క్రియాశీల శక్తి: కూర్పుల మధ్య తేడాలు
దిద్దుబాటు సారాంశం లేదు |
దిద్దుబాటు సారాంశం లేదు |
||
పంక్తి 6: | పంక్తి 6: | ||
రసాయనాలని కలిపినప్పుడు అవి ఎంత సమర్ధవంతంగా సంయోగం చెందుతాయో చెప్పడానికి '''క్రియాశీల శక్తి''' లేదా చర్యాశీల శక్తి లేదా "ఉత్తేజన శక్తి" (activation energy) అనే భావనను స్వీడన్ దేశపు శాస్త్రవేత్త [[సెవెంటే ఎర్రీనియస్]] 1889 లో ప్రవేశపెట్టడము జరిగింది. దీనిని ఒక రసాయన చర్య ప్రారంభించడానికి అవసరమైన కనీస శక్తి అని నిర్వచించవచ్చు. ఈ శక్తిని సాధారణంగా ''E<sub>a</sub>'' అని సూచిస్తారు. దీనిని ఒక [[మోలు]] ఒక్కంటికి ఇన్ని కిలోజూలులు kJ/mol అని కాని, మోలు ఒక్కంటికి ఇన్ని కిలోకేలరీలు kcal/mol అని కాని కొలుస్తారు. |
రసాయనాలని కలిపినప్పుడు అవి ఎంత సమర్ధవంతంగా సంయోగం చెందుతాయో చెప్పడానికి '''క్రియాశీల శక్తి''' లేదా చర్యాశీల శక్తి లేదా "ఉత్తేజన శక్తి" (activation energy) అనే భావనను స్వీడన్ దేశపు శాస్త్రవేత్త [[సెవెంటే ఎర్రీనియస్]] 1889 లో ప్రవేశపెట్టడము జరిగింది. దీనిని ఒక రసాయన చర్య ప్రారంభించడానికి అవసరమైన కనీస శక్తి అని నిర్వచించవచ్చు. ఈ శక్తిని సాధారణంగా ''E<sub>a</sub>'' అని సూచిస్తారు. దీనిని ఒక [[మోలు]] ఒక్కంటికి ఇన్ని కిలోజూలులు kJ/mol అని కాని, మోలు ఒక్కంటికి ఇన్ని కిలోకేలరీలు kcal/mol అని కాని కొలుస్తారు. |
||
ఉపమానం: ఈ ఊహనాన్ని ( ) ఒక |
ఉపమానం: ఈ ఊహనాన్ని ( ) ఒక ఉదాహరణ ద్వారా పరిశీలిద్దాం. |
||
ClNO<sub>2</sub> + NO --> NO<sub>2</sub> + ClNO |
|||
ఇక్కడ ఎడమ పక్కన ఉన్న ClNO<sub>2</sub>, NO రసాయన చర్యలో పాత్రధారులు, కుడి పక్క ఉన్న ClNO, NO చర్య జరిగిన తరువాత మిగిలిన ఉపలబ్దులు (products of reaction). ఈ రసాయన ప్రక్రియ జరుగుతూన్నప్పుడు ఒక నత్రజని (N) అణువుని పట్టుకుని ఉన్న హరితం (Cl) అణువు బంధం తెంచుకుని వేరొక నత్రజని అణువుని పట్టుకుంటుంది. ఈ పని జరగాలంటే NO లో ఉన్న నత్రజని అణువు వెళ్లి ClNO<sub>2</sub> లో ఉన్న హరితం అణువుని గుద్దుకోవాలి. ఇక్కడ విషయం సమగ్రంగా అర్థం కావాలంటే బణువులు (molecules) లో అణువుల అమరిక ఎలా ఉంటుందో అర్థం