Unknown parameter |సిరీస్= ignored (help); Unknown parameter |స్థానం= ignored (help)

[17] రొమెరో-ఫ్రియాస్, జేవియర్, ది మాల్దీవ్ ఐలాండర్స్, ఎ స్టడీ ఆఫ్ ది పాపులర్ కల్చర్ ఆఫ్ యాన్ ఏన్షియంటు ఓషను కింగ్డం. బార్సిలోనా, 1999, ISBN 84-7254-801-5. అధ్యాయం 1 "ఎ సీఫేరింగు నేషను", పేజీ 19.

[18] హుడ్డార్ట్, జోసెఫ్, మరియు ఇతరులు అని పేరు పెట్టారు. ది ఓరియంటల్ నావిగేటరు, లేదా, న్యూ డైరెక్షన్సు ఫర్ సెయిలింగు టు అండ్ ఫ్రం ది ఈస్ట్ ఇండీసు, ISBN 978-0-699-11218-5.

[19] పర్డీ, జాన్, జ్ఞాపకం, వివరణాత్మక వివరణాత్మక, కొత్త చార్టు‌తో పాటు ఇథియోపికు లేదా దక్షిణ అట్లాంటిక్క్ మహాసముద్రం, పశ్చిమ తీరాలు దక్షిణ-అమెరికా, కేప్ హార్ను పనామా, ISBN 1-141-62555-5.

[20] బాక్సర్, C R., ది పోర్చుగీసు సీబోర్ను ఎంపైరు, 1415–1825, నాప్, 1969, ISBN 978-0-09-097940-0.

[21] బెర్నార్డో గోమ్స్ డి బ్రిటో. హిస్టోరియా ట్రాజికో-మారిటిమా. Em que se escrevem chronologicamente os Naufragios que tiverao as Naos de Portugal, depois que se poz em exercio a Navegaçao da India. లిస్బోవా 1735

[22] "US-UK-Diego Garcia (1770–2004)". History Commons. Archived from the original on 30 December 2010. Retrieved 17 July 2014.

[23] మూస:సైట్ జర్నల్

[24] బ్రిటిషు హైడ్రోగ్రాఫికు సర్వీసెసు. అడ్మిరల్టీ చార్టులు. చాగోస్ ద్వీపసమూహంలో పటాలు.

[25] ఎ న్యూ కాంప్రహెన్సివ్ హిస్టరీ ఆఫ్ మారిషస్ వాల్యూమ్ 1. Sydney Selvon. pp. 398–. ISBN 978-99949-34-94-2.

[Annex_65ICJ-26] 26.0 ^26.1 "Annex 65 - U.K. కలోనియల్ ఆఫీస్, మారిషస్ గవర్నర్‌కు డెస్పాచ్ నం. 423, PAC 93/892/01, FO 371/184529" (PDF). International Court of Justice. 6 October 1965. Retrieved 26 February 2025.

[1965sale-27] 27.0 ^27.1 Colonialism: An International Social, Cultural, and Political Encyclopedia. ABC-CLIO. 2003. pp. 375–. ISBN 978-1-57607-335-3.

[Annex_90ICJ-28] "Annex 90 - U.K. రక్షణ మరియు ఓవర్సీ పాలసీ కమిటీ, గురువారం, 25 మే 1967 ఉదయం 9:45 గంటలకు, S.W.1లోని 10 డౌనింగ్ స్ట్రీట్‌లో జరిగిన సమావేశం యొక్క నిమిషాలు, OPD(67)" (PDF). International Court of Justice. 25 మే 1967. Retrieved 26 ఫిబ్రవరి 2025.

[Annex_48PCA-29] "ANNEX 48 - రక్షణ కార్యదర్శి నుండి విదేశాంగ కార్యదర్శి, FOకి 12 మే 1967న పంపబడిన నిమిషం 16/226" (PDF). శాశ్వత ఆర్బిట్రేషన్ కోర్టు. 12 మే 1967. Retrieved 26 ఫిబ్రవరి 2025.

[EversKooy2011-30] Sandra Evers; Marry Kooy (2011). Eviction from the Chagos Islands: Displacement and Struggle for Identity Against Two World Powers. Brill. pp. 177–. ISBN 978-90-04-20260-3.

[Allen2014-31] Stephen Allen (2014). The Chagos Islanders and International లా. Bloomsbury Publishing. pp. 277–. ISBN 978-1-78225-474-4.

