న్యూ గినియా

New Guinea
Native name: Niugini, Niu Gini, Papua
	New Guinea Island
భూగోళశాస్త్రం
ప్రదేశం	Oceania
అక్షాంశ,రేఖాంశాలు	6°S 142°E / 6°S 142°E
ద్వీపసమూహం	Indonesian Archipelago Melanesia
విస్తీర్ణం	785,753 కి.మీ2 (303,381 చ. మై.)
విస్తీర్ణ ర్యాంకు	2nd
అత్యధిక ఎత్తు	4,884 m (16,024 ft)
ఎత్తైన పర్వతం	Puncak Jaya
నిర్వహణ
	Indonesia
Provinces	మూస:Country data Papua; మూస:Country data Central Papua; మూస:Country data Highland Papua; మూస:Country data South Papua; మూస:Country data Southwest Papua; మూస:Country data West Papua
అతిపెద్ద ప్రాంతము	Jayapura (pop. 407,000)
	Papua New Guinea
Provinces	Central; Simbu; Eastern Highlands; East Sepik; Enga; Gulf; Hela; Jiwaka; Madang; Morobe; Oro; Southern Highlands; Western; Western Highlands; West Sepik; Milne Bay; National Capital District;
అతిపెద్ద ప్రాంతం	Port Moresby (pop. 402,000)
జనాభా వివరాలు
జనాభా	14,800,000 (2020)
Population rank	14th
జన సాంద్రత	18 /km2 (47 /sq mi)
భాషలు	Tok Pisin; Hiri Motu; Indonesian; Papuan Malay; Javanese; English; Papuan languages; Papua New Guinean Sign;
జాతి సమూహాలు	Papuans; Ambonese; Bugis; Butonese; Evav/Kei; Javanese; Makassar; Minahasa; Toraja; Balinese;
అదనపు సమాచారం
Time zones	Eastern Indonesia Time (UTC+9); Papua New Guinea Standard Time (UTC+10);

న్యూ గినియా (Tok Pisin: నియుగిని; హిరి మోటు: నియు గిని; ఇండోనేషియను పపువా శిలాజ నుగిని,^[a] గినియా, పాపువా నుగిని, డచ్ న్యూ గినియా (నుగిని బెలాండా), జర్మనీ న్యూ గినియా (న్యూగిని జర్మన్) చారిత్రక భూభాగాల పేర్లు, టినీరిటు (టెరిటోరి నుగిని) కాబట్టి, నుగిని అనేది శిలాజ పదం. అని కూడా అంటారు పాపువా లేదా చారిత్రాత్మకంగా (ఇరియన్) అనేది ప్రపంచంలో రెండవ అతిపెద్ద ద్వీపం, దీని వైశాల్యం 785,753 కి.మీ² (303,381 చ. మై.). నైరుతి పసిఫికు మహాసముద్రం లోని మెలనేషియాలో ఉన్న ఈ ద్వీపం ఆస్ట్రేలియా నుండి 150 కిమీ (81 నాటికల్ మైళ్ళు) వెడల్పు గల టోర్రెసు జలసంధి ద్వారా వేరు చేయబడింది. అయితే రెండు భూభాగాలు ఒకే ఖండాంతర షెల్ఫులో ఉన్నాయి. ప్లీస్టోసీను హిమానీనదంలలో సాహులు మిశ్రమ భూభాగం వలె తక్కువ సముద్ర మట్టం ఎపిసోడు‌ల సమయంలో ఐక్యమయ్యాయి. అనేక చిన్న ద్వీపాలు పశ్చిమ, తూర్పున ఉన్నాయి. ఈ ద్వీపానికి స్పానిషు అన్వేషకుడు యినిగో ఓర్టిజు డి రెటెజు 1545 నాటి సముద్ర యాత్రలో ఈ ద్వీపానికి చేరుకుని దీనికి ఆ పేరు పెట్టారు ఎందుకంటే ఈ ద్వీపంలోని స్థానిక ప్రజలు ఆఫ్రికను గినియా ప్రాంతంలోని స్థానిక ప్రజలతో సారూప్యతను కలిగి ఉన్నారని గ్రహించారు.^[1]

ద్వీపం తూర్పు అర్ధభాగం పాపువా న్యూ గినియా దేశం ప్రధాన భూభాగం. వెస్ట్రను న్యూ గినియా అని పిలువబడే పశ్చిమ భాగం^[2] ఇండోనేషియాలో ఒక భాగంగా ఏర్పడుతుంది. పాపువా, సెంట్రలు పాపువా, హైలాండు పాపువా, దక్షిణ పాపువా, నైరుతి పాపువా, పశ్చిమ పాపువా ప్రావిన్సులుగా నిర్వహించబడుతుంది. ఈ ద్వీపంలోని రెండు ప్రధాన నగరాలు; పోర్టు మోర్స్బీ, జయపురా.

పేర్లు

ఈ ద్వీపం వివిధ పేర్లతో పిలువబడింది:

పాపువాపాపువా అనే పేరు పశ్చిమ దేశాలతో సంబంధానికి ముందు ద్వీపంలోని కొన్ని ప్రాంతాలను సూచించడానికి ఉపయోగించబడింది.^[3] దీని శబ్దవ్యుత్పత్తి అస్పష్టంగా ఉంది;^[3] ఒక సిద్ధాంతం ప్రకారం ఇది టిడోరు నుండి ఉద్భవించింది. ఇది టిడోరు సుల్తానేటు ఉపయోగించే భాష.^[1] టిడోరు సుల్తాను, పటాని, పాపువాను గురాబెసి, న్యూ గినియాలోని కొన్ని ప్రాంతాలను జయించగలిగారు. తరువాత దానిని కొరానో న్గరుహా ("నలుగురు రాజులు") లేదా రాజా అంపటు, పాపౌవా గామ్ సియో ( "ది పాపువా నైన్ నెగెరి"), మాఫోరు సోవా రహా ( ది మాఫోరు "ఫోర్ సోవా") గా ఏర్పాటు చేయడానికి పునర్వ్యవస్థీకరించారు. ఈ పేరు పాపో ("ఏకీకరించడం"), యుఎ (నిరాకరణ) అనే పదాల నుండి వచ్చింది. దీని అర్థం "ఐక్యం కాదు". అంటే టిడోరు బాహ్య స్వాధీనం.^[1]^[4]^[5]

పాపువా అనే పదం తరచుగా మలయి పదం పాపువా లేదా పువా-పువా నుండి ఉద్భవించిందని అంటోను ప్లోగు నివేదించారు. దీని అర్థం "ఫ్రిజ్లీ-హెయిర్డు", దీనిని సూచిస్తుంది ద్వీప నివాసుల చాలా మందికి గిరజాల జుట్టు ఉంటుంది.^[6] అయితే 1993లో సోల్లెవిజ్ను గెల్ప్కే దీనిని ముందుగా ఉపయోగించినందున ఇది అసంభవమని భావించాడు. బదులుగా ఆయన దీనిని బైకు పదబంధం సప్ ఐ బబ్వా నుండి తీసుకున్నాడు. దీని అర్థం "సూర్యాస్తమయం క్రింద ఉన్న భూమి", రాజా అంపటు దీవులను సూచిస్తుంది.

పోర్చుగీసు స్పానిషు అన్వేషకులు స్పైసు దీవులు మీదుగా వచ్చినప్పుడు. వారు పాపువా అనే పేరును కూడా ఉపయోగించారు.^[1]^[7] అయితే 1545లో స్పానిషు అన్వేషకుడు యినిగో ఓర్టిజు డి రెటెజుతో ప్రారంభమైన పాశ్చాత్యులు, న్యూ గినియా అనే పేరును ఉపయోగించారు. ఎందుకంటే ద్వీపంలోని స్థానిక ప్రజలు, గినియా ప్రాంతం లోని ఆఫ్రికన్ల మధ్య సారూప్యత ఉంది.^[1] ఈ పేరు అనేక టోపోనిమ్సు భాగస్వామ్యాలలో ఒకటి. సారూప్యమైన వ్యుత్పత్తి శాస్త్రాలు, చివరికి "నల్లజాతీయుల భూమి" లేదా ఇలాంటి అర్థాలు.

జాకబు లే మైరు విల్లెం షౌటెను ఆధ్వర్యంలో తరువాత వచ్చిన డచ్ వారు దీనిని షౌటెను ద్వీపం అని పిలిచారు. తరువాత వారు ఈ పేరును పాపువా ఉత్తర తీరంలో ఉన్న ద్వీపాలను, షౌటెను దీవులు లేదా బియాకు ద్వీపాన్ని సూచించడానికి మాత్రమే ఉపయోగించారు. డచ్ వారు డచ్ ఈస్టు ఇండీసులో భాగంగా ప్రధాన ద్వీపాన్ని వలసరాజ్యం చేసినప్పుడు, వారు దానిని నియువు గినియా అని పిలిచారు.^[1]

ఇరియన్ అనే పేరు ఇండోనేషియా భాషలో ద్వీపం మరియు ఇండోనేషియా ప్రావిన్స్‌ను సూచించడానికి ఉపయోగించబడింది, దీనిని ఇరియన్ బరత్ (పశ్చిమ ఇరియన్) ప్రావిన్స్ మరియు తరువాత ఇరియన్ జయ ప్రావిన్సు అని పిలుస్తారు. "పాపువా" అనే పదం ప్రతికూల సంబంధం కారణంగా కొత్త పేరును నిర్ణయించడానికి గవర్నరు జెపి వాన్ ఈచోడు ఆధ్వర్యంలో సోగోరో అట్మోప్రసోడ్జో జయపురాలోని టోబాటిలో జరిగిన గిరిజన కమిటీ సమావేశంలో ఇరియను అనే పేరు సూచించబడింది. కమిటీ నాయకుడు ఫ్రాన్సు కైసిపో, ఈ పేరును మాన్సు‌రెను కొరేరి పురాణాల నుండి సూచించారు. ఇరి-యాన్ బియాకు ద్వీపం, బియాకు భాష నుండి అంటే "వేడి భూమి" (వాతావరణాన్ని సూచిస్తుంది). కానీ "ఇరియను" అంటే కొత్త యుగంలోకి ప్రవేశిస్తున్న భూమికి రూపకంగా వేడి ప్రక్రియ అని అర్థం. సెరుయి‌లో ఇరి-ఆన్ ("ల్యాండు-నేషను") అంటే "జాతి స్తంభం" అని అర్థం అయితే మెరౌకేలో ఇరి-ఆన్ ( "ఉన్నత-దేశం") అంటే "ఉద్భవిస్తున్న స్ఫూర్తి" లేదా "ఎదగడం" అని అర్థం.^[8]^[9] ఈ పేరును 1945లో ఫ్రాన్సు కైసిపో సోదరుడు మార్కసు కైసిపో ప్రచారం చేశారు.^[10] ఈ పేరును తరువాత కోరినసు క్రే రాజకీయం చేశారు.^[11] మార్థెను ఇండే, ప్సిలాసు పాపరే, ఇండోనేషియా బ్యాకు‌రోనిం ఇకుట్ రిపబ్లిక్ ఇండోనేషియా యాంటీ నెదర్‌ల్యాండ్ ("రిపబ్లిక్కు ఆఫ్ ఇండోనేషియాలో చేరండి") ^[8]^[12] ఇరియను అనే పదాన్ని 1972లో కొంతవరకు ఉపయోగించారు.^[13] ఈ పేరు 2001 వరకు ఉపయోగించబడింది. ఆ తర్వాత పాపువా అనే పేరును మళ్ళీ ద్వీపం ప్రావిన్సు కోసం ఉపయోగించారు. మొదట స్థానికులు ఇష్టపడే ఇరియను అనే పేరును ఇప్పుడు ఇండోనేషియా ప్రభుత్వం విధించిన పేరుగా పరిగణిస్తారు.^[3]

భౌగోళికం

న్యూ గినియా అనేది భూమధ్యరేఖకు దక్షిణంగా ఆస్ట్రేలియను ప్రధాన భూభాగం ఉత్తరాన ఉన్న ఒక ద్వీపం. ఇది పశ్చిమాన అరాఫురా సముద్రం, తూర్పున టోర్రెసు జలసంధి, కోరలు సముద్రం ద్వారా వేరుచేయబడింది. కొన్నిసార్లు ఇండోనేషియా ద్వీపసమూహం, తూర్పు చివరన ఉన్న ద్వీపంగా పరిగణించబడుతుంది. ఇది ఆస్ట్రేలియా టాపు ఎండు, కార్పెంటారియా గల్ఫు కేపు యార్కు ద్వీపకల్పం ఉత్తరాన, బిస్మార్కు ద్వీపసమూహం, సోలమన్ దీవుల ద్వీపసమూహం పశ్చిమాన ఉంది.

రాజకీయంగా ద్వీపం పశ్చిమ భాగం ఆరు ఇండోనేషియా ప్రావిన్సులను కలిగి ఉంది: పాపువా, మధ్య పాపువా, హైలాండు పాపువా, దక్షిణ పాపువా, పశ్చిమ పాపువా, నైరుతి పాపువా. తూర్పు అర్ధభాగం పాపువా న్యూ గినియా దేశ ప్రధాన భూభాగాన్ని ఏర్పరుస్తుంది.