కావాలి. ఉదాహరణకి, NO బణువుకి ఒక నత్రజని శీర్షం (Nitrogen end) ఒక ఆమ్లజని శీర్షం (Oxygen end) ఉంటాయి. అలాగే ClNO2 బణువుకి ఒక హరితం శీర్షం, రెండు ఆమ్లజని శీర్షాలు ఉంటాయి. అనగా, ఈ రెండు బణువులని దగ్గరకి తీసుకువచ్చినప్పుడు ఒక బణువుకి మూడు శీర్షాలు, మరొక బణువుకి రెండు శీర్షాలు ఉంటాయి కదా. ఈ పరిస్థితిలో Cl కి O ఎదురుపడి గుద్దుకున్నా, O కి N ఎదురుపడి గుద్ధుకున్నా రసాయన ప్రక్రియ జరగదు; Cl కి N ఎదురుపడి గుద్దుకుంటేనే రసాయన ప్రక్రియ జరుగుతుంది. |
|||
రసాయన ప్రక్రియ జరగడానికి మరొక సందర్భం కూడ కుదరాలి. |
|||
ఈ క్రియాశీల శక్తిని రేఖా చిత్రములో ఒక రసాయన చర్యకు కావల్సిన కనీస [[శక్తి అవరోధము]] యొక్క ఎత్తుగా మనము చెప్పవచ్చు. ఒక రసాయణ చర్య సహేతుకమైన వృద్ది మార్పుదల (రేటు) లో కొనసాగాలంటే క్రియాశీల శక్తి, లేక అంత కన్నా ఎక్కువ శక్తి, వున్న అణువులు గణనీయమైన సంఖ్యలో వుండాలి. |
ఈ క్రియాశీల శక్తిని రేఖా చిత్రములో ఒక రసాయన చర్యకు కావల్సిన కనీస [[శక్తి అవరోధము]] యొక్క ఎత్తుగా మనము చెప్పవచ్చు. ఒక రసాయణ చర్య సహేతుకమైన వృద్ది మార్పుదల (రేటు) లో కొనసాగాలంటే క్రియాశీల శక్తి, లేక అంత కన్నా ఎక్కువ శక్తి, వున్న అణువులు గణనీయమైన సంఖ్యలో వుండాలి. |
||
23:05, 1 అక్టోబరు 2015 నాటి కూర్పు
క్రియాశీల శక్తి
This article includes a list of references, related reading or external links, but its sources remain unclear because it lacks inline citations. (February 2013) |
రసాయనాలని కలిపినప్పుడు అవి ఎంత సమర్ధవంతంగా సంయోగం చెందుతాయో చెప్పడానికి క్రియాశీల శక్తి లేదా చర్యాశీల శక్తి లేదా "ఉత్తేజన శక్తి" (activation energy) అనే భావనను స్వీడన్ దేశపు శాస్త్రవేత్త సెవెంటే ఎర్రీనియస్ 1889 లో ప్రవేశపెట్టడము జరిగింది. దీనిని ఒక రసాయన చర్య ప్రారంభించడానికి అవసరమైన కనీస శక్తి అని నిర్వచించవచ్చు. ఈ శక్తిని సాధారణంగా Ea అని సూచిస్తారు. దీనిని ఒక మోలు ఒక్కంటికి ఇన్ని కిలోజూలులు kJ/mol అని కాని, మోలు ఒక్కంటికి ఇన్ని కిలోకేలరీలు kcal/mol అని కాని కొలుస్తారు.
ఉపమానం: ఈ ఊహనాన్ని ( ) ఒక ఉదాహరణ ద్వారా పరిశీలిద్దాం.