[Vine2011-32] David Vine (2011). ఐలాండ్ ఆఫ్ షేమ్: ది సీక్రెట్ హిస్టరీ ఆఫ్ ది యు.ఎస్. మిలిటరీ బేస్ ఆన్ డియెగో గార్సియా. Princeton University Press. pp. 92–. ISBN 978-1-4008-3850-9.

[33] "బహిష్కృతులు ప్రయోజనాలపై అప్పీల్‌ను కోల్పోతారు". BBC ఆన్‌లైన్. 2 నవంబర్ 2007. Archived from the original on 11 జనవరి 2009. Retrieved 5 నవంబర్ 2007. {{cite news}}: Check date values in: |access-date= and |date= (help)

[KaufmanMacpherson2005-34] Will Kaufman; Macpherson, Heidi Slettedahl (2005). Britain and the Americas: Culture, Politics, and History: a Multidisciplinary Encyclopedia. ABC-CLIO. pp. 319–. ISBN 978-1-85109-431-8.

[Jeffery2013-35] Laura Jeffery (2013). Chagos మారిషస్ మరియు UKలోని ద్వీపవాసులు: బలవంతపు స్థానభ్రంశం మరియు ముందుకు వలస. మాంచెస్టర్ విశ్వవిద్యాలయం ప్రెస్. p. 50. ISBN 978-1-84779-789-6.

[36] "పూర్తిగా: మిలిబాండ్ రెండిషన్ స్టేట్‌మెంట్". BBC. 21 ఫిబ్రవరి 2008. Archived from the original on 31 మే 2019. Retrieved 31 మే 2019.

[37] మూస:Cite ప్రెస్ రిలీజ్

[38] "కమ్యూనిటీ ఆన్ ది లిమిట్స్ ఆఫ్ ది కాంటినెంటల్ షెల్ఫ్ (CLCS) బేస్‌లైన్‌ల నుండి 200 నాటికల్ మైళ్లకు మించి ఖండాంతర షెల్ఫు బాహ్య పరిమితులు: కమిషను‌కు సమర్పణలు: రిపబ్లికు ఆఫ్ మాల్దీవ్స్ సమర్పణ". డివిజన్ ఫర్ ఓషన్ అఫైర్స్ అండ్ ది లా ఆఫ్ ది సీ, ఆఫీస్ ఆఫ్ లీగల్ అఫైర్సు, యునైటెడు నేషన్స్. 29 జూలై 2024 [28 జూలై 2010]. Archived from the original on 15 నవంబర్ 2024. Retrieved 29 అక్టోబర్ 2024. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= and |archive-date= (help)

[మేనేజింగ్_ప్రొటెక్టెడ్-39] 39.0 ^39.1 Liss, Peter; Anderson, Rodney. "మేనేజింగ్ మెరైన్ ప్రొటెక్టెడ్ ఏరియాస్ చాగోస్ ద్వీపసమూహాన్ని పరిశీలించే ఒక కేస్ స్టడీ" (PDF). నార్త్ సీ మెరైన్ క్లస్టర్. Archived from the original on 30 మే 2013. Retrieved 5 ఫిబ్రవరి 2013.

[alla-40] 40.0 ^40.1 "మారిషస్: చాగోస్ ద్వీపసమూహం చుట్టూ ఉన్న MPA అంతర్జాతీయ చట్టాన్ని ఉల్లంఘిస్తుంది - ఇది మారిషస్‌కు చారిత్రాత్మక తీర్పు అని PM చెప్పారు". Allafrica.com/. Archived from the original on 11 సెప్టెంబర్ 2016. Retrieved 23 మార్చి 2015. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)

[govmu.org-41] 41.0 ^41.1 "చాగోస్ ద్వీపసమూహం చుట్టూ ఉన్న MPA అంతర్జాతీయ చట్టాన్ని ఉల్లంఘిస్తుంది - ఇది మారిషస్‌కు చారిత్రాత్మక తీర్పు అని PM చెప్పారు". మారిషస్ ప్రభుత్వ పోర్టల్. Archived from the original on 2015-03-26. Retrieved 2025-06-11. {{cite web}}: Unknown parameter |ఆర్కైవ్-తేదీ= ignored (help); Unknown parameter |తేదీ= ignored (help); Unknown parameter |యాక్సెస్-తేదీ= ignored (help)