న్యూ గినియా ఆకారాన్ని తరచుగా స్వర్గ పక్షి (ఈ ద్వీపానికి చెందినది)తో పోల్చారు, దీని ఫలితంగా ద్వీపం రెండు తీవ్రతలకు సాధారణ పేర్లు వచ్చాయి: వాయవ్యంలో బర్డ్సు హెడ్ ద్వీపకల్పం (డచ్‌లో వోగెల్‌కాప్, ఇండోనేషియాలో కేపాలా బురుంగ్; డోబెరాయ్ ద్వీపకల్పం అని కూడా పిలుస్తారు), ఆగ్నేయంలో బర్డ్స్ టెయిలు ద్వీపకల్పం (పాపువాను ద్వీపకల్పం అని కూడా పిలుస్తారు)

తూర్పు-పశ్చిమ పర్వతాల వెన్నెముక, న్యూ గినియా హైలాండ్సు, న్యూ గినియా భౌగోళికాన్ని ఆధిపత్యం చేస్తుంది. ఇది ద్వీపం అంతటా 1,600 కి.మీ. (1,000 మై.) వరకు విస్తరించి ఉంది. 4,000 మీ. (13,100 అ.) కంటే ఎక్కువ పర్వతాలు ఉన్నాయి. ద్వీపం పశ్చిమ భాగంలో ఓషియానియాలోని ఎత్తైన పర్వతాలు ఉన్నాయి. దాని ఎత్తైన ప్రదేశం పంకాకు జయ. ఇది 4,884 m (16,023 ft) ఎత్తుకు చేరుకుంటుంది. వృక్ష రేఖ దాదాపు 4,000 మీ. (13,100 అ.) ఎత్తులో ఉంది. ఎత్తైన శిఖరాలు భూమధ్యరేఖ హిమానీనదాలు కలిగి ఉన్నాయి—ఇవి కనీసం 1936 నుండి తిరోగమనంగా ఉన్నాయి.^[14]^[15]^[16] అనేక ఇతర చిన్న పర్వత శ్రేణుల మధ్య శ్రేణుల ఉత్తర, పశ్చిమాన సంభవిస్తాయి. ఎత్తైన ప్రదేశాలలో తప్ప, చాలా ప్రాంతాలు ఏడాది పొడవునా వెచ్చని తేమతో కూడిన వాతావరణాన్ని కలిగి ఉంటాయి. ఈశాన్య రుతుపవనాల సీజను‌తో సంబంధం ఉన్న కొన్ని కాలానుగుణ వైవిధ్యాలతో మరొక ప్రధాన ఆవాస లక్షణం విస్తారమైన దక్షిణ, ఉత్తర లోతట్టు ప్రాంతాలు. వందల కిలోమీటర్లు విస్తరించి ఉన్న వీటిలో లోతట్టు వర్షారణ్యాలు, విస్తృతమైన చిత్తడి నేలలు, సవన్నా గడ్డి భూములు, ప్రపంచంలోని అతిపెద్ద మడ అడవులలో కొన్ని ఉన్నాయి. దక్షిణ లోతట్టు ప్రాంతాలు లోరెంట్జు నేషనలు పార్కు ప్రదేశం (ఇది యునెస్కో ప్రపంచ వారసత్వ ప్రదేశం) ఉన్నాయి. ఉత్తర లోతట్టు ప్రాంతాలు ప్రధానంగా పశ్చిమ వైపున మాంబెరామో నది, దాని ఉపనదుల ద్వారా, తూర్పు వైపున సెపికు ద్వారా పారుదల పొందుతాయి. దక్షిణాన ఉన్న మరింత విశాలమైన లోతట్టు ప్రాంతాలు పెద్ద సంఖ్యలో నదుల ద్వారా పారుతాయి. ప్రధానంగా పశ్చిమాన డిగులు, తూర్పున ఫ్లై నదులు ప్రవహిస్తున్నాయి. ఆఫ్షోరు‌లోని అతిపెద్ద ద్వీపం డోలకు డిగులు నదీముఖద్వారం సమీపంలో ఉంది. ఇది "క్రీక్" అని పిలువబడే ఇరుకైన జలసంధి ద్వారా వేరు చేయబడింది.

న్యూ గినియాలో ప్రపంచంలోని అనేక రకాల పర్యావరణ వ్యవస్థలు ఉన్నాయి: హిమనదీయం, ఆల్పైను టండ్రా, సవన్నా, పర్వత, లోలాండు వర్షారణ్యాలు, మడ అడవులు, తడి నేలలు, సరస్సు నది పర్యావరణ వ్యవస్థలు, సముద్ర గడ్డి గ్రహం మీద అత్యంత ధనిక పగడపు దిబ్బలు ఉన్నాయి.

న్యూ గినియా హైలాండ్సు వ్యవస్థ మొత్తం పొడవు న్యూ గినియా గుండా విస్తారమైన వాటరు‌షెడు‌గా వెళుతుంది. ఉత్తర నదులు పసిఫికు మహాసముద్రంలోకి, దక్షిణ నదులు అరాఫురా సముద్రం, పాపువా గల్ఫులోకి ప్రవహిస్తాయి. ఉత్తరం వైపున, అతిపెద్ద నదులు మాంబెరామో, సెపికు, రాము.మాంబెరామో రెండు పెద్ద లోతట్టు నదుల సంగమం నుండి పుట్టింది. తారికి పశ్చిమం నుండి తూర్పుకు, తారిటాటు తూర్పు నుండి వస్తుంది. ఈ నదులు భారీ అంతర్గత అవరోహణలతో చిత్తడి నేలల గుండా వంగి తరువాత విలీనం అవుతాయి. ఈ విధంగా ఏర్పడిన మాంబెరామో తీరప్రాంత పర్వతాలను చీల్చుకుని సముద్రాన్ని చేరుకుంటుంది. మాంబెరామో నది ప్రయాణంలో మెరైను జలపాతాలను సృష్టింస్తుంది. సేపికు చాలా ముఖ్యమైన నది. అదేవిధంగా ఇది విశాలమైన కొలను నుండి నీటిని సేకరిస్తుంది. ఇది విక్టరు ఇమాన్యుయేలు శ్రేణి నుండి నదీముఖద్వారం వరకు 1,100 కిలోమీటర్ల దూరం ప్రయాణిస్తుంది. ఇది న్యూ గినియాలో పొడవైన నదిగా గుర్తించబడుతుంది. వంపుతిరిగిన, బురదమయమైన, నిదానమైన నదిలో 500 కి.మీ. దూరం ప్రయాణించవచ్చు. రాము 650 కి.మీ. పొడవున్న నది. దీని దిగువ భాగం నౌకాయానానికి అనుకూలంగా ఉంటుంది. కానీ దాని ఎగువ ప్రవాహం ఎక్కువగా ఉండి వేగంగా ప్రవహిస్తుంది. నది శక్తిని కైనాంటు నగరానికి సమీపంలో ఉన్న ఒక విద్యుత్తు ప్లాంటు ఉపయోగిస్తుంది.

దక్షిణం వైపున అత్యంత ముఖ్యమైన నదులు పులావు, డిగులు, ఫ్లై, కికోరి, పురారి. ద్వీపం పశ్చిమ భాగంలో అతిపెద్ద నది డిగులు. ఇది 4,700 మీటర్ల ఎత్తుకు పెరిగే స్టారు పర్వతాల నుండి ఉద్భవించింది. తీర మైదానం వందల కిలోమీటర్ల వెడల్పు గల చిత్తడి ప్రపంచంతో సరిహద్దులుగా ఉంది. ద్వీపంలోని సారవంతమైన కొండలు, పర్వతాలకు డిగులు ప్రధాన రవాణా మార్గం. ఫ్లై నది డిగులు తూర్పు శాఖల సమీపంలో జన్మించింది. దీనికి ఇంగ్లీషు రాయలు ఫ్లీటు ఓడలలో ఒకదాని పేరు పెట్టారు. ఇది 1845లో నది ముఖద్వారంలోకి మొదట ప్రయాణించింది. నది మొత్తం పొడవు 1,050 కి.మీ.. చిన్న పడవలు నదిపై 900 కి.మీ. ప్రయాణించగలవు. ద్వీపాలుగా విడిపోయే నదీముఖద్వారం విభాగం 70 కి.మీ వెడల్పు ఉంటుంది. సముద్రపు అలలు 300 కిలోమీటర్ల వరకు ప్రభావం చూపుతాయి. ఫ్లై ఉపనది అయిన స్ట్రికు‌ల్యాండు అడవి లోయల ద్వారా పాపువాను మైదానాన్ని చేరుకుంటుంది. ఫ్లై, స్ట్రికు‌ల్యాండు కలిసి న్యూ గినియాలో అతిపెద్ద నదిని ఏర్పరుస్తాయి. పాపువా గల్ఫులోకి ప్రవహించే అనేక నదులు ఒకే డెల్టా కాంప్లెక్సు‌ను ఏర్పరుస్తాయి. 2,000–10,000 మి.మీ. వార్షిక వర్షపాతం కారణంగా ద్వీపంలోని నదులు నీటితో చాలా సమృద్ధిగా ఉంటాయి. ఒక చిన్న లెక్క ప్రకారం న్యూ గినియా నది సముద్రంలోకి సుమారు 1,500 కి.మీ³/a (48,000 m³/s) నీటిని తీసుకువెళుతుంది. ఆస్ట్రేలియాలోని అన్ని నదుల కంటే ఫ్లై ఒంటరిగా 238 కి.మీ³/a (7,500 m³/s) ఎక్కువ నీటిని తీసుకువెళుతుంది.^[17]

పరిసరాలతో సంబంధం

న్యూ గినియా ద్వీపం మలయి ద్వీపసమూహంకి తూర్పున ఉంది. ఇది కొన్నిసార్లు గ్రేటరు ఇండో-ఆస్ట్రేలియను ద్వీపసమూహంలో భాగంగా చేర్చబడుతుంది.^[18] భౌగోళికంగా ఇది ఆస్ట్రేలియా మాదిరిగానే టెక్టోనికు ప్లేటులో భాగం. ప్రపంచ సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్నప్పుడు రెండు తీరప్రాంతాలను పంచుకున్నాయి (ఇవి ఇప్పుడు సముద్ర మట్టానికి 100 నుండి 140 మీటర్ల దిగువన ఉన్నాయి),^[19] సాహులు టెక్టోనికు ఖండంలో ఇప్పుడు మునిగిపోయిన భూములతో కలిపి^[20]^[21] గ్రేటరు ఆస్ట్రేలియా అని కూడా పిలుస్తారు.^[22] చివరి హిమనదీయ కాలం ముగిసిన తర్వాత ఇప్పుడు టోర్రెసు జలసంధిగా పిలువబడే ప్రాంతం వరదలకు గురైనప్పుడు రెండు భూభాగాలు విడిపోయాయి.

మానవశాస్త్రపరంగా, న్యూ గినియా మెలనేషియాలో భాగంగా పరిగణించబడుతుంది.^[23]

న్యూ గినియా దాని పొడి, చదునైన భూభాగంతో భిన్నంగా ఉంటుంది.^[24] తక్కువ సారవంతమైనది^[25]^[26] దాని అధిక వర్షపాతం, దాని క్రియాశీల అగ్నిపర్వత భూగర్భ శాస్త్రం ద్వారా దక్షిణ భూభాగం, ఆస్ట్రేలియా కంటే భిన్నంగా ఉంటుంది . అయినప్పటికీ రెండు భూభాగాలు వాలబీసు, పోసమ్సు, గుడ్లు పెట్టే ఏకశిలా తంతువు, ఎకిడ్నా, వంటి స్తనపురుగులతో సారూప్య జంతు జంతుజాలానికి నిలయంగా ఉంటుంది. గబ్బిలాలు, కొన్ని రెండు డజన్ల స్వదేశీ ఎలుకల జాతులు కాకుండా ^[27] మానవ పూర్వ స్వదేశీ ప్లాసెంటలు క్షీరదాలు లేవు. మానవ వలసరాజ్యంతో పందులు, అనేక అదనపు జాతుల ఎలుకలు, న్యూ గినియా పాడే కుక్క పూర్వీక జాతులు ప్రవేశపెట్టబడ్డాయి.

1970లకు ముందు, పురావస్తు శాస్త్రవేత్తలు ఒకే ప్లీస్టోసీను భూభాగాన్ని ఆస్ట్రలేసియా అనే పేరుతో పిలిచారు.^[20] అయితే ఈ పదం చాలా తరచుగా న్యూజిలాండ్ వంటి భూములను కలిగి ఉన్న విస్తృత ప్రాంతాన్ని సూచిస్తుంది. ఇవి ఒకే ఖండాంతర షెల్ఫు‌లో లేవు. 1970ల ప్రారంభంలో వారు ప్లీస్టోసీను ఖండానికి గ్రేటరు ఆస్ట్రేలియా అనే పదాన్ని ప్రవేశపెట్టారు.^[20] తర్వాత 1975 సమావేశంలో, తత్ఫలిత ప్రచురణలో^[21] వారు సాహులు అనే పేరును గతంలో ఉపయోగించిన దాని నుండి ఖండాన్ని కవరు చేయడానికి విస్తరించారు.^[20]

రాజకీయ విభాగాలు

న్యూ గినియా ద్వీపం ఉత్తర-దక్షిణ రేఖ వెంబడి దాదాపు సమాన భాగాలుగా రాజకీయంగా విభజించబడింది:

ద్వీపం పశ్చిమ భాగం 141°E రేఖాంశంకి పశ్చిమాన ఉంది. (పాపువా న్యూ గినియాకు చెందిన ఫ్లై నది తూర్పున ఉన్న ఒక చిన్న భాగం మినహా) గతంలో డచ్ కాలనీ, డచ్ ఈస్ట్ ఇండీసులో భాగం. వెస్టు న్యూ గినియా వివాదం తర్వాత ఇది ఇప్పుడు ఆరు ఇండోనేషియాn ప్రావిన్సులు:
- మనోక్వారీ రాజధానిగా పశ్చిమ పాపువా.
- జయపురా నగరం రాజధానిగా పాపువా.
- జయవిజయ రీజెన్సీ రాజధానిగా హైలాండు పాపువా.
- నబైరు రీజెన్సీ రాజధానిగా సెంట్రలు పాపువా.
- మెరౌకే రీజెన్సీ రాజధానిగా దక్షిణ పాపువా.
- సోరోంగు రాజధానిగా నైరుతి పాపువా
తూర్పు భాగం పాపువా న్యూ గినియా ప్రధాన భూభాగాన్ని ఏర్పరుస్తుంది, ఇది 1975 నుండి స్వతంత్ర దేశంగా ఉంది. ఇది గతంలో ఆస్ట్రేలియాచే పాలించబడే పాపువా, న్యూ గినియా భూభాగం, ట్రస్టు టెరిటరీ ఆఫ్ న్యూ గినియా (ఈశాన్య త్రైమాసికం, గతంలో జర్మనీ న్యూ గినియా), పపువా భూభాగం (ఆగ్నేయ త్రైమాసికం) ఉన్నాయి. పాపువా న్యూ గినియాలోని మూడు నాలుగు ప్రాంతాలు న్యూ గినియా ద్వీపంలోని భాగాలు:
- దక్షిణ, పశ్చిమ, గల్ఫు, సెంట్రలు, ఓరో (ఉత్తర), మిల్నే బే ప్రావిన్సులను కలిగి ఉంటుంది.
- హైలాండ్సు, సదరను హైలాండ్సు, హెలా ప్రావిన్సు, జివాకా ప్రావిన్సు, ఎంగా ప్రావిన్సు, వెస్ట్రను హైలాండ్సు, సింబు, తూర్పు హైలాండ్సు ప్రావిన్సులను కలిగి ఉంటుంది.
- మోమాసు, మొరాబు, మడాంగు, తూర్పు సెపికు, సాండౌను (పశ్చిమ సెపికు) ప్రావిన్సులను కలిగి ఉంటుంది.

