సునామి

ఇతర వాడుకల కొరకు, సునామి (అయోమయ నివృత్తి) చూడండి.

The tsunami (tsunami) that struck Thailand (Thailand) on December 26, 2004.

మహా సముద్రం (ocean) వంటి అధికమొత్తంలో నీరు శీఘ్ర స్థానభ్రంశం జరగడం వల్ల ఒక Tsunami (津波)(మూస:PronEng) అలల (waves) పరంపర ఆరంభమవుతుంది నీటి పై గాని క్రింద గాని భూకంపాలు (Earthquake), విస్త్రుత స్థాయి స్థాన భ్రంశాలు (mass movement), కొన్ని అగ్నిపర్వత విస్ఫోటనములు (volcanic eruption) మరియు కొన్ని నీటి కింద విస్ఫోటనములు (underwater explosion) , భూఫలక జారుడు (landslides), నీటి కింది భూకంపం (earthquake), అతిపెద్ద గ్రహ శకలము (asteroid impacts), భూకంపాలు అణ్వాయుధ (nuclear weapon) విస్ఫోటనములు సునామిని పుట్టించగలవు అతి ఎక్కువ నీరు మరియు శక్తి కలిగి వుండటం వలన, సునామీలు మహా ధ్వంసాలకి దారి తీయగలవు.

గ్రీకు (Greek) చరిత్రకారుడైన తుసైడిడీజ్ (Thucydides) మొట్టమొదటి సారిగా సునామీను జలాంతర్గామి ప్రకంపనములకు ముడి పెట్టాడు, కాని సునామీని అర్ధంచేసుకోవడం 20వ శతాబ్దము వరకు శూన్యంగానే ఉంది మరియు ఇప్పటికి సునామీ మీద పరిశొధనలు జరుగుతూనే ఉన్నాయి

అనేక పూర్వపు భౌగోళిక, భూగర్భ, సాగర శాస్త్ర మొదలైనవి చెప్పిన "సెసిమిక్ సముద్రపు అలల నే ఇప్పుడు సునామీగా వ్యవహరిస్తున్నారు

కొన్ని వాతావరణ (meteorological) తుఫాను (storm) పరిస్థుతులు - తీవ్ర వాయుగుండములు (depressions) తుఫానులు (cyclones), పెను తుఫానుకు (hurricanes) కారణ్మవుతాయి - ఇవి ఉప్పొంగు తుఫానును (storm surge) ఉత్పత్తి చేస్తుంది. ఇది సహజ కెరటముల కంటే కొన్ని మీటర్ల ఎత్తు ఉంటాయి దీనికి కారణం వాయుగుండం మధ్యలో తక్కువ వాతావరణ పీడనం (atmospheric pressure).ఈ విధంగా ఉప్పొంగే తుఫానులు (storm surges) తీరాన్ని తాకి, అవి సునామీ అని భ్రమను కల్పించి, అధిక భూబాగాన్ని ముంచెత్తుతాయి. ఇవి సునామీలు కావు. అటువంటి ఉప్పొంగే తుఫాను బర్మా (Burma) మయన్మార్ (Myanmar)ని మే 2008లో ముంచెత్తింది.

పరిభాష

సునామీ అనే పదము ఓడరేవు (harbor) యొక్క జపాను అర్ధము ("సు", 津) మరియు కెరటము (wave) ("నామి", 波). [ఎ.జప్ . సునామీ , తునమి , ఎఫ్ . సు ఓడరేవు + నామి కెరటం .—ఆక్స్ఫర్డ్ ఆంగ్ల నిఘంటువు]. బహువచనము కొరకు ఎవరైనా సాధారణ ఆంగ్లమును ఆచరించవచ్చును మరియు ఎస్ జతచేయవచ్చును లేదా జపాను భాషలో వలె స్థిర బహువచనమును వినియోగించవచును జపనీస్ చరిత్ర (Japanese history) మొత్తం ఈ సునామీలు సాధారణం, దాదాపు 195 సునామీలు జపాన్ చరిత్రలో వున్నాయి.

సునామిని కొన్నిసార్లు అటుపోటు కెరటాలు (tidal waves) అని పిలవవచ్చు. కాని శాస్త్రజ్ఞుల సమూహం పై పదాన్ని ఈ రోజుల్లో ఎక్కువగా వాడట్లేదు. దీనికి అసలు కారణం సునామికి అటుపోటులకి అస్సలు సంబంధం లేదు. ఒకప్పుడు ప్రసిద్ధి పొందిన ఈ పదము, అత్యద్భుతమైన పెద్ద లోపలికి వచ్చే పోటుని ఈ పదంగా పిలిచేవారు. సునామి మరియు పోటులు లోపలి వెళ్ళే నీటి కెరటాలని సృష్టిస్తాయి, కాని సునామిల విషయములో నీరు లోపలి వచ్చే కదలిక ఎక్కువగా ఉంది అది చాలా సేపు వుంటుంది. దీని వలన ఒక పెద్ద పోటులా ఇది కనిపిస్తుంది. "అటుపోటు" యొక్క అర్ధము "ఒకేలా వున్నా " లేదా ఒక స్థితి వున్నా లేదా లక్షణము అయిన, పదము సునామి సరి అయిన పదం కాదు. ఎందుకంటే సునామిలు ఒక నౌక రేవుకే పరిమితం కావు. అటుపోటు తరంగాలు అనే పదమును భూ విజ్ఞాన శాస్త్రవేత్త లు (geologist) మరియు సముద్ర శాస్త్రవేత్తలు (oceanographer) ఉపయోగించడం లేదు.