[42] "చాగోస్ మెరైన్ ప్రొటెక్టెడ్ ఏరియా ఆర్బిట్రేషన్ (మారిషస్ v. యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్)". శాశ్వత ఆర్బిట్రేషన్ కోర్టు శాశ్వత ప్యాలెస్ కార్నెగీప్లీన్ ది హేగ్ నెదర్లాండ్స్. 18 మార్చి 2015 [20 డిసెంబర్ 2010]. Archived from the original on 15 నవంబర్ 2024. Retrieved 15 నవంబర్ 2024. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= and |archive-date= (help); Unknown parameter |ప్రచురణకర్త= ignored (help); Unknown parameter |వెబ్‌సైట్= ignored (help)

[43] Philp, Catherine (2010-03-06). "చాగోసియన్లు స్వర్గంలో ఒక ఇంటి కోసం పోరాడుతున్నారు". The Sunday Times. Archived from the original on 2011-09-24. Retrieved 2012-06-21.

[bully-44] Harding, Andrew (27 ఆగస్టు 2018). "చాగోస్ దీవుల వివాదం: UK మారిషస్‌ను 'బెదిరించింది'". BBC. Archived from the original on 27 ఆగస్టు 2018. Retrieved 27 ఆగస్టు 2018.

[45] విదేశీ & కామన్వెల్త్ కార్యాలయం; ది Rt Hon హ్యూగో స్వైర్. "బ్రిటిష్ హిందూ మహాసముద్ర భూభాగం యొక్క పునరావాసం యొక్క విధాన సమీక్ష". పార్లమెంటుకు వ్రాసిన ప్రకటన. పార్లమెంట్. Archived from the original on 30 డిసెంబర్ 2024. Retrieved 19 డిసెంబర్ 2024. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= and |archive-date= (help); Unknown parameter |తేదీ= ignored (help)

[46] "బ్రిటిష్ హిందూ మహాసముద్ర భూభాగం యొక్క పునరావాసం కోసం సాధ్యాసాధ్య అధ్యయనం" (PDF). డ్రాఫ్ట్ నివేదిక. Archived (PDF) from the original on 30 డిసెంబర్ 2024. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help); Unknown parameter |తేదీ= ignored (help); Unknown parameter |పని= ignored (help)

[గార్డియన్:_చాగోస్_ద్వీపవాసులు_తిరిగి_ఇంటికి_రాలేరు-47] Bowcott, Owen (16 నవంబర్ 2016). "చాగోస్ ద్వీపవాసులు స్వదేశానికి తిరిగి రాలేరు, UK విదేశాంగ కార్యాలయం నిర్ధారించింది". The Guardian. Archived from the original on 23 సెప్టెంబర్ 2021. Retrieved 26 ఆగస్టు 2017. {{cite news}}: Check date values in: |date= and |archive-date= (help)

[48] Levy, Jonathan. "Afilias Ltd. (ఐర్లాండ్) దాని అనుబంధ సంస్థలు 101domain GRS Limited (ఐర్లాండ్), ఇంటర్నెట్ కంప్యూటర్ బ్యూరో లిమిటెడ్ (ఇంగ్లాండ్ & బ్రిటిష్ ఇండియన్ ఓషన్ టెరిటరీ)తో సహా ఫిర్యాదు దాఖలు చేయబడింది. ఐర్లాండ్ OECD నేషనల్ కాంటాక్ట్ పాయింట్ ముందు ccTLD .io యొక్క ఆపరేషన్‌లో OECD మార్గదర్శకాల ఉల్లంఘనలకు సంబంధించి" (PDF). Chagos Refugees Group UK. Archived (PDF) from the original on 15 నవంబర్ 2024. Retrieved 2 ఆగస్టు 2021. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)

[49] Murphy, Kevin (9 నవంబర్ 2018). "Afilias $70 మిలియన్లకు .ioని కొనుగోలు చేసింది". Domain Incite. Archived from the original on 2 ఆగస్టు 2021. Retrieved 2 ఆగస్టు 2021. {{cite web}}: Check date values in: |date= (help)

[50] Goldstein, David. "చాగోస్ ద్వీపవాసులు OECDతో ఫిర్యాదు చేయడానికి వారి .IO బ్యాక్". Goldstein రిపోర్ట్. Archived from the original on 2 ఆగస్టు 2021. Retrieved 2 ఆగస్టు 2021. {{cite web}}: Unknown parameter |తేదీ= ignored (help)