జనాభా

జనాభా ప్రకారం న్యూ గినియా (పాపువా)లోని 10 అతిపెద్ద నగరాలు మరియు పట్టణాలు

ర్యాంక్	నగరం	జనాభా	దేశం
1	జయపురా	414,862	Indonesia
2	పోర్టు మోర్స్బై	383,000	Papua New Guinea
3	సొరంగు	294,978	Indonesia
4	తిమిక	142,909	Indonesia
5	మనోక్వారీ	107,325	Indonesia
6	లీ	104,000	Papua New Guinea
7	మెరౌకె	102,351	Indonesia
8	నబిరె	99,848	Indonesia
9	సెంతని	71,174	Indonesia
10	వమెనా	66,080	Indonesia

ప్రజలు

న్యూ గినియా ద్వీపం ప్రస్తుత జనాభా సుమారు పదిహేను మిలియన్లు. క్రీస్తుపూర్వం 50,000 నుండి మానవులు ఈ ద్వీపంలో నిరంతరం నివసించి ఉండవచ్చని పురావస్తు ఆధారాలు సూచిస్తున్నాయి.^[28]^[29] బహుశా 60,000 సంవత్సరాల క్రితం నాటి మొదటి స్థిరనివాసం ఉన్నట్లు ప్రతిపాదించబడింది. ఈ ద్వీపంలో ప్రస్తుతం దాదాపు వెయ్యి విభిన్న గిరిజన సమూహాలు, దాదాపు సమాన సంఖ్యలో ప్రత్యేక భాషలు ఉన్నాయి. ఇది న్యూ గినియాను ప్రపంచంలోనే అత్యంత భాషా వైవిధ్యభరితమైన ప్రాంతంగా చేస్తుంది. ఎథ్నోలాగు 14వ ఎడిషను పాపువా న్యూ గినియా 826 భాషలను, వెస్ట్రన్ న్యూ గినియా 257 భాషలను జాబితా చేస్తుంది. మొత్తం 1073 భాషలు, 12 భాషలు అతివ్యాప్తి చెందుతాయి.వాటిని రెండు గ్రూపులుగా విభజించవచ్చు, ఆస్ట్రోనేషియను భాషలు, మిగిలినవన్నీ పాపువాను భాషలు క్యాచ్-ఆల్ వర్గంలో ఉంచబడ్డాయి. వీటిలో చాలా వరకు సంబంధం లేనివి.^[30]

విభజన కేవలం భాషాపరమైనది కాదు; సమాజాలలో యుద్ధంనికి ఇల్లు పరిణామం ఒక అంశంగా ఉంది: స్త్రీలు, పిల్లల ఒకే కుటుంబంగా ఉండే గృహాలకు దూరంగా వయోజన పురుషుల సమూహాలకు ప్రత్యేక గృహాలు నిర్మించబడడం కూడా కారణంగా ఉంది. ఆగ్నేయాసియా, ఓషియానియాలోని ఇతర ప్రజల మాదిరిగా సమూహాల మధ్య పంది ఆధారిత వ్యాపారం, పంది ఆధారిత విందులు ఒక సాధారణ సంప్రదాయంగా ఉంది. చాలా పాపువాను సమాజాలు వ్యవసాయాన్ని అభ్యసిస్తాయి. దీనికి అదనంగా వీరికి వేట, సేకరణకూడా ఆచరణలో ఉంది.

ప్రస్తుత ఆధారాలు పాపువాన్లు (వీరు ద్వీపంలోని ఎక్కువ మంది ప్రజలు) న్యూ గినియాలోని తొలి మానవ నివాసుల వారసులని సూచిస్తున్నాయి. ఈ అసలు నివాసులు మొదట చివరి హిమనదీయ కాలంలో న్యూ గినియాకు వచ్చారు. ఆ ద్వీపం భూ వంతెన ద్వారా ఆస్ట్రేలియను ఖండానికి అనుసంధానించబడి సాహులు భూభాగాన్ని ఏర్పరిచింది. ఈ ప్రజలు కనీసం 40,000 సంవత్సరాల క్రితం వాలసియా, సుందలాండు (ప్రస్తుత మలయి ద్వీపసమూహం) ద్వీపాల నుండి (కుదించబడిన) సముద్రం ముందుకు విస్తరించింది.

పూర్వీకుల ఆస్ట్రోనేషియను ప్రజలు దాదాపు 3,500 సంవత్సరాల క్రితం ఆగ్నేయాసియా నుండి క్రమంగా సముద్రయాన వలసలో భాగంగా వచ్చారని నమ్ముతారు. బహుశా తైవాన్‌ నుండి వచ్చి ఉండవచ్చని భావిస్తున్నారు. ఆస్ట్రోనేషియను మాట్లాడే ప్రజలు న్యూ గినియాకు ఉత్తరం, తూర్పున ఉన్న అనేక ఆఫ్షోరు దీవులను వలసరాజ్యంగా స్వాధీనం చేసుకున్నారు. ఉదాహరణకు న్యూ ఐర్లాండు న్యూ బ్రిటను, ప్రధాన ద్వీపం తీరప్రాంత అంచులలో కూడా కొన్ని ప్రదేశాలలో స్థిరనివాసాలు ఏర్పడ్డాయి. పదివేల సంవత్సరాలుగా న్యూ గినియాలో మానవ నివాసం చాలా వైవిధ్యానికి దారితీసింది. ఇది ఆస్ట్రోనేషియన్ల తరువాత రాక, ట్రాన్సు‌మైగ్రేషను వంటి సంఘటనల ద్వారా యూరోపియను, ఆసియా స్థిరనివాసాల ఇటీవలి చరిత్ర ద్వారా మరింత పెరిగింది.

క్రైస్తవ మతం, సాంప్రదాయ విశ్వాస వ్యవస్థలతో పాటు, న్యూ గినియాలోని కొన్ని ప్రాంతాలలో ముఖ్యంగా ఫక్ఫాకు, సోరోంగు వంటి ప్రాంతాలలో ఇస్లామికు సమాజాలు మతాంతర సహకారాన్ని ప్రోత్సహించడం, శాంతి, సహనం సంప్రదాయాలను నిర్వహించడంలో ప్రసిద్ధి చెందాయి.^[31]

న్యూ గినియాలోని పెద్ద ప్రాంతాలను శాస్త్రవేత్తలు, మానవ శాస్త్రవేత్తలు ఇంకా అన్వేషించాల్సి ఉంది. పశ్చిమ పాపువా అనే ఇండోనేషియా ప్రావిన్సు సుమారు 44 సంపర్కం లేని గిరిజన సమూహాలుకు నిలయంగా ఉంది.^[32]

జీవవైవిధ్యం - జీవావరణ శాస్త్రం

సుమారు 7,86,000 కిమీ² ఉష్ణమండల భూమితో - భూమి ఉపరితలంలో ఒక శాతం (0.5%) లో సగం కంటే తక్కువ - న్యూ గినియా అపారమైన జీవవైవిధ్యం కలిగి ఉంది. ఇది గ్రహం మీద ఉన్న మొత్తం జాతులలో 5 - 10 శాతం మధ్య ఉంటుంది. ఈ శాతం యునైటెడు స్టేట్సు లేదా ఆస్ట్రేలియాలో కనిపించే వాటికి సమానం. న్యూ గినియా జాతులలో అధిక శాతం స్థానిక, వేల సంఖ్యలో ఇప్పటికీ శాస్త్రానికి తెలియదు: బహుశా 2,00,000 కంటే ఎక్కువ కీటకాల జాతులు, 11,000 - 20,000 మధ్య వృక్ష జాతులు, 650 కంటే ఎక్కువ నివాస పక్షి జాతులు. ఈ జాతులలో ఎక్కువ భాగం, కనీసం వాటి మూలం పరంగా, ఆస్ట్రేలియా ఖండంతో పంచుకోబడ్డాయి. ఇది ఇటీవలి భౌగోళిక కాలం వరకు అదే భూభాగంలో భాగంగా ఉండేది (ఒక అవలోకనం కోసం ఆస్ట్రేలియా-న్యూ గినియా చూడండి). ఈ ద్వీపం చాలా పెద్దది కాబట్టి దాని జీవసంబంధమైన విశిష్టత పరంగా దీనిని 'దాదాపు ఖండం'గా పరిగణిస్తారు.

1998 నుండి 2008 వరకు పరిరక్షకులు న్యూ గినియాలో 218 మొక్కలు, 43 సరీసృపాలు, 12 క్షీరదాలు, 580 అకశేరుకాలు, 134 ఉభయచరాలు, 2 పక్షులు మరియు 71 చేపలు సహా 1,060 కొత్త జాతులను గుర్తించారు.^[33] 2011 - 2017 మధ్య పరిశోధకులు న్యూ గినియాలో గతంలో నమోదు చేయని 465 మొక్క జాతులను వివరించారు.^[34] 2019 నాటికి న్యూ గినియా - మలుకు దీవులలోని ఇండోనేషియా భాగం 9,518 జాతుల వాస్కులరు మొక్కలను కలిగి ఉందని అంచనా వేయబడింది. వాటిలో 4,380 స్థానికంగా ఉంటాయి. 2020లో 99 మంది నిపుణుల బృందం నిర్వహించిన అంతర్జాతీయ అధ్యయనంలో న్యూ గినియా, దాని అనుబంధ ద్వీపాలకు (అరు దీవులు, బిస్మార్క్ ద్వీపసమూహం, డి'ఎంట్రెకాస్టియాక్స్ దీవులు, లూసియాడు ద్వీపసమూహం) 1,742 జాతులు, 264 వాస్కులరు మొక్కల కుటుంబాలకు ప్రాతినిధ్యం వహించే 13,634 జాతులు జాబితా చేయబడ్డాయి, ఇది మడగాస్కర్ (11,488), బోర్నియో (11,165), జావా (4,598), ఫిలిప్పీన్స్ (9,432) లను అధిగమించి ప్రపంచంలోనే అత్యంత పుష్ప వైవిధ్యభరితమైన ద్వీపంగా నిలిచింది.^[35]

జీవభౌగోళిక శాస్త్రం ప్రకారం, న్యూ గినియా ఇండోమలయ రాజ్యంలో కాకుండా ఆస్ట్రేలేసియనులో భాగం అయినప్పటికీ న్యూ గినియా వృక్షజాలం దాని జంతుజాలం కంటే ఆసియాతో చాలా ఎక్కువ అనుబంధాలను కలిగి ఉంది. ఇది అధికంగా ఆస్ట్రేలియను. వృక్షశాస్త్రపరంగా, న్యూ గినియా మలేసియాలో భాగంగా పరిగణించబడుతుంది. ఇది ఇండోనేషియా అంతటా మలయి ద్వీపకల్పం నుండి న్యూ గినియా, తూర్పు మెలనేసియను దీవులు వరకు విస్తరించి ఉన్న ఒక పుష్ప ప్రాంతం. న్యూ గినియా వృక్షజాలం ఆసియాలో మూలాలు కలిగిన అనేక ఉష్ణమండల వర్షారణ్య జాతుల మిశ్రమం, సాధారణంగా ఆస్ట్రేలేసియను వృక్షజాలంతో కలిసి ఉంటుంది. సాధారణ దక్షిణ అర్ధగోళ వృక్షజాలంలో కోనిఫెరు పోడోకార్పసు వర్షారణ్య ఉద్భవిస్తున్న అరౌకారియా అగాథిసు, అలాగే చెట్టు ఫెర్ను యూకలిప్టసు అనేక జాతులు ఉన్నాయి.

న్యూ గినియాలో 284 జాతులు, ఆరు రకాల క్షీరదాలు ఉన్నాయి: మోనోట్రీమ్సు, మూడు ఆర్డర్లు మార్సుపియల్సు, ఎలుకలు, గబ్బిలం; 195 క్షీరద జాతులు (69%) స్థానికమైనవి. న్యూ గినియాలో 578 జాతుల సంతానోత్పత్తి పక్షులు ఉన్నాయి. వీటిలో 324 జాతులు స్థానికమైనవి. ద్వీపంలోని కప్పజాతుల గురించిన పరిశీలన ఇప్పటి వరకు పేలవంగానే ఉంది. మొత్తం 282 జాతులు ఉన్నాయి. కానీ అన్ని జాతులు నమోదు చేయబడినప్పుడు ఈ సంఖ్య రెట్టింపు లేదా మూడు రెట్లు పెరుగుతుందని అంచనా. న్యూ గినియాలో పగడపు జీవుల గొప్ప వైవిధ్యం ఉంది. 1,200 జాతుల చేపలు కనుగొనబడ్డాయి. అలాగే దాదాపు 600 జాతుల రీఫు-బిల్డింగు పగడాలు - రెండోది ప్రపంచంలోని తెలిసిన మొత్తంలో 75 శాతానికి సమానం. మొత్తం పగడపు ప్రాంతం వాయవ్య న్యూ గినియాలోని ఒక ద్వీపకల్పంలో 18 మిలియన్ల హెక్టార్లను కలిగి ఉంది.