జపనీస్ భాష తర్వాత ఈ దారుణమైన కెరటానికి శబ్దం వున్న ఒకే భాష తమిళ్ భాష (Tamil language); పదం "ఆజ్హి పేరలై".భారతదేశ దక్షణ - తూర్పు తీరములు ఈ కేరటమును దాదాపు ౭౦౦ సంవత్సరముల ముందుగానే చూసాయి. కాని అప్పటికే అవి సాధరణం అని (రాతి మత గ్రంథం ) వుండేవి.

అసుహేన్సే భాష (Acehnese language) సునామి యొక్క శబ్దం ië బున లేదా alôn buluëకే (మాండలికం మీద ఆదారపడి), కాని దేఫయన్ భాష (Defayan language) యొక్క సిమెఉలుఎ (Simeulue) రీజెంచి, ఇండోనేసియా, సునామి శబ్దం సేమొంగ్ సింగులై భాష (Sigulai language) సిమెఉలుఎ కూడా సునామికి పదం వుంది: ఎమొంగ్.

కారణములు

నీటి అందర్బాగంలో ఒకేచోటకు చేరు లేదా నాశనం చేయు పొరలు (plate boundaries) ఆకస్మికంగా కదలటం వల్ల మరియు నిలువుగా జరగటం వల్ల సునామీ వచ్చును. అభిరసిక లేదా అపసరిక పొరల హద్దుల వద్ద ఇవి రావటం అరుదు ఇది ఎందుకంటే అభిసారిక లేదా అపసరిక హద్దులూ సాధారణంగా నిలువుగా నీటి వరసను సాధారణంగా ఇబ్బంది పెట్టావు సబ్దక్షన్ (Subduction) ప్రాంత భూకంపాలు ముఖ్యంగా సునామిని సృష్టిస్తాయి.

సునామీలు తీరంలో చాలా తక్కువ డోలన పరిమితి (amplitude)(కెరటా ఎత్తు), అండ్ చాలా ఎక్కువ తరంగ దైర్ఘ్యం (wavelength)(వందల కిలోమీటర్ల పొడవైన) కలిగివుంటాయి. అందువలన వీటిని గుర్తించలేము. ఇవి కేవలం సముద్ర ఉపరితలం మీద 300 మిల్లి మీటర్ల పొంగుని కలిగి వుంటాయి. అవి లోతులేని నీటికి దగ్గరికి వచ్చినప్పుడు వాటి ఎత్తు పెరుగే, శోఅలింగ్ పద్దతి కింద వివరించబడింది. ఒక సునామి సముద్రపు పోటు యొక్క ఏ స్థితిలో నైన మరియు తక్కువ పోటు ఉన్నప్పుడు కూడా తీర ప్రాంతాలను ముంచెత్తితే లోపలి వచ్చే కెరటాలు కూడా చాలా ఎక్కువగా ముంచెత్తుతాయి.

1946 ఏప్రిల్ 1 న రిక్టర్ స్కేల్ (Richter Scale) పైన 7.8 తీవ్రత గల భూకంపం (earthquake) అలేశుయన్ dweepam (Aleutian Islands), అలస్కా (Alaska)ని తాకింది. ఈ భూకంపం 14 మీ. ఎత్తుగల ఉప్పొంగే అలలతో హవాయి ద్వీపములోని హిలోను ముంచెంత్తి సునామి సృష్టించింది ఏ ప్రాంతములోనైతే భూకంపం (earthquake) సంభవించిందో అక్కడే పసిఫిక్ సముద్రం (Pacific Ocean) నేల సబ్దక్టింగ్ (subducting) (లేదా కిందవైపు నేట్టబడుతుంది) అలాస్కా (Alaska).

సునామి మొదలయ్యే ప్రదేశాలు అభిసారిక పరిధి నుండి బయటికి వచ్చే ప్రాంతాలకు ఉదాహరణలు స్తోరేగ్గా (Storegga) జరిగేప్పుడు నియోలితిక్ (Neolithic) ఏరా, గ్రాండ్ బ్యాంక్స్ (Grand Banks) 1929, పాపా న్యు గినియా (Papua New Guinea) 1998 (తప్పిన్, 2001)గ్రాండ్ బ్యాంక్స్ మరియు పాపా న్యూ గునియా సునామిల విషయములో, ఒక భూకంపము అవక్షేపాన్ని అస్థిర పరిచి అట్లాగే విఫలమయ్యేట్లు చేస్తుంది. ఇవి మాంద్యానికి గురయ్యి కిందకి ప్రవహించి తీరపు వాలు సునామి పుడుతుంది. ఈ సునామి సముద్ర ఆవలి తీరాలకు ప్రయాణము చేయలేదు .

సరిగ్గా అవక్షేపమును ఏది విఫలం చేసిందో తెలియదు. అవక్షేపాల హెచ్చు బరువు వాటిని అస్థిర పరచటానికి ఒక కారణం అవుతుంది. మరియు హెచ్చు బరువు వలన అవి పూర్తిగా అస్తిరమవుతున్నాయి. భూకంపము శిలాజాలు అస్థిరంగా మారడానికి మరియు విఫలమవ్వడానికి కూడా కారణమవుతుంది. వేరే సిద్ధాంతం ఏంటంటే గ్యాస్ హైడ్ర్టేస్ విడుదల అవటం (మీథేన్) మాంద్యానికి కారణము.

"గ్రేట్ చిలేయన్ భూకంపము (Great Chilean earthquake)" (19:11 hrs UTC) మే 22,1960 (9.5 M '_w (M_w)), మార్చ్ 27 , 1964 " గుడ్ ఫ్రైడే భూకంపము (Good Friday earthquake)" అలస్కా 1964 (9.2 M_w), మరియు "గ్రేట్ సుమత్ర -అండమాన్ భూకంపము (Great Sumatra-Andaman earthquake)" (00:58:53 UTC) డిసెంబర్ 26, 2004 (9.2M_w), లు ఇటీవల సంబవించిన మెగా త్రుస్త్ (megathrust) . భూకంపములకు ఉదాహరణలు, ఇవి సునామీలను సృష్టించి, సముద్రాలను దాటగలవు. జపాన్‌లో చిన్న (4.2 ఎం _డవు ) భూకంపాలు కూడా 15 లేదా అంతకన్నా తక్కువ నిమిషాలలో విపత్తుని సృష్టించి తీరాన్ని ముంచ గలవు.

