బైజాంటైన్ సామ్రాజ్యం

Byzantine Empire
Byzantine Empire;
330–1453
	The empire in 555 under Justinian I, its greatest extent since the fall of the Western Roman Empire, vassals shaded in pink
రాజధాని	Constantinople మూస:Nwr
సామాన్య భాషలు	Greek
మతం	Christianity (official)
పిలుచువిధం	Byzantine; Roman; Eastern Roman; మూస:End plainlist
ప్రభుత్వం	Autocracy
Notable emperors
• 306–337	Constantine I
• 379–395	Theodosius I
• 408–450	Theodosius II
• 527–565	Justinian I
• 610–641	Heraclius
• 717–741	Leo III
• 976–1025	Basil II
• 1081–1118	Alexios I
• 1143–1180	Manuel I
• 1261–1282	Michael VIII
• 1449–1453	Constantine XI
చారిత్రిక కాలం	Late antiquity to మూస:Nwr
విస్తీర్ణం
457	2,350,000 కి.మీ2 (910,000 చ. మై.)
565	3,400,000 కి.మీ2 (1,300,000 చ. మై.)
775	880,000 కి.మీ2 (340,000 చ. మై.)
1025	1,675,000 కి.మీ2 (647,000 చ. మై.)
1320	420,000 కి.మీ2 (160,000 చ. మై.)
జనాభా
• 457	16,000,000
• 565	20,000,000
• 775	7,000,000
• 1025	12,000,000
• 1320	2,000,000
ద్రవ్యం	Solidus, denarius, and hyperpyron

బైజాంటైన్ సామ్రాజ్యం, తూర్పు రోమన్ సామ్రాజ్యం అని కూడా పిలువబడుతుంది. ఇది కాన్స్టాంటినోపులు మీద కేంద్రీకృతమై ఉన్న రోమన్ సామ్రాజ్యం కొనసాగింపు. ఇది చివరి పురాతన కాలం మధ్య యుగాల కొనసాగింపు. 5వ శతాబ్దంలో పశ్చిమ రోమను సామ్రాజ్యం పతనానికి కారణమైన సంఘటనల నుండి బయటపడి 1453లో కాన్స్టాంటినోపులు నుండి ఒట్టోమను సామ్రాజ్యం వరకు కొనసాగింది. 'బైజాంటైను సామ్రాజ్యం' అనే పదం దాని పతనం తర్వాత మాత్రమే ఉపయోగించబడింది; దాని పౌరులు 'రోమన్ సామ్రాజ్యం' అనే పదాన్ని ఉపయోగించారు. తమను తాము 'రోమన్లు' అని పిలుచుకున్నారు.^[a]

రోమన్ సామ్రాజ్యం ప్రారంభ శతాబ్దాలలో పశ్చిమ ప్రావిన్సులు లాటినైజు చేయబడ్డాయి. కానీ తూర్పు భాగాలు వాటి హెలెనిస్టికు సంస్కృతిని నిలుపుకున్నాయి. కాన్స్టాంటైను; (పాలన 324-337) క్రైస్తవ మతాన్ని చట్టబద్ధం చేసి రాజధానిని కాన్స్టాంటినోపులు‌కు తరలించారు. థియోడోసియసు; (పాలన 379-395) క్రైస్తవ మతాన్ని రాజ్య మతంగా మార్చాడు. అధికారిక ఉపయోగం కోసం గ్రీకు క్రమంగా లాటిను‌ను భర్తీ చేసింది. సామ్రాజ్యం రక్షణాత్మక వ్యూహాన్ని అవలంబించింది. దాని మిగిలిన చరిత్ర అంతటా, క్షీణత, పునరుద్ధరణ పునరావృత చక్రాలను అనుభవించింది.

జస్టినియను (పాలన 527-565) పాలనలో ఇది దాని అత్యున్నత స్థాయికి చేరుకుంది. ఆయన ఇటలీలో ఎక్కువ భాగాన్ని, పశ్చిమ మధ్యధరా తీరంను క్లుప్తంగా తిరిగి స్వాధీనం చేసుకున్నాడు. 541 ప్రాంతంలో ప్లేగు ప్రారంభమైంది. పర్షియాతో వినాశకరమైన యుద్ధం ఫలితంగా సామ్రాజ్యం వనరులను కోల్పోయింది. అరబ్బు విజయాలలో సామ్రాజ్యంలోని అత్యంత ధనిక ప్రావిన్సులు;ఈజిప్ట్, సిరియా—రషిదును కాలిఫేటుకు నష్టపోయింది. 698లో ఉమయ్యదు కాలిఫేటుకు ఓడిపోయింది. కానీ సామ్రాజ్యం బైజాంటైను సామ్రాజ్యం ఇసౌరియను రాజవంశం కింద స్థిరపడింది. ఇది మాసిడోనియను రాజవంశం కింద మరోసారి విస్తరించింది. రెండు శతాబ్దాల సుదీర్ఘ పునరుజ్జీవనాన్ని అనుభవించింది. ఆ తరువాత అంతర్యుద్ధం, సెల్జుకు దండయాత్రల ఫలితంగా ఆసియా మైనరులో ఎక్కువ భాగం కోల్పోయింది. కొమ్నేనియను పునరుద్ధరణ సమయంలో సామ్రాజ్యం కోలుకుంది. కాన్స్టాంటినోపులు 13వ శతాబ్దం వరకు యూరపు‌లో అతిపెద్ద, సంపన్న నగరంగా మిగిలిపోయింది.

1204లో నాల్గవ క్రూసేడు సమయంలో కాన్స్టాంటినోపులు‌ను తొలగించిన తర్వాత సామ్రాజ్యం చాలావరకు కూల్చివేయబడింది; దాని పూర్వ భూభాగాలు తరువాత పోటీ గ్రీకు రంపు రాజ్యాలు, లాటిను రాజ్యాలుగా విభజించబడ్డాయి. 1261లో పాలియోలోగోసు రాజవంశం కింద కాన్స్టాంటినోపులు పునరుద్ధరణ ఉన్నప్పటికీ, పునర్నిర్మించబడిన సామ్రాజ్యం దాని చివరి రెండు శతాబ్దాలలో ప్రాంతీయ అధికారాన్ని మాత్రమే కలిగి ఉంది. 14వ, 15వ శతాబ్దాలలో జరిగిన యుద్ధాల శ్రేణిలో దాని మిగిలిన భూభాగాలను ఒట్టోమన్లు క్రమంగా విలీనం చేసుకున్నారు. 1453లో కాన్స్టాంటినోపులు ఒట్టోమన్ల చేతిలో పతనంతో సామ్రాజ్యం ముగింపుకు వచ్చింది. కానీ దాని చరిత్ర, వారసత్వం నేటికీ అధ్యయనం, చర్చనీయాంశాలుగా ఉన్నాయి.

నామకరణం

ఇప్పుడు సాధారణంగా "బైజాంటైన్లు" అని పిలువబడే సామ్రాజ్య నివాసులు తమను తాము రోమన్లు (గ్రీకులో, Ῥωμαῖοι లేదా రోమైయోయిగా భావించారు.^[6] అదేవిధంగా, వారి ఇస్లామికు సమకాలీనులు వారి సామ్రాజ్యాన్ని "రోమన్ల భూమి" (బిలాడ్ అల్-రం) అని పిలిచారు.^[7] ఎ.డి 800 తర్వాత పశ్చిమ యూరపు వారిని "గ్రీకులు" అని పిలిచింది. (గ్రీసులు) పాపసీ, మధ్యయుగ జర్మనీ చక్రవర్తులు తమను తాము రోమను గుర్తింపు నిజమైన వారసులుగా భావించారు.^[8] గ్రీకు స్థావరం కాన్స్టాంటినోపులు స్థాపించబడిన పేరు బైజాంటియం (లాటిను‌లో బైజాంటియం) నుండి ఉద్భవించిన "బైజాంటైను" అనే విశేషణం నగర నివాసులను వివరించడానికి మాత్రమే ఉపయోగించబడింది; ఇది సామ్రాజ్యాన్ని సూచించలేదు. దీనిని దాని పౌరులు రోమానియా (లేదా "రోమన్లాండు") అని పిలుస్తారు.^[9]

సామ్రాజ్యం పతనం తరువాత ప్రారంభ ఆధునిక మేధావులు దీనిని "తూర్పు సామ్రాజ్యం", "దిగువ సామ్రాజ్యం", "చివరి సామ్రాజ్యం", "గ్రీకుల సామ్రాజ్యం", "కాన్స్టాంటినోపులు సామ్రాజ్యం", "రోమను సామ్రాజ్యం" వంటి అనేక పేర్లతో పిలిచారు.^[10] "బైజాంటైను" , "బైజాంటైను సామ్రాజ్యం" పెరుగుతున్న ఉపయోగం 15వ శతాబ్దపు చరిత్రకారుడు లావోనికోసు చల్కోకొండైల్సుతో ప్రారంభమైంది. ఆయన రచనలను హిరోనిమసు వోల్ఫు విస్తృతంగా ప్రచారం చేశారు.^[11] "బైజాంటైను" అనే పదాన్ని 19వ శతాబ్దం వరకు "గ్రీకుల సామ్రాజ్యం" వంటి పదాలతో పాటు విశేషణంగా ఉపయోగించారు.^[12] ఇది ఇప్పుడు సామ్రాజ్యం అన్ని అంశాలను సూచించడానికి ఉపయోగించే ప్రాథమిక పదం; కొంతమంది ఆధునిక చరిత్రకారులు దీనిని ఉపయోగించకూడదని నమ్ముతారు ఎందుకంటే ఇది మొదట పక్షపాతంతో కూడిన, సరికాని పదం. ^[13]

చరిత్ర

పరిభాష - ప్రారంభ తేదీ ప్రారంభ తేదీ

"చివరి రోమను చరిత్ర", "చివరి పురాతన కాలం", "బైజాంటైను చరిత్ర" చారిత్రక కాలవ్యవధిలలో గణనీయమైన అతివ్యాప్తిని బట్టి, బైజాంటైను సామ్రాజ్యం స్థాపించబడిన తేదీ మీద ఏకాభిప్రాయం లేదు. గ్రీసు లేదా తూర్పు ఆర్థోడాక్సీతో సంబంధాలతో కూడిన స్కాలర్‌షిపు దీనిని సాధారణంగా 300ల ప్రారంభంలో ఉంచింది.^[14] "చివరి పురాతనత్వం" అధ్యయనం పెరుగుదల కొంతమంది చరిత్రకారులు ఏడవ లేదా ఎనిమిదవ శతాబ్దాలలో ప్రారంభ తేదీని నిర్ణయించడానికి దారితీసింది.^[15] మరికొందరు "కొత్త సామ్రాజ్యం" మార్పుల సమయంలో ప్రారంభమైందని నమ్ముతారు సుమారు 300 AD.^[16] బైజాంటైను సామ్రాజ్యం స్థాపనను ఖచ్చితంగా తేదీ చెప్పడం అసాధ్యమని జియోఫ్రీ గ్రేట్రెక్సు అభిప్రాయపడ్డారు.^[17]

518 కి ముందు: కాన్స్టాంటినియను, థియోడోసియను - లియోనిడు రాజవంశాలు

క్రీ.పూ. 3వ - 1వ శతాబ్దాల మధ్య రోమను రిపబ్లిక్కు దాని ప్రభుత్వం, చక్రవర్తి తూర్పు మధ్యధరా మీద ఆధిపత్యాన్ని స్థాపించింది .^[18] క్రీ.శ. 3వ శతాబ్దం వరకు రోమన్ సామ్రాజ్యం సాపేక్ష స్థిరత్వం కాలం వరకు అనుభవించింది. బాహ్య బెదిరింపులు, అంతర్గత సంక్షోభాలు దానిని చీల్చడానికి కారణమయ్యాయి. ప్రాంతీయ సైన్యాలు తమ జనరల్సు‌ను "సైనికుడు-చక్రవర్తులు"గా ప్రశంసించాయి.^[19] వీరిలో ఒకరైన డయోక్లెటియను పాలన 284-305 రాజ్యం ఒకే వ్యక్తి పాలించలేనంత పెద్దదని గుర్తించారు.^[18] ఆయన టెట్రార్కీను స్థాపించాడు. ఇది సామ్రాజ్యాన్ని తూర్పు, పశ్చిమంగా రెండు అర్ధభాగాలు విభజించే వ్యవస్థ.^[20] టెట్రార్కీ త్వరగా విఫలమైంది. కానీ సామ్రాజ్య విభజన శాశ్వత భావనగా నిరూపించబడింది.^[21]