2020 నాటికి, న్యూ గినియా పశ్చిమ భాగం, పాపువా, పశ్చిమ పాపువా, ఉపగ్రహ డేటా ప్రకారం, ద్వీపం ప్రాథమిక అడవిలో 54% ద్వీపం మొత్తం చెట్ల కవరు‌లో దాదాపు 51% కలిగి ఉన్నాయి.^[36]

పర్యావరణ ప్రాంతాలు

భూసంబంధ

ప్రకృతి కోసం ప్రపంచ నిధి ప్రకారం, న్యూ గినియాను పన్నెండు భూసంబంధ పర్యావరణ ప్రాంతంలుగా విభజించవచ్చు:^[37]

మధ్య శ్రేణి పర్వత వర్షారణ్యాలు
మధ్య శ్రేణి ఉప-ఆల్పైను గడ్డి భూములు
హువాను ద్వీపకల్ప పర్వత వర్షారణ్యాలు
న్యూ గినియా మడ అడవులు
ఉత్తర న్యూ గినియా లోతట్టు వర్షాధారాలు, మంచినీటి చిత్తడి అడవులు
ఉత్తర న్యూ గినియా మోంటనే వర్షారణ్యాలు
ఆగ్నేయ పాపువాన్ వర్షారణ్యాలు
దక్షిణ న్యూ గినియా లోతట్టు వర్షారణ్యాలు
దక్షిణ న్యూ గినియా లోతట్టు వర్షారణ్యాలు
ట్రాన్సు-ఫ్లై సవన్నా గడ్డి భూములు
వోగెల్కోపు పర్వత వర్షారణ్యాలు
వోగెల్కోపు-అరు లోతట్టు వర్షారణ్యాలు

మంచినీరు

ప్రకృతి కోసం ప్రపంచ నిధి, ప్రకృతి పరిరక్షణ న్యూ గినియాను ఐదు మంచినీటి పర్యావరణ ప్రాంతంలుగా విభజించింది:^[38]

వోగెలు‌కాపు–బాంబెరై
న్యూ గినియా నార్తు కోస్టు
న్యూ గినియా సెంట్రలు పర్వతాలు
నైరుతి న్యూ గినియా–ట్రాన్సు-ఫ్లై లోలాండు
పాపువాను ద్వీపకల్పం

మెరైను

న్యూ గినియా సరిహద్దులో ఉన్న సముద్రాలలో డబల్యూడబల్యూఎఫ్, నేచరు కన్జర్వెన్సీ అనేక మెరైను ఎకోరీజియనులను గుర్తించాయి:^[39]

పాపువా
అరాఫురా సముద్రం
బిస్మార్కు సముద్రం
సోలమను సముద్రం
ఆగ్నేయ పాపువా న్యూ గినియా
పాపువా గల్ఫు

చరిత్ర

ప్రారంభ చరిత్ర

పురావస్తు ఆధారాలు మానవులు న్యూ గినియాకు బహుశా 60,000 సంవత్సరాల క్రితం వచ్చారని సూచిస్తున్నాయి. అయితే ఇది చర్చలో ఉంది.^[40]^[41] వారు బహుశా చివరి హిమనదీయ కాలం సమయంలో ఆగ్నేయాసియా నుండి సముద్రం ద్వారా వచ్చారు. ఆ సమయంలో సముద్రం తక్కువగా, ద్వీపాల మధ్య దూరాలు తక్కువగా ఉన్నాయి.

పాపువాను ప్రజలు బహుశా వారసులని భావించే మొదటి నివాసితులు న్యూ గినియా స్థానిక ప్రజలు, పర్యావరణాల శ్రేణికి అనుగుణంగా మరియు కాలక్రమేణా, తెలిసిన తొలి వ్యవసాయాలలో ఒకదాన్ని అభివృద్ధి చేశారు. పాపువా న్యూ గినియాలోని ఎత్తైన ప్రాంతాలలో పురాతన నీటిపారుదల వ్యవస్థల రూపంలో ఈ వ్యవసాయ వ్యవస్థ అవశేషాలను పురావస్తు శాస్త్రవేత్తలు అధ్యయనం చేస్తున్నారు. ఎత్తైన ప్రాంతాలు వ్యవసాయానికి తొలి, స్వతంత్ర కేంద్రంగా ఉండేవని పరిశోధనలు సూచిస్తున్నాయి, నీటిపారుదల కనీసం 10,000 సంవత్సరాల క్రితం నాటిదని ఆధారాలు ఉన్నాయి.^[42] చెక్కను న్యూ గినియాలో క్రీ.పూ 6000 ప్రాంతంలో సాగు చేశారు.^[43] న్యూ గినియా హైలాండ్సు తోటలు పురాతనమైనవి, ఇంటెన్సివు పెర్మాకల్చరులు, అధిక జనాభా సాంద్రత, చాలా ఎక్కువ వర్షపాతం (సంవత్సరానికి 10,000 మిమీ (సంవత్సరానికి 400 అంగుళాలు)), భూకంపాలు, కొండ ప్రాంతాలు, అప్పుడప్పుడు మంచుకు అనుగుణంగా ఉంటాయి. సంక్లిష్ట నీటిపారుదల వ్యవస్థలతో కూడిన టెర్రసు‌ల మీద సంక్లిష్టమైన పసరిక భూములు, పంట భ్రమణాలు, దున్నడం ఉపయోగిస్తారు. పాశ్చాత్య వ్యవసాయ శాస్త్రవేత్తలు ఇప్పటికీ అన్ని పద్ధతులను అర్థం చేసుకోలేరు. స్థానిక తోటమాలి కొన్ని పంటలను పెంచడంలో చాలా మంది శాస్త్రీయ రైతుల కంటే సమానంగా లేదా అంతకంటే ఎక్కువ విజయవంతమయ్యారని గుర్తించబడింది.^[44] పశ్చిమ యూరోపియన్ల కంటే చాలా ముందుగానే న్యూ గినియా తోటమాలి పంట భ్రమణాన్ని కనుగొన్నారని ఆధారాలు ఉన్నాయి.^[45] న్యూ గినియా పెర్మాకల్చరు ప్రత్యేక లక్షణం కాసువారినా ఒలిగోడాను సిల్వికల్చరు, ఇది పొడవైన, దృఢమైన స్థానిక ఇనుపచెట్టు చెట్టు, కలప, ఇంధనం కోసం ఉపయోగించడానికి అనుకూలంగా ఉంటుంది. నత్రజనిని స్థిరీకరించే వేర్లు ఉంటాయి. పుప్పొడి అధ్యయనాలు ఇది తీవ్రమైన అటవీ నిర్మూలన పురాతన కాలంలో దత్తత తీసుకోబడిందని చూపిస్తుంది.

ఇటీవలి సహస్రాబ్దాలలో, న్యూ గినియా తీరాలకు మరొక తరంగం వచ్చింది. వీరు ఆస్ట్రోనేసియను ప్రజలు, వీరు తైవాన్ నుండి ఆగ్నేయ ఆసియా ద్వీపసమూహం ద్వారా వ్యాపించి మార్గంలో అనేక ద్వీపాలను వలసరాజ్యం చేశారు. ఆస్ట్రోనేసియను ప్రజలు సాంకేతికత, నైపుణ్యాలను సముద్ర ప్రయాణానికి బాగా అలవాటు చేసుకున్నారు. ఆస్ట్రోనేసియను భాష మాట్లాడే ప్రజలు న్యూ గినియా తీరప్రాంతాలు, దీవులలో చాలా వరకు ఉన్నారు. వారు పందులు, కుక్కలను కూడా పరిచయం చేశారు. ఈ ఆస్ట్రోనేషియను వలసదారులను సుమాత్రా, జావా నుండి బోర్నియో, సులవేసి వరకు అలాగే తీరప్రాంత న్యూ గినియా వరకు ఉన్న ఆగ్నేయాసియా ద్వీపకల్పంలోని చాలా మంది ప్రజల పూర్వీకులుగా భావిస్తారు.

^[46]

వలసరాజ్యాలకు ముందు చరిత్ర

ద్వీపం పశ్చిమ భాగం ఆధునిక ఇండోనేషియాలోని ఇతర ప్రాంతాలలోని రాజ్యాలతో సంబంధం కలిగి ఉంది. నెగరకర్టగామా మజాపహితు ఉపనదిలో భాగంగా తూర్పు నుసంతారాలోని వానిను, స్రాను ప్రాంతాన్ని ప్రస్తావించింది. ఈ 'వానిను' ఫక్‌ఫాకు నగరానికి సమీపంలోని బొంబెరాయు ద్వీపకల్పంలో భాగమైన ఓనిను ద్వీపకల్పంతో గుర్తించబడింది.^[47]^[48] అయితే స్రాను' అనేది ఓనిను ద్వీపకల్పానికి దక్షిణంగా ఉన్న కోవియాయి ప్రాంతంగా గుర్తించబడింది.^[5] మలుకు దీవులలో ఉన్న టిడోరు సుల్తానులు ద్వీపంలోని వివిధ తీర ప్రాంతాల మీద సార్వభౌమత్వాన్ని ప్రకటించారు.^[49] టిడోరు పాలనలో ఈ కాలంలో ద్వీపం ప్రధాన ఎగుమతులు రెసిన్లు, సుగంధ ద్రవ్యాలు, బానిసలు, స్వర్గ పక్షి అత్యంత ఖరీదైన ఈకలు. 'హోంగి యుద్ధాలు' అని పిలువబడే నిరంతర సంఘర్షణ కాలంలో ప్రత్యర్థి గ్రామాలు లేదా రాజ్యాలు టిడోరు సుల్తాను పేరును కీర్తించాయి. సరిగ్గా, వారి ఉపనది బాధ్యతలను నెరవేర్చనందుకు శిక్షాత్మక దండయాత్రలకు లేదా వనరులు, ప్రతిష్ఠ మీద పోటీలకు అవకాశంగా.^[49] సుల్తాను నుకు, డచు వలసరాజ్యాలకు వ్యతిరేకంగా తిరుగుబాటు చేసిన అత్యంత ప్రసిద్ధ టిడోరు సుల్తాన్లలో ఒకరైన, తనను తాను "టిడోరు, పాపువా సుల్తాను" అని పిలిచాడు.^[50] 1780లలో తన తిరుగుబాటు సమయంలో ఆయన గెబే లోని తన స్థావరం నుండి మొలుక్కను, పాపువాను అధిపతుల నుండి, ముఖ్యంగా రాజా అంపాటు దీవుల నుండి విధేయతను కోరాడు. డచ్ టిడోరు‌ను లొంగదీసుకున్న తరువాత న్యూ గినియా పశ్చిమ భాగంలో అది పేర్కొన్న చాలా భూభాగం డచు ఈస్టు ఇండీసు‌లో భాగంగా డచు పాలనలోకి వచ్చింది.^[50]

యూరోపియన్ పరిచయం

న్యూ గినియాతో మొట్టమొదటి యూరోపియను పరిచయం 16వ శతాబ్దంలో పోర్చుగీసు, స్పానిషు నావికుల ప్రవేశంతో మొదలైంది. 1526-27లో పోర్చుగీసు అన్వేషకుడు జార్జ్ డి మెనెజెసు న్యూ గినియా పశ్చిమ కొనను చూసి దానికి ఇల్హాసు డాసు పాపువాసు అని పేరు పెట్టారు. 1528లో స్పానిషు నావిగేటరు అల్వరో డి సావేద్రా కూడా టిడోరు నుండి న్యూ స్పెయిన్‌కి తిరిగి రావడానికి ప్రయత్నించినప్పుడు దాని దృశ్యాన్ని రికార్డు చేశాడు. 1545లో స్పానియార్డు ఇనిగో ఓర్టిజి డి రెటెసు న్యూ గినియా ఉత్తర తీరం వెంబడి మాంబెరామో నది వరకు ప్రయాణించి జూన్ 20న ఆయన అక్కడికి చేరుకుని ఆ ద్వీపానికి 'నువా గినియా' అని పేరు పెట్టాడు. ఆయన^[51] ద్వీపం మొట్టమొదటి మ్యాపు‌ను 1600లో F. హోయియు రూపొందించాడు.^[52] అది దానిని 'నోవా గినియా'గా చూపిస్తుంది. 1606లో లూయిసు వాజు డి టోర్రెసు న్యూ గినియా దక్షిణ తీరాన్ని మిల్నే బే నుండి గల్ఫు ఆఫ్ పాపువా వరకు ఆరెంజెరీ బేతో సహా అన్వేషించాడు. దానికి ఆయన బహియా డి శాన్ లోరెంజో అని పేరు పెట్టాడు. ఆయన యాత్ర బాసిలకి ద్వీపాన్ని కూడా కనుగొంది. దానికి టియెర్రా డి శాన్ బ్యూనావెంచురా అని పేరు పెట్టాడు, దీనిని ఆయన 1606 జూలైలో స్పెయిను తరపున ప్రకటించాడు.^[53] అక్టోబరు 18న ఆయన యాత్ర ప్రస్తుత ఇండోనేషియాలోని ద్వీపం పశ్చిమ భాగాన్ని చేరుకుంది. స్పెయిను రాజు కోసం భూభాగాన్ని కూడా పొందింది.