1950లలో పెద్ద సునామిలు ఈ కింది అంశాల వల్లే వస్తుందని ఒక పరికల్పన వుండేది. అవి భూపలకలు జారడం (landslides) అగ్నిపర్వతం బద్దలవడము ఉద. సంతోరిని (Santorini), క్రకతు (Krakatau) మరియు ప్రభవ సంఘటనా (impact event) నీటిని తాకినపుడు జరిగేది. ఈ దృగ్విషయం ఒకేసారి చాలా నీటిని స్థానభ్రంసం చెందించి, పడుతున్న వ్యర్థాల నుండి శక్తి లేదా వ్యాకోచము నీటిలోకి పరివర్తన చెంది, వ్యర్థాలు సముద్రం వాటిని పీల్చుకొనే శక్తికంటే త్వరగా పడతాయి. మీడియా వీటికి "మెగా-సునామి (mega-tsunami)" అని పేరు పెట్టింది.

ఈ విధాన కారణము వలన వచ్చిన సునామీలు, తొందరగా నశిస్తాయి మరియు ఇవి సముద్ర తీర ప్రాంతాలను అరుదుగా ముంచుతాయి ఎందుకంటే కొంచెం సముద్ర ప్రాంతమే దీని వలన ప్రభావితం అవుతుంది. ఈ సంఘటనలు చాల పెద్ద స్థానిక ఆఘాత కెరటము (shock wave) సోలితోంస్ (solitons), ఈ విధమైన భూ పలక మార్పు లితుయ సముద్రము (Lituya Bay) 1958, ఏదైతే 524 మీటర్ల ఎత్తుగల ఉప్పొంగే కెరటాన్ని సృష్టించింది. కాని, చాలా పెద్ద గురుత్వాకర్షణ భూ ఫలక అమరిక వాళ్ళ చాలా పెద్ద సునామి రావచ్చు. దీనినే మెగా -సునామి (mega-tsunami) అని పిలుస్తున్నారు. ఇవి సముద్ర దూర తీరాలకు కూడా ప్రయాణిస్తాయి. ఈ పరికల్పన మీద చాలా చర్చ జరిగింది, అలానే ఈ పరికల్పనకి మద్దతు తెలపడానికి ఎలాంటి భూ విజ్ఞాన శాస్త్ర సాక్ష్యం లేదు.

సునామి వచ్చే లక్షణాలు

సునామి బాదితుల స్థూపం లాపహొఎహొఎ , దగ్గర హవాయి (Hawaii).

సాధారణంగా వచ్చే సునామిలకు ముందస్తు గ హెచ్చరికలు ఇవ్వలేము.అన్ని భూకంపాలు సునామినీ సృస్టిస్తాయి. సముద్రములో భూకంపము లోతులేని చోట వస్తే అది ఒక సునామిని సృష్టిస్తుంది, దీని తీవ్రత ఎక్కువగా మరియు నీటి ఘనపరిమాణము మరియు లోతు చాలు .

సునామి యొక్క మొదటి భాగం భూమిని తాకింది అటు అయితే (వెనక్కి లాగడం), పోటు కన్నా, తీర ప్రాంతంలో వున్నా నీరు అంత వెనక్కి వెళ్లి , అంతకుముందు నీటితో నిండి వున్న భూమిని బయటకు చూపెడ్తుంది. దీని ద్వారా సునామి వచ్చిందని ముందుగా తెలుసుకుంటే, మనం రక్షించు కోవడానికి పరిగెత్తే వేగం కన్నా ఎక్కువ పరిగెత్తాలి. ఒక మనిషి సముద్రం అనుకోకుండా లోపలి వెళ్ళిన తీర ప్రాంతంలో వుంటే (బ్రతికున్న వాళ్ళు ఒక పెద్ద శబ్దం వచ్చిందని చెప్తారు), తను సునామి నుండి కాపాడ బడటానికి పై నున్న భూ భాగానికి పరిగెత్తడం లేదా అక్కడ వున్నా పెద్ద భవనాల పై అంతస్తును చేరుకోవాలి. ఇది ప్యుకేట్ థాయిలాండ్, మియఖోలో జరిగింది. ఇంగ్లాండ్ లోని సర్రే ప్రాంతానికి చెందిన తిల్లీ స్మిత్, తన తల్లితండ్రులు మరియు చెల్లితో బీచ్‌లో వుంది. కొన్ని రోజుల కింద పాఠశాలలో సునామి గురించి చదివి వుండడం వల్ల ఆమె సునామి అనివార్యం అని తలచి తన కుటుంభ సభ్యులను హెచ్చరించింది. ఆమె తల్లితండ్రులు తీరంలో వున్నా ఇతర ప్రజలను మరియు హోటల్ సిబ్బందిని సునామి వచ్చే ముందే హెచ్చరించారు. మిస్ స్మిత్ చాలా మంది ప్రాణాలు కాపాడడంతో తను ఇటీవల భూగోళశాస్త్రంలో నేర్చుకున్న పాఠానికి విలువ ఇచ్చెను. ఆమె తన భూగోళ శాస్త్ర ఉపాద్యాయుడు ఎం అర్. ఆండ్రూ కేఅర్నీకు పరపతి తెచ్చెను.

