పుష్యభూతి రాజవంశం
Pushyabhuti dynasty | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 6th century–7th century | |||||||||||
 The original territory of the Pushyabhutis was located around modern Thanesar. (Top map) The Empire of Harsha at its maximum extent. (Bottom map) | |||||||||||
 | |||||||||||
| రాజధాని | Sthanvishvara (modern Thanesar) Kanyakubja (modern Kannauj) | ||||||||||
| ప్రభుత్వం | Monarchy | ||||||||||
| చరిత్ర | |||||||||||
• స్థాపన | 6th century | ||||||||||
• పతనం | 7th century | ||||||||||
| |||||||||||
పుష్భభూతి రాజవంశం లేదా వర్ధన రాజవంశం అని కూడా పిలువబడే పుష్యభూతి రాజవంశం (IAST: పుస్యభతి) 6 – 7 వ శతాబ్దాలలో ఉత్తర భారతదేశంలోని కొన్ని ప్రాంతాలను పరిపాలించింది. ఈ రాజవంశం దాని చివరి పాలకుడు హర్ష-వర్ధన ఆధ్వర్యంలో శిఖరాగ్రానికి చేరుకుంది. దీని సామ్రాజ్యం ఉత్తర, వాయవ్య భారతదేశాన్ని చాలావరకు పాలించి తూర్పున కామరూప, దక్షిణాన నర్మదా నది వరకు సామ్రాజ్య విస్తరించింది. ఈ రాజవంశం ముందుగా స్థాన్విశ్వర (ఆధునిక థానేసరు, హర్యానా) రాజధానిగా చేసుకుని పరిపాలించింది. కాని హర్షవర్ధనుడు చివరికి కన్యాకుబ్జా (ఆధునిక కన్నౌజు, ఉత్తర ప్రదేశు) ను తన రాజధానిగా చేసుకుని సా.శ. 647 వరకు పరిపాలించాడు.
పేరు వెనుక చరిత్ర[మార్చు]
ఆస్థాన కవి బాణుడు స్వరపరిచిన హర్ష-చరిత ఆధారంగా ఈ కుటుంబాన్ని పుష్యభూతి రాజవంశం (IAST: పుష్యభతి-వనా), [1] లేదా పుష్భభూతి రాజవంశం (IAST: పుపాభతి-వనా) అని పిలుస్తారు. హర్ష-చరితా వ్రాతప్రతులు "పుష్పభూతి" అనే వైవిధ్యాన్ని ఉపయోగిస్తాయి. కాని జార్జి బుహ్లెరు ఇది లేఖకుల లోపం అని, సరైన పేరు పుష్యభూతి అని ప్రతిపాదించాడు.[2] అనేక మంది ఆధునిక పండితులు ఇప్పుడు "పుష్భభూతి" రూపాన్ని ఉపయోగిస్తున్నారు. మరికొందరు "పుష్యభూతి" అనే వైవిధ్యాన్ని ఇష్టపడతారు.[3] పుష్య నక్షత్రాల కూటమిని సూచిస్తుంది. విభూతి అంటే పవిత్రమైన బూడిద లేదా ఆశీర్వాదం. ఈ పుష్యభూతి అంటే "పవిత్ర నక్షత్ర రాశి ఆశీర్వాదం" అంటే "దైవిక / స్వర్గపు ఆశీర్వాదాలను" సూచిస్తుంది.