1వ కాన్స్టాంటైను పాలన 306-337 324లో సంపూర్ణ అధికారాన్ని పొందాడు.^[22] తరువాతి ఆరు సంవత్సరాలలో ఆయన బైజాంటియం నగరాన్ని కొత్త రాజధానిగా పునర్నిర్మించాడు. దానిని ఆయన "న్యూ రోం" అని పిలిచాడు (తరువాత దానికి కాన్స్టాంటినోపులు పేరు పెట్టబడింది ).^[23] పాత రాజధాని రోమ్ సంపన్న తూర్పు ప్రావిన్సులకు దూరంగా తక్కువ వ్యూహాత్మకంగా ముఖ్యమైన ప్రదేశంలో ఉంది; సరిహద్దుల నుండి లేదా సామ్రాజ్య జనాభా ద్వారా పాలించిన "సైనిక-చక్రవర్తులు" దీనిని గౌరవించలేదు.^[24] పౌరసత్వం పొందిన తరువాత వారు తమను తాము రోం నగరంలో ఉన్నవారిలాగే రోమన్లుగా భావించారు.^[25] ఆయన సామ్రాజ్యం, సైనిక పౌర పరిపాలనలో సంస్కరణలను కొనసాగించాడు. స్థిరమైన కరెన్సీగా బంగారు సాలిడసును స్థాపించాడు.^[26] ఆయన క్రైస్తవ మతాన్ని ఆదరించి పాగనిజానికి వ్యతిరేకి అయ్యాడు .^[27] సాసానిదు పర్షియాతో సుదీర్ఘమైన సంఘర్షణ ఫలితంగా పోల్చదగినంతగా సాధించిన శక్తివంతమైన ప్రాధాన్యత 363లో ఆయన మేనల్లుడు జూలియను మరణంతో ఇది ముగిసింది.^[28] స్వల్పకాలిక వాలెంటినియానికు రాజవంశం పాలన కుదించాడిది. 378లో అడ్రియానోపులు యుద్ధంలో వాలెన్సు మరణంతో తూర్పున గోతు‌లకు వ్యతిరేకంగా యుద్ధాలు, మతపరమైన చర్చలు, అవినీతి వ్యతిరేక పోరాటాలు ముగిశాయి.^[29]

బాల్కన్సు, ఉత్తర ఆఫ్రికాలో విభజించబడిన పశ్చిమ, తూర్పు రోమను సామ్రాజ్యాలను చూపించే మ్యాపు — 395లో థియోడోసియస్ I మరణం తర్వాత సామ్రాజ్య విభజన
The Western Roman Empire

The Byzantine/Eastern Roman Empire

వాలెన్సు వారసుడు 1వ థియోడోసియసు పాలన 379-395 కాలంలో గోత్సు రోమను‌లో స్థిరపడటానికి అనుమతించడం ద్వారా తూర్పున శాంతిని సాధించాడు;^[30] ఆయన పశ్చిమ అర్ధభాగంలో కూడా రెండుసార్లు జోక్యం చేసుకుని 388 - 394లో వరుసగా మాగ్నసు మాగ్జిమసు, యూజీనియసు లను ఓడించాడు.^[31] ఆయన అన్యమతత్వాన్ని చురుకుగా ఖండించాడు. తూర్పున అరియనిజం కంటే నిసీను ఆర్థోడాక్సీ ప్రాధాన్యతను నిర్ధారించాడు క్రైస్తవ మతాన్ని రోమను మతంగా స్థాపించాడు. మతం.^[32] ఆయన సామ్రాజ్యం పశ్చిమ - తూర్పు భాగాలను పాలించిన చివరి చక్రవర్తిగా గుర్తించబడ్డాడు.^[33] ఆయన మరణం తరువాత పశ్చిమం అస్థిరమైంది కానీ అధికారాన్ని కొనసాగించిన పౌర నిర్వాహకుల కారణంగా తూర్పు అభివృద్ధి చెందింది.^[34] 2వ థియోడోసియసు; పాలన 408-450 తూర్పు భాగంలో ఎక్కువగా థియోడోసియను గోడలను నిర్మించిన ఆంథెమియసుకు వదిలివేసాడు. ^[35] కాన్స్టాంటినోపులు ఇప్పుడు సామ్రాజ్య రాజధానిగా స్థిరపడింది.^[36]

కాన్స్టాంటినోపులు గోడలతో పాటు, థియోడోసియసు పాలన కోడెక్సు థియోడోసియనసు^[37] సంకలనం, నెస్టోరియనిజం మీద వేదాంత వివాదం ద్వారా కూడా గుర్తించబడింది (తరువాత ఈ సిద్ధాంతం మతవిద్రోహ).^[38] ఆయన పాలనలో వచ్చిన అట్టిలా, హన్సు బాల్కన్లను నాశనం చేశారు. దీని ఫలితంగా తూర్పు సామ్రాజ్యం నుండి పెద్ద కప్ప వసూలు చేయబడిది.^[39] అట్టిలా తన దృష్టిని వేగంగా క్షీణిస్తున్న పశ్చిమ సామ్రాజ్యం వైపు మళ్లించాడు.^[40] 453లో ఆయన మరణం తర్వాత ఆయన ప్రజలు విచ్ఛిన్నమయ్యారు.^[41] తరువాత 1వ లియో (చక్రవర్తి పాలన 457-474) 468లో పశ్చిమను తిరిగి జయించడానికి చేసిన తన ప్రయత్నంలో విఫలమయ్యాడు.^[42] యుద్ధ నాయకుడు పాశ్చాత్య చక్రవర్తి ఓడోసరు 476లో రోములసు అగస్టలసును పదవీచ్యుతునిగా చేసి 480లో ఆయన నామమాత్రపు వారసుడిని జూలియసు నెపోసును చంపాడు. ^[43]

అదృష్టం, మంచి రాజకీయ నిర్ణయాల కలయిక ద్వారా తూర్పు సామ్రాజ్యం ఎప్పుడూ తిరుగుబాటు అనాగరిక సామంతులను లేదా అనాగరిక యుద్ధ ప్రభువుల పాలనను అనుభవించలేదు - ఈ సమస్యలు పశ్చిమ దేశాల పతనానికి కారణమయ్యాయి. ^[44] జెనో పాలన 474-491 సమస్యాత్మక ఓస్ట్రోగోతు రాజు థియోడోరికును ఒడోసరు నుండి ఇటలీ నియంత్రణలోకి తీసుకునేలా ఒప్పించాడు; ^[45] సామ్రాజ్యం శాంతియుతంగా ఉన్నప్పుడు మరణించడంతో, అతని స్థానంలో 1వ అనాస్టాసియసు;(పాలన 491-518.) వచ్చాడు. ^[46] మోనోఫిజిటిజం మీద ఆయన నమ్మకం అప్పుడప్పుడు సమస్యలను తెచ్చిపెట్టింది. కానీ అనస్తాసియసు ఒక సమర్థుడైన నిర్వాహకుడు. క్రిసార్గిరాను పన్ను రద్దుతో సహా విజయవంతమైన ఆర్థిక సంస్కరణలను ప్రారంభించాడు.^[47] డయోక్లెటియను తర్వాత తన పాలనలో సామ్రాజ్యాన్ని ప్రభావితం చేసే ఎటువంటి తీవ్రమైన సమస్యలను ఎదుర్కోని మొదటి చక్రవర్తిగా గుర్తించబడాడు.^[48]

518–717: జస్టినియను - హెరాక్లియను రాజవంశాలు

చక్రవర్తి జస్టినియను (ఎడమ), జనరలు బెలిసారియసు (కుడి). మొజాయికు, 6వ శతాబ్దం, బాసిలికా ఆఫ్ శాన్ విటాలే నుండి, రావెన్న, ఇటలీ

1వ జస్టినియను; పాలన తూర్పు రోమను చరిత్రలో ఒక ఉన్నత స్థానం.^[49] 527లో ఆయన అధికారంలోకి వచ్చిన తర్వాత చట్టపరమైన నియమావళిని కార్పసు జ్యూరిసు సివిలిసుగా తిరిగి వ్రాయబడింది. ఇది సామ్రాజ్యం అంతటా రోమను చట్టాన్ని క్రమబద్ధీకరించింది;^[50] ఆయన అన్యమతస్థులు, మతవిశ్వాసులు, ఇతరుల ప్రక్షాళన ద్వారా మతం, నైతికత మీద సామ్రాజ్య నియంత్రణను తిరిగి స్థాపించాడు. "డెవియంట్సు ";^[51] 532లో నికా తిరుగుబాటును నిర్దాక్షిణ్యంగా అణచివేసిన తరువాత ఆయన హగియా, సోఫియాతో సహా కాన్స్టాంటినోపులు‌లో ఎక్కువ భాగాన్ని పునర్నిర్మించాడు.^[52] 1వ జస్టినియను థియోడెరికు ది ఆస్ట్రోగోతు మరణం తరువాత ఇటలీని తిరిగి స్వాధీనం చేసుకోవడానికి ప్రయత్నించడానికి గందరగోళాన్ని ఉపయోగించుకున్నాడు.^[53] ఉత్తర ఆఫ్రికాలోని వాండలు రాజ్యం 533 చివరిలో జనరలు బెలిసారియసు చేత లొంగదీసుకోబడింది. ^[54] తరువాత ఆయన ఇటలీ మీద దండెత్తిన తరువాత 554లో ఆస్ట్రోగోతికు రాజ్యం దాదాపుగా ముగిసింది.^[55]

540లలో జస్టినియను బహుళ రంగాల్లో తిరోగమనాలను ఎదుర్కోవడం ప్రారంభించాడు.^[56] కాన్స్టాంటినోపులు పశ్చిమ దేశాల మీద చూపిన ఆసక్తిని పెట్టుబడిగా చేసుకుని, ససానియను సామ్రాజ్యానికి చెందిన 1వ ఖోస్రో; 540లో బైజాంటైను భూభాగాన్ని ఆక్రమించి ఆంటియోకును కొల్లగొట్టాడు.^[57] ఒక వినాశకరమైన ప్లేగు జనాభాలో అధిక భాగాన్ని చంపి సామ్రాజ్యం సామాజిక, ఆర్థిక స్థిరత్వాన్ని తీవ్రంగా తగ్గించింది.^[58] వారి రాజు టోటిలాకు వ్యతిరేకంగా జరిగిన ఆస్ట్రోగోతికు యుద్ధం ఈ దశాబ్దంలో అత్యంత క్లిష్టమైన కాలంగా భావించబడింది;^[59] జస్టినియను సలహాదారుల మధ్య విభేదాలు పరిపాలన ప్రతిస్పందనను తగ్గించాయి.^[60] ఐదవ ఎక్యుమెనికలు కౌన్సిలు నిజమైన మార్పును తీసుకురావడంలో విఫలమైనందున, చాల్సెడోనియను క్రైస్తవ మతం లోని విభజనలను కూడా ఆయన పూర్తిగా పరిష్కరించబడలేదు.^[61] జస్టినియను 565లో మరణించాడు; ఆయన పాలన మిగిలిన ఇతర చక్రవర్తి కంటే విజయవంతమైంది అయినప్పటికీ ఆయన ముగింపులో ఆయన అస్థిర సామ్రాజ్యాన్ని విడిచిపెట్టాడు.^[62]