In the 2004 tsunami (2004 tsunami) that occurred in the Indian Ocean drawback was not reported on the African coast or any other eastern coasts it inundated, when the tsunami approached from the east. దీనికి అల యొక్క సహజ గుణం కారణం. అది తూర్పు తప్పు దిశలో దిక్కు కిందకి వెళ్లి మరియు పైకి పశ్చిమ దిశలో వచ్చింది. ఈ పశ్చిమ నాడి ఆఫ్రికా పశ్చిమ తీరాలను మరియు వేరే పశ్చిమ తీరాలను ముంచెత్తింది.

సునామీలు అన్నింటిలో షుమారు 80% పసిఫిక్ మహా సముద్రంలోనే జరుగును, కాని నీటి మట్టం ఎక్కడ ఎక్కువగా ఉన్న అవి జరగవొచ్చు, ద్వీపంలోని చెరువులలో కూడా. సునామిలకు కారణము భూపలకలు జారడము, అగ్నిపర్వతాలు భద్ధలవడము, బోల్లియదేస్ మరియు ప్రకంపనలు .

హిందూ మహాసముద్ర సునామి "జియోగ్రాఫికాల్ పత్రిక (ఏప్రిల్ 2008)"లోని ఒక ప్రకరణం ప్రకారం, హిందూ మహా సముద్రములో 2004 డిసెంబర్ 26 న వచ్చిన సునామి ఈ ప్రాంతం ఊహించినంత హీనమైనదేమి కాదు. సదరన్ కాలిఫోర్నియా విశ్వ విద్యాలయంలోని సునామి పరిశోధన్ సంస్థలో పని చేసే ప్రొఫెసర్ కస్తాస్ సైనోల్కిస్, తన పరిశోధన పత్రము "భూ భౌతిక అంతర్జాతీయ పత్రము"లో, హిందూ మహా సముద్రములో సంభవించే భవిష్యత్తులో వచ్చే సునామీలు మడగాస్కర్, సింగపూర్ , సోమాలియా, పశ్చిమ ఆస్ట్రేలియాని మరియు ఇతర ప్రాంతాలను ముంచెత్తుతాయి అని రాసాడు. బాక్సింగ్ డే సునామి దాదాపు 300,000 ప్రజలను పొట్టన పెట్టుకుంది. వీరిలో చాల శవాలు సముద్రంలో వుండిపోయి మరియు కొన్ని గుర్తు పట్టలేనంతగా తయారయ్యాయి. కొన్ని అనధికారిక లెక్కల ప్రకారం దాదాపు 1 మిల్లియన్ ప్రజలు, ప్రత్యక్షంగా కాని లేదా పరోక్షంగా కాని సునామి వల్ల చనిపోయారు.

హెచ్చరికలు మరియు నివారించడం

దస్త్రం:Bamfield (171).jpg

సునామి విపత్తు గుర్తు బామ్ఫీల్ద్ (Bamfield),బ్రిటిష్ కొలంబియా (British Columbia).

[[దస్త్రం:Tsunami wall.jpgసూ (Tsu), జపాన్ వద్ద |right|thumb|సునామీ గోడ]]

సునామిని ఆపలేం మరియు గుర్తించలేము -ఒక భూకంపం సరైన ప్రదేశం మరియు తీవ్రతను గుర్తించిన, భూ విజ్ఞాన శాస్త్రవేత్తలు, సముద్ర శాస్త్రవేత్తలు, భూకంప శాస్త్రవేత్తలు ప్రతి ఒక్క భూకంపాన్ని పరిశోధించి, సునామి హెచ్చరికను జారి చేయవచ్చు లేదా చేయకపోవచ్చు. వచ్చే సునామి యొక్క కొన్ని లక్షణాలను గుర్తించవచ్చు, మరియు సునామి వల్ల వచ్చే నష్టాన్ని తగ్గించేందుకు చాల వ్యవస్థలు రూపొందించారు. వాటన్నిటిలో ముఖ్యమైనది మరియు ఎక్కువగా వాడుతున్నది కింది పీడన సెన్సార్లు. ఇవి తేలియాడుతున్న వాటికి కలుపబడి వుంటాయి. పైన వున్న నీటి యొక్క పీడనాన్ని పరికరానికి సెన్సార్లు ఎప్పుడు కొలవడం ద్వారా - ఇది ఒక సాధారణ లెక్కతో కొలవవచ్చు.

$\,\!P=\rho gh$ ($\,\!P=\rho gh$)

ఎక్కడ
పి =పైన వున్నా పీడనము (pressure) మీటర్ స్క్వేర్కి న్యుటన్లలో ,
$\rho$= అ సాంద్రత (density) యొక్క సముద్ర నీరు (seawater)=౧.౧ X ౧౦ ³ కెజి /ఎం ³,
జి = acceleration due to gravity (acceleration due to gravity)= 9.8 m/s² మరియు
ఎచ్= నీటి ఎత్తు మీటర్లలో

అందువలన నీటి స్థంభం 5,000 మీటర్ల లోతు వున్న పీడనం కింది వాటికి సమానం
$\,\!P=\rho gh=(1.1*10^{3}{\frac {kg}{m^{3}}})(9.8{\frac {m}{s^{2}}})(5.0*10^{3}m)=5.4*10^{7}{\frac {N}{m^{2}}}=54MPa$
లేదా 5.7 మిల్లియన్ టన్నులు పర్ మీటర్ స్క్వేర్