1828లో నెదర్లాండ్సు అధికారికంగా ద్వీపం పశ్చిమ భాగాన్ని నెదర్లాండ్సు న్యూ గినియాగా క్లెయిం చేసినప్పుడు వరుస యూరోపియను వాదన జరిగింది. డచ్ వలస అధికారం ఫోర్టు డు బస్సును లోబో, ట్రిటాన్ బే సమీపంలో స్థాపించబడిన ఒక పరిపాలనా, వాణిజ్య పోస్టును నిర్మించింది. కానీ 1835 నాటికి వదిలివేయబడింది.^[54] న్యూ గినియా వారికి తక్కువ ఆర్థిక విలువను కలిగి ఉందని పరిగణనలోకి తీసుకుని డచ్ వారు టిడోరు‌ను పాపువాకు సుజరైను‌గా ప్రోత్సహించారు. 1849 నాటికి టిడోరు సరిహద్దులు ఇండోనేషియా పాపువా న్యూ గినియా మధ్య ప్రస్తుత అంతర్జాతీయ సరిహద్దుకు సమీపంలో విస్తరించబడ్డాయి. ఎందుకంటే ఇది ఉలి-సివా (తొమ్మిది సమాఖ్య) విస్తృతమైన వాణిజ్య ఒప్పందం, ఆచారాన్ని ఏర్పరచింది.^[55]

1883లో న్యూ ఐర్లాండును స్వల్పకాలిక ఫ్రెంచు స్వాధీనం చేసుకున్న తరువాత క్వీన్స్‌ల్యాండు బ్రిటిషు కాలనీ ఆగ్నేయ న్యూ గినియాను స్వాధీనం చేసుకుంది. అయితే యునైటెడు కింగ్డంలోని క్వీన్సు‌ల్యాండు ప్రభుత్వ ఉన్నతాధికారులు ఈ వాదనను ఉపసంహరించుకున్నారు. (అధికారికంగా) 1884లో జర్మనీ ఈశాన్య న్యూ గినియాను జర్మనీ న్యూ గినియా (కైజరు-విల్హెల్మ్సు ‌ల్యాండు అని కూడా పిలుస్తారు) రక్షిత ప్రాంతంగా ప్రకటించినప్పుడు ప్రత్యక్ష బాధ్యతను స్వీకరించారు.

మొదటి డచ్ ప్రభుత్వ పోస్టులు 1898లో - 1902లో స్థాపించబడ్డాయి: ఉత్తర తీరంలో మనోక్వారీ, పశ్చిమాన ఫక్-ఫాకు, దక్షిణాన మెరౌకే బ్రిటిషు న్యూ గినియా సరిహద్దు వద్ద స్థాపించబడ్డాయి. జర్మనీ, డచ్, బ్రిటిషు వలస పాలకులు తమ తమ భూభాగాలలో ఇప్పటికీ విస్తృతంగా ఉన్న అంతర్-గ్రామ యుద్ధం, తల వేట పద్ధతులను అణచివేయడానికి ప్రయత్నించారు.^[56]

1902 మార్చి 18న బ్రిటిషు ప్రభుత్వం ఆగ్నేయ న్యూ గినియాపై కొంత పరిపాలనా బాధ్యతను ఆస్ట్రేలియాకు బదిలీ చేసింది (ఇది ఆ ప్రాంతాన్ని "పాపువా భూభాగం" అని పేరు మార్చింది); 1906లో మిగిలిన బాధ్యతలన్నింటినీ ఆస్ట్రేలియాకు బదిలీ చేసింది. మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం సమయంలో ఆస్ట్రేలియను దళాలు జర్మనీ న్యూ గినియాను స్వాధీనం చేసుకున్నాయి. ఇది 1920లో న్యూ గినియా భూభాగంగా మారింది. దీనిని లీగు ఆఫ్ నేషన్సు ఆదేశం కింద ఆస్ట్రేలియా నిర్వహిస్తుంది. ఆస్ట్రేలియను పరిపాలనలో ఉన్న భూభాగాలు సమష్టిగా పాపువా, న్యూ గినియా భూభాగాలుగా పిలువబడ్డాయి (1942 ఫిబ్రవరి వరకు).

1930 కి ముందు యూరోపియను పటాలు ఎత్తైన ప్రాంతాలను జనావాసాలు లేని అడవులుగా చూపించాయి.^[57] మొదటిసారి విమానం ద్వారా పరిశీలించినప్పుడు వ్యవసాయ టెర్రసు‌లు, స్టాకేడు‌లతో కూడిన అనేక స్థావరాలు గమనించబడ్డాయి. అత్యంత ఆశ్చర్యకరమైన ఆవిష్కరణ 1938 ఆగస్టు 4న జరిగింది. రిచర్డు ఆర్చుబోల్డు బలీం నది గ్రాండు వ్యాలీను కనుగొన్నప్పుడు జరిగింది. ఇందులో 50,000 మంది ఇంకా కనుగొనబడని రాతి యుగం రైతులు క్రమబద్ధమైన గ్రామాలలో నివసిస్తున్నారు. డాని అని పిలువబడే ప్రజలు ప్రపంచంలోని మిగిలిన ప్రాంతాలతో మొదటిసారి పరిచయం చేసుకున్న దాని పరిమాణంలో చివరి సమాజం.^[58] ప్రాస్పెక్టరు మైఖేలు లెహే నేతృత్వంలోని 1930 యాత్ర కూడా ఎత్తైన ప్రాంతాలలో ఒక స్థానిక సమూహాన్ని ఎదుర్కొంది. ప్రపంచంలోని ఏకైక ప్రజలు తామేనని నమ్మే నివాసితులుమ్ ఇంతకు ముందు ఎప్పుడూ యూరోపియన్లను చూడలేదు. ఒక వ్యక్తి చనిపోయినప్పుడు ఆయన చర్మం తెల్లగా మారి చనిపోయినవారి భూమిలోకి ప్రవేశిస్తుందనే స్థానిక నమ్మకం కారణంగా అన్వేషకులు చనిపోయినవారి ఆత్మలని మొదట్లో విశ్వసించారు.^[59]

రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం

నెదర్లాండ్సు న్యూ గినియా, ఆస్ట్రేలియను భూభాగాలను (తూర్పు సగం) 1942లో జపనీస్ ఆక్రమించారు. ఆ దశలో నెదర్లాండ్సు పోరాటం చేయకుండా ఓడిపోయింది. పశ్చిమ విభాగం ఇరువైపులా ఎటువంటి వ్యూహాత్మక విలువను కలిగి లేదు కాబట్టి వారు అక్కడ యుద్ధం చేయలేదు. జపనీయులు ఆస్ట్రేలియా భూభాగాల ఉత్తర తీరాన్ని ఆక్రమించారు. తరువాత వారు దక్షిణం వైపుకు వెళ్లి దక్షిణ తీరాన్ని కూడా స్వాధీనం చేసుకోవాలని లక్ష్యంగా పెట్టుకున్నారు. ద్వీపం, ఎత్తైన ప్రాంతాలు, ఉత్తర, తూర్పు భాగాలు రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం నైరుతి పసిఫికు థియేటరులో కీలకమైన యుద్ధభూమిలుగా మారాయి. పోర్టు మోర్స్బీ (ఈ నావికా యుద్ధాన్ని కోరలు సీ యుద్ధం అని పిలుస్తారు). మిల్నే బే, కోకోడా ట్రాకు కోసం ముఖ్యమైన యుద్ధాలు జరిగాయి. పాపువాన్లు తరచుగా రెండవ ప్రపంచ యుద్ధంలో మిత్రదేశాలకు కీలకమైన సహాయం అందించి ఆస్ట్రేలియను దళాలతో కలిసి పోరాడారు. న్యూ గినియా అంతటా పరికరాలు, గాయపడిన వ్యక్తులను మోసుకెళ్లారు. న్యూ గినియా పోరాటంలో దాదాపు 2,16,000 మంది జపనీసు, ఆస్ట్రేలియను, యుఎస్ సైనికులు, నావికులు, వైమానిక దళం మరణించారు.^[60]

రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం నుండి

రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం తర్వాత పౌర పరిపాలనకు తిరిగి వచ్చిన తరువాత ఆస్ట్రేలియను విభాగాన్ని 1945 నుండి 1949 వరకు పాపువా-న్యూ గినియా భూభాగంగా తరువాత పాపువా, న్యూ గినియా భూభాగంగా పిలిచేవారు. మిగిలిన డచ్ ఈస్టు ఇండీసు 1949 డిసెంబరు 27న ఇండోనేషియాగా స్వాతంత్ర్యం సాధించినప్పటికీ నెదర్లాండ్సు పశ్చిమ న్యూ గినియా మీద తిరిగి నియంత్రణ సాధించింది.

1950లలో డచ్ ప్రభుత్వం నెదర్లాండ్సు నుండి న్యూ గినియాను పూర్తి స్వాతంత్ర్యం కోసం సిద్ధం చేయడం ప్రారంభించింది. 1959లో ఎన్నికలను అనుమతించింది; పాక్షికంగా ఎన్నికైన న్యూ గినియా కౌన్సిలు 1961 ఏప్రిల్ 5న అధికారం చేపట్టింది. నెదర్లాండ్సు‌కు అనుబంధంగా ఒక చిహ్నం, జెండా, గీతంతో పాటు ఆ భూభాగానికి పశ్చిమ పాపువా (పాపువా బరాత్) పేరును కౌన్సిలు నిర్ణయించింది.1962 అక్టోబరు 1న కొన్ని సైనిక జోక్యాలు, చర్చల తర్వాత, డచ్ వారు ఈ భూభాగాన్ని ఐక్యరాజ్యసమితి తాత్కాలిక కార్యనిర్వాహక అథారిటీకి అప్పగించారు. 1963 మే 1 వరకు ఇండోనేషియా నియంత్రణలోకి వచ్చింది. ఈ భూభాగాన్ని వెస్టు ఇరియను (ఇరియను బరాతు) అని తరువాత ఇరియను జయ అని పేరు మార్చారు. 1969లో ఇండోనేషియా 1962 న్యూయార్కు ఒప్పందం ప్రకారం యాక్టు ఆఫ్ ఫ్రీ ఛాయిసు అనే ప్రజాభిప్రాయ సేకరణను నిర్వహించింది. దీనిలో సైనిక హస్తం ఇండోనేషియాతో ఏకీకరణకు ఓటు వేయడానికి పాపువాను గిరిజన పెద్దలను ఎంచుకుంది.^[61]^[62]

ఇండోనేషియా ఏకీకరణ ^[63] పౌర అవిధేయత (బహిరంగంగా మార్నింగు స్టారు జెండాను ఎగురవేయడం వంటివి), 1965లో ఆర్గనిసాసి పాపువా మెర్డెకా (ఒపిఎం, లేదా ఫ్రీ పాపువా ఉద్యమం) ఏర్పాటు ద్వారా ఆక్రమణకు గణనీయమైన ప్రతిఘటన ఉందని నివేదించబడింది.^[64] అమ్నెస్టీ ఇంటర్నేషనలు పశ్చిమ పాపువాన్ల మీద ప్రభుత్వం నిర్వహించిన హింస ఫలితంగా 1,00,000 కంటే ఎక్కువ మంది పాపువాన్లు, అంటే ఆరవ వంతు మంది మరణించారని అంచనా వేసింది.^[65] టిఆర్‌టి వరల్డు, డి గ్రూటరు ఓల్డెను‌బోర్గు ప్రచురించిన నివేదికలు ఈ యుద్ధం ప్రారంభం నుండి చంపబడిన పాపువాన్ల సంఖ్యను పేర్కొన్నాయి దాదాపు 5,00,000 మందితో జరిగిన సంఘర్షణకారణంగా మరణించారు.^[66]^[67]

పశ్చిమ న్యూ గినియా 1969లో ఇండోనేషియాచే అధికారికంగా విలీనం చేయబడింది.