[maldivesindependent.com-51] "చాగోస్ దీవుల వివాదంపై UN ఓటును మాల్దీవులు సమర్థించాయి". మాల్దీవులు స్వతంత్రం. మే 23, 2019. Archived from the original on 7 జూన్ 2019. Retrieved 28 డిసెంబర్ 2019. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= (help)

[52] "మారిషస్ UKతో పునరుద్ధరించబడిన చర్చల కోసం దాని షరతులను పునరుద్ఘాటిస్తుంది చాగోస్". Archived from the original on 2011-12-23. {{cite web}}: Invalid |url-status=డెడ్ (help); Unknown parameter |తేదీ= ignored (help); Unknown parameter |యాక్సెస్-డేట్= ignored (help); Unknown parameter |వెబ్‌సైట్= ignored (help)

[గార్డియన్:_చాగోస్_ద్వీపవాసులు_స్వదేశానికి_తిరిగి_రాలేరు-53] ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; గార్డియన్: చాగోస్ ద్వీపవాసులు స్వదేశానికి తిరిగి రాలేరు అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు

[54] Bowcott, Owen (17 నవంబర్ 2016). "మారిషస్ చాగోస్ దీవుల వివాదాన్ని UN కోర్టుకు తీసుకెళ్లాలని బెదిరించాడు". The Guardian. {{cite news}}: Check date values in: |date= (help)

[55] Ram, Vidya (19 January 2017). "U.K. చాగోస్ ద్వీపసమూహ వివాదాన్ని పరిష్కరించడంలో భారత సహాయం కోరింది". The Hindu. Archived from the original on 11 November 2020. Retrieved 26 August 2017.

[చాగోస్_ద్వీపసమూహం-56] 56.0 ^56.1 ^56.2 ^56.3 ^56.4 ^56.5 ^56.6 International Court of Justice (25 ఫిబ్రవరి 2019). "1965లో చాగోస్ ద్వీపసమూహాన్ని మారిషస్ నుండి వేరు చేయడం వల్ల కలిగే చట్టపరమైన పరిణామాలపై సలహా అభిప్రాయం" (PDF). International Court of జస్టిస్. Archived (PDF) from the original on 1 నవంబర్ 2020. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)

[57] Sengupta, Somini (22 June 2017). "U.N. బ్రిటన్-మారిషస్ వివాదంపై అంతర్జాతీయ కోర్టు దృష్టి సారించాలని కోరింది". The New York Times. Archived from the original on 27 డిసెంబర్ 2019. Retrieved 23 జూన్ 2017. {{cite news}}: Check date values in: |archive-date= (help)

[58] "చాగోస్ చట్టపరమైన స్థితిని అంతర్జాతీయ కోర్టుకు UN పంపింది". BBC వార్తలు. 22 జూన్ 2017. Archived from the original on 3 జూలై 2021. Retrieved 23 జూన్ 2017.

[రిజల్యూషన్-59] Sands, Philippe (2019-05-24). "చివరికి, చాగోసియన్లు స్వదేశానికి తిరిగి వెళ్లే నిజమైన అవకాశం ఉంది". The Guardian. Archived from the original on 5 ఫిబ్రవరి 2021. Retrieved 5 జూన్ 2019. బ్రిటన్ తన పూర్వ కాలనీ పట్ల ప్రవర్తన సిగ్గుచేటు. UN తీర్మానం ప్రతిదీ మారుస్తుంది

[60] Bowcott, Owen (25 ఫిబ్రవరి 2019). "చాగోస్ దీవులపై UK యొక్క సార్వభౌమాధికార వాదనను UN కోర్టు తిరస్కరించింది". The Guardian. Archived from the original on 14 జూన్ 2021. Retrieved 25 ఫిబ్రవరి 2019.

[61] "చాగోస్ దీవుల వివాదం: UK నియంత్రణకు ముగింపు పలికేందుకు UN మద్దతు". BBC News. 22 మే 2019. Archived from the original on 13 మార్చి 2023. Retrieved 3 ఫిబ్రవరి 2021.

[62] Bowcott, Owen; Julian Borger (22 మే 2019). "చాగోస్‌పై UN ఓటింగ్‌లో UK ఘోర పరాజయాన్ని చవిచూసింది. దీవులు". The Guardian. Archived from the original on 23 మే 2019. Retrieved 22 మే 2019.

[63] "UN కోర్టు చాగోస్ ద్వీపాలపై UKకి సార్వభౌమాధికారం లేదని రూల్స్". BBC News (in బ్రిటిష్ ఇంగ్లీష్). 2021-01-28. Retrieved 2021-01-28.