ClNO2 + NO --> NO2 + ClNO
ఇక్కడ ఎడమ పక్కన ఉన్న ClNO2, NO రసాయన చర్యలో పాత్రధారులు, కుడి పక్క ఉన్న ClNO, NO చర్య జరిగిన తరువాత మిగిలిన ఉపలబ్దులు (products of reaction). ఈ రసాయన ప్రక్రియ జరుగుతూన్నప్పుడు ఒక నత్రజని (N) అణువుని పట్టుకుని ఉన్న హరితం (Cl) అణువు బంధం తెంచుకుని వేరొక నత్రజని అణువుని పట్టుకుంటుంది. ఈ పని జరగాలంటే NO లో ఉన్న నత్రజని అణువు వెళ్లి ClNO2 లో ఉన్న హరితం అణువుని గుద్దుకోవాలి. ఇక్కడ విషయం సమగ్రంగా అర్థం కావాలంటే బణువులు (molecules) లో అణువుల అమరిక ఎలా ఉంటుందో అర్థం కావాలి. ఉదాహరణకి, NO బణువుకి ఒక నత్రజని శీర్షం (Nitrogen end) ఒక ఆమ్లజని శీర్షం (Oxygen end) ఉంటాయి. అలాగే ClNO2 బణువుకి ఒక హరితం శీర్షం, రెండు ఆమ్లజని శీర్షాలు ఉంటాయి. అనగా, ఈ రెండు బణువులని దగ్గరకి తీసుకువచ్చినప్పుడు ఒక బణువుకి మూడు శీర్షాలు, మరొక బణువుకి రెండు శీర్షాలు ఉంటాయి కదా. ఈ పరిస్థితిలో Cl కి O ఎదురుపడి గుద్దుకున్నా, O కి N ఎదురుపడి గుద్ధుకున్నా రసాయన ప్రక్రియ జరగదు; Cl కి N ఎదురుపడి గుద్దుకుంటేనే రసాయన ప్రక్రియ జరుగుతుంది.
రసాయన ప్రక్రియ జరగడానికి మరొక సందర్భం కూడ కుదరాలి.
ఈ క్రియాశీల శక్తిని రేఖా చిత్రములో ఒక రసాయన చర్యకు కావల్సిన కనీస శక్తి అవరోధము యొక్క ఎత్తుగా మనము చెప్పవచ్చు. ఒక రసాయణ చర్య సహేతుకమైన వృద్ది మార్పుదల (రేటు) లో కొనసాగాలంటే క్రియాశీల శక్తి, లేక అంత కన్నా ఎక్కువ శక్తి, వున్న అణువులు గణనీయమైన సంఖ్యలో వుండాలి.
మరింత ఆధునిక స్థాయిలో ఆర్హినియెస్ సమీకరణం నుండి ఆర్హినియెస్ యాక్టివేషన్ శక్తి అను పదమును కచ్చితంగా ఉష్ణోగ్రత మీద రసాయన చర్య రేటు యొక్క ఆదారమును ప్రయోగాత్మకంగా కనుగొన్న ఒక అనుబంధ ప్రమాణముగా బావించవచ్చు. ఒక ప్రాథమిక రసాయన చర్య కోసం ట్రెశోల్డ్ అవరోధమును ఈ క్రియాశీల శక్తికి అనుసంధానించడం పట్ల రెండు అభ్యంతరాలు ఉన్నాయి.ఒక చర్య ఒకటే దశలో ముందుకు సాగుతుందో లేదో మనకు స్పష్టంగా తెలియదు , ఇది మొదటిది. రెండవది రసాయన చర్యను ప్రాథమిక చర్యగానే మనము పరిగనించినప్పటికి , విబిన్నమైన తాకిడి క్షేత్రాలు, కోణాలు, వివిధ ట్రాన్స్ లేశ్నల్ శక్తి మరియు ప్రకంపిత శక్తులు కల్గి వున్న అణువులను కోట్ల సంఖ్యలో కూడుకొన్న ప్రయోగాల ద్వారా లబించిన స్తిరంకాలకు, వ్యక్తిగత తాకిడి యొక్క స్పెక్ట్రం తోడ్పడింది.కానీ పైన పేర్కొన్న ఆ విబిన్నమైన ఆంశాలు వివిధ సూక్ష్మ స్టీరాంకాలకు దారి తీస్తున్నాయి.
ఆర్హినియెస్ సమీకరణము- ఉష్ణోగ్రత
ఆర్హినియెస్ సమీకరణం క్రియాశీల శక్తికి మరియు చర్య యొక్క రేటుకు మద్య గల సంబంధమును పరిమాణాత్మక శైలిలో వివరిస్తుంది. ఆర్హినియెస్ సమీకరణం ద్వారా క్రియాశీల శక్తిని ఈ కింది సూత్రము ఆదారంగా కనుగొనవచ్చు.