2వ జస్టిను; (565-578) ఆర్థికంగా ప్రాదేశికంగా తక్కువగా విస్తరించిన సామ్రాజ్యాన్ని వారసత్వంగా పొందాడు.^[63] ఆయన త్వరలోనే అనేక రంగాలలో యుద్ధంలో పాల్గొన్నాడు.^[64] దూకుడుగా ఉన్న అవార్సుకు భయపడి, లోంబార్డ్సు 572 నాటికి ఉత్తర ఇటలీలో ఎక్కువ భాగాన్ని జయించారు.^[65] సానియను యుద్ధాలు తిరిగి ప్రారంభమై అవి 591 వరకు కొనసాగాయి;^[66] ఈ సమయానికి అవార్లు, స్లావు‌లు పదేపదే బాల్కను‌లను ఆక్రమించారు. దీని వలన గొప్ప అస్థిరత ఏర్పడింది.^[67] మారిసు ఈ ప్రాంతంలో విస్తృతంగా పోరాటం చేశాయి. 590లలో ఆయన డానుబే వరకు బైజాంటైను నియంత్రణను తిరిగి స్థాపించినప్పటికీ ఆయన 602లో తన దళాలను చాలా దూరం పంపాడు—వారు తిరుగుబాటు చేసి ఫోకాసు అనే అధికారిని చక్రవర్తిగా ప్రకటించి మారిసును ఉరితీశారు.^[68] ససానియన్లు తమ తిరిగి దానిని స్వాధీనం చేసుకుని తమ శత్రుత్వాలను తిరిగి ప్రారంభించారు;^[69] ఫోకాసు దీనిని తట్టుకోలేకపోయాడు. త్వరలోనే హెరాక్లియసు నేతృత్వంలోని ఒక పెద్ద తిరుగుబాటును ఎదుర్కొన్నాడు.^[70] ఫోకాసు 610లో కాన్స్టాంటినోపులు‌ను కోల్పోయి ఉరితీయబడ్డాడు;^[71] ఈ విధ్వంసక అంతర్యుద్ధం సామ్రాజ్య పతనాన్ని వేగవంతం చేసింది.^[72]

2వ ఖోస్రో; కింద సస్సానిడు‌లు లెవాంటు ఈజిప్ట్‌ను ఆక్రమించి ఆసియా మైనరు, అవర్సు, స్లావు‌లలోకి అడుగుపెట్టారు. బాల్కన్ల మీద దాడి చేశారు.^[73] ఇటలీ మీద సామ్రాజ్య నియంత్రణ కూడా బలహీనపడింది.^[74] 626లో కాన్స్టాంటినోపులు ముట్టడిని విజయవంతంగా తిప్పికొట్టిన తర్వాత^[75] హెరాక్లియసు నినెవె యుద్ధం (627)లో నిర్ణయాత్మక విజయాన్ని సాధించాడు.^[76] చివరికి సస్సానిడ్లను ఓడించాడు.^[77] ఈ విజయం స్వల్పకాలికంగా నిలిచింది.^[78] అరబు విజయాలు త్వరలోనే లెవాంటు‌ను జయించడం, ఈజిప్టు, సస్సానిదు సామ్రాజ్యం కొత్తగా ఏర్పడిన అరబికు రషిదును కాలిఫేటు ద్వారా జరిగాయి.^[79] 641లో హెరాక్లియసు మరణం నాటికి సామ్రాజ్యం ఆర్థికంగా, ప్రాదేశికంగా తీవ్రంగా క్షీణించింది - సంపన్న తూర్పు ప్రావిన్సుల నష్టం సామ్రాజ్యం దాని ఆదాయంలో మూడొంతుల వరకు కోల్పోయింది.^[80]

తరువాతి శతాబ్దం గురించి సరిగా నమోదు చేయబడలేదు.^[81] అరబ్బు–బైజాంటైను యుద్ధాలు అనటోలియా మీద ఆసియా మైనరు ‌మీద అరబ్బుల దాడులు త్వరగా ప్రారంభమయ్యాయి. సామ్రాజ్యం శక్తివంతమైన కేంద్రాలను కలిగి ఉండటం. సాధ్యమైన చోట యుద్ధాన్ని నివారించడం ద్వారా ప్రతిస్పందించింది.^[82] అనటోలియాను ఏటా ఆక్రమించినప్పటికీ అది శాశ్వత అరబ్బు ఆక్రమణను నివారించింది.^[81] 656లో మొదటి ఫిట్నా వ్యాప్తి చెందడం సామ్రాజ్యానికి ఊపిరి పీల్చుకునే అవకాశాన్ని ఇచ్చింది. దానిని అది తెలివిగా ఉపయోగించుకుంది:^[83] 2వ కాన్స్టాన్సు ద్వారా బాల్కన్లలో కొంత క్రమాన్ని పునరుద్ధరించారు. పాలన 641-668 ^[84] ఆయన పరిపాలనా పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత ఇది కాలక్రమేణా "థీం వ్యవస్థ"గా పరిణామం చెందింది. ఇది నిర్దిష్ట ప్రావిన్సులను రక్షించడానికి దళాలను కేటాయించడానికి నిర్మించబడింది.^[85] 4వ కాన్స్టాంటైను పాలన 668-685) గ్రీకును ఉపయోగించి 670లలో కాన్స్టాంటినోపులు‌ను స్వాధీనం చేసుకోవడానికి అరబ్బు ప్రయత్నాలను తిప్పికొట్టింది.^[86] కానీ బల్గార్లు నుండి ఎదురుదెబ్బ తగిలింది. వారు త్వరలోనే ఉత్తర బాల్కన్లలో ఒక సామ్రాజ్యాన్ని స్థాపించారు.^[87] అయినప్పటికీ ఆయన సామ్రాజ్యం స్థానాన్ని కాపాడుకోవడానికి తగినంత చేసాడు (ముఖ్యంగా ఉమయ్యదు కాలిఫేటు యుద్ధం).^[88]

695లో కాన్‌స్టాంటైను కుమారుడు 2వ జస్టినియను; మొదటిసారి పదవీచ్యుతుడైనప్పుడు ప్రారంభమైన ఈ సామ్రాజ్యం కొత్తయుగంలో ప్రవేశించింది. అది తరువాతి 22 సంవత్సరాలు కొనసాగింది.^[89] జస్టినియను విభజించబడిన అరబ్బులతో పరిస్థితిని స్థిరీకరించినప్పటికీ ^[90] పునర్నిర్మించబడిన 3వ లియో; 717–718 ఖలిఫేటు ముట్టడిని తిప్పికొట్టాడు. ఇది అరబ్బుల విస్తరణకు వ్యతిరేకంగా మొదటి తీవ్రమైన సవాలుగా మారింది.^[91]

718–867: ఇసౌరియను, నికెఫోరియను - అమోరియను రాజవంశాలు

లియో - అతని కుమారుడు 5 వ కాన్స్టాంటైను (పాలన 741-775), అత్యంత సమర్థులైన బైజాంటైను చక్రవర్తులలో ఇద్దరు. నిరంతర అరబ్బు దాడులు పౌర అశాంతి ప్రకృతి వైపరీత్యాలను తట్టుకుని, రాజ్యాన్ని ఒక ప్రధాన శక్తివంతమైన ప్రాంతీయంగా తిరిగి స్థాపించారు.^[92] లియో పాలన ఎక్లోగాను ఉత్పత్తి చేసింది. ఇది 1వ జస్టినియను చట్ట నియమావళిని అనుసరించే కొత్త చట్ట నియమావళి.^[93] ముస్లింల మీద దాడి చేసే పోరాటాలకు నాయకత్వం వహించడానికి ఆయన థీం వ్యవస్థను సంస్కరించి 740లో నిర్ణయాత్మక విజయం సాధించాడు.^[94] కాన్స్టాంటైను తన బావమరిది అర్తాబాస్డోసు మీద ప్రారంభ అంతర్యుద్ధాన్ని అధిగమించాడు. కొత్త అబ్బాసిడు కాలిఫేటుతో శాంతిని ఏర్పరచుకున్నాడు. బల్గర్లకు వ్యతిరేకంగా విజయవంతంగా పోరాటం చేశాడు. పరిపాలనా, సైనిక సంస్కరణలను కొనసాగించాడు.^[95] బైజాంటైను ఐకానోక్లాజంకు ఇద్దరు చక్రవర్తుల మద్దతు కారణంగా ఇక్కడ ఉపయోగం మతపరమైన చిహ్నాలు నిషేధించబడ్డాయి. తరువాత వాటిని బైజాంటైను చరిత్రకారులు దూషించారు;^[96] కాన్స్టాంటైను పాలనలో రావెన్న లోంబార్డ్సు చేతిలో ఓడిపోయింది. రోమను పాపసీ నుండి విడిపోవడం ప్రారంభమైంది.^[97]

780లో ఎంప్రెసు ఐరీను తన కుమారుడు 6వ కాన్స్టాంటైను కోసం రీజెంటు‌గా అధికారాన్ని చేపట్టింది.^[98] ఆమె ఐకానోక్లాజం వివాదాన్ని తాత్కాలికంగా పరిష్కరించిన సమర్థుడైన నిర్వాహకురాలు అయినప్పటికీ^[99] ఆమె కొడుకుతో ఆమె వివాదం కారణంగా సామ్రాజ్యం అస్థిరమైంది. బల్గార్లు, అబ్బాసిడు‌లు బైజాంటైను సైన్యాల మీద అనేక పరాజయాలను చవిచూశారు. పాపసీ 800లో చార్లెమాగ్నేను రోమను చక్రవర్తిగా పట్టాభిషేకం చేసింది.^[100] 802లో ప్రజాదరణ లేని ఐరీను‌ను నైకెఫోరోసు‌ పడగొట్టాడు; ఆయన సామ్రాజ్య పరిపాలనను సంస్కరించాడు కానీ 811లో బల్గార్లతో జరిగిన యుద్ధంలో మరణించాడు.^[101] సైనిక పరాజయాలు. సామాజిక అశాంతి, ముఖ్యంగా ఐకానోక్లాజం పునరుజ్జీవనం, తరువాతి పద్దెనిమిది సంవత్సరాలు కొనసాగాయి.^[102]

థియోఫిలోసు (పాలన 829-842) పాలనలో స్థిరత్వం కొంతవరకు పునరుద్ధరించబడింది. కాన్స్టాంటినోపులు సముద్ర గోడలు పునర్నిర్మాణం ప్రాంతీయ పాలనను సరిదిద్దడం, అబ్బాసిడు‌లకు వ్యతిరేకంగా అసంపూర్ణ పోరాటాలు నిర్వహించడం వంటి నిర్మాణ కార్యక్రమాలను పూర్తి చేయడానికి ఆయన ఆర్థిక వృద్ధిని ఉపయోగించుకున్నాడు.^[103] ఆయన మరణం తరువాత ఆయన సామ్రాజ్ఞి థియోడోరా, ఆమె కుమారుడు 3వ మైఖేలు తరపున పరిపాలిస్తూ, ఐకానోక్లాస్టికు ఉద్యమాన్ని శాశ్వతంగా తుడిచిపెట్టింది;^[104] సామ్రాజ్యం వారి కొన్నిసార్లు వారి పాలనలో అభివృద్ధి చెందింది. రాజవంశానికి విధేయులైన చరిత్రకారులు మైఖేలు మరణానంతరం వారసుడు 1వ బాసిలును దూషించారు. వారు 867లో బాసిలును హత్య చేశారు. ఆయన పూర్వీకుల విజయాలకు ఆయనే కారణమని చెప్పుకున్నారు.^[105]