సునామి యొక్క ముందు భాగం కెరటం యొక్క అటు అయితే, సముద్రము లోపలి వెళ్లి సగం కెరటా పిరియడ్ కెరటం వచ్చే దాని కంటే ముందుకు వస్తుంది. సముద్ర తీర ప్రాంతపు వాలు లోతువున్నట్లయితే, ఈ మాంద్యం కొన్ని వందల మీటర్లు దాటవచ్చు. ఈ ప్రమాదం తెలియని ప్రజలు సముద్ర తీరం వెంబడి లేదా చేపలు పడుతూ ఉండొచ్చు. 2004 డిసెంబర్ 26న వచ్చిన హిందూ మహాసముద్ర సునామప్పుడు కూడా ఇలా సముద్రం లోపలి వెళ్ళినప్పుడు, ప్రజలు దానిని పరిశోదించదానికి తీరం లోపలి వెళ్లారు. ప్రజలు తీసిన చిత్రాలు మాములుగా ముంపుకు గురైన ప్రాంతాలలో వున్న ప్రజలు వారి వెనక వస్తున్నా అలలు కనిపిస్తున్నాయి. చాలామంది తీరంలో వున్న ప్రజలు వచ్చే పెద్ద పెద్ద అలలను తప్పించుకోలేక చనిపోయారు.

సునామి హెచ్చరిక గుర్తు పై సముద్ర గోడ (seawall) లో కమకురా (Kamakura), జపాన్, 2004 .లో మరోమచి కాలం (Muromachi period), ఒక సునామి కామకురాని తాకి, బ్రహ్మాండమైన శిల్పం అయిన అమిడ (Amida) బుద్ధ (Buddha) కోతోక్యున్ (Kotokuin) వన్న చెక్క భవనాన్ని నాశనం చేసింది. అప్పటినుండి ఆ శిల్పం బయటే వుంది.

సునామి ఎక్కువ నష్టం కలిగించే ప్రాంతాలు సునామి హెచ్చరిక వ్యవస్థ (tsunami warning system)ని ఉపయోగించి సునామిలను కనుక్కోనవచును. మరియు అలలు భూమికి వచ్చే లోపల ప్రజలను అప్రమత్తము చేయవచ్చు. యునైటెడ్ స్టేట్స్ పశ్చిమ తీరం సునామి తాకడానికి అనువుగా వుంటుంది. కాని హెచ్చరిక వ్యవస్థ ప్రజలను ఖాళీ చేయిస్తుంది .

పసిఫిక్ సునామి హెచ్చరిక కేంద్రం హొనలులులో వుంది. అది పసిఫిక్ సముద్రములో జరికే అన్ని ప్రకంపనాలను పర్యవేక్షిస్తుంది. తీవ్రత మరియు ఇతర విషయము సహాయముతో సునామి హెచ్చరిక జారి చేయవచ్చు. పసిఫిక్ మహా సముద్రములో వున్నా సుబ్డుచ్షన్ ప్రాంతాలు ప్రకంపనాలకు అనుకూలము. కాని అన్ని భూకంపాలు సునామిని సృష్టించవు. దీని కొరకు కంప్యూటర్ సహాయముతో పసిఫిక్ సముద్రంలో జరిగిన అన్ని భూకంపాలని అద్యయనం చేసి అవి సునామిని సృష్టిస్తాయో లేదో అంచనా వేస్తున్నారు.

హిందూ మహా సముద్ర సునామి వల్ల, ప్రపంచ దేశాలన్నీ మరియు ఐక్యరాజ్యసమితి ఉత్పనముల నివారణ సంస్థ సునామి భయమ గురించి మరియు తీర ప్రాంతల రక్షణ గురించి చర్యలు చేపట్టడం జరిగింది. హిందూ మహా సముద్రములో ఇప్పుడు సునామి హెచ్చరిక కేంద్రం వుంది.

కంప్యూటర్ మోడల్ (Computer model) సునామి రాకను గుర్తించగలదు - పరిశోధనల తర్వాత తెలిసింది ఏంటంటే సునామి రాక సమయాన్ని గుర్తించడములో ఈ మోడల్‌కి, సునామి సమయానికి కొన్ని నిముషాల తేడా మాత్రమే వుంది. కింద వున్నా పీడన సెన్సార్లు ప్రకంపనల రీడింగును మరియు ఇతర సమాచారాన్ని రియల్ టైంలో పైకి పంపి సముద్ర ఉపరితలం యొక్క ఆకారాన్ని పంపిస్తాయి. బాతీమేత్రి (bathymetry) మరియు తీర భూమి తోపోగ్రఫి (topography). పై విషయ సహకారంతో దోళన పరిమితి, దాని ద్వార ఎ సునామి అలల ఎత్తు గుర్తించవచ్చు. పసిఫిక్ మహా సముద్రము తీరంగా కలిగివున్న అన్ని దేశాలు సునామి హెచ్చరిక వ్యవస్థని నెలకొల్పి మరియు ప్రజలను సునామి వచినప్పుడు ఖాళీ చేయించే మరియు ఇతర పద్దతులు క్రమ బద్ధంగా శిక్షణ నిస్తారు. జపాన్‌లో ఈ విధమైన సన్నాహాలు ప్రభుత్వం, స్థానిక సంస్థల, అత్యవసర సేవల మరియు ప్రజల యొక్క ముఖ్య కర్తవ్యం.

సునామి తరలింపు మార్గము గుర్తుల ఆగే ఎల్లవేళలా యు. ఎస్. మార్గము 101 (U.S. Route 101), వాషింగ్టన్ (Washington).