కొన్ని ఆధునిక పుస్తకాలు రాజవంశాన్ని "వర్ధన"గా అభివర్ణిస్తాయి. ఎందుకంటే దాని రాజుల పేర్లు "-వర్ధన" అనే వంశనామంతో ముగుస్తాయి. ఏదేమైనా ఇతర రాజవంశాల రాజుల పేర్లు కూడా ఈ ప్రత్యయంతో ముగుస్తున్నందున ఇది తప్పుదారి పట్టించవచ్చు. [1]
ఆవిర్భావం[మార్చు]
రాజవంశం మూలాలు గురించి కచ్చితమైన సమాచారం అందుబాటులో లేదు. 7 వ శతాబ్దపు కవి బాణబట్ట రచించిన హర్షచరిత వారి మూలం గురించి ఒక పురాణ కథనాన్ని ఇస్తుంది. పుష్యభూతిని రాజవంశం స్థాపకుడిగా పేర్కొంది. ఈ పురాణం ఆధారంగా పుష్యభూతి శ్రీకంఠ జనపద (ఆధునిక కురుక్షేత్ర జిల్లా) లో నివసించారు. దీని రాజధాని స్టానవిశ్వర (ఆధునిక థానేసరు). శివుడి భక్తుడైన పుష్యభూతి "దక్షిణాది" గురువైన భైరవాచార్య ప్రభావంతో శ్మశానవాటికలో తాంత్రిక కర్మలో పాల్గొన్నాడు. ఈ కర్మ ముగింపులో ఒక దేవత (లక్ష్మిగా గుర్తించబడింది) ఆయనకు రాజుగా అభిషేకం చేసి గొప్ప రాజవంశం స్థాపకుడిగా ఆశీర్వదించింది.[4]
బాణబట్టు రచనలో పేర్కొన్న పుష్యభూతి ఒక కల్పిత పాత్రగా కనిపిస్తుంది. ఎందుకంటే ఆయన రాజవంశం శాసనాలు లేదా మరే ఇతర మూలాలలోనూ పేర్కొనబడలేదు..[5]
చరిత్ర[మార్చు]
పుష్యభూతి రాజవంశం మొదట వారి రాజధాని స్థానేశ్వర (థానేసరు) చుట్టూ ఉన్న ఒక చిన్న ప్రాంతాన్ని పరిపాలించింది. హన్సు టి. బక్కరు ఆధారంగా వారి పాలకుడు ఆదిత్య-వర్ధన (లేదా ఆదిత్య-సేన) బహుశా కన్నౌజు మౌఖారీ రాజు షర్వ-వర్మనుకు పాలెగాడు. ఆయన వారసుడు ప్రభాకర-వర్ధన తన ప్రారంభ రోజులలో మౌఖారీ రాజు అవంతి-వర్మనుకు పాలెగాడుగా ఉండి ఉండవచ్చు. ప్రభాకరవర్ధనుడి కుమార్తె రాజశశ్రీ అవంతి-వర్మను కుమారుడు గ్రుహ-వర్మను వివాహం చేసుకున్నాడు. ఈ వివాహం ఫలితంగా ప్రభాకరవర్ధనుడి రాజకీయ స్థితి గణనీయంగా పెరిగింది. ఆయన పరమ-భట్టారక మహారాజాధిరాజా అనే సామ్రాజ్య బిరుదును పొందాడు. ("అతని శౌర్యం, ఆప్యాయత కారణంగా ఇతర రాజులు ఆయనకు నమస్కరించారు").[6]
హర్షచరిత ఆధారంగా ప్రభాకరవర్ధనుడి మరణం తరువాత మాళవరాజు గౌడ పాలకుడి మద్దతుతో కన్నౌజు మీద దాడి చేశారు. మాళవ రాజు గ్రాహ-వర్మనును చంపి రాజ్యశ్రీని స్వాధీనం చేసుకున్నాడు.
[7] రాజు కానీ చరిత్రకారులు ఆయన తరువాతి గుప్తరాజవంశం పాలకుడు అని ఊహించారు. [8] ప్రభాకరవర్ధనుడి పెద్ద కుమారుడు రాజ్య-వర్ధనుడు మాళవపాలకుడిని ఓడించినప్పటికీ గౌడ రాజు ఆయనను చంపాడు.[9]
గౌడ రాజును, ఆయన మిత్రులను నాశనం చేస్తామని ప్రభాకరవర్ధనుడి చిన్న కుమారుడు హర్ష-వర్ధనుడు శపథం చేశాడని హర్షచరిత పేర్కొంది.[10]తిరిగి బాణబట్టు గౌడ రాజు పేరును ప్రస్తావించలేదు. కాని చరిత్రకారులు ఆయనను శశాంక-దేవా (మౌఖారీ సామంతుడు (మహాసమంత) ) గా గుర్తిస్తారు. కామరూపరాజు భాస్కరువర్మనుతో హర్షవర్ధనుడు ఒక కూటమిని ఏర్పరచుకుని బలవంతంగా శశాంకను వెనకకు పంపాడు. ఫలితంగా తదనంతరం సా.శ. 606 లో హర్వర్ధనుడు అధికారికంగా చక్రవర్తిగా పట్టాభిషేకం చేసుకున్నాడు.[11] తరువాత ఆయన ఉత్తర భారతదేశంలో ఎక్కువ భాగాన్ని స్వాధీనం చేసుకున్నాడు. (హర్ష సామ్రాజ్యం చూడండి).[12] హర్షసామ్రాజ్యం కచ్చితమైన పరిధికి భిన్నమైన అంచనాలు ఉన్నాయి. కాని ఆయన ఉత్తర భారతదేశంలోని ప్రధాన భాగాలను నియంత్రించాడు; ఆయన ఆధిపత్యాన్ని పశ్చిమాన వల్లభీరాజు, తూర్పున కామరూప రాజు భాస్కరవర్మను అంగీకరించారు; దక్షిణాన ఆయన సామ్రాజ్యం నర్మదా నది వరకు విస్తరించింది.[13]