[64] మూస:ఉదహరించిన వెబ్

[65] "UN చాగోస్ ద్వీపంలో బ్రిటిష్ స్టాంపులను నిషేధించింది". The Hindu. 26 ఆగస్టు 2021. Archived from the original on 9 జూన్ 2022. Retrieved 27 ఆగస్టు 2021.

[66] THE CRIMINAL CODE (సవరణ) ACT 2021 (PDF). 19 నవంబర్ 2021. Retrieved 6 అక్టోబర్ 2024. {{cite report}}: Check date values in: |access-date= and |date= (help)

[67] Owen Bowcott; Bruno Rinvolucri (2022-02-14). "మారిషస్ చాగోస్ దీవులపై బ్రిటన్ యాజమాన్యాన్ని అధికారికంగా సవాలు చేస్తుంది". The Guardian (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2022-02-14.

[guardian-20221103-68] Wintour, Patrick (3 నవంబర్ 2022). "UK చాగోస్ దీవులను అప్పగించడంపై మారిషస్‌తో చర్చలు జరపడానికి అంగీకరిస్తుంది". The Guardian. Archived from the original on 3 నవంబర్ 2022. Retrieved 3 నవంబర్ 2022. {{cite news}}: Check date values in: |access-date=, |date=, and |archive-date= (help)

[hansard-20221103-69] మూస:హన్సార్డ్‌ను ఉదహరించు

[70] Townsend, Mark (2024-01-26). "చాగోస్ ద్వీపవాసులు డేవిడ్ కామెరాన్ తిరిగి రావడాన్ని తోసిపుచ్చడంతో ఆశ్చర్యపోయారు". The Guardian (in బ్రిటిష్ ఇంగ్లీష్). ISSN 0261-3077. Retrieved 2024-01-27.

[71] మూస:Cite ప్రెస్ రిలీజ్

[72] Davies, Maia; Hagan, Rachel (3 అక్టోబర్ 2024). "చాగోసియన్లు దీవులను అప్పగించే UK ఒప్పందంలో తమ పాత్ర లేకపోవడాన్ని విమర్శించారు". BBC News. BBC. Retrieved 6 అక్టోబర్ 2024. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= and |date= (help)

[govmu5-73] "చాగోస్ ద్వీపసమూహంపై సార్వభౌమాధికారాన్ని వినియోగించడంపై మారిషస్ మరియు UK మధ్య చారిత్రాత్మక రాజకీయ ఒప్పందం తర్వాత PM శ్రీ బాన్‌కోల్ట్‌ను కలిశారు". మారిషస్ ప్రభుత్వం. 3 October 2024. Retrieved 26 ఫిబ్రవరి 2025.

[chagosref-74] "ఆలివర్ బాన్‌కోల్ట్: "ఇది చాగోసియన్ సమాజానికి గొప్ప విజయం"". చాగోస్ శరణార్థుల సమూహం. 2019. Retrieved 26 ఫిబ్రవరి 2025.

[ceding_Chagos-75] "నషీద్ UK చాగోస్‌ను మారిషస్‌కు అప్పగించడం ఆమోదయోగ్యం కాదని చెప్పారు | అటోల్ టైమ్స్". atolltimes.mv (in ఇంగ్లీష్). Archived from the original on 4 అక్టోబర్ 2024. Retrieved 2024-10-12. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)

[76] "నిష్క్రియంగా ఉన్న చాగోస్ పునరుద్ధరణ పనులపై డెమొక్రాట్లు ఆందోళన వ్యక్తం చేశారు". SunOnline International (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2024-10-12.

[77] "చాగోస్ పునరుద్ధరణ పనులపై డెమొక్రాట్లు ఆందోళన వ్యక్తం చేస్తున్నారు". SunOnline International (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2024-10-12.