1971 నుండి ఆస్ట్రేలియను భూభాగానికి పాపువా న్యూ గినియా అనే పేరు ఉపయోగించబడింది. 1975 సెప్టెంబరు 16న ఆస్ట్రేలియా పాపువా న్యూ గినియాకు పూర్తి స్వాతంత్ర్యం ఇచ్చింది. 2000లో ఇరియను జయను అధికారికంగా "ది ప్రావిన్సు ఆఫ్ పాపువా"గా పేరు మార్చారు. 2001లో ప్రత్యేక స్వయంప్రతిపత్తి మీద చట్టం ఆమోదించబడింది. ఈ చట్టం పాపువాలోని వివిధ స్వదేశీ సంస్కృతుల ప్రతినిధులతో మజెలిసు రక్యాతు పాపువా (ఎంఆర్‌పి)ని ఏర్పాటు చేసింది. పాపువాన్ల హక్కులను రక్షించడానికి, పాపువాలో మహిళల హోదాను పెంచడానికి, పాపువాలో మతపరమైన ఉద్రిక్తతలను తగ్గించడానికి ఎంఆర్‌పి అధికారం ఇవ్వబడింది; 2004లో ఈ చట్టం అమలు కోసం బ్లాకు గ్రాంట్లు $266 మిలియన్లు ఇవ్వబడ్డాయి.^[68] ఇండోనేషియా కోర్టులు ప్రత్యేక స్వయంప్రతిపత్తి మీద చట్టం అమలు పాపువా ఉపవిభాగాల సృష్టిని నిరోధించింది: అధ్యక్షుడు మేగావతి సుకర్ణోపుత్రి 2003లో నిజంగా ప్రత్యేక పశ్చిమ పాపువా ప్రావిన్సు‌ను సృష్టించగలిగినప్పటికీ పశ్చిమ న్యూజిలాండు‌లో మూడవ ప్రావిన్స కోసం ప్రణాళికలు వేస్తున్నారు. గినియాను కోర్టులు నిరోధించాయి.^[69] ప్రత్యేక స్వయంప్రతిపత్తి చట్టపరమైన నిబంధనలను ఆచరణలో పెట్టడానికి ఇండోనేషియా ప్రభుత్వం వివిధ ప్రభుత్వ అమలు నిబంధనలను ఏర్పాటు చేయడానికి లేదా జారీ చేయడానికి ఇష్టపడటం లేదని విమర్శకులు వాదిస్తున్నారు. ఫలితంగా పాపువాలో ప్రత్యేక స్వయంప్రతిపత్తి "విఫలమైంది".^[70]^[71]

2022లో ఇండోనేషియా ప్రభుత్వం పాపువా ప్రావిన్సు‌ను నాలుగు ప్రావిన్సులుగా విభజించింది. పాపువా ప్రావిన్సు ప్రాపరు (రాజధాని జయపురా) తో పాటు మూడు కొత్త ప్రావిన్సులు దక్షిణ పాపువా (రాజధాని మెరౌకే), మధ్య పాపువా (రాజధాని నబైరు), హైలాండు పాపువా (రాజధాని జయవిజయ).^[72] ఇంకా నైరుతి పాపువా (రాజధాని సోరోంగు) వెస్టు పాపువా (రాజధాని మనోక్వారీ) నుండి విభజించబడింది.^[73]

అంతర్-గిరిజన యుద్ధం సంస్కృతి, పొరుగు తెగల మధ్య శత్రుత్వం ఇప్పటికీ న్యూ గినియాలో ఉన్నాయి.^[74]

మూలాలు

ఉల్లేఖన లోపం: "lower-alpha" అనే గ్రూపులో <ref> ట్యాగులు ఉన్నాయి గానీ, దానికి సంబంధించిన <references group="lower-alpha"/> ట్యాగు కనబడలేదు

↑ ^1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 ^1.4 ^1.5 మూస:సైట్ బుక్
↑ "వెస్ట్ పాపువా – ఇండోనేషియాలో మానవ హక్కులు, శాంతి మరియు ప్రజాస్వామ్యాన్ని ప్రోత్సహిస్తుంది". Tapol. Archived from the original on 2020-02-09.
↑ ^3.0 ^3.1 ^3.2 ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; tides అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు
↑ మూస:సైట్ బుక్
↑ ^5.0 ^5.1 మూస:కోట్ థీసిస్
↑ Ploeg, Anton (2002). "'De Papoea' What's in a name?". Asia Pacific Journal of Anthropology. 3 (1): 75–101. doi:10.1080/14442210210001706216. S2CID 145344026.
↑ Sollewijn Gelpke, J.H.F. doi:10.1163/22134379-90003129. ISSN 0006-2294 https://doi.org/10.1163%2F22134379-90003129. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help); Missing or empty |title= (help); Unknown parameter |జర్నల్= ignored (help); Unknown parameter |పేజీలు= ignored (help); Unknown parameter |ప్రచురణకర్త= ignored (help); Unknown parameter |వాల్యూమ్= ignored (help); Unknown parameter |శీర్షిక= ignored (help); Unknown parameter |సంచిక= ignored (help); Unknown parameter |సంవత్సరం= ignored (help)
↑ ^8.0 ^8.1 ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; Wanggai 2008 అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు
↑ మూస:సైట్ బుక్
↑ మూస:సైట్ పుస్తకం
↑ Ramdhani, Jabbar (2021-02-15). "Mengenal కోరినస్ క్రే, పెజువాంగ్ పెంబెబాసన్ పాపువా డాన్ పెన్సెటస్ నామా ఇరియన్". detiknews (in ఇండోనేషియన్). Retrieved 2023-01-15.
↑ రిపబ్లిక్ ఆఫ్ ఇండోనేషియా) |last=Ayuwuragil |first=Kustin |title=ఫ్రాన్స్ కైసిపో డాన్ 'ఇకుట్ రిపబ్లిక్ ఇండోనేషియా యాంటీ నెదర్లాండ్' |url=https://www.cnnindonesia.com/nasional/20180816162950-20-322837/frans-kaisiepo-dan-ikut-republik-indonesia-anti-nederland%7Caccess-date=25^{[permanent dead link]} ఫిబ్రవరి 2021 |వెబ్‌సైట్ |language=id-ID}}
↑ మూస:సైట్ బుక్
↑ ప్రెంటిస్, M.L. మరియు జి.ఎస్. హోప్ (2006). "పాపువా వాతావరణం". అధ్యాయం. మార్షల్, ఎ.జె., మరియు బీహ్లర్, బి.ఎం. (eds.) లో 2.3. పాపువా జీవావరణ శాస్త్రం. సింగపూర్: పెరిప్లస్ ఎడిషన్స్. "కార్స్టెన్స్జ్ హిమానీనదాల మాంద్యం పరిమాణం, దాని కారణాలు, స్థానిక, ప్రాంతీయ మరియు ప్రపంచ వాతావరణ మార్పుల మీద దాని ప్రభావాలు గుణాత్మకంగా మాత్రమే తెలుసు" అని రచయితలు గమనించారు. 1942లో ~11 కిమీ² నుండి 2000 నాటికి 2.4 కిమీ² వరకు కార్స్టెన్స్జ్ హిమానీనదాల మాంద్యం మంచు ప్రాంతంలో దాదాపు 80% తగ్గుదలను సూచిస్తుంది."
↑ "Kincaid మరియు Kline, "IKONOS ఉపగ్రహ చిత్రాల నుండి కొలవబడినట్లుగా 2000 నుండి 2002 వరకు ఇరియన్ జయ హిమానీనదాల తిరోగమనం", పోర్ట్‌ల్యాండ్, మైనే, 2004లో 61వ తూర్పు మంచు సమావేశంలో సమర్పించబడిన పత్రం" (PDF). Archived from the original (PDF) on 17 మే 2017. Retrieved 2 ఫిబ్రవరి 2010.
↑ ఇటీవలి గ్లోబల్ గ్లేసియర్ రిట్రీట్ అవలోకనం
↑ Dénes, Balázs (1978). Ausztrália, Óceánia, Antarktisz. Gondolat. pp. 286–287. ISBN 963-280-677-8.
↑ Wallace, Alfred Russel (1863). "మలయ్ ద్వీపసమూహం యొక్క భౌతిక భౌగోళిక శాస్త్రంపై". Archived from the original on జనవరి 17, 2010. Retrieved 30 నవంబర్ 2009. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= (help)
↑ . 2001 http://www.aims.gov.au/c/document_library/get_file?uuid=703cba58-6526-44e4-91eb-7ef84e4ba25d&groupId=30301. {{cite web}}: Invalid |url-status=చనిపోయిన (help); Missing or empty |title= (help); Unknown parameter |ఆర్కైవ్-url= ignored (help); Unknown parameter |ఆర్కైవ్-డేట్= ignored (help); Unknown parameter |ప్రచురణకర్త= ignored (help); Unknown parameter |యాక్సెస్-డేట్= ignored (help); Unknown parameter |శీర్షిక= ignored (help)
↑ ^20.0 ^20.1 ^20.2 ^20.3 Ballard, Chris (1993). "Stimulating minds to fantasy? సాహుల్ కు ఒక క్లిష్టమైన శబ్దవ్యుత్పత్తి శాస్త్రం". సాహుల్ సమీక్షలో: ఆస్ట్రేలియా, న్యూ గినియా మరియు ద్వీపం మెలనేసియాలో ప్లీస్టోసీన్ పురావస్తు శాస్త్రం. Canberra: ఆస్ట్రేలియన్ నేషనల్ యూనివర్సిటీ. pp. 19–20. ISBN 0-7315-1540-4.
↑ ^21.0 ^21.1 Allen, J. (1977). Golson, J.; జోన్స్, R. (eds.). సుండా మరియు సాహుల్: ఆగ్నేయాసియా, మెలనేషియా మరియు ఆస్ట్రేలియాలో చరిత్రపూర్వ అధ్యయనాలు. లండన్: అకాడెమిక్ ప్రెస్. ISBN 0-12-051250-5.
↑ మూస:సైట్ జర్నల్
↑ "న్యూ గినియా, సోలమన్ దీవులు, వనువాటు మరియు న్యూ కాలెడోనియాలను కలిగి ఉన్న ఎథ్నోజియోగ్రాఫిక్ ప్రాంతమైన మెలనేషియా, భూమిపై అత్యంత మారుమూల మరియు అసాధ్యమైన జనాభాను కలిగి ఉంది." పాపువా న్యూ గినియా మరియు సోలమన్ దీవులలోని వివిక్త జనాభా నుండి మానవ T-లింఫోట్రోపిక్ వైరస్ రకం I యొక్క అత్యంత విభిన్నమైన పరమాణు వైవిధ్యాలు, A Gessian, R Yanagihara, G Franchini, R M Garruto, C L Jenkins, A B Ajdukiewicz, R C Gallo, మరియు D C Gajdusek, PNAS సెప్టెంబర్ 1, 1991 వాల్యూమ్. 88 నం. 17 7694–7698
↑ Macey, Richard (21 జనవరి 2005). "పైన ఉన్న మ్యాప్ ఆస్ట్రేలియా చాలా చదునైన ప్రదేశం అని చూపిస్తుంది". The Sydney Morning Herald. Retrieved 5 ఏప్రిల్ 2010.
↑ కెల్లీ (13 సెప్టెంబర్ 1995). "జనాభాపై టిమ్ ఫ్లాన్నరీతో చాట్ కంట్రోల్". Retrieved 23 ఏప్రిల్ 2010. {{cite web}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |First= ignored (|first= suggested) (help); Unknown parameter |పబ్లిషర్= ignored (help) "సరే, ఆస్ట్రేలియాలో ఇప్పటివరకు ప్రపంచంలోనే అతి తక్కువ సారవంతమైన నేలలు ఉన్నాయి".
↑ గ్రాంట్ (August 2007). "డామేజ్డ్ డర్ట్" (PDF). Archived from the original (PDF) on 6 జూలై 2011. Retrieved 23 ఏప్రిల్ 2010. {{cite news}}: Unknown parameter |First= ignored (|first= suggested) (help) "ఆస్ట్రేలియా గ్రహం మీద అత్యంత పురాతనమైన, అత్యంత వాతావరణ పరిస్థితులకు గురయ్యే నేలలను కలిగి ఉంది."
↑ మూస:సైట్ జర్నల్
↑ మూస:సైట్ జర్నల్
↑ ఆంత్రోపాలజీ ప్రొఫెసర్ గ్లెన్ సమ్మర్‌హేస్, ఒటాగో విశ్వవిద్యాలయం, న్యూజిలాండ్. సెప్టెంబర్ 2010
↑ Palmer, Bill (2018). The Languages and Linguistics of the New Guinea Area. Mouton De Gruyter. ISBN 978-3-11-028642-7. {{cite book}}: zero width space character in |title= at position 15 (help)
↑ మూస:సైట్ జర్నల్
↑ వివిక్త తెగలతో మొదటి పరిచయం?
↑ McVeigh, Tracy (26 జూన్ 2011). "పరిరక్షకులు న్యూ గినియాలో 1,000 కంటే ఎక్కువ జాతులను కనుగొన్నారు". The Guardian. London.
↑ మూస:సైట్ జర్నల్
↑ మూస:ఉదహరించు జర్నల్
↑ http://rainforests.mongabay.com/new-guinea/. {{cite web}}: Missing or empty |title= (help); Unknown parameter |ప్రచురణకర్త= ignored (help); Unknown parameter |రచయిత= ignored (help); Unknown parameter |శీర్షిక= ignored (help); Unknown parameter |సంవత్సరం= ignored (help)
↑ విక్రమనాయకే, ఎరిక్; ఎరిక్ డైనర్‌స్టెయిన్; కోల్బీ జె. లౌక్స్; మరియు ఇతరులు (2002). ఇండో-పసిఫిక్ యొక్క భూసంబంధ పర్యావరణ ప్రాంతాలు: ఒక పరిరక్షణ అంచనా. ఐలాండ్ ప్రెస్; వాషింగ్టన్, DC
↑ మూస:సైట్ జర్నల్
↑ మూస:సైట్ జర్నల్
↑ "సాహుల్ వలసరాజ్యాల తేదీ (ప్లీస్టోసీన్ ఆస్ట్రేలియా–న్యూ గినియా): ఇటీవలి పరిశోధన యొక్క సమీక్ష" (PDF). 9 నవంబర్ 2003. doi:10.1016/j.jas.2003.11.005. Archived from the original (PDF) on 3 నవంబర్ 2013. {{cite journal}}: Check date values in: |date= and |archive-date= (help); Cite journal requires |journal= (help); Unknown parameter |ఇష్యూ= ignored (help); Unknown parameter |జర్నల్= ignored (help); Unknown parameter |పేజీలు= ignored (help); Unknown parameter |రచయిత= ignored (help); Unknown parameter |వాల్యూమ్= ignored (help)
↑ "సాహుల్ ప్రజలు: ఆదిమ ఆస్ట్రేలియన్ మరియు పాపువా న్యూ గినియన్ జనాభాలో mtDNA వైవిధ్యం". సెప్టెంబర్ 1999. doi:10.1086/302533. PMC 1377989. PMID 10441589. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Cite journal requires |journal= (help); Unknown parameter |జర్నల్= ignored (help); Unknown parameter |పేజీలు= ignored (help); Unknown parameter |రచయిత= ignored (help); Unknown parameter |సంచిక= ignored (help); Unknown parameter |సంపుటం= ignored (help)
↑ "మొక్కలను నాటడం, తవ్వడం మరియు కట్టడం మరియు స్థానికీకరించిన పారుదల వ్యవస్థలకు అనుగుణంగా ఉండే లక్షణాలను కూడా ఈ బృందం 10,000 సంవత్సరాల క్రితం నాటిదని సూచిస్తుంది. అరటి, చెరకు మరియు యమ్‌లు వంటి నీటిని తట్టుకోలేని మొక్కలను నాటడానికి నిర్మించిన దిబ్బలు సుమారు 6,500 సంవత్సరాల క్రితం నాటివి." "పాపువా న్యూ గినియా ఒక ప్రారంభ వ్యవసాయ మార్గదర్శకుడా?" నేషనల్ జియోగ్రాఫిక్ న్యూస్ కోసం జాన్ రోచ్ రాసినది, జూన్ 23, 2003
↑ చెరకు ప్రారంభ మూలాలు మరియు వ్యాప్తి Archived 2009-07-06 at the Wayback Machine. మొక్కల సంస్కృతులు (2004-11-18). 2013-07-29న పునరుద్ధరించబడింది.
↑ డైమండ్, జారెడ్. కొలాప్స్. (జర్మన్ అనువాదం), ఫ్రాంక్‌ఫర్ట్ 2005, పేజీ. 350.
↑ డైమండ్, జారెడ్. కొలాప్స్. (జర్మనీ అనువాదం), ఫ్రాంక్ఫర్టు 2005, పేజీ. 351.
↑ మూస:ఉల్లేఖన పుస్తకం
↑ మూస:ఉదయించిన పుస్తకం
↑ మూస:ఉల్లేఖన పుస్తకం
↑ ^49.0 ^49.1 మూస:సైట్ బుక్
↑ ^50.0 ^50.1 మూస:ఉల్లేఖన పుస్తకం
↑ కాలింగ్‌రిడ్జ్, జార్జ్ ది డిస్కవరీ ఆఫ్ ఆస్ట్రేలియా, సిడ్నీ, 1895, పేజీలు.186–187
↑ scheme=AGLSTERMS. AglsAgent; corporateName=స్టేట్ లైబ్రరీ ఆఫ్ న్యూ సౌత్ వేల్స్; address=1 షేక్స్పియర్ ప్లేస్, సిడ్నీ (జూన్ 7, 2016). "మ్యాపింగ్ పాపువా న్యూ గినియా". www.sl.nsw.gov.au. Retrieved 2024-05-14.{{cite web}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) CS1 maint: numeric names: authors list (link)
↑ కాలింగ్‌రిడ్జ్, జి. (1895) డిస్కవరీ ఆఫ్ ఆస్ట్రేలియా పేజీ 229-237లో రాజుకు టోరెస్ నివేదిక అనువాదం. గోల్డెన్ ప్రెస్ ఎడిషన్ 1983, గ్లేడ్స్‌విల్లే, NSW. ISBN 0-85558-956-6
↑ మూస:సైట్ జర్నల్
↑ Swadling, Pamela; Wagner, Roy; Laba, Billai (2019-12-01). Plumes from Paradise. Sydney University Press. p. 17. doi:10.30722/sup.9781743325445. ISBN 978-1-74332-544-5. S2CID 240917675.
↑ వైట్, ఓస్మార్. వెయ్యి తెగల పార్లమెంట్, హీనెమాన్, లండన్, 1965
↑ జాక్సన్, మైఖేల్. మినిమా ఎథ్నోగ్రాఫికా: ఇంటర్‌సబ్జెక్టివిటీ మరియు ఆంత్రోపోలాజికల్ ప్రాజెక్ట్. యూనివర్శిటీ ఆఫ్ చికాగో ప్రెస్, 1998, పేజీ 109
↑ డైమండ్, జారెడ్. మూడవ చింపాంజీ. హార్పర్ కాలిన్స్, 1993
↑ జాక్సన్, మైఖేల్. మినిమా ఎథ్నోగ్రాఫికా: ఇంటర్‌సబ్జెక్టివిటీ మరియు ఆంత్రోపోలాజికల్ ప్రాజెక్ట్. యూనివర్శిటీ ఆఫ్ చికాగో ప్రెస్, 1998, పేజీ 110
↑ "న్యూ గినియాలో యుద్ధాన్ని గుర్తుచేసుకుంటూ Archived 2009-10-11 at the Wayback Machine". ఆస్ట్రేలియన్ యుద్ధ స్మారక చిహ్నం.
↑ జెడ్ స్మిత్ (ఏప్రిల్ 25, 2017). "ది వెస్ట్ పాపువాన్ వారియర్స్ ఆర్ ఎ రగ్బీ లీగ్ టీమ్ ట్రైయింగ్ టు స్టాప్ ఎ జెనోసైడ్". Vice.com (in ఇంగ్లీష్).
↑ NAJ టేలర్ (19 అక్టోబర్ 2011). "వెస్ట్ పాపువా: దోపిడీ చరిత్ర". Al Jazeera (in ఇంగ్లీష్). {{cite web}}: Check date values in: |date= (help)
↑ ఫిలిప్ పటాడ్ సెలెరియర్, స్వయంప్రతిపత్తి స్వాతంత్ర్యం కాదు; ఇండోనేషియా ప్రజాస్వామ్యం పాపువాలో ఆగిపోతుంది, లే మోండే డిప్లొమాటికు, జూన్ 2010
↑ నటాలియా లారెన్సియా కార్మెలియా యెవెన్ (2021-07-04). "ఇండోనేషియా యొక్క అశాంతితో కూడిన పాపువా ప్రాంతానికి, బిడెన్ మానవ హక్కుల దృష్టి ఏదైనా మార్పు తెస్తుందా?". సౌత్ చైనా మార్నింగ్ పోస్ట్ (in ఇంగ్లీష్).
↑ ఇండోనేషియాలో రహస్య మారణహోమం జరిగిందని నివేదిక పేర్కొంది - సిడ్నీ విశ్వవిద్యాలయం
↑ "31 మంది పశ్చిమ పాపువాలో చంపబడ్డారు. ఎందుకు?". TRT World (in ఇంగ్లీష్). 7 డిసెంబర్ 2018. {{cite web}}: Check date values in: |date= (help)
↑ మూస:సైట్ పుస్తకం
↑ Pogau, Oktovianus (2011-01-13). "The Thinker: Pending in Papua". Jakarta Globe. Retrieved 2011-04-18.
↑ కింగ్, 2004, పేజీ. 91
↑ Jones, Rochelle (2015-10-22). "పశ్చిమ పాపువాన్ మహిళలు ఇండోనేషియా పాలనలో ఒంటరిగా మరియు హింసతో చుట్టుముట్టబడ్డారు". The Guardian (in ఇంగ్లీష్).
↑ "స్పెషల్ అటానమీ ఇష్యూ (వెస్ట్ పాపువా)". తూర్పు తైమూర్ మరియు ఇండోనేషియా యాక్షన్ నెట్‌వర్క్.
↑ "అభివృద్ధిని ప్రోత్సహించడానికి పాపువా ప్రావిన్స్ విభజన: మంత్రిత్వ శాఖ". Antara News. 2022-11-15. Retrieved 2022-11-29.
↑ {{Cite web|date=17 నవంబర్ 2022|title=DPR సహకన్ RUU పెంబెంటుకాన్ పాపువా బరాత్ దయా|url=https://www.kompas.id/baca/foto/2022/11/17/dpr-sahkan-ruu-pembentukan-papua-barat-daya%7Cwebsite=kompas.id%7Clanguage=id%7Caccess-date=2022-11-17%7C2archive-2d17%7C^{[permanent dead link]} -17|archive-url=https://web.archive.org/web/20221117102647/https://www.kompas.id/baca/foto/2022/11/17/dpr-sahkan-ruu-pembentukan-papua-barat-%7D-status%3D%3E%7C
↑ "పాపువా న్యూ గినియాలో మహిళలు మరియు పిల్లలపై జరిగిన హత్యాకాండ పేలవమైన పోలీసింగ్, తుపాకీ ప్రవాహంపై హైలైట్ చేస్తుంది". ABC News. 11 జూలై 2019.