చివరికి హర్షవర్ధనుడి కన్యాకుబ్జ (ఉత్తర ప్రదేశులోని ఆధునిక కన్నౌజు) ను తన రాజధానిగా చేసుకున్నాడు.[2]సా.శ. సి. 647 ఆయన వారసుడు లేకుండా మరణించాడు. ఇది పుష్యభూతి రాజవంశం ముగింపుకు దారితీసింది.[12]
పాలకులు[మార్చు]
పుష్యభూతి (వర్ధన) రాజవంశంలోని పాలకులు వారి పాలనా కాలం. (పేర్లు బ్రాకెట్టులో ఉన్నాయి).[15]
- పుష్యభూతి (పుష్యభూతి), పౌరాణికం కావచ్చు
- నరవర్ధనుడు c. సా.శ.500-525
- మొదటి రాజ్యవర్ధనుడు 1 c. సా.శ. 525-555
- ఆదిత్యవర్ధనుడు (ఆదిత్యవర్ధనుడు లేక ఆదిత్యసేనుడు) c.సా.శ. 555-580
- ప్రభాకర వర్ధన (ప్రభాకర వర్ధనుడు) c. సా.శ.580-605
- రాజ్య వర్ధనుడు (రాజ్యవర్ధనుడు), c.సా.శ. 605-606.
- హర్ష వర్ధనుడు (హర్ష వర్ధనుడు), c. సా.శ. 606-647.
మూలాలు[మార్చు]
- ↑ 1.0 1.1 D. C. Ganguly 1981, p. 240.
- ↑ 2.0 2.1 Baijnath Sharma 1970, p. 89.
- ↑ Max Deeg 2016, p. 99.
- ↑ Hans Bakker 2014, pp. 78–79.
- ↑ Hans Bakker 2014, p. 80.
- ↑ Hans Bakker 2014, p. 79.
- ↑ Hans Bakker 2014, p. 81.
- ↑ Hans Bakker 2014, p. 82.
- ↑ Hans Bakker 2014, pp. 85–86.
- ↑ Hans Bakker 2014, p. 87.
- ↑ Hans Bakker 2014, p. 88.
- ↑ 12.0 12.1 Sukla Das 1990, p. 2.
- ↑ Upinder Singh 2008, p. 562.
- ↑ "CNG Coins". Archived from the original on 2 మే 2019. Retrieved 28 నవంబరు 2019.
- ↑ Ronald M. Davidson 2012, pp. 38–39.
గ్రంధసూచిక[మార్చు]
- Baijnath Sharma (1970). Harṣa and His Times. Sushma Prakashan. OCLC 202093.
- D. C. Ganguly (1981). "Western India in the Sixth Century A.D.". In R. C. Majumdar (ed.). A Comprehensive History of India. Vol. 3, Part I: A.D. 300-985. Indian History Congress / People's Publishing House. OCLC 34008529.
- Hans Bakker (2014). The World of the Skandapurāṇa. BRILL. ISBN 978-90-04-27714-4.
- Max Deeg (2016). "The Political Position of Xuanzang: The Didactic Creation of an Indian Dynasty in the Xiyu ji". In Thomas Jülch (ed.). The Middle Kingdom and the Dharma Wheel: Aspects of the Relationship between the Buddhist Saṃgha and the State in Chinese History. BRILL. ISBN 978-90-04-32258-5.
- Ronald M. Davidson (2012). Indian Esoteric Buddhism: A Social History of the Tantric Movement. Columbia University Press. ISBN 978-0-231-50102-6.
- Sukla Das (1990). Crime and Punishment in Ancient India. Abhinav Publications. ISBN 978-81-7017-054-9.
- Upinder Singh (2008). A History of Ancient and Early Medieval India: From the Stone Age to the 12th Century. Pearson Education India. ISBN 978-81-317-1120-0.