లో

జంతువులు భూకంపం లేదా సునామీ నుండి విడుదలయ్యే రాయ్లేఇగ్ కెరటాల (Rayleigh waves) తక్కువ ధ్వని కలిగిన కెరటాలను గుర్తిస్తాయని కొందరు జంతు శాస్త్రజ్ఞులు ఒక పరికల్పనని తయారు చేసారు. కొన్ని జంతువులకు ఈ సామర్థ్యం వుండటం సామాన్య ద్రుగ్విశయమే. ఈ సామర్ధ్యం వలన ముందస్తు సునామి మరియు భూకంప హెచ్చరికలను జారి చేయడం సాధ్యమే. కాని ఈ విషయం ఇప్పటి వరకు శాస్త్రీయంగా నిరూపించ బడలేదు. లిస్బోన్ భూకంపాని కంటే ముందు జంతువులు చాలా అసహనముతో మరియు అవి కింది భూ భాగముల నుండి పై నుండే భూ భాగానికి పరిగెత్తెనని ఒక నిరాదారమైన ఆరోపణ వుంది. ఆ ప్రదేశంలోని చాలా జంతువులు మునిగిపోయాయి. ఈ దృగ్విషయం మీడియా సంస్థల వాళ్ళు కూడా పసిగట్టారు శ్రీలంక (Sri Lanka)లో, 2004 హిందూ మహాసముద్ర భూకంపంలో (2004 Indian Ocean earthquake).కాని కొన్ని జంతువులు (ఉద, ఏనుగులు ) సునామి ద్వార జనితమైన శబ్దాన్ని విన్నాయి, అది తీరానికి చేరువవుతున్న కొద్ది. ఏనుగులు భూమి లోపల వచ్చే శబ్దం నుండి పారిపోవలనుకున్నాయి. కొంత మంది మనుషులు, పరిశోదించటం కొరకు తీరానికి వెళ్లి మునిగి పోయారు.

సునామిని ఆపడం సాద్యం కాదు. కాని కొన్ని సునామికి గురయ్యే దేశాలలో భూకంప ఇంజనీరింగ్ (earthquake engineering) సహాయంతో తీరానికి కలిగే అపాయలను తగ్గించారు. జపాన్ ఒక బృహత్తర ప్రణాళికతో అధిక జనాభా వున్నా తీర ప్రాంతాలలో 4.5 మీ.(13.5 అడుగులు ) ఎత్తు గల సునామి గోడను (tsunami wall) నిర్మించింది. వేరే ప్రాంతాలలో వరదగేట్లను మరియు సునామి వల్ల ముందుకి వచ్చే నీటిని దారి మల్లించేదుకు కాలువలు నిర్మించారు. కాని వాటి ప్రభావాన్ని ప్రశ్నించవచ్చు, ఎందుకంటే సునామి ప్రతిసారి పరిమితులను దాటి అల్లకల్లోలం సృష్టిస్తుంది కాబట్టి. ఉదాహరణకి, 1993 జూలై 12న ఒకుశిరి ద్వీపం (Okushiri Island) యొక్క హక్కదియో (Hokkaidō)ని తాకిన ఒకుశిరి, హక్కదియో సునామీ (Okushiri, Hokkaidō tsunami) , భూకంపం వచ్చిన రెండు నుండి అయిదు నిముషాలలో 30 మీ (100 అడుగులు) ఎత్తుగల అలలను సృష్టించినది. వాటి ఎంతు దాదాపు 10 అంతస్తుల భవనం ఎత్తుకు సమానం. సునామి గోడతో చుట్టుమట్టబడి వున్నా తీర ప్రాంత పట్టణమైన అఒనే (Aonae),ని అలలు ముంచెత్తి గోడను మరియు చెక్కతో చేసిన అన్ని నిర్మాణాలను నాశనం చేసాయి. సునామి గోడ అలల ఎత్తును తగ్గించి నష్ట తీవ్రతను తగ్గించడంలో విజయం సాదించింది కాని చాలా నష్టం జరిగి ప్రాణ నష్టం సంబవించింది.

సునామి ప్రభావాన్ని తీరం వెంబడి చెట్లు పెంచి తగ్గించవచ్చు. 2004 హిందూ మహా సముద్ర సునామి ప్రభావిత ప్రాంతాలలో కొన్ని నాశనం కాకుండా తప్పించుకున్నాయి. దీనికి కారణం కొన్ని తీర ప్రాంతాలు తాటి చెట్లు (coconut palm) మరియు మడ అడవులు (mangrove)తో వుండి సునామి శక్తిని హరించడమే. ఒక మంచి ఉదాహరణగా, ఇండియా తమిళనాడు (Tamil Nadu)లోని నలువేదపహి (Naluvedapathy) అనే గ్రామము చాల తక్కువ నష్టానికి గురి అయ్యింది. దీనికి కారణం అ గ్రామా తీర ప్రాంతం వెంబడి వున్న 80,244 చెట్లను సునామి తెంచి 2002లో గిన్నిస్ బుక్ అఫ్ వరల్డ్ రికార్డ్స్ (Guinness Book of Records).లో నమోదు అయింది. పర్యావరణవేత్తలు సునామి నష్టాన్ని నివారించేందుకు తీరం పొడుగూ చెట్లను పెంచాలని చెప్తున్నారు. చెట్లను పెంచడానికి కొంచెం సమయము పట్టచ్చు, కాని ఈ తోటలు కృత్రిమ అడ్డుగోడల కంటే చాలా చవక మరియు ఎక్కువ సమయము సునామిని నివారిస్తాయి.

చరిత్రలో సునామి

ప్రధాన వ్యాసం: Historic tsunami

చరిత్ర ప్రకారం మాట్లాడితే, సునామీలు అరుదుగా వచ్చేవేమి కాదు , ఒక శతాబ్దంలో దాదాపు 25 సునామీలు వస్తున్నాయి. వాటన్నిటిలో, చాలా ఆసియా -పసిఫిక్ ప్రాంతంలో, ముఖ్యంగా జపాన్‌లో సంభవించాయి. 2004 బాక్సింగ్ డే సునామి (Boxing Day Tsunami) నాడు వచ్చిన సునామి దాదాపు 350,000 మరణాలు మరియు ఇంకా చాలా మందికి గాయాలను కలిగించింది.