[SunMV-Letter-78] "చాగోస్ వివాదంపై UKకి పంపిన లేఖను బహిర్గతం చేయడానికి ప్రభుత్వం నిరాకరించింది". SunOnline. 8 డిసెంబర్ 2024. Archived from the original on 11 ఫిబ్రవరి 2025. Retrieved 18 ఏప్రిల్ 2025. [మాల్దీవుల అధ్యక్షుడు ముయిజు] మాల్దీవులు మరియు చాగోస్ మధ్య చారిత్రక సంబంధాలకు సంబంధించిన డాక్యుమెంటల్ ఆధారాలను బట్టి, మాల్దీవులకు ఈ భూభాగంపై మరే ఇతర దేశం కంటే ఎక్కువ హక్కు ఉందని అన్నారు. {{cite news}}: Check date values in: |date= (help)

[79] Crerar, Pippa; Walker, Peter (2025-01-15). "ట్రంప్ పరిపాలన 'వివరాలను పరిగణించే' వరకు UK చాగోస్ దీవుల ఒప్పందాన్ని నిలిపివేసింది". The Guardian (in బ్రిటిష్ ఇంగ్లీష్). ISSN 0261-3077. Retrieved 2025-01-17.

[bbc27-80] "ట్రంప్ UK యొక్క చాగోస్ దీవుల ఒప్పందానికి మద్దతు ఇవ్వడానికి 'మొగ్గు చూపారు'". BBC World. 27 ఫిబ్రవరి 2025. Retrieved 28 ఫిబ్రవరి 2025.

[81] Fisher, Lucy (2025-04-01). "డొనాల్డ్ ట్రంప్ UK మరియు మారిషస్ మధ్య చాగోస్ దీవుల ఒప్పందంపై సంతకం చేశారు". Financial Times. Retrieved 2025-04-23.

[Controversy-82] Adam, Lucinda (13 నవంబర్ 2024). "చాగోస్ దీవుల ఒప్పందానికి వ్యతిరేకంగా వందలాది నిరసన". BBC News. సౌత్ ఈస్ట్. Archived from the original on 3 జనవరి 2025. Retrieved 22 డిసెంబర్ 2024. {{cite news}}: Check date values in: |access-date= and |date= (help)

[ఆసక్తులు-83] డగ్గన్, జో (4 అక్టోబర్ 2024). "'మనం మోసగించబడ్డాము': UK భూభాగాన్ని మారిషస్‌కు అప్పగించడంతో చాగోస్ ద్వీపవాసుల ఆగ్రహం". Archived from the original on 3 జనవరి 2025. Retrieved 22 డిసెంబర్ 2024. చాగోసియన్లు సార్వభౌమాధికారంపై చర్చలలో భాగం కాలేదని, విదేశాంగ కార్యాలయం సమాజ ప్రయోజనాలు చర్చలలో ముఖ్యమైన భాగమని చెప్పినప్పటికీ, ఆయన అన్నారు. {{cite news}}: Check date values in: |access-date= and |date= (help)

[84] "UK చాగోస్ దీవులను మారిషస్‌కు అప్పగించడం ద్వారా మైలురాయి సార్వభౌమాధికార ఒప్పందంలో". The Times of India. 2025-05-23. ISSN 0971-8257. Retrieved 2025-05-23.

[85] "Chagos : les conservateurs britanniques tentent de bloquer l'accord avec l'île Maurice". linfo.re (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2025-06-04.

[86] "UK చాగోస్ దీవుల నియంత్రణను మారిషస్‌కు అప్పగించింది". The Maritime Executive (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2025-05-23.

[87] "జ్యుడీషియల్ రివ్యూ చాలా ఆలస్యం కాకముందే చాగోస్ ద్రోహాన్ని ఆపడానికి క్రౌడ్‌ఫండర్ ప్రారంభించింది". conservativepost.co.uk (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2025-06-02.

[88] "స్టార్మర్ యొక్క చాగోస్ ఒప్పందం UN మానవ హక్కుల ముఖ్యులకు నివేదించబడింది". telegraph.co.uk (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2025-06-06.

[89] "2025 treaty on the British Indian Ocean Territory/Chagos ద్వీపసమూహం". commonslibrary.parliament.uk (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2025-06-03.

[90] "చాగోస్ ద్వీపవాసులు స్వదేశానికి తిరిగి రాలేరని సుప్రీంకోర్టు చెప్పింది". Bbc.com. 29 జూన్ 2016. Archived from the original on 26 ఆగస్టు 2017. Retrieved 26 ఆగస్టు 2017.

[91] "బ్రిటిష్ హిందూ మహాసముద్ర ప్రాంతం". The World Factbook. CIA. Archived from the original on 17 జనవరి 2021. Retrieved 2013-10-20.