[geop-2] 1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 ^1.4 ^1.5 మూస:సైట్ బుక్

[3] "వెస్ట్ పాపువా – ఇండోనేషియాలో మానవ హక్కులు, శాంతి మరియు ప్రజాస్వామ్యాన్ని ప్రోత్సహిస్తుంది". Tapol. Archived from the original on 2020-02-09.

[tides-4] 3.0 ^3.1 ^3.2 ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; tides అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు

[5] మూస:సైట్ బుక్

[వాంగై_2008-6] 5.0 ^5.1 మూస:కోట్ థీసిస్

[7] Ploeg, Anton (2002). "'De Papoea' What's in a name?". Asia Pacific Journal of Anthropology. 3 (1): 75–101. doi:10.1080/14442210210001706216. S2CID 145344026.

[8] Sollewijn Gelpke, J.H.F. doi:10.1163/22134379-90003129. ISSN 0006-2294 https://doi.org/10.1163%2F22134379-90003129. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help); Missing or empty |title= (help); Unknown parameter |జర్నల్= ignored (help); Unknown parameter |పేజీలు= ignored (help); Unknown parameter |ప్రచురణకర్త= ignored (help); Unknown parameter |వాల్యూమ్= ignored (help); Unknown parameter |శీర్షిక= ignored (help); Unknown parameter |సంచిక= ignored (help); Unknown parameter |సంవత్సరం= ignored (help)

[Wanggai_2008-9] 8.0 ^8.1 ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; Wanggai 2008 అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు

[geop2-10] మూస:సైట్ బుక్

[టైడ్స్-11] మూస:సైట్ పుస్తకం

[krey-12] Ramdhani, Jabbar (2021-02-15). "Mengenal కోరినస్ క్రే, పెజువాంగ్ పెంబెబాసన్ పాపువా డాన్ పెన్సెటస్ నామా ఇరియన్". detiknews (in ఇండోనేషియన్). Retrieved 2023-01-15.

[13] రిపబ్లిక్ ఆఫ్ ఇండోనేషియా) |last=Ayuwuragil |first=Kustin |title=ఫ్రాన్స్ కైసిపో డాన్ 'ఇకుట్ రిపబ్లిక్ ఇండోనేషియా యాంటీ నెదర్లాండ్' |url=https://www.cnnindonesia.com/nasional/20180816162950-20-322837/frans-kaisiepo-dan-ikut-republik-indonesia-anti-nederland%7Caccess-date=25^{[permanent dead link]} ఫిబ్రవరి 2021 |వెబ్‌సైట్ |language=id-ID}}

[14] మూస:సైట్ బుక్

[15] ప్రెంటిస్, M.L. మరియు జి.ఎస్. హోప్ (2006). "పాపువా వాతావరణం". అధ్యాయం. మార్షల్, ఎ.జె., మరియు బీహ్లర్, బి.ఎం. (eds.) లో 2.3. పాపువా జీవావరణ శాస్త్రం. సింగపూర్: పెరిప్లస్ ఎడిషన్స్. "కార్స్టెన్స్జ్ హిమానీనదాల మాంద్యం పరిమాణం, దాని కారణాలు, స్థానిక, ప్రాంతీయ మరియు ప్రపంచ వాతావరణ మార్పుల మీద దాని ప్రభావాలు గుణాత్మకంగా మాత్రమే తెలుసు" అని రచయితలు గమనించారు. 1942లో ~11 కిమీ² నుండి 2000 నాటికి 2.4 కిమీ² వరకు కార్స్టెన్స్జ్ హిమానీనదాల మాంద్యం మంచు ప్రాంతంలో దాదాపు 80% తగ్గుదలను సూచిస్తుంది."

[16] "Kincaid మరియు Kline, "IKONOS ఉపగ్రహ చిత్రాల నుండి కొలవబడినట్లుగా 2000 నుండి 2002 వరకు ఇరియన్ జయ హిమానీనదాల తిరోగమనం", పోర్ట్‌ల్యాండ్, మైనే, 2004లో 61వ తూర్పు మంచు సమావేశంలో సమర్పించబడిన పత్రం" (PDF). Archived from the original (PDF) on 17 మే 2017. Retrieved 2 ఫిబ్రవరి 2010.

[17] ఇటీవలి గ్లోబల్ గ్లేసియర్ రిట్రీట్ అవలోకనం

[18] Dénes, Balázs (1978). Ausztrália, Óceánia, Antarktisz. Gondolat. pp. 286–287. ISBN 963-280-677-8.

[Wallace-19] Wallace, Alfred Russel (1863). "మలయ్ ద్వీపసమూహం యొక్క భౌతిక భౌగోళిక శాస్త్రంపై". Archived from the original on జనవరి 17, 2010. Retrieved 30 నవంబర్ 2009. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= (help)

[aims-20] . 2001 http://www.aims.gov.au/c/document_library/get_file?uuid=703cba58-6526-44e4-91eb-7ef84e4ba25d&groupId=30301. {{cite web}}: Invalid |url-status=చనిపోయిన (help); Missing or empty |title= (help); Unknown parameter |ఆర్కైవ్-url= ignored (help); Unknown parameter |ఆర్కైవ్-డేట్= ignored (help); Unknown parameter |ప్రచురణకర్త= ignored (help); Unknown parameter |యాక్సెస్-డేట్= ignored (help); Unknown parameter |శీర్షిక= ignored (help)

[ballard-21] 20.0 ^20.1 ^20.2 ^20.3 Ballard, Chris (1993). "Stimulating minds to fantasy? సాహుల్ కు ఒక క్లిష్టమైన శబ్దవ్యుత్పత్తి శాస్త్రం". సాహుల్ సమీక్షలో: ఆస్ట్రేలియా, న్యూ గినియా మరియు ద్వీపం మెలనేసియాలో ప్లీస్టోసీన్ పురావస్తు శాస్త్రం. Canberra: ఆస్ట్రేలియన్ నేషనల్ యూనివర్సిటీ. pp. 19–20. ISBN 0-7315-1540-4.

[Allen_1977-22] 21.0 ^21.1 Allen, J. (1977). Golson, J.; జోన్స్, R. (eds.). సుండా మరియు సాహుల్: ఆగ్నేయాసియా, మెలనేషియా మరియు ఆస్ట్రేలియాలో చరిత్రపూర్వ అధ్యయనాలు. లండన్: అకాడెమిక్ ప్రెస్. ISBN 0-12-051250-5.