867–1081: మాసిడోనియను - డౌకాసు రాజవంశాలు

1వ బాసిలు (పాలన 867-886) మైఖేలు విధానాలను కొనసాగించాడు.^[106] ఆయన సైన్యాలు ఇటలీలో మిశ్రమ ఫలితాలతో పోరాటాలు చేసినప్పటికీ టెఫ్రికు పాలిషియన్లను ఓడించాయి.^[107] ఆయన వారసుడు 6వ లియో (పాలన 886-912)^[b]} భారీ సంఖ్యలో లిఖిత రచనలను సంకలనం చేసి ప్రచారం చేసాడు. వీటిలో బాసిలికా ఉంది. ఇది లియో సృష్టించిన 100 కంటే ఎక్కువ కొత్త చట్టాలను కలిగి ఉన్న 1వ జస్టినియను చట్టపరమైన కోడ్‌కు గ్రీకు అనువాదం; టాక్టికా, ఒక సైనిక గ్రంథం;, బుక్ ఆఫ్ ది ఎపార్చు, కాన్స్టాంటినోపులు వాణిజ్య నిబంధనల మీద ఒక మాన్యువలు.^[109] సాహిత్యేతర సందర్భాలలో లియో అంతగా విజయవంతం కాలేదు: సామ్రాజ్యం సిసిలీలో ఓడిపోయింది. బల్గేరియన్ల మీద^[110] ఆయన చట్టబద్ధమైన వారసుడుని పొందే ప్రయత్నంలో నాలుగుసార్లు వివాహం చేసుకోవడం ద్వారా వేదాంత కుంభకోణాన్ని రేకెత్తించాడు.^[111]

ఈ వారసుడు 7వ కాన్స్టాంటైను ప్రారంభ పాలన అల్లకల్లోలంగా ఉంది. ఎందుకంటే ఆయన తల్లి జో ఆయన మామ అలెగ్జాండర్, పితృస్వామ్యుడు నికోలసు, శక్తివంతమైన బల్గేరియాకు చెందిన 1వ సిమియోను ఇతర ప్రభావవంతమైన వ్యక్తులు అధికారం కోసం పోటీ పడ్డారు.^[112] 920 అడ్మిరలు 1వ రోమనోసు తన నౌకాదళాన్ని ఉపయోగించి అధికారాన్ని పొందాడు. తనను తాను పట్టాభిషేకం చేసుకుని కాన్స్టాంటైను‌ను జూనియరు సహ-చక్రవర్తి స్థానానికి తగ్గించాడు.^[113] జనరలు జాన్ కౌర్కోవాసు ఆధ్వర్యంలో బల్గేరియా మీద యుద్ధం ముగింపుకు వచ్చింది. తూర్పున సాధించిన విజయాలతో గుర్తించబడిన ఆయన పాలన ఆయన కుమారుల కుట్రల కారణంగా 944లో ముగిసింది. రాజ్యం కాన్‌స్టాంటైను చేత తిరిగి ఆక్రమించబడింది.^[114] కాన్స్టాంటైను అసమర్థ ఏకైక పాలనను తరచుగా బైజాంటైను అభ్యాసం అత్యున్నత స్థాయిగా భావించారు. కానీ సంకలనం చేయబడిన రచనలు ఎక్కువగా చక్రవర్తి మాసిడోనియను రాజవంశంను చట్టబద్ధం చేయడానికి, కీర్తించడానికి ఉద్దేశించబడ్డాయి.^[115] ఆయన కుమారుడు, వారసుడు చిన్న వయసులోనే మరణించాడు;2వ నైకెఫోరోసు (పాలన 963-969) 1వ జాన్ త్జిమిస్కెసు (పాలన 969-976) అనే ఇద్దరు సైనిక-చక్రవర్తుల ఆధ్వర్యంలో సైన్యం అనేక సైనిక విజయాలను సాధించింది. వాటిలో సిలిసియా విజయం ఆంటియోకు 971లో బల్గేరియా కీవు మీద రష్యా సంచలనాత్మక విజయం ఉన్నాయి. ముఖ్యంగా జాన్ ఒక చతురతగల నిర్వాహకుడు, ఆయన సైనిక నిర్మాణాలను సంస్కరించాడు. ప్రభావవంతమైన ఆర్థిక విధానాలను అమలు చేశాడు.^[116]

జాన్ మరణం తరువాత 7వ కాన్స్టాంటైను మనవళ్ళు బాసిలు 8వ కాన్స్టాంటైను అర్ధ శతాబ్దం పాటు సంయుక్తంగా పరిపాలించారు. అయితే తరువాతి వారు నిజమైన అధికారాన్ని ఉపయోగించలేదు. ^[117] వారి ప్రారంభ పాలన ఇద్దరు ప్రముఖ జనరల్సు, బార్డాసు స్క్లెరోసు, బార్డాసు ఫోకాసులతో ఘర్షణలతో ఆక్రమించబడింది. ఇది 989లో మొదటి వ్యక్తి మరణం తరువాతి వ్యక్తి సమర్పణ తర్వాత ముగిసింది. 985లో తొలగించబడిన నపుంసకుడు బాసిలియోసు మీద అధికార పోరాటం జరిగింది. ^[118] వివాహం చేసుకోని బాసిల్ లేదా పిల్లలను కలిగి తరువాత ఎటువంటి అధికారాన్ని అప్పగించడానికి నిరాకరించాడు: ఆయన సైన్యాన్ని వ్యక్తిగతంగా కమాండు చేయడం ద్వారా, తనకు విధేయులైన అధికారులను ప్రోత్సహించడం ద్వారా సైనిక సంస్థను పక్కన పెట్టాడు.^[119] ఆయన పాలన బల్గేరియా మీద దశాబ్దాల పాటు సాగిన పోరాటం చూసింది. ఇది 1014లో క్లీడియను యుద్ధంలో బైజాంటైను విజయంతో ముగిసింది.^[120] దీనికి కీలకమైన దౌత్య ప్రయత్నాలు విజయం^[121] 1020లలో అనేక జార్జియను ప్రావిన్సుల విలీనంకు దోహదపడింది. కొత్త ఫాతిమిడు కాలిఫేటుతో సహజీవనం చేసింది.^[122] 1025లో ఆయన మరణించినప్పుడు బాసిల్ సామ్రాజ్యం పశ్చిమాన డానుబే, సిసిలీ నుండి తూర్పున యూఫ్రేట్సు వరకు విస్తరించింది; ఆయన వేగవంతమైన విస్తరణకు పరిపాలనా సంస్కరణలు తోడుగా లేవు.^[123]

1028లో 8వ కాన్స్టాంటైను మరణం తరువాత, ఆయన కుమార్తెలు ఎంప్రెసెసు జో (పాలన 1028-1052) థియోడోరా (పాలన 1042-1056) అధికారం కీలక పాత్రలను కలిగి ఉన్నారు: నలుగురు చక్రవర్తులు (రోమనోసు, 4వ మైఖేలు, 4వ మైఖేలు, 9వ కాన్స్టాంటైను) జోయి‌తో వారి సంబంధం కారణంగా మాత్రమే పరిపాలించారు. అయితే 6వ మైఖేలు (పాలన 1056-1057) ఎంపిక చేయబడ్డారు థియోడోరా.^[124] ఈ రాజకీయ అస్థిరత, సాధారణ బడ్జెటు లోటులు, ఖరీదైన సైనిక వైఫల్యాల శ్రేణి, అధిక విస్తరణకు సంబంధించిన ఇతర సమస్యలు సామ్రాజ్యంలో గణనీయమైన సమస్యలకు దారితీశాయి;^[125] దాని వ్యూహాత్మక దృష్టి దాని ఆధిపత్యాన్ని కొనసాగించడం నుండి రక్షణకు ప్రాధాన్యత ఇవ్వడం వైపు మళ్లింది.^[126]

ఆ సామ్రాజ్యం త్వరలోనే మూడు రంగాల నుండి నిరంతర దాడికి గురైంది. అవి తూర్పున సెల్జుకు టర్కులు, ఉత్తరాన పెచెనెగు సంచార జాతులు, పశ్చిమంలో నార్మన్లు. సాంప్రదాయ రాజ్యాలుగా తమను తాము వ్యవస్థీకరించుకోని ఈ శత్రువులను ఎదుర్కోవడానికి బైజాంటైను సైన్యం చాలా కష్టపడింది. సెటు-పీస్ యుద్ధాలలో పరాజయాలతో ఇబ్బంది పడలేదు.^[127] 1071లో ఇటలీలో మిగిలి ఉన్న చివరి బైజాంటైను స్థావరం బారి, నార్మన్లచే స్వాధీనం చేయబడింది. అయితే సెల్జుక్సు మాంజికెర్టు యుద్ధంలో నిర్ణయాత్మక విజయాన్ని సాధించి చక్రవర్తి 4వ రోమనోసు డయోజెనెసును ఖైదీగా తీసుకున్నారు.^[128] తరువాతి సంఘటన దశాబ్దం పాటు కొనసాగిన అంతర్యుద్ధానికి దారితీసింది. ఫలితంగా సెల్జుక్సు మర్మారా సముద్రం వరకు విస్తరిస్తూ అనటోలియాను స్వాధీనం చేసుకున్నారు.^[129]

1081–1204: కొమ్నెనోసు - ఏంజెలోసు రాజవంశాలు

ఒక ప్రముఖ జనరలు 1వ అలెక్సియోసు, 1081లో సింహాసనాన్ని ఆక్రమించాడు. మునుపటి గందరగోళానికి భిన్నంగా, అలెక్సియోసు (పాలన 1081-1118), ఆయన కుమారుడు 2వ 2వ జాన్ (పాలన 1118-1143)ఆయన మనవడు 1వ మాన్యుయేలు (పాలన 1143-1180) మూడు పాలనలు ఒక శతాబ్దం పాటు కొనసాగాయి. సామ్రాజ్యం చివరిగా ప్రాంతీయ అధికారాన్ని పునరుద్ధరించింది.^[130] అలెక్సియోసు వెంటనే రాబర్టు గిస్కార్డు ఆధ్వర్యంలో నార్మన్లను ఎదుర్కొన్నాడు. యుద్ధం దౌత్యం ద్వారా వారిని తిప్పికొట్టాడు.^[131] ఆ తర్వాత ఆయన పెచెనెగ్సు‌ను లక్ష్యంగా చేసుకుని కుమన్లు సహాయంతో యుద్ధం చేసి 1091లో వారిని నిర్ణయాత్మకంగా ఓడించాడు. వారు మూడు సంవత్సరాలు తరువాత ఓడిపోయారు.^[132] చివరగా సెల్జుకు‌ల నుండి ఆసియా మైనరు‌ను తిరిగి పొందాలని చూస్తూ ఆయన సా.శ 1095 లో సహాయం కోసం పోపు అర్బను‌ని సంప్రదించాడు. పశ్చిమ క్రైస్తవమత సామ్రాజ్యం ప్రతిస్పందన స్థాయిని ఆయన ఊహించలేదు -అది మొదటి క్రూసేడు పశ్చిమ అనటోలియాను తిరిగి స్వాధీనం చేసుకోవడానికి దారితీసింది. అయితే అలెక్సియోసు దాని నాయకులు త్వరలోనే విడిపోయారు.^[133] ఆయన పాలనలోని మిగిలిన భాగం నార్మన్లతో వ్యవహరించడానికి సెల్జుక్సు‌తో గడిపారు. స్థిరత్వాన్ని నిర్ధారించడానికి కొత్త, విశ్వాసపాత్రమైన కులీనులను స్థాపించి ఆర్థిక, మతపరమైన సంస్కరణలను అమలు చేశారు.^[134]