[92] "డియెగో గార్సియా 'క్యాంప్ జస్టిస్' 7º20'S 72º25'E". Global Security.org. Archived from the original on 7 డిసెంబర్ 2010. Retrieved 17 జూలై 2014. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)

[93] మూస:WWF పర్యావరణ ప్రాంతం

[IUCN1-94] "చాగోస్‌లో సముద్ర రక్షిత ప్రాంతం (MPA)" (PDF). IUCN. Archived from the original (PDF) on 27 సెప్టెంబర్ 2015. Retrieved 2 నవంబర్ 2016. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= and |archive-date= (help)

[95] Andradi-Brown, Dominic A.; Dinesen, Zena; Head, Catherine E. I.; Tickler, David M.; Rowlands, Gwilym; Rogers, Alex D. (2019), Loya, Yossi; Puglise, Kimberly A.; Bridge, Tom C.L. (eds.), "The Chagos Archipelago", Mesophotic Coral Ecosystems, Coral Reefs of the World (in ఇంగ్లీష్), Springer International Publishing, pp. 215–229, doi:10.1007/978-3-319-92735-0_12, ISBN 9783319927350, S2CID 181769548

[96] మూస:సైట్ జర్నల్

[97] Head, Catherine E. I.; Bayley, Daniel T. I.; Rowlands, Gwilym; Roche, Ronan C.; టిక్లర్, డేవిడ్ M.; రోజర్స్, అలెక్స్ D.; కోల్డెవే, హీథర్; టర్నర్, జాన్ R.; ఆండ్రాడి-బ్రౌన్, డొమినిక్ A. (2019-07-12). "మధ్య హిందూ మహాసముద్రంలో 2015–2016 మధ్య కాలంలో వరుసగా సంభవించిన ఉష్ణ క్రమరాహిత్యాల నుండి పగడపు బ్లీచింగ్ ప్రభావాలు". Bibcode:2019CorRe..38..605H. doi:10.1007/s00338-019-01821-9. ISSN 1432-0975. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help); Unknown parameter |జర్నల్= ignored (help); Unknown parameter |పేజీలు= ignored (help); Unknown parameter |భాష= ignored (help); Unknown parameter |వాల్యూమ్= ignored (help); Unknown parameter |సంచిక= ignored (help)

[98] SHEPPARD, C. R. C.; Ateweberhan, M.; Bowen, B. W.; Carr, P.; Chen, C. A.; క్లబ్బు, C.; క్రెయిగ్, M. T.; ఎబింగ్‌హాస్, R.; ఎబుల్, J.; ఫిట్జ్‌సిమ్మన్స్, N.; గైథర్, M. R. Bibcode:2012ACMFE..22..232S. doi:10.1002/aqc.1248. ISSN 1052-7613. PMC 4260629. PMID 25505830 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4260629. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help); Missing or empty |title= (help); Unknown parameter |జర్నల్= ignored (help); Unknown parameter |తేదీ= ignored (help); Unknown parameter |పేజీలు= ignored (help); Unknown parameter |వాల్యూమ్= ignored (help); Unknown parameter |శీర్షిక= ignored (help); Unknown parameter |సంచిక= ignored (help)

[99] మూస:సైట్ వెబ్

[100] "చాగోస్ న్యూస్ నం. 21" (PDF). ISSN 1355-6746. Archived from the original (PDF) on 2016-03-16. Retrieved 2016-03-02. {{cite web}}: Unknown parameter |తేదీ= ignored (help)

[101] డన్నే ఆర్. పి., పోలునిన్ ఎన్. వి., సాండ్ పి. హెచ్., జాన్సన్ ఎం. ఎల్., 2014. చాగోస్ సముద్ర రక్షిత ప్రాంతం యొక్క సృష్టి: ఒక మత్స్యకార దృక్పథం Archived 2018-08-20 at the Wayback Machine. సముద్ర జీవశాస్త్రంలో పురోగతి (69). పేజీలు 79–127. పరిశోధన గేట్.

[102] "చాగోస్ ద్వీపసమూహం గురించి ఆందోళనలు MPA ప్రతిపాదన". Us.whales.org. Archived from the original on 5 జూలై 2017. Retrieved 26 ఆగస్టు 2017.

[103] "బ్రిటిష్ హిందూ మహాసముద్ర భూభాగంలో (చాగోస్ ద్వీపసమూహం) పరిరక్షణ మరియు నిర్వహణ" (PDF). Chagos-trust.org. Archived from the original (PDF) on 2 నవంబర్ 2012. Retrieved 26 ఆగస్టు 2017. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)

[104] "Dugong dugon, dugong". Sealifebase.org. Archived from the original on 4 నవంబర్ 2016. Retrieved 26 ఆగస్టు 2017. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)

[Sheppard2013-105] Charles Sheppard (2013). United Kingdom Overseas యొక్క పగడపు దిబ్బలు Territories. Springer Science & Business Media. pp. 278–. ISBN 978-94-007-5965-7.

