సప్తస్వరాలు

భారతీయ సంగీతం వ్యాసముల క్రమము సాంప్రదాయక సంగీతం కర్ణాటక సంగీతము  · హిందుస్థానీ సంగీతము భారత ఫోక్ సంగీతం  · తుమ్రి · దాద్రా · గజల్ · ఖవ్వాలీ చైతీ · కజ్రీ · సూఫీ ఆధునిక సంగీతము భాంగ్రా · చలన చిత్ర సంగీతము పాప్ సంగీతం · రాక్ సంగీతం · బ్లూస్ సంగీతం  · జజ్ సంగీతం · ట్రాన్స్ సంగీతం వాగ్గేయకారులు, సంగీత విద్వాంసులు హిందుస్థానీ సంగీత విద్వాంసులు కర్ణాటక సంగీత విద్వాంసులు గాయకులు హిందుస్థానీ సంగీత గాయకులు హిందుస్థానీ సంగీత గాయకులు సంగీత వాద్యాలు సంగీత వాద్యపరికరాల జాబితా సంగీత వాయిద్యాలు భావనలు రాగము · తాళము · పల్లవి తాళదశ ప్రాణములు షడంగములు · స్థాయి · స్వరము గీతము · కృతి · వర్ణము రాగమాలిక · పదము · జావళి · తిల్లాన మేళకర్త రాగాలు · కటపయాది సంఖ్య జానపదము సంగీత ధ్వనులు స్థాయి · తీవ్రత · నాదగుణము ప్రతిధ్వని · అనునాదము సహాయక కంపనము గ్రామఫోను · రేడియో సంగీత పద నిఘంటువు సంగీత పదాల పర్యాయ పదములు భారతీయ సంగీతము భారతీయ సాంప్రదాయ సంగీతము కర్ణాటక సంగీతము

భారతీయ సంగీతంలో సప్తస్వరాలు: స, రి, గ, మ, ప, ద, ని. వీటిలో ఒక్కొక్కటి ఒక్కొక్క పక్షి కూత లేక జంతువు అరుపు నుంచి పుట్టినది.

స = షడ్జమం (నెమలి క్రేంకారం)

రి = రిషభం (ఎద్దు రంకె)

గ = గాంధర్వం (మేక అరుపు)

మ = మధ్యమం (క్రౌంచపక్షి కూత)

ప = పంచమం (కోయిల కూత)

ద = దైవతం (గుర్రం సకిలింత)

ని = నిషాదం (ఏనుగు ఘీంకారం)

• ఆరోహణ: తక్కువ పౌనఃపున్యం ఉన్న స్వరం నుంచి ప్రారంభించి - ఎక్కువ పౌనఃపున్యం ఉన్న స్వరం దాకా పాడడం లేదా వాయించడం ఆరోహణ అవుతుంది. అనగా మధ్యమ స్థాయి షడ్జం నుండి తారా స్థాయి షడ్జం వరకు.
  • ఉదా: స రి గ మ ప ద ని స.

• అవరోహణ: ఎక్కువ పౌనఃపున్యం ఉన్న స్వరం నుంచి ప్రారంభించి - తక్కువ పౌనఃపున్యం ఉన్న స్వరం దాకా పాడడం లేదా వాయించడం అవరోహణ అవుతుంది. అనగా తారా స్థాయి షడ్జం నుండి మధ్యమ స్థాయి షడ్జం వరకు.
  • ఉదా: స ని ద ప మ గ రి స.

కర్ణాటక సంగీత స్వరాలు

కర్ణాటక సంగీతంలో రిషభం, గాంధారం, ధైవతం మరియు నిషాదంలో మూడు, మధ్యమంలో రెండు మరియు పంచమం, షడ్జంలో ఒక్కొక్కటి చొప్పున 12 స్వరాలు ఉన్నాయి.

Position	Swara	Short name	Notation	Mnemonic
1	షడ్జం	స	S	sa
2	శుద్ధ రిషభం	రి	R1	ra
3	Chathusruthi Rishabha	రి	R2	ri
3	శుద్ధ గాంధారం	గ	G1	ga
4	Shatsruthi Rishabha	రి	R3	ru
4	సాధారణ గాంధారం	గ	G2	gi
5	అంతర గాంధారం	గ	G3	gu
6	శుద్ధ మధ్యమం	మ	M1	ma
7	ప్రతి మధ్యమం	మ	M2	mi
8	పంచమం	ప	P	pa
9	శుద్ధ ధైవతం	ధ	D1	dha
10	Chathusruthi Dhaivatha	ధ	D2	dhi
10	శుద్ధ నిషాధం	ని	N1	na
11	Shatsruthi Dhaivatha	ధ	D3	dhu
11	కైసికి నిషాధం	ని	N2	ni
12	కాకలి నిషాధం	ని	N3	nu

As you can see above, Chathusruthi Rishabha and Shuddha Gandhara share the same pitch (3rd key/ position). Hence if C is chosen as Shadja, D would be both Chathusruthi Rishabha and Shuddha Gandhara. Hence they will not occur in same raga together. Similarly for two swaras each at notes 4, 10 and 11.

స్వరాల అర్ధ వివరణ

ప్రతి శుద్ధ స్వరం (i.e., స, రి, గ, మ, ప, ధ, మరియు ని) సాంప్రదాయం ప్రకారం వివిధ జంతువుల కూతల నుండి ఆవిర్భవించినట్లు భావిస్తారు. కొన్నిటికి ఇతర అర్ధాలు కూడా ఉన్నాయి. ప్రతి స్వరం మన శరీరంలోని ఏడు చక్రాలతో సంధించబడ్డాయి. సప్తస్వరాలు అరోహణ పద్ధతిలో చక్రాలు కూడా అరోహణ లోనే చెప్పబడ్డాయి. కోమల స్వరాలు ఎడమవైపు చక్రాలతో (ఇడ, పింగళ, శుషుమ) సంధించబడితే శుద్ధ మరియు తీవ్ర స్వరాలు కుడివైపు చక్రలతో అనుసంధానించబడ్డాయి. అందువలన ప్రతి రాగం దానికి అనుసంధించబడిన చక్రం ప్రకారం ప్రభావం చూపుతాయి.

స్వరం	వివరణ	అర్ధం	జంతువు	చక్రం	దేవుడు
స	షడ్జం (षड्जं)	Sagar	నెమలి	mūlādhāra मूलाधार (anus)	బ్రహ్మ
రి	రిషభం (रिषभं)	bull	ఎద్దు	svādhiṣṭhāna स्वाधिष्ठान (genitals)	అగ్ని
గ	గాంధారం (गान्धारं)	Gagan	మేక	maṇipūra मणिपूर (solar plexus and stomach)	రుద్రుడు
మ	మధ్యమం (मध्यमं)	middle	dove/heron	anāhata अनाहत (heart and lungs)	విష్ణువు
ప	పంచమం (पंचमं)	fifth	కోయిల	viśuddha विशुद्ध (throat)	నారదుడు
ధ	ధైవతం (धैवतं)	Dharti	గుర్రం	ājñā आज्ञा (third eye)	వినాయకుడు
ని	నిషాదం (निषादं)	outcast/hunter	ఏనుగు	sahasrāra सहस्रार (crown of the head)	సూర్యుడు