అలెక్సియోసు తన కొమ్నెనోసు రాజవంశం చేతులలో అధికార కేంద్రీకరణ అంటే సామ్రాజ్య కుటుంబం నుండి వచ్చిన అత్యంత తీవ్రమైన రాజకీయ బెదిరింపులు - ఆయన పట్టాభిషేకానికి ముందు 1వ జాన్ ఆయన తల్లి ఐరీన్ ఆయన సోదరి అన్నాలను అధిగమించాల్సి వచ్చింది. ఆయన పాలనలో ఆయన సోదరుడు ఐజాకు ప్రధాన ముప్పుగా ఉండేవాడు.^[135] జాన్ ఏటా విస్తృతంగా పోరాటం చేశాడు—ఆయన 1122లో పెచెనెగ్సుతో, 1120ల చివరలో హంగేరియన్లు, తన పాలన అంతటా సెల్జుకు‌లతో పోరాడాడు. తన చివరి సంవత్సరాలలో సిరియాలో పెద్ద పోరాటాలు చేశాడు—కానీ ఆయన పెద్ద ప్రాదేశిక ఆధిపత్యాన్ని, ప్రయోజనాలను సాధించలేకపోయాడు.^[136] 1138లో బైజాంటైను‌లతో పొత్తు పెట్టుకునేలా నగరాన్ని బెదిరించడానికి జాన్ క్రూసేడరు ఆంటియోకు ప్రిన్సిపాలిటీ కంటే అధికంగా సామ్రాజ్య ప్రమాణాన్ని విస్తరించాడు. కానీ అది పశ్చిమ క్రైస్తవమతాన్ని ప్రతిస్పందించడానికి రెచ్చగొడుతుందని భయపడి దాడి చేయలేదు.^[137]

1వ మాన్యుయెలును తన తండ్రి పొంగిపొర్లుతున్న సామ్రాజ్య ఖజానాను తన ఆశయాలను సాధించడానికి పెరుగుతున్న బహుపాక్షిక భౌగోళిక రాజకీయ దృశ్యంలో సామ్రాజ్య స్థానాన్ని భద్రపరచడానికి ఉపయోగించాను.^[138] దౌత్యం, లంచం కలయిక ద్వారా ఆయన సామ్రాజ్యం చుట్టూ మిత్రులు, క్లయింట్ల వలయాన్ని పెంచుకున్నాడు: సుల్తానేటు ఆఫ్ రం టర్కులు, హంగేరీ రాజ్యం, సిలిషియను అర్మేనియన్లు, బాల్కను యువరాజులు, ఇటాలియను డాల్మేషియను నగరాలు, ముఖ్యంగా ఆంటియోకు, క్రూసేడరు స్టేట్సు. 1161 లో వారి యువరాణులలో ఒకరు వివాహం చేసుకున్నారు.^[139] 1147లో బైజాంటైను భూభాగాల గుండా రెండవ క్రూసేడు అల్లకల్లోల ప్రయాణంలో మాన్యుయేలు యుద్ధ ముప్పును నివారించాడు. కానీ ఈ పోరాటం వైఫల్యానికి పాశ్చాత్య సమకాలీనులు బైజాంటైన్లను నిందించారు.^[140] ఆయన సైనికపరంగా అంతగా విజయం సాధించలేదు: 1156లో 1వ సిసిలీ విలియం సిసిలీ మీద దండయాత్రను నిర్ణయాత్మకంగా ఓడించాడు. ఇది పవిత్ర రోమను చక్రవర్తి అయిన ఫ్రెడెరికు బార్బరోస్సాతో ఉద్రిక్తతలకు దారితీసింది;^[141] రెండు దశాబ్దాల తరువాత మిరియోకెఫాలోనూ యుద్ధంలో అనటోలియా మీద దండయాత్రను చిత్తు చేశారు.^[142]

మాన్యుయేలు మరణం సామ్రాజ్యాన్ని చుక్కాని లేకుండా చేసింది. అది త్వరలోనే సామ్రాజ్యాన్ని తీవ్ర ఒత్తిడిలోకి నెట్టింది.^[143] ఆయన కుమారుడు అలెక్సియోసు 2వ కొమ్నెనోసు పాలించడానికి చాలా చిన్నవాడు. ఆయన సమస్యాత్మక రీజెన్సీని ఆయన మామ 1వ ఆండ్రోనికోసు కొమ్నెనోసు పడగొట్టాడు: ఆయన స్థానంలో 1185లో 2వ ఐజాకు ఏంజెలోసు నియమించబడ్డాడు.^[144] ప్రతిష్టాత్మక పాలకులు తమ అవకాశాన్ని ఉపయోగించుకోవడంతో సెంట్రిఫ్యూగలు దళాలు సరిహద్దుల వద్ద తిరుగుతున్నాయి: హంగేరీ, టర్కులు బైజాంటైను భూభాగాలను స్వాధీనం చేసుకున్నారు. బహిష్కరించబడిన కొమ్నెనియను యువరాజు సైప్రసు‌ను స్వాధీనం చేసుకున్నారు; అత్యంత హానికరంగా 1185లో జరిగిన తిరుగుబాటు పునరుత్థానం చేయబడిన బల్గేరియను రాజ్యం స్థాపనకు కారణమైంది.^[145] కాన్స్టాంటినోపులు మూడవ క్రూసేడు విజేత అయిన సలాడినుతో పొత్తు పెట్టుకున్న తర్వాత పశ్చిమ దేశాలతో సంబంధాలు మరింత క్షీణించాయి. ఈ యుద్ధంలో పాల్గొన్న నాయకులు బైజాంటియం భూభాగం గుండా వెళుతున్నప్పుడు దాని మీద కూడా పోరాడారు.^[146] 1195లో 2వ ఐజాక్ ఆయన సోదరుడు 3వ అలెక్సియోసు ఏంజెలోసు. చేత పదవీచ్యుతుడయ్యాడు; ఈ గొడవ ప్రాణాంతకంగా నిరూపించబడింది.^[147]

నాల్గవ క్రూసేడు మొదట ఈజిప్టును లక్ష్యంగా చేసుకోవడానికి ఉద్దేశించబడింది. కానీ వ్యూహాత్మక ఇబ్బందుల మధ్య, 2వ ఐజాకు కుమారుడు అలెక్సియోసు ఏంజెలోసు భారీ కప్పం చెల్లించడానికి బదులుగా తన తండ్రిని సింహాసనాన్ని అధిష్టించమని క్రూసేడర్లను ఒప్పించాడు.^[148] వారు 1203లో కాన్స్టాంటినోపులు ‌మీద దాడి చేశారు. 2వ ఐజాకు ఆయన కుమారుడిని సింహాసనాన్ని తిరిగి నియమించారు. కొత్త పాలకులు త్వరగా ప్రజాదరణ కోల్పోయి 5వ అలెక్సియోసు చేత పదవీచ్యుతులయ్యారు. ఈ సంఘటనను క్రూసేడర్లు 1204 ఏప్రిల్‌లో నగరాన్ని కొల్లగొట్టడానికి ఒక సాకుగా ఉపయోగించారు. తొమ్మిది శతాబ్దాలుగా అది సేకరించిన సంపదను దోచుకున్నారు.^[149]

1204–1453: పాలియోలోగోస్ రాజవంశం

నాల్గవ క్రూసేడ్ తర్వాత పోటీ రాష్ట్రాలను చూపించే మ్యాప్. — నాల్గవ క్రూసేడు తర్వాత సామ్రాజ్య విభజన, సిర్కా 1204 ^[150]

బైజాంటైను భూభాగాలు పోటీ రాజకీయ సంస్థలుగా విభజించబడ్డాయి. క్రూసేడర్లు 1వ బాల్డ్విను లాటిను చక్రవర్తిను కాన్స్టాంటినోపులు‌లో కొత్త లాటిను సామ్రాజ్యం పాలకుడిగా పట్టాభిషేకం చేశారు; ఇది త్వరలోనే 1205లో బల్గేరియన్ల మీద ఘోరమైన ఓటమిని చవిచూసింది. ఇది పశ్చిమ లేదా తూర్పు వైపు విస్తరించడంలో కూడా విఫలమైంది. అక్కడ మూడు గ్రీకు వారసత్వ రాజ్యాలు ఏర్పడ్డాయి: ఆసియా మైనరు‌లోని నైసియా సామ్రాజ్యం, ట్రెబిజోండు సామ్రాజ్యం, అడ్రియాటికు‌లోని ఎపిరసు నిరంకుశ రాజ్యం. వెనీషియన్లు అనేక ఓడరేవులు, దీవులను స్వాధీనం చేసుకున్నారు. అచెయా ప్రిన్సిపాలిటీ దక్షిణ గ్రీసు‌లో ఉద్భవించింది.^[151] 1214లో ట్రెబిజోండు టర్కీలోని సినోపు కీలక ఓడరేవును కోల్పోయింది. ఆ తర్వాత ఆగ్నేయ నల్ల సముద్రం నుండి దూరంగా ఉన్న విషయాలను ప్రభావితం చేయలేకపోయింది.^[152] కొంతకాలం లాటిన్ల నుండి కాన్స్టాంటినోపులు‌ను తిరిగి పొందగలిగేది ఎపిరసు అని అనిపించింది. దాని పాలకుడు థియోడరు కోమ్నెనోసు డౌకాసు తనను తాను చక్రవర్తిగా పట్టాభిషేకం చేసుకున్నాడు. కానీ 1230లో క్లోకోట్నిట్సా యుద్ధంలో ఆయన ఒక కీలకమైన ఓటమిని చవిచూశాడు. ఎపిరోటు శక్తి క్షీణించింది.^[153]

లస్కారిడు రాజవంశం పాలించిన, బైజాంటైను శరణార్థులు, స్థానిక గ్రీకుల మిశ్రమంతో కూడిన నైసియా, లాటిన్లు, రం సెల్జుకు‌లను వరుసగా తూర్పు, పశ్చిమ ప్రాంతాలకు విస్తరించకుండా నిరోధించింది.^[154] 3వ జాన్ డౌకాసు వాటాట్జెసు (పాలన 1221-1254) చాలా సమర్థుడైన చక్రవర్తి.^[155] ఆయన రక్షణవాది ఆర్థిక విధానాలు నైసీయను స్వయం సమృద్ధి,^[156] బలంగా ప్రోత్సహించాయి. ఆయన అనేక దౌత్య ఒప్పందాలను చేసుకున్నాడు. ముఖ్యంగా 1237, 1243 మధ్య మంగోలు సైన్యాలు బల్గేరియాను నాశనం చేశాయి. రం‌ను ఓడించిన తర్వాత. ఈ గందరగోళం ఒక అవకాశంగా మారింది జాన్ ఆయన మంగోలు దండయాత్రల ద్వారా దెబ్బతిన్న రాజ్యాలకు వ్యతిరేకంగా అనేక విజయవంతమైన పోరాటాలు చేశాడు.^[157] ఆయన మరణం తర్వాత ఆయన మనవడు పాలైయోలోగోసు రాజవంశం స్థాపకుడు 8వ పాలైయోలోగోసు చేత ఆక్రమించబడ్డాడు. ఆయన 1261లో కాన్స్టాంటినోపులు‌ను తిరిగి స్వాధీనం చేసుకున్నాడు.^[158]

కాన్స్టాంటినోపులు‌లో పునర్నిర్మాణ కార్యక్రమం తెలివైన దౌత్య పొత్తులు, ఐరోపాలో విస్తరణ యుద్ధాల ద్వారా సామ్రాజ్య వైభవాన్ని పునరుద్ధరించాలని మైఖేలు కోరుకున్నాడు.^[159] ఆయన మొదట 1274 రెండవ లియోను కౌన్సిలులో పాపలు ప్రాధాన్యత. కొన్ని కాథలికు సిద్ధాంతాలను గుర్తించడం 1282లో చార్లెసు‌కు వ్యతిరేకంగా సిసిలియను వెస్పర్సుకు సహాయం చేయడం ద్వారా అంజౌ 1వ చార్లెసు బెదిరింపుని నివారించాడు.^[160] అయినప్పటికీ ఆయన మతపరమైన రాయితీలను చాలా మంది ప్రజలు తృణీకరించారు. ఆయన వారసుడు 2వ ఆండ్రోనికోసు పాలియోలోగోసు తిరస్కరించారు. (పాలన 1282-1328).^[161] ఆయన, ఆయన మనవడు 3వ ఆండ్రోనికోసు పాలియోలోగోసు (పాలన 1328-1341) ఎపిరసు, థెస్సలీలలో విజయం సాధించి సామ్రాజ్య ప్రభావాన్ని పునరుద్ధరించడానికి అనేక పోరాటాలకు నాయకత్వం వహించారు. వారు 1285లో నౌకాదళాన్ని తొలగించడం 1300లలో బైజాంటైను‌ మీద దాడి చేసిన కిరాయి సైనికులను కాటలాను కంపెనీ నియమించుకోవడం సాధించారు. 1320 - 1328 మధ్య ఒకరితో ఒకరు పోరాడుకోవడం వంటి అనేక కీలక తప్పులు కూడా చేశారు.^[162] 1341 - 1354 మధ్య జరిగిన వినాశకరమైన అంతర్యుద్ధం దీర్ఘకాలిక ఆర్థిక ఇబ్బందులకు కారణమైంది. అయితే ఒట్టోమను టర్క్సు క్రమంగా విస్తరించారు.^[163]