క్రీ.పూ. 426 ఆరంభంలో. (As early as 426 B.C.) గ్రీక్ (Greek) చరిత్ర కారుడు తుసిద్య్దేస్ (Thucydides) తన పుస్తకం పెలిపొంనేసియన్ యుద్ధ చరిత్రలో (History of the Peloponnesian War) సునామి కలుగచేసే కారణముల గురించి చర్చించి, అవి భూకంపం వల్లే సంభవిస్తాయని చెప్పాడు.అందువలన మొట్ట మొదటగా సామన్య శాస్త్రం (natural science) చరిత్రలో భూకంపం మరియు కెరటాలని, కారణం మరియు ప్రభావం తో సహా సంబంధంగా భావించాడు .

కారణం, నా అభిప్రాయములో , ఈ దృగ్విషయం భూకంపంలో తప్పనిసరిగా వెతకాలి. ఎక్కడైతే సముద్రం భీభత్సంగా వుంటుందో అక్కడ సముద్రం లోపలికి వెళ్లి, మల్లి రెండింతల బలంతో ముందుకు వచ్చి ముంపుకు గురి చేస్తుంది. భూకంపం రాకుండా అంత పెద్ద ప్రమాదం ఎలా జరిగిందో నాకు అర్ధం కావడం లేదు

ఆ రోమన్ (Roman) చరిత్రకారుడు అమ్మియనాస్ మర్సుల్లినాస్ (Ammianus Marcellinus) ( రేస్ గేస్తే ౨౬.౧౦.౧౫-౧౯) సునామి యొక్క సలక్షణమైన క్రమాన్ని వర్ణించింది. సముద్ర హఠాత్తు పలాయనం మరియు దాని వెనకే అసాధారణ ఆకృతి గల కెరటం, ౩౬౫ ఏ .డి. సునామి (365 A.D. tsunami) ముంచెత్తిన అలెక్సంద్రియ (Alexandria).

కూడా చూడండి

• భూకంపం (Earthquake)
• పెద్ద నేల పథకం (Higher Ground Project)
• భవిష్యత్తు ఊహాత్మక విపత్తులు (Hypothetical future disasters)
• దారుణమైన సహజ విపత్తుల జాబితా (List of deadliest natural disasters)
• దారుణమైన సునామి ల జాబితా (List of Deadliest Tsunamis)
• భూకంపముల జాబితా (List of earthquakes)
• అతి పెద్ద సునామి (Megatsunami)
• మీటో సునామి (Meteotsunami)
• మధ్య విస్ఫోటనం (Minoan eruption)
• ధూర్త కెరటం (Rogue wave)
• దొంగ కెరటం (Sneaker wave)
• అతి అగ్నిపర్వతం (Supervolcano)
• అటుపోటు రంధ్రం (Tidal bore)
• సునామి సంఘం (Tsunami Society)
• సునామి హెచ్చరిక వ్యవస్థ (Tsunami warning system)
• యునైటెడ్ కింగ్డంలో సునామీలు (Tsunamis in the United Kingdom)

అన్వయములు

• అబెలర్డ్.ఆర్గ్ సునామీలు : సునామీలు వేగంగా ప్రయాణిస్తాయి కాని అనంతమైన వేగంతో కాదు. మార్చ్ 29,2005లో తిరిగిపొందు.
• డడ్లీ, వాల్టర్ c .& లీ , మిన్ (1988 : మొదటి సంచిక) సునామి !ISBN 0-8248-1125-9 link
• ఇవాన్, డవు. డి , సంపాదకుడు , 2006 , గొప్ప సుమత్ర భూకంప సంక్షిప్త నివేదిక మరియు హింద సముద్ర సునామీలు, డిసెంబర్ 26,2004 మరియు మార్చ్ 28,2008 : భూకంప ఇంజినీరింగ్ పరిశోధన సంస్థ , ఇ ఇ అర ఐ ప్రచురణ #2006-06, 11 అధ్యాయాలు , 100 పుట నివేదిక , సిడి -ఆర్ఓఎం పూర్తి పాతం మరియు అనుబంధ పద్దు , ఇ ఇ అర ఐ నివేదిక 2006-06 [1]ISBN 1-932884-19-X
• కేంనేఅల్లీ, చ్రిస్తినే (దేసుమ్బెరు 30,2004)."సునామి నుండి రక్షణ" పలక. link
• లంబౌర్నే, హెలెన్ (మార్చు 27,2005)." సునామి: విపత్తు సమగ్ర పరిశీలన" .BBC News (BBC News). link
• మాకీ, రిచర్డ్ (జనవరి 1,2005)"విషాదం కలిగించిన అతి పెద్ద ధ్వని", సిడ్నీ మార్నింగ్ హెరాల్డ్ (The Sydney Morning Herald) పుట - 11- Dr మార్క్ లియోనార్డ్, భూకంప శాస్త్రవేత్త, జియో సైన్సు ఆస్త్రైలియా ని ఉటంకిస్తూ .
• NOAA యెక్క పుట 2004 హిందూ మహాసముద్ర భూకంపం మరియు సునామిలో
• తప్పిన్, డి; 2001.స్థానిక సునామీలు. భుశాస్త్రజ్ఞులు 11-8, 4-7.
• http://www.telegraph.co.uk/news/1480192/Girl-10-used-geography-lesson-to-save-lives.html బాలిక , 10, భూగోళ శాస్త్రం పాఠంతో ప్రాణాలను కాపాడింది .

వెలుపటి వలయము

వికీమీడియా కామన్స్‌లో

Tsunami

కి సంబంధించిన మీడియా ఉంది.