[KBS1-106] "A Diversity of Decapods". Khaled bin Sultan Living Oceans Foundation. 10 April 2015. Retrieved 2 November 2016.

[Areas1991-107] IUCN కమిషన్ ఆన్ నేషనల్ పార్క్స్ అండ్ ప్రొటెక్టెడ్ ఏరియాస్ (1991). ప్రపంచంలోని రక్షిత ప్రాంతాలు: ఆఫ్రోట్రోపికల్. IUCN. pp. 341–. ISBN 978-2-8317-0092-2.

[108] Pike, John. "డియెగో గార్సియా 'క్యాంప్ జస్టిస్'". Globalsecurity.org. Archived from the original on 7 డిసెంబర్ 2010. Retrieved 2012-06-21. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)

[109] "ప్రపంచ వారసత్వ జాబితాలో తడి భూములు, సముద్ర రక్షిత ప్రాంతాలు". Retrieved ఆగస్టు 30, 2016.^{[dead link]}

[Eilperin2010-110] Eilperin, Juliet (2 ఏప్రిల్ 2010), బ్రిటన్ చాగోస్ దీవులను రక్షిస్తుంది, ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద సముద్ర రిజర్వ్‌ను సృష్టిస్తుంది, retrieved 4 ఏప్రిల్ 2010 {{citation}}: Unknown parameter |వార్తాపత్రిక= ignored (help); Unknown parameter |సిరీస్= ignored (help)

[Rincon2010-111] ttp://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/8599125.stm {{citation}}: External link in |ఆర్కైవ్-url= (help); Invalid |url-status=ప్రత్యక్ష ప్రసారం (help); Missing or empty |title= (help); Unknown parameter |ఆర్కైవ్-url= ignored (help); Unknown parameter |ఆర్కైవ్-డేట్= ignored (help); Unknown parameter |చివరి= ignored (help); Unknown parameter |తేదీ= ignored (help); Unknown parameter |పీరియాడికల్= ignored (help); Unknown parameter |మొదటి= ignored (help); Unknown parameter |యాక్సెస్-తేదీ= ignored (help); Unknown parameter |శీర్షిక= ignored (help)

[112] మూస:ఉల్లేఖనం

[protect-113] "చాగోస్ కన్జర్వేషన్ ట్రస్ట్‌కు స్వాగతం | చాగోస్ కన్జర్వేషన్ ట్రస్ట్". Protectchagos.org. Archived from the original on 2012-01-19. Retrieved 2012-06-21.

[FCO-114] "బ్రిటిష్ హిందూ మహాసముద్ర భూభాగంలో సముద్ర రక్షిత ప్రాంతాన్ని ఏర్పాటు చేయాలా వద్దా అనే దానిపై సంప్రదింపులు". Archived from the original on 2010-02-06. Retrieved 2010-02-06.

[115] PA (2010-09-12). "Billionaire saves marine reserve plans". London: Independent.co.uk. Archived from the original on 9 నవంబర్ 2020. Retrieved 2012-06-21. {{cite news}}: Check date values in: |archive-date= (help)

[116] Evans, Rob; Norton-Taylor, Richard (4 December 2010). "WikiLeaks: డియెగో గార్సియా విషయంలో ప్రజలను తప్పుదారి పట్టించిందని విదేశాంగ కార్యాలయం ఆరోపించింది". The Guardian. London. Archived from the original on 7 July 2015. Retrieved 2013-10-20.

[welz2022-117] Welz, Martin (5 నవంబర్ 2022). "ది చాగోస్ దీవులు మరియు అంతర్జాతీయ ఆదేశాలు: మానవ హక్కులు, చట్ట నియమం మరియు విదేశీ పాలన". International Relations. doi:10.1177/00471178221136 (inactive 10 నవంబర్ 2024). Retrieved 15 నవంబర్ 2023. {{cite journal}}: Check date values in: |doi-broken-date=, |access-date=, and |date= (help)CS1 maint: DOI inactive as of 2024 (link)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[82]

[83]

[84]

[85]

[86]

[87]

[88]

[89]

[90]

[91]

[92]

[93]

[94]

[95]

[96]

[97]

[98]

[99]

[100]