క్షీణించిన బలహీనమైన బైజాంటైను రాష్ట్రం ప్రభావవంతమైన దౌత్యం, అదృష్టవశాత్తూ సమయానుకూల బాహ్య సంఘటనల ద్వారా మరొక శతాబ్దం పాటు మాత్రమే మనుగడ సాగించింది.^[164] ఒట్టోమన్లు క్రమంగా అనటోలియాను లొంగదీసుకున్నారు. 1354 నుండి ఏకకాలంలో యూరపు‌లోకి విస్తరించారు. 1363లో ఫిలిప్పోపోలిసు 1369లో అడ్రియానోపోలిసు 1387 థెస్సలొనికాలను స్వాధీనం చేసుకున్నారు. .^[165] వెనీషియన్లు, జెనోయిసు, ఒట్టోమన్ల ఇష్టానుసారం చక్రవర్తులకు పట్టాభిషేకం చేసి పదవీచ్యుతులు చేశారు.^[166] 2వ మాన్యుయేలు (పాలన 1391-1425) 1394లో సుల్తాను 1వ బయేజిదుకు నివాళులర్పించడానికి నిరాకరించిన తర్వాత కాన్స్టాంటినోపులు ముట్టడి జరిగింది. 1402లో ఉగ్రదాడి చేస్తున్న యుద్ధ నాయకుడు తైమూర్ నిర్ణయాత్మకంగా బయేజిదు‌ను ఓడించాడు. నగరం ప్రమాదకరంగా లొంగిపోవడానికి దగ్గరగా ఉంది .^[167]

2వ మాన్యుయేలు ఒట్టోమన్లు రెండు దశాబ్దాల శాంతిని పర్యవేక్షించాడు.^[168] 1421లో హక్కుదారునికి ముస్తఫా సెలెబి మద్దతు విఫలమైన కారణంగా టర్కిషు దాడి పునరుద్ధరించబడింది.^[169] 8వ జాన్ (పాలన 1425-1448) ఫ్లోరెన్సు కౌన్సిలు వద్ద కాథలిక్కు వెస్టు‌తో రాజీ పడినప్పటికీ ఆయన సామ్రాజ్యం క్రమంగా క్షీణించింది.^[170] 1452లో సుల్తాను 2వ మెహమ్మదు కాన్స్టాంటినోపులు‌ను స్వాధీనం చేసుకోవాలని నిర్ణయించుకున్నాడు. మరుసటి సంవత్సరం ప్రారంభంలో ముట్టడి చేశాడు. 1453 మే 29న నగరాన్ని స్వాధీనం చేసుకున్నాడు. 11వ కాన్స్టాంటినోపులు, యుద్ధంలో చివరి చక్రవర్తి మరణించాడు. అంతటితో బైజాంటైను సామ్రాజ్యం అంతమైంది.^[171]

రాష్ట్ర నిర్మాణాలు

ఆసియా మైనరు ఇతివృత్తాలు, సిర్కా 750

ఆసియా మైనర్ యొక్క ఇతివృత్తాలు, సుమారు 950

పాలన

డయోక్లెటియను కాన్స్టాంటైను 4వ శతాబ్దపు సంస్కరణలు సామ్రాజ్యం ప్రావిన్సులను విస్తృతమైన డయోసెసుగా తరువాత ప్రిటోరియను ప్రిఫెక్చరుగా పునర్వ్యవస్థీకరించాయి. సైన్యాన్ని పౌర పరిపాలన నుండి వేరు చేశాయి.^[172] మునుపటి పాక్సు రోమానా కాలం నుండి, చివరి పలైయోలోగను యుగం వరకు చక్రవర్తి నేతృత్వంలోని కేంద్ర ప్రభుత్వం, సాధారణంగా సైనిక, విదేశీ సంబంధాలు, చట్టాన్ని నిర్వహించడం,పన్నులు సేకరించడం మీద దృష్టి పెట్టింది.^[173] సెనేటు సామ్రాజ్య న్యాయస్థానంలో ఒక ఉత్సవ సంస్థగా పరిణామం చెందింది.^[174]

5వ శతాబ్దం నుండి నగరాలు కేంద్ర ప్రభుత్వం, చర్చి ప్రతినిధులతో స్వయం పాలన సంఘాల సముదాయంగా ఉన్నాయి.^[175] అయితే నిరంతర యుద్ధం దీనిని గణనీయంగా మార్చివేసింది. ఎందుకంటే సామ్రాజ్యం, పోరాటం కారణంగా సాధారణ దాడులు, కొనసాగుతున్న సంఘర్షణ కారణంగా సామ్రాజ్యం మనుగడ అధికార కేంద్రీకరణకు దారితీసింది.^[176] 7వ శతాబ్దం తర్వాత, ప్రిఫెక్చర్లు వదిలివేయబడ్డాయి. 9వ శతాబ్దంలో ప్రావిన్సులు థీమ్సు (లేదా థీమాటా) అని పిలువబడే పరిపాలనా విభాగాలుగా విభజించబడ్డాయి. ఇవి సైనిక కమాండరు (స్ట్రాటజీసు) ద్వారా మాత్రమే నిర్వహించబడతాయి.^[177]

చట్టం

2వ థియోడోసియసు (పాలన 402-450) ఐదుగురు న్యాయనిపుణులను ప్రధాన అధికారులుగా నియమించడం ద్వారా కాన్స్టాంటైను పాలన నుండి కోడెక్సు థియోడోసియనసులోకి జారీ చేయబడిన చట్టాలను సంకలనం చేయడం ద్వారా రోమను చట్టాన్ని అధికారికం చేశాడు. ^[178] ఈ ప్రక్రియ 1వ జస్టినియను (పాలన 527-565) ఆధ్వర్యంలో కార్పసు జ్యూరిసు సివిలిసులో ముగిసింది. ఆయన హాడ్రియను కాలం నుండి సామ్రాజ్య శాసనాల పూర్తి ప్రామాణీకరణను నియమించాడు. న్యాయనిపుణులు విరుద్ధమైన చట్టపరమైన అభిప్రాయాలను పరిష్కరించారు.^[179] ఫలితంగా ఖచ్చితమైన చట్టపరమైన అధికారం ఏర్పడింది. ఈ న్యాయ సంస్థ పౌర విషయాలు, సామ్రాజ్య అధికారం, పరిపాలనా సంస్థతో సహా ప్రజా చట్టంను కూడా కవరు చేసింది.^[180] 534 తర్వాత, జస్టినియనుఇ గ్రీకులో నోవెల్లే (కొత్త చట్టాలు)ను జారీ చేశాడు. ఇది రోమను నుండి బైజాంటైను చట్టానికి పరివర్తనను సూచిస్తుంది. న్యాయ చరిత్రకారుడు బెర్నార్డు స్టోల్టే రోమను చట్టాన్ని ఇలా వేరు చేశాడు ఎందుకంటే పశ్చిమ ఐరోపా కార్పసు జురిసు సివిలిసు లాటిను గ్రంథాల ద్వారా మాత్రమే చట్టాన్ని వారసత్వంగా పొందింది.^[181]

కార్పసు జురిసు సివిలిసు లాటిను‌లో ముఖ్యంగా ప్రావిన్సులలో ఎక్కువగా అందుబాటులో లేదని జాకరీ చిట్వుడు వాదించారు.^[182] 7వ శతాబ్దపు అరబ్బుల విజయాల తరువాత ప్రజలు చట్టం అభివృద్ధి, అనువర్తనాన్ని ప్రశ్నించడం ప్రారంభించారు. ఇది చట్టం, క్రైస్తవ మతం మధ్య బలమైన సంబంధాలకు దారితీసింది.^[183] ఈ సందర్భం 3వ లియో (పాలన 717-741) ను ఎక్లోగాను అభివృద్ధి చేయడానికి ప్రభావితం చేసింది.^[184] ఎక్లోగా రైతుల చట్టం, నావికుల చట్టం సైనికుల చట్టం వంటి ఆచరణాత్మక చట్టపరమైన గ్రంథాలను ప్రేరేపించింది. వీటిని కార్పసు జ్యూరిసు సివిలిసుకు సహచరులుగా ప్రావిన్సులలో ప్రతిరోజూ ఉపయోగించారని చిట్వుడు సూచిస్తున్నారు.^[185] మాసిడోనియను రాజవంశం సమయంలో ప్రోచీరాను, ఐసాగోజు ప్రచురణతో చట్టాన్ని సంస్కరించే ప్రయత్నాలు ప్రారంభమయ్యాయి. ఇది ప్రస్తుత చట్టాల ప్రకారం చక్రవర్తి అధికారాన్ని నిర్వచించడం ఎక్లోగాతో స్థానంలో ఐకానోక్లాజంతో (విగ్రహ విధ్వంసం) భర్తీ చేయడం లక్ష్యంగా పెట్టుకుంది.^[186] 6వ లియో (పాలన 886-912) బాసిలికా ద్వారా గ్రీకులో రోమను చట్టం పూర్తి క్రోడీకరణను పూర్తి చేశాడు. ఇది 60 పుస్తకాల రచన, ఇది బైజాంటైను చట్టానికి పునాదిగా మారింది.^[187] 1345లో కాన్స్టాంటైను హార్మెనోపౌలోసు హెక్సాబిబ్లోసును సంకలనం చేశాడు. వివిధ బైజాంటైను చట్టపరమైన వనరుల నుండి తీసుకోబడిన ఆరు వాల్యూం‌ల న్యాయ పుస్తకం విడుదల చేయబడింది.^[188]

క్రైస్తవ మతం - చర్చి

కాన్స్టాంటైను మద్దతుతో బలపడిన క్రైస్తవ మతం, ప్రారంభ బైజాంటైను సామ్రాజ్యంలో జీవితంలోని అన్ని అంశాలను రూపొందించడం ప్రారంభించింది.^[189] పరివర్తన ఉన్నప్పటికీ, చరిత్రకారుడు ఆంథోనీ కల్డెల్లిసు క్రైస్తవ మతాన్ని "రాష్ట్రంలో మరింత లోతుగా విలీనం చేయబడటం తప్ప రాష్ట్రానికి ఆర్థిక, సామాజిక లేదా రాజకీయ మార్పులను తీసుకురాలేదు" అని అభిప్రాయపడ్డారు".^[190] పశ్చిమంలో రోమను రాజ్యం రాజకీయంగా కూలిపోయినప్పుడు, సాంస్కృతిక భేదాలు తూర్పు, పశ్చిమ క్రైస్తవ చర్చిలను విభజించడం ప్రారంభించాయి.^[191] తూర్పు చర్చిలలోని అంతర్గత వివాదాలు సన్యాసుల సమాజాలు రోం‌కు వలస రావడానికి దారితీశాయి. రోం, కాన్స్టాంటినోపులు మధ్య ఉద్రిక్తతలు పెరిగాయి.^[192] ఈ వివాదాలు ^[c] కారణంగా ముఖ్యంగా ఈజిప్టు, తూర్పు మధ్యధరాలో చివరికి చర్చిని మూడు శాఖలుగా విభజించారు: చాల్సెడోనియను, మోనోఫిసైటు (కాప్టికు), నెస్టోరియను.^[195] చాల్సెడోనియను సమూహం సామ్రాజ్య భూభాగాలలో ఆధిపత్యాన్ని కొనసాగించింది. అయితే 7వ శతాబ్దంలో మోనోఫిసైటు, నెస్టోరియను శాఖలు ఎక్కువగా ముస్లిం పాలనలోకి వచ్చాయి.^[196]