వ్యాసాలు, వెబ్సైటులు

• ఎచ్ ఎఫ్ రాడార్ సునామి ని గుర్తించ గలదా? - హాంబర్గ్ విశ్వ విద్యాలయ ఎచ్ ఎఫ్ - రాడార్.
• ఎంవిటెక్ సునామి హెచ్చరిక వ్యవస్థ -- సముద్ర భూ అంతర్భాగ ప్రకంపనలు మరియు సముద్ర మాపకం మీద ఆదారపడి .
• geology.com అతి పెద్ద సునామి కొండపడటం వల్ల వచ్చింది
• సునామి నుండి రక్షింప బడటం ఎలా - పిల్లలకు మరియు వువకులకు మార్గదర్శకాలు
• అంతర్జాతీయ భూ విపత్తుల సంస్థ (ఐ సి జి )
• ఐ టి ఎస్ ఉ -- పసిఫిక్ సునామి హెచ్చరిక వ్యవస్థ సహకార సమితి.
• జకర్త సునామి ఇన్ఫర్మేషన్ కేంద్రము
• జాతీయ సునామి విపత్తులను తగ్గించు పథకం యునైటెడ్ స్టేట్స్ సహకరించు సమాక్య ప్రయత్నం.
• ఎన్ ఓ ఏ ఏ సునామి రీసెర్చ్ కేంద్రము ( ఎన్ సి టి ఆర్ )
• ఎన్ ఓ ఎ ఎ సునామి - సునామి యొక్క సాధారణ వర్ణన మరియు యునైటెడ్ స్టేట్స్ సంస్థ ఎన్ ఓ ఎ ఎ పాత్ర
• ఎన్ ఓ వి ఎ : ప్రపంచాన్ని కుదిపిన కెరటం - 2004 హిందూ మహాసముద్ర సునామి తర్వాత తీసిన ప్రత్యేక నివేదిక మరియు స్థలం .
• పసిఫిక్ సునామి మ్యూజియం
• Science of Tsunami Hazards journal
• సైంటిఫిక్ అమెరికన్ మ్యాగజైన్ (జనవరి 2006 సంచిక ) . సునామి : మార్పు కెరటం 2004 డిసెంబర్లో సంబవించిన సునామి నుండి మనమేం నేర్చుకోగలం.
• యునైటెడ్ స్టేట్స్ లో సునామి యొక్క సామాజిక మరియు ఆర్ధిక ఖర్చు "ఎన్ ఓ ఎ ఎ సామాజిక ఆర్థిక శాస్త్రం" వెబ్సైటు చొరవ
• సునామీ కేంద్రాలు యునైటెడ్ స్టేట్స్ జాతీయ వాతావరణ సేవ.
• సునామి పట్టిక అన్ని గణాంకాలతో
• సునామి హెచ్చరిక - మొబైల్ ఫోన్ ద్వార సునామి హెచ్చరికలు
• సునామీలు మరియు భూకంపాలు
• యు ఎస్ జి ఎస్ : సునామి నుండి కాపాడబడటం (యునైటెడ్ స్టేట్స్ )

చిత్రములు మరియు వీడియో

కూడా చూడండి: చిత్రములు మరియు వీడియో, ౨౦౦౪ హిందూ మహాసముద్ర భూకంపం (Images and video, 2004 Indian Ocean earthquake)

• 2004 ఆసియా సునామి ఉపగ్రహ చిత్రాలు (ముందు & తరువాత)
• ఔత్సాహిక వీడియో ప్రవాహంప్రకారం 2004 డిసెంబర్ 26 న సునామి శ్రీలంక, థాయిలాండ్ మరియు ఇండోనేసియాని తాకినది (సునామి అని వెతుకు )
• థాయ్ ల్యాండ్ సునామీ 2004 ను ఒక ఔత్సాహిక చిత్రకారుడు తీసిన చిత్రం
• 1960 లో చీలి తీరంలో వచ్చిన సుమామి యొక్క ప్రారంభ బొమ్మల చిత్రం
• ఎన్ ఓ ఎ ఎ సునామి పరిశోధన సంస్థ నుండి అసలు మరియు ఊహ జనిత సునామి బొమ్మల చిత్రం
• సి బి సి డిజిటల్ ప్రాచీన పత్ర భాండాగారము - కెనడాలో సంభవించిన భుకంపాలు సునామీలు
• కంప్యూటర్ - ద్వార జనించబడిన బొమ్మల సునామి చిత్రం
• సునామి యొక్క జన్మస్థలం - 2004 డిసెంబర్ 26 న సంభవించిన హిందూ మహాసముద్ర విపత్తులో ఖండాంతర పలకలు ఎలా జరిగాయి చెప్పే కదిలే బొమ్మల చిత్రం.
• సునామీ ప్రభావిత ప్రాంతాలకు సింగపూర్ సాయుధ శక్తులు (Singapore Armed Forces) చేసిన మానవత్వ సహాయము యొక్క చిత్రాలు మరియు వీడియోలు
• పెనాంగ్ మరియు కాల ముద, కేడ్లలో సునామీ తరువాత.
• సునామి ప్రభావిత ప్రాంతాల ఉపగ్రహ చిత్రాలు 2004లో సంభవించిన సునామిలో ప్రభావితమైన ఇండోనేసియా లోని కొన్ని ప్రాంతాలు, థాయిలాండ్ మరియు ఇండియాలోని నికోబార్ ద్వీపం ఎక్కువ తీవ్రత గల ఉపగ్రహ చిత్రాలు చూపిస్తున్నాయి.
• రక్షించబడే వాళ్ళు - దక్షిణ - ఇండియా పశ్చిమ తీర ప్రాంత అద్బుతమైన కదిలే యాత్ర చిత్ర వర్ణన (దొరకడం లేదు )