ఇక్కడ A అనునది రసాయన చర్య యొక్క ఫ్రీక్వెన్సీ కారకం , R అనునది సార్వత్రిక వాయువు స్థిరాంకం , T అనునది కెల్విన్లలో ఉష్ణోగ్రత మరియు k అనునది చర్యా గుణాంకము . Ea' ను ఉష్ణోగ్రతతో మారే చర్య గుణాంకముల యొక్క వైవిధ్యం ద్వారా గుణించవచ్చు(ఆర్హినియెస్ సమీకరణము యొక్క పరిధిలో )
ప్రతికూల క్రియాశీల శక్తి
కొన్ని సందర్భాలలో చర్య యొక్క రేట్లు పెర్గుతున్న ఉష్ణోగ్రతతో తగ్గుముఖము పడతాయి. ఎప్పుడైతే రేటు స్టీరాంకమును ఆర్హినియెస్ సమీకరణముతో అనుసందానించుటకు రమారమి ఘాతీయ సంబంధమును అనుసరించినపుడు , అది క్రియాశీల శక్తికి రుణాత్మక విలువలను సూచిస్తుంది. ప్రాధమిక రసాయన చర్యలు ఏవైతే ఈ రుణాత్మక క్రియాశీల శక్తి ని కల్గి వుంటాయో అవి స్తులంగా ఎటువంటి అవరోధము లేని రసాయన చర్యలు. ఈ కోవకు చెందిన రసాయన చర్య సంభావ్య శక్తి గల అణువుల సంగ్రహము మీద ఆదారపడి వుంటుంది. ఉష్ణోగ్రతలో పెరుగదల వల్ల అణువుల తాకిడికి గల సంభావ్యత తగ్గుతుంది.(మరింత వేగముతో కూడుకున్న తాకిడ్లు రసాయన చర్యలకు దారి తీయవు . ఎందుకంటే పై స్థాయిలో ఆ అదనపు శక్తి తాకిడిలో పాల్గొనే కణములను ఆ సంభావ్య స్తాయి నుండి వేరుచూస్తుంది. ) ఏదైతే పెరుగుతున్న ఉష్ణోగ్రతతో తగ్గే చర్య రేటు గా వ్యక్తీకరించబడిందో అది రేఖచిత్రములో సంభావ్య పటములో ఎత్తుగా మనము వ్యాఖ్యానించడము ఇక ఎంతమాత్రము సమంజసము కాదు .
ఉత్ప్రేరకాలు
ఏదైతే పరివర్తన స్తాయిని మార్చి క్రియాశీల శక్తిని తగ్గిస్తుందో దానిని ఉత్ప్రేరకం అంటారు.ఒక జీవ ఉత్ప్రేరకమును ఎంజైమ్ అంటారు. ఇక్కడ ఉత్ప్రేరకము రసాయణ చర్య యొక్క రేటును వృద్ది చేస్తుంది కానీ అది రసాయన చర్యలో పాల్గొనదు.ఉత్ప్రేరకములు కేవలము క్రియాశీల శక్తి ని మాత్రమే తగ్గిస్తాయి కానీ రసాయన చర్యలో పాల్గొనే కారాకాల లేదా ఉత్పత్తుల అసలు శక్తి ని ఏ మాత్రము మార్చవు .
గిబ్స్ ఉచిత శక్తి తో సంబంధం
ఆర్హినియెస్ సమీకరణములో క్రియాశీల శక్తి(Ea) అను పదము పరివర్తన స్థాయిని చేరుటకు కావల్సిన శక్తిని సూచిస్తుంది. అలాగే ఐరింగ్ సమీకరణం ]]కూడా చర్య యొక్క రేటును వివరిస్తుంది.Ea యొక్క భావనకు బదులు గిబ్బ్స్ ఉచిత శక్తి అను కొత్త భావనను ఉపయోగించింది. దీనిని * ని సూచక చిహ్నంగా పరిగణిస్తారు, ఇది పరివర్తన యొక్క శక్తిని సూచిస్తుంది.