తూర్పు పితృస్వామ్యులు తరచుగా సిద్ధాంతపరమైన, ఆచరణాత్మక విషయాలలో పాపసీ మధ్యవర్తిత్వాన్ని కోరుకునేవారు. కానీ ఉత్తర ఇటలీ వంటి సమీప ప్రాంతాలలో కూడా పోపు అధికారం విశ్వవ్యాప్తంగా గుర్తించబడలేదు.^[197] 600 నాటికి బాల్కన్ల స్లావికు స్థావరం రోం, కాన్స్టాంటినోపులు మధ్య కమ్యూనికేషను‌కు అంతరాయం కలిగించి విభజనను మరింత విస్తృతం చేసింది.^[198] అరబ్బు, లాంబార్డు దండయాత్రలు, పెరిగిన ఫ్రాంకిషు ఉనికి ఈ విచ్ఛేదనాన్ని మరింత తీవ్రతరం చేశాయి. రెండు ఆధ్యాత్మిక కేంద్రాల మధ్య అధికార పరిధి, అధికారం మీద వివాదాలను తీవ్రతరం చేశాయి.^[199] పులియని రొట్టె ఫిలియోకు నిబంధన వాడకం వంటి ఆచార, వేదాంతశాస్త్రంలో తేడాలు, అలాగే చర్చి శాస్త్రంలో విభేదాలు—ప్లెనిటుడో పోటెస్టాటిసు అధికారంతో పోలిస్తే ఎక్యుమెనికలు కౌన్సిల్సు— పరస్పర గౌరవం సమస్యలు, పాశ్చాత్య క్రైస్తవ మతాన్ని తూర్పు క్రైస్తవ మతం నుండి వేరు చేయడానికి దోహదపడ్డాయి.^[200] ఈ విభజన 597 నాటికి ప్రారంభమై 1054లో తూర్పు–పశ్చిమ విభేదం సమయంలో ముగిసింది.^[201]

యుద్ధం

సైనిక పరిణామం

6వ శతాబ్దం చివరలో 1వ జస్టినియను యుద్ధాల తరువాత కామిటాటెన్సెసు అని పిలువబడే ఏడు మొబైలు క్షేత్ర సైన్యాలు, దాదాపు 1,50,000 మంది సైనికులను సామ్రాజ్యం చుట్టూ మోహరించారు; అవి యూరప్‌లో అత్యుత్తమ సైన్యాలుగా నిలిచాయి.^[202] వారికి సుమారు 195,000 తక్కువ-నాణ్యత లిమిటేను దళాల ఇరవై ఐదు సరిహద్దు దండులు సహాయం అందించాయి.^[203] అదనపు దళాలలో సబ్సిడీ చేయబడిన మిత్రరాజ్యాల దళాలు పాలటైను పాఠశాలలు వంటి సామ్రాజ్య గార్డు యూనిట్లు ఉన్నాయి.^[204] నావికా దళాలు పరిమితంగా ఉన్నాయి: కీలక ప్రదేశాలలో ఫ్లోటిల్లా దళాలు ఉన్నాయి. అయితే 533లో ఆఫ్రికాలో జరిగిన వాండలికు యుద్ధానికి మద్దతు ఇవ్వడానికి 30,000 మంది ఓర్స్మెను‌లను సమీకరించి రవాణా చేయాలని అభ్యర్థించారు.^[205]

7వ శతాబ్దంలో అరబ్బు విజయాలులో జరిగిన నష్టాలు ప్రాథమిక మార్పులకు దారితీశాయి.^[206] క్షేత్ర సైన్యాలను ప్రధాన అనటోలియను భూభాగాల్లోకి ఉపసంహరించుకుని నిర్దిష్ట జిల్లాల్లో స్థిరపడటానికి నియమించారు. ఇవి థెమాటాగా పిలువబడ్డాయి. .^[207] వారి జిల్లాల ఆదాయంతో మద్దతు ఇవ్వబడిన నేపథ్య సైన్యాలు, కాన్స్టాంటినోపులు‌లోని విదేశీ కిరాయి సైనికులు, సామ్రాజ్య రెజిమెంట్ల సహాయంతో ఒక చిన్న ప్రొఫెషనలు కోరు‌తో ఒక ప్రాంతీయ మిలిషియాను పోలి ఉన్నాయి.^[208] దాని కొత్త ముస్లిం శత్రువు నుండి రక్షించడానికి, నావికాదళం అదేవిధంగా అనేక ప్రాంతీయ నౌకాదళాలుగా పునర్వ్యవస్థీకరించబడింది.^[209] ఇది తూర్పు మధ్యధరాలో ఆధిపత్య శక్తిగా మారింది, గ్రీకు అగ్నితో కూడిన డ్రోమనులు పలు సందర్భాలలో అనేక దేశాల మీద కీలకంగా నిరూపించబడ్డాయి. .^[210]

8వ శతాబ్దపు సామ్రాజ్యం స్థిరపడటంతో, నేపథ్య మిలీషియాలు తిరుగుబాటుదారులుగా నిరూపించబడ్డాయి. రక్షణ కార్యకలాపాలకు మాత్రమే అనుకూలంగా ఉన్నాయి.^[211] 700ల మధ్యలో మొదట ప్రవేశపెట్టబడిన, వరంజియను గార్డు వంటి విదేశీ దళాలతో పాటు స్థానిక బైజాంటైను యూనిట్లను కలిగి ఉన్న ప్రొఫెషనలు బెటాలియన్లు రెజిమెంట్లు 11వ శతాబ్దం నాటికి వాటిని పూర్తిగా భర్తీ చేశాయి.^[212] ప్రమాదకర యుద్ధానికి అనువైన మొబైలు ట్యాగ్మాటా కొత్త వ్యూహాత్మక నిర్మాణాలను అభివృద్ధి చేసింది;^[213] 10వ శతాబ్దపు చివరి సైన్యం, బహుశా సామ్రాజ్యం ఉత్పత్తి చేసిన అత్యున్నత-నాణ్యత గల శక్తి, సుమారు 1,40,000 మంది, 700ల చివరిలో 1,00,000 కంటే తక్కువగా ఉన్నాయి.^[214] అయితే దాని రక్షణ సామర్థ్యాలు నిర్లక్ష్యం చేయబడ్డాయి. ముఖ్యంగా 11వ శతాబ్దపు సెల్జుక్సు అంతర్యుద్ధాల సమయంలో అనటోలియాను సైన్యం కోల్పోయింది.^[215] సామ్రాజ్యం వెనిసు వంటి శత్రు శక్తుల మీద ఎక్కువగా ఆధారపడటంతో నావికాదళం కూడా తగ్గించబడింది.^[216]

1081 తర్వాత సంస్కరణలు సమర్థవంతమైన సైన్యాన్ని తిరిగి స్థాపించాయి; ఫ్యూడలు లాంటి ప్రోనోయియా గ్రాంట్ల సంస్థ సైనికులకు బదులుగా వ్యక్తులకు ఆదాయాన్ని అందించింది.^[217] కొత్త సైన్యం స్వదేశీ బైజాంటైను దళాలతో పాటు విదేశీ కిరాయి సైనికుల మీద ఎక్కువగా ఆధారపడింది. కానీ 1204లో నాల్గవ క్రూసేడుకు లొంగిపోయిన బైజాంటైను రాజ్యానికి నిలబడి ఉన్న సైన్యం ఆర్థిక డిమాండ్లు చాలా ఎక్కువగా ఉన్నాయని నిరూపించబడ్డాయి.^[218] 1261లో కాన్స్టాంటినోపులు‌ను తిరిగి స్వాధీనం చేసుకున్న పలైయోలోగను రాజవంశం సైన్యం సాధారణంగా కిరాయి సైనికులు, స్వదేశీ దళాల సారూప్య మిశ్రమం. కానీ 1200ల చివరి నాటికి అది దాడి సామర్థ్యాన్ని కోల్పోయింది.^[219] సామ్రాజ్యం నిరంతర మనుగడ విదేశీ సైన్యాల మీద ఆధారపడి ఉంది; 1340లలో నౌకాదళాన్ని పునర్నిర్మించడానికి చేసిన ప్రయత్నాలు 1284లో తెలివితక్కువగా రద్దు చేయబడ్డాయి. వీటిని జెనోవా బలవంతంగా నిలిపివేసింది.^[220] 1204 తర్వాత బైజాంటైను ఫీల్డు ఆర్మీ 5,000 కంటే ఎక్కువ మంది సైనికులను రంగంలోకి దించలేదు. 8,000 కంటే తక్కువ మంది 1453లో కాన్స్టాంటినోపులు చివరి ముట్టడిని సమర్థించారు.^[221]

దౌత్యం

సామ్రాజ్యం అలవాటు వనరుల కొరత కారణంగా తొమ్మిదవ, పదకొండవ శతాబ్దాల మధ్య దూకుడు, సంక్షిప్త కాలం పక్కన పెడితే బైజాంటైను వ్యూహం ప్రధానంగా రక్షణాత్మకమైనది.^[222] ప్రమాదకర, ఖరీదైన సైనిక పోరాటాలను నివారించడానికి, విస్తృతమైన దౌత్య ప్రయత్నాలలో బైజాంటైన్లను నిమగ్నం చేశారు.^[223] ఇవి వివిధ రూపాలను తీసుకున్నాయి. వాటిలో: అధికారిక రాయబార కార్యాలయాలు, క్లయింటు నిర్వహణ, పొత్తు లేదా శాంతి చర్చలు, రాజకీయ వివాహాలు, పోరాటాలు, లంచం, లేదా గూఢచర్యం హత్య.^[224]

రక్షణాత్మకంగా ఆధారితమైన బైజాంటైను దౌత్యం ఓయికౌమెనే ను రక్షించడానికి ఉద్దేశించబడింది. ఇది సామ్రాజ్యం న్యాయంగా చేసిన నాగరిక క్రైస్తవ ప్రపంచం పాలించారు.^[225] సరిహద్దుల వెంబడి ఉన్న క్లయింటు రాష్ట్రాలు సామ్రాజ్యం ఇతర పెద్ద శత్రువుల మధ్య మధ్యవర్తులుగా పనిచేసే కీలక లిమిట్రోఫు వ్యవస్థ క్షీణత సామ్రాజ్యాన్ని దాడికి గురిచేసింది. పదకొండవ శతాబ్దం నాటికి, బైజాంటైను దౌత్యం మరింత ద్వైపాక్షికంగా, సమతుల్యంగా ఉండేది.^[226] 1204 తర్వాత కొన్ని ముఖ్యమైన ప్రయోజనాలను కోల్పోయినప్పటికీ, ఇప్పటికీ ప్రభావవంతమైన ఆర్థోడాక్సు చర్చితో సహా దౌత్యం 1453 వరకు సామ్రాజ్యం సుదీర్ఘ కేంద్ర అంశంగా మనుగడలో ఉంది.^[227]

సమాజం

జనాభా

విద్వాంసులు రోమను, హెలెనికు, క్రైస్తవ సామ్రాజ్య గుర్తింపులను సాధారణ జనాభాతో అనుబంధిస్తారు కానీ ఇవి, ఇతర ప్రాంతీయ గుర్తింపులు ఎలా కలిసిపోయాయనే దాని మీద చర్చ కొనసాగుతోంది.^[228]