[23] మూస:సైట్ జర్నల్

[24] "న్యూ గినియా, సోలమన్ దీవులు, వనువాటు మరియు న్యూ కాలెడోనియాలను కలిగి ఉన్న ఎథ్నోజియోగ్రాఫిక్ ప్రాంతమైన మెలనేషియా, భూమిపై అత్యంత మారుమూల మరియు అసాధ్యమైన జనాభాను కలిగి ఉంది." పాపువా న్యూ గినియా మరియు సోలమన్ దీవులలోని వివిక్త జనాభా నుండి మానవ T-లింఫోట్రోపిక్ వైరస్ రకం I యొక్క అత్యంత విభిన్నమైన పరమాణు వైవిధ్యాలు, A Gessian, R Yanagihara, G Franchini, R M Garruto, C L Jenkins, A B Ajdukiewicz, R C Gallo, మరియు D C Gajdusek, PNAS సెప్టెంబర్ 1, 1991 వాల్యూమ్. 88 నం. 17 7694–7698

[25] Macey, Richard (21 జనవరి 2005). "పైన ఉన్న మ్యాప్ ఆస్ట్రేలియా చాలా చదునైన ప్రదేశం అని చూపిస్తుంది". The Sydney Morning Herald. Retrieved 5 ఏప్రిల్ 2010.

[26] కెల్లీ (13 సెప్టెంబర్ 1995). "జనాభాపై టిమ్ ఫ్లాన్నరీతో చాట్ కంట్రోల్". Retrieved 23 ఏప్రిల్ 2010. {{cite web}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |First= ignored (|first= suggested) (help); Unknown parameter |పబ్లిషర్= ignored (help) "సరే, ఆస్ట్రేలియాలో ఇప్పటివరకు ప్రపంచంలోనే అతి తక్కువ సారవంతమైన నేలలు ఉన్నాయి".

[27] గ్రాంట్ (August 2007). "డామేజ్డ్ డర్ట్" (PDF). Archived from the original (PDF) on 6 జూలై 2011. Retrieved 23 ఏప్రిల్ 2010. {{cite news}}: Unknown parameter |First= ignored (|first= suggested) (help) "ఆస్ట్రేలియా గ్రహం మీద అత్యంత పురాతనమైన, అత్యంత వాతావరణ పరిస్థితులకు గురయ్యే నేలలను కలిగి ఉంది."

[28] మూస:సైట్ జర్నల్

[29] మూస:సైట్ జర్నల్

[30] ఆంత్రోపాలజీ ప్రొఫెసర్ గ్లెన్ సమ్మర్‌హేస్, ఒటాగో విశ్వవిద్యాలయం, న్యూజిలాండ్. సెప్టెంబర్ 2010

[31] Palmer, Bill (2018). The Languages and Linguistics of the New Guinea Area. Mouton De Gruyter. ISBN 978-3-11-028642-7. {{cite book}}: zero width space character in |title= at position 15 (help)

[32] మూస:సైట్ జర్నల్

[33] వివిక్త తెగలతో మొదటి పరిచయం?

[34] McVeigh, Tracy (26 జూన్ 2011). "పరిరక్షకులు న్యూ గినియాలో 1,000 కంటే ఎక్కువ జాతులను కనుగొన్నారు". The Guardian. London.

[35] మూస:సైట్ జర్నల్

[36] మూస:ఉదహరించు జర్నల్

[37] ttp://rainforests.mongabay.com/new-guinea/. {{cite web}}: Missing or empty |title= (help); Unknown parameter |ప్రచురణకర్త= ignored (help); Unknown parameter |రచయిత= ignored (help); Unknown parameter |శీర్షిక= ignored (help); Unknown parameter |సంవత్సరం= ignored (help)

[38] విక్రమనాయకే, ఎరిక్; ఎరిక్ డైనర్‌స్టెయిన్; కోల్బీ జె. లౌక్స్; మరియు ఇతరులు (2002). ఇండో-పసిఫిక్ యొక్క భూసంబంధ పర్యావరణ ప్రాంతాలు: ఒక పరిరక్షణ అంచనా. ఐలాండ్ ప్రెస్; వాషింగ్టన్, DC

[39] మూస:సైట్ జర్నల్

[40] మూస:సైట్ జర్నల్

[41] "సాహుల్ వలసరాజ్యాల తేదీ (ప్లీస్టోసీన్ ఆస్ట్రేలియా–న్యూ గినియా): ఇటీవలి పరిశోధన యొక్క సమీక్ష" (PDF). 9 నవంబర్ 2003. doi:10.1016/j.jas.2003.11.005. Archived from the original (PDF) on 3 నవంబర్ 2013. {{cite journal}}: Check date values in: |date= and |archive-date= (help); Cite journal requires |journal= (help); Unknown parameter |ఇష్యూ= ignored (help); Unknown parameter |జర్నల్= ignored (help); Unknown parameter |పేజీలు= ignored (help); Unknown parameter |రచయిత= ignored (help); Unknown parameter |వాల్యూమ్= ignored (help)

[42] "సాహుల్ ప్రజలు: ఆదిమ ఆస్ట్రేలియన్ మరియు పాపువా న్యూ గినియన్ జనాభాలో mtDNA వైవిధ్యం". సెప్టెంబర్ 1999. doi:10.1086/302533. PMC 1377989. PMID 10441589. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Cite journal requires |journal= (help); Unknown parameter |జర్నల్= ignored (help); Unknown parameter |పేజీలు= ignored (help); Unknown parameter |రచయిత= ignored (help); Unknown parameter |సంచిక= ignored (help); Unknown parameter |సంపుటం= ignored (help)

[43] "మొక్కలను నాటడం, తవ్వడం మరియు కట్టడం మరియు స్థానికీకరించిన పారుదల వ్యవస్థలకు అనుగుణంగా ఉండే లక్షణాలను కూడా ఈ బృందం 10,000 సంవత్సరాల క్రితం నాటిదని సూచిస్తుంది. అరటి, చెరకు మరియు యమ్‌లు వంటి నీటిని తట్టుకోలేని మొక్కలను నాటడానికి నిర్మించిన దిబ్బలు సుమారు 6,500 సంవత్సరాల క్రితం నాటివి." "పాపువా న్యూ గినియా ఒక ప్రారంభ వ్యవసాయ మార్గదర్శకుడా?" నేషనల్ జియోగ్రాఫిక్ న్యూస్ కోసం జాన్ రోచ్ రాసినది, జూన్ 23, 2003

[44] చెరకు ప్రారంభ మూలాలు మరియు వ్యాప్తి Archived 2009-07-06 at the Wayback Machine. మొక్కల సంస్కృతులు (2004-11-18). 2013-07-29న పునరుద్ధరించబడింది.

[45] డైమండ్, జారెడ్. కొలాప్స్. (జర్మన్ అనువాదం), ఫ్రాంక్‌ఫర్ట్ 2005, పేజీ. 350.

[46] డైమండ్, జారెడ్. కొలాప్స్. (జర్మనీ అనువాదం), ఫ్రాంక్ఫర్టు 2005, పేజీ. 351.

[47] మూస:ఉల్లేఖన పుస్తకం

[48] మూస:ఉదయించిన పుస్తకం

[49] మూస:ఉల్లేఖన పుస్తకం

[crocombe-50] 49.0 ^49.1 మూస:సైట్ బుక్

[nuku-51] 50.0 ^50.1 మూస:ఉల్లేఖన పుస్తకం

[52] కాలింగ్‌రిడ్జ్, జార్జ్ ది డిస్కవరీ ఆఫ్ ఆస్ట్రేలియా, సిడ్నీ, 1895, పేజీలు.186–187

[53] scheme=AGLSTERMS. AglsAgent; corporateName=స్టేట్ లైబ్రరీ ఆఫ్ న్యూ సౌత్ వేల్స్; address=1 షేక్స్పియర్ ప్లేస్, సిడ్నీ (జూన్ 7, 2016). "మ్యాపింగ్ పాపువా న్యూ గినియా". www.sl.nsw.gov.au. Retrieved 2024-05-14.{{cite web}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) CS1 maint: numeric names: authors list (link)

[Torres-54] కాలింగ్‌రిడ్జ్, జి. (1895) డిస్కవరీ ఆఫ్ ఆస్ట్రేలియా పేజీ 229-237లో రాజుకు టోరెస్ నివేదిక అనువాదం. గోల్డెన్ ప్రెస్ ఎడిషన్ 1983, గ్లేడ్స్‌విల్లే, NSW. ISBN 0-85558-956-6

[55] మూస:సైట్ జర్నల్

[56] Swadling, Pamela; Wagner, Roy; Laba, Billai (2019-12-01). Plumes from Paradise. Sydney University Press. p. 17. doi:10.30722/sup.9781743325445. ISBN 978-1-74332-544-5. S2CID 240917675.

[57] వైట్, ఓస్మార్. వెయ్యి తెగల పార్లమెంట్, హీనెమాన్, లండన్, 1965

[58] జాక్సన్, మైఖేల్. మినిమా ఎథ్నోగ్రాఫికా: ఇంటర్‌సబ్జెక్టివిటీ మరియు ఆంత్రోపోలాజికల్ ప్రాజెక్ట్. యూనివర్శిటీ ఆఫ్ చికాగో ప్రెస్, 1998, పేజీ 109

[59] డైమండ్, జారెడ్. మూడవ చింపాంజీ. హార్పర్ కాలిన్స్, 1993

[60] జాక్సన్, మైఖేల్. మినిమా ఎథ్నోగ్రాఫికా: ఇంటర్‌సబ్జెక్టివిటీ మరియు ఆంత్రోపోలాజికల్ ప్రాజెక్ట్. యూనివర్శిటీ ఆఫ్ చికాగో ప్రెస్, 1998, పేజీ 110

[61] "న్యూ గినియాలో యుద్ధాన్ని గుర్తుచేసుకుంటూ Archived 2009-10-11 at the Wayback Machine". ఆస్ట్రేలియన్ యుద్ధ స్మారక చిహ్నం.

[62] జెడ్ స్మిత్ (ఏప్రిల్ 25, 2017). "ది వెస్ట్ పాపువాన్ వారియర్స్ ఆర్ ఎ రగ్బీ లీగ్ టీమ్ ట్రైయింగ్ టు స్టాప్ ఎ జెనోసైడ్". Vice.com (in ఇంగ్లీష్).

[63] NAJ టేలర్ (19 అక్టోబర్ 2011). "వెస్ట్ పాపువా: దోపిడీ చరిత్ర". Al Jazeera (in ఇంగ్లీష్). {{cite web}}: Check date values in: |date= (help)

[celerie-64] ఫిలిప్ పటాడ్ సెలెరియర్, స్వయంప్రతిపత్తి స్వాతంత్ర్యం కాదు; ఇండోనేషియా ప్రజాస్వామ్యం పాపువాలో ఆగిపోతుంది, లే మోండే డిప్లొమాటికు, జూన్ 2010

[65] నటాలియా లారెన్సియా కార్మెలియా యెవెన్ (2021-07-04). "ఇండోనేషియా యొక్క అశాంతితో కూడిన పాపువా ప్రాంతానికి, బిడెన్ మానవ హక్కుల దృష్టి ఏదైనా మార్పు తెస్తుందా?". సౌత్ చైనా మార్నింగ్ పోస్ట్ (in ఇంగ్లీష్).

[66] ఇండోనేషియాలో రహస్య మారణహోమం జరిగిందని నివేదిక పేర్కొంది - సిడ్నీ విశ్వవిద్యాలయం

[67] "31 మంది పశ్చిమ పాపువాలో చంపబడ్డారు. ఎందుకు?". TRT World (in ఇంగ్లీష్). 7 డిసెంబర్ 2018. {{cite web}}: Check date values in: |date= (help)

[68] మూస:సైట్ పుస్తకం

[69] Pogau, Oktovianus (2011-01-13). "The Thinker: Pending in Papua". Jakarta Globe. Retrieved 2011-04-18.

[70] కింగ్, 2004, పేజీ. 91

[71] Jones, Rochelle (2015-10-22). "పశ్చిమ పాపువాన్ మహిళలు ఇండోనేషియా పాలనలో ఒంటరిగా మరియు హింసతో చుట్టుముట్టబడ్డారు". The Guardian (in ఇంగ్లీష్).

[72] "స్పెషల్ అటానమీ ఇష్యూ (వెస్ట్ పాపువా)". తూర్పు తైమూర్ మరియు ఇండోనేషియా యాక్షన్ నెట్‌వర్క్.

[73] "అభివృద్ధిని ప్రోత్సహించడానికి పాపువా ప్రావిన్స్ విభజన: మంత్రిత్వ శాఖ". Antara News. 2022-11-15. Retrieved 2022-11-29.

[74] {{Cite web|date=17 నవంబర్ 2022|title=DPR సహకన్ RUU పెంబెంటుకాన్ పాపువా బరాత్ దయా|url=https://www.kompas.id/baca/foto/2022/11/17/dpr-sahkan-ruu-pembentukan-papua-barat-daya%7Cwebsite=kompas.id%7Clanguage=id%7Caccess-date=2022-11-17%7C2archive-2d17%7C^{[permanent dead link]} -17|archive-url=https://web.archive.org/web/20221117102647/https://www.kompas.id/baca/foto/2022/11/17/dpr-sahkan-ruu-pembentukan-papua-barat-%7D-status%3D%3E%7C

[75] "పాపువా న్యూ గినియాలో మహిళలు మరియు పిల్లలపై జరిగిన హత్యాకాండ పేలవమైన పోలీసింగ్, తుపాకీ ప్రవాహంపై హైలైట్ చేస్తుంది". ABC News. 11 జూలై 2019.

[a]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]