540లో సామ్రాజ్యం దాని శిఖరాగ్రంలో ఉన్నప్పుడు 27 మిలియన్ల మంది నివసించారు. కానీ ఇది 12 మిలియన్లకు పడిపోయింది 800.^[229] ప్లేగు, అరబ్బు ముస్లిం ఆక్రమణదారులకు ప్రాదేశిక నష్టాలు సామ్రాజ్యాన్ని బలహీనపరిచినప్పటికీ అది చివరికి కోలుకుంది. 1025లో మాసిడోనియను రాజవంశం ముగింపు నాటికి జనాభా 18 మిలియన్ల వరకు ఉంటుందని అంచనా.^[230] 1282లో కాన్స్టాంటినోపులు‌ను తిరిగి స్వాధీనం చేసుకున్న కొన్ని దశాబ్దాల తర్వాత సామ్రాజ్య జనాభా 3–5 మిలియన్ల పరిధిలో ఉంది; 1312 నాటికి ఆ సంఖ్య 2 మిలియన్లకు పడిపోయింది.^[231] ఒట్టోమను టర్కులు కాన్స్టాంటినోపులు‌ను స్వాధీనం చేసుకునే సమయానికి నగరంలో కేవలం 50,000 మంది మాత్రమే ఉన్నారు. ఇది దాని ప్రధాన జనాభాలో పదోవంతు.^[232]

విద్య

విద్య స్వచ్ఛందంగా ఉండేది. అవసరమైన ఆర్థిక మార్గాల ద్వారా అందించబడింది, కాబట్టి చాలా మంది అక్షరాస్యులు తరచుగా చర్చితో సంబంధం కలిగి ఉండేవారు.^[233] ప్రాథమిక విద్య చదవడం, రాయడం, అంకగణితం వంటి ప్రాథమిక విషయాలను బోధించడం మీద దృష్టి పెట్టింది. అయితే మాధ్యమిక పాఠశాల ట్రివియం, క్వాడ్రివియంలను వారి పాఠ్యాంశాలుగా కేంద్రీకరించింది.^[234] కాన్స్టాంటినోపులు ఇంపీరియలు విశ్వవిద్యాలయం 425లో స్థాపించబడింది. 1046లో న్యాయ కేంద్రంగా తిరిగి స్థాపించబడింది.^[235]^[236]^[237]

బానిసత్వం

3వ శతాబ్దంలో జనాభాలో 10–15% మంది బానిసలుగా ఉన్నారు (ప్రపంచంలో దాదాపు 3 మిలియన్ల మంది) తూర్పు).^[238] ఈ కాలంలో బానిసత్వంలో వచ్చిన మార్పులను యూవలు రోట్మను "వివిధ స్థాయిల స్వేచ్ఛాహింస" అని పిలుస్తాడు.^[239] బానిసలు నిర్వర్తించిన మునుపటి పాత్రలు అధిక డిమాండు ఉన్న స్వేచ్ఛా మార్కెట్టు వృత్తులు (ట్యూటరు‌ల వంటివి)గా మారాయి. రాజ్య కాలనీ, భూమికి కట్టుబడి ఉన్న అద్దెదారులను, స్వేచ్ఛా పురుషులు, బానిసల మధ్య కొత్త చట్టపరమైన వర్గంగా ప్రోత్సహించింది.^[240] 294 నుండి పిల్లల బానిసత్వం క్రమంగా నిషేధించబడింది; హోనోరియసు (పాలన 393-423) బానిసలుగా ఉన్న యుద్ధ ఖైదీలను విడిపించడం ప్రారంభించాడు. 9వ శతాబ్దం నుండి, చక్రవర్తులు జయించబడిన ప్రజల బానిసలను విడిపించారు.^[241] ఒక సంస్థగా క్రైస్తవ మతం ప్రత్యక్ష ప్రభావాన్ని చూపలేదు. కానీ 6వ శతాబ్దం నాటికి క్రైస్తవులను విమోచించడం బిషపు విధిగా మారింది. వాటిని వర్తకం చేయడం మీద పరిమితులు ఏర్పడ్డాయి. రాష్ట్ర విధానాలు క్రైస్తవులను బానిసలుగా చేయడాన్ని నిషేధించాయి; ఈ మార్పులు 8వ శతాబ్దం నుండి బైజాంటైను బానిస యాజమాన్యాన్ని ఆకృతి చేశాయి.^[242] క్రైస్తవులు కాని వారిని ఇప్పటికీ బానిసలుగా ఉంచవచ్చు. 1300 వరకు ధరలు స్థిరంగా ఉన్నాయి. అప్పుడు వయోజన బానిసల ధరలు, ముఖ్యంగా మహిళల ధరలు పెరగడం ప్రారంభించాయి.^[243]^[244]

సామాజిక-ఆర్థిక

వ్యవసాయం పన్ను విధించడానికి ప్రధాన ఆధారంగా ఉంది. రాజ్యం ఉత్పాదకత కోసం ప్రతి ఒక్కరినీ భూమికి కట్టబెట్టాలని ప్రయత్నించింది.^[245] చాలా భూ కమతాలు గ్రామాల చుట్టూ చిన్న మధ్య తరహా భూములు, కుటుంబ పొలాలు వ్యవసాయానికి ప్రాథమిక మూలంగా ఉన్నాయి.^[246] కొన్నిసార్లు ప్రోటో-సెర్ఫు‌లు అని పిలువబడే కాలనీలు స్వేచ్ఛా పౌరులు, అయినప్పటికీ చరిత్రకారులు వారి ఖచ్చితమైన స్థితి గురించి చర్చించడం కొనసాగిస్తున్నారు.^[247]

741 నాటి ఎక్లోజు చట్టాలు వివాహాన్ని ఒక క్రైస్తవ సంస్థగా, ఇక మీద ప్రైవేటు ఒప్పందంగా మార్చాయి. ఇక్కడ అది పెరిగిన బానిసల హక్కులు, అధికార సంబంధాలలో మార్పు.^[248] జనాభాను నిలబెట్టడానికి, ఆస్తి హక్కులను బదిలీ చేయడానికి, కుటుంబంలోని వృద్ధులకు మద్దతు ఇవ్వడానికి వివాహం ఒక సంస్థగా పరిగణించబడింది; సామ్రాజ్ఞి థియోడోరా కూడా లైంగిక హెడోనిజంను పరిమితం చేయాల్సిన అవసరం ఉందని చెప్పింది.^[249] మహిళలు సాధారణంగా 15, 20 సంవత్సరాల మధ్య వివాహం చేసుకుంటారు. సగటు కుటుంబంలో ఇద్దరు పిల్లలు ఉంటారు.^[250] పరస్పర అంగీకారం ద్వారా విడాకులు తీసుకోవచ్చు కానీ కాలక్రమేణా పరిమితం చేయబడింది, ఉదాహరణకు వివాహితుడు కాన్వెంటు‌లో చేరితే మాత్రమే అనుమతించబడుతుంది.^[251]

వారసత్వ హక్కులు అన్ని మహిళలకు కూడా బాగా అభివృద్ధి చేయబడ్డాయి.^[252] చరిత్రకారుడు ఆంథోనీ కల్డెల్లిసు ఈ హక్కులే పెద్ద ఆస్తుల ఆవిర్భావాన్ని, రాష్ట్రాన్ని భయపెట్టగల వంశపారంపర్య ప్రభువులను నిరోధించి ఉండవచ్చని సూచిస్తున్నారు.^[253] వితంతువుల ప్రాబల్యం (20%గా అంచనా వేయబడింది) అంటే మహిళలు తరచుగా గృహాలు, వ్యాపారాల అధిపతులుగా కుటుంబ ఆస్తులను నియంత్రించేవారు. కొంతమంది ఎంప్రెసు‌లు అధికారంలోకి రావడానికి దోహదపడేవారు.^[254] మహిళలు పన్ను చెల్లింపుదారులు, భూ యజమానులు, పిటిషనర్లుగా ముఖ్యమైన పాత్రలు పోషించారు. తరచుగా కోర్టులో ఆస్తి వివాదాల పరిష్కారం కోరుతూ ఉంటారు.^[255]

మహిళలు

స్త్రీలు పురుషుల మాదిరిగానే సామాజిక-ఆర్థిక హోదాను కలిగి ఉన్నారు. కానీ ఆర్థిక అవకాశాలు, వృత్తులలో చట్టపరమైన వివక్ష, పరిమితులను ఎదుర్కొన్నారు.^[256] సైనికులుగా పనిచేయడం లేదా రాజకీయ పదవులు నిర్వహించడం నిషేధించబడింది. 7వ శతాబ్దం నుండి చర్చిలో డీకనెసులుగా పనిచేయకుండా పరిమితం చేయబడింది. మహిళలకు ఎక్కువగా శ్రమతో కూడిన గృహ బాధ్యతలు అప్పగించబడ్డాయి.^[257] వారు ఆహార, వస్త్ర పరిశ్రమలలో, వైద్య సిబ్బందిగా, ప్రజా స్నానపు గదులలో రిటైలు దుకాణాలలో పనిచేశారు. కళాకారుల సభ్యులను ప్రాక్టీసు చేశారు. గిల్డు‌లు.^[258] వారు వినోదం, టావెర్ను నిర్వహణ, వ్యభిచారంలో కూడా పనిచేశారు, కొంతమంది సాధువులు, సామ్రాజ్ఞులు ఈ తరగతి నుండి ఉద్భవించి ఉండవచ్చు.^[259] వ్యభిచారం విస్తృతంగా వ్యాపించింది. దానిని పరిమితం చేయడానికి ప్రయత్నాలు జరిగాయి. ముఖ్యంగా థియోడోరా ప్రభావంతో జస్టినియను పాలనలో.^[260] మహిళలు ప్రజా జీవితంలో పాల్గొన్నారు, నిరసనలు మొదలైన సామాజిక కార్యక్రమాల్లో పాల్గొన్నారు.^[261] పోల్చదగిన సమాజాల కంటే సామ్రాజ్యంలో మహిళల హక్కులు మెరుగ్గా ఉన్నాయి. పశ్చిమ యూరోపియను, అమెరికను మహిళలు 19వ శతాబ్దంలో వారిని అధిగమించారు.^[262]

వంటకాలు - భోజనం

సంస్కృతికి విందు ప్రధానమైనది.^[263] 10వ శతాబ్దం నాటికి, భోజనం రిక్లైనింగు నుండి శుభ్రమైన నారతో కూడిన టేబుళ్లకు మారింది.^[264] ఫోర్కు సలాడు డ్రెస్సింగు (నూనె, వెనిగరుతో) పరిచయం ఇటాలియను, పాశ్చాత్యులను మరింతగా తీర్చిదిద్దింది. సంప్రదాయాలు^[265] క్లాసికలు గ్రీకో-రోమను యుగం ఆహారాలు సాధారణంగా ఉండేవి. ఉదాహరణకు గారోసు (నేటి పులియబెట్టిన చేప సాసుల మాదిరిగానే) అలాగే ఇప్పటికీ ప్రాచుర్యం పొందిన బక్లావా.^[266] క్లాసికలు కాలంలో తెలియని వంకాయ, నారింజ వంటి పండ్లను ఆహారంలో చేర్చారు.^[267] ఆధునిక యుగం వరకు కొనసాగుతున్న ఆహారాలలో క్యూర్డు మాంసం కూడా ఉంది. పాస్టను, ఫెటా చీజు, ఆధునిక బౌటార్గు లాంటి సాల్టు రో, బ్లాక్ సీ కేవియరు, టిరోపిటా, డోల్మాడెసు, సూపు ట్రాచనాసు.^[268] మోనెంవాసియా నుండి వచ్చిన మాల్వాసియా, కమాండారియా, పేరున్న రమ్నీ వైను వంటి ప్రసిద్ధ మధ్యయుగ తీపి వైన్లు తాగబడ్డాయి మిల్లెటు బీరు (బోజా అని పిలుస్తారు) రెట్సినా.^[269]

వినోదం

రథ పందాలు ప్రారంభ యుగం నుండి 1204 వరకు జరిగాయి. ఇది ప్రపంచంలోనే అతి పొడవైన నిరంతర క్రీడా కార్యక్రమాలలో ఒకటిగా నిలిచింది.^[271] మైమ్సు, పాంటోమైం, కొన్ని అడవి జంతువుల ప్రదర్శనలు 6వ శతాబ్దం వరకు ప్రముఖంగా ఉండేవి.^[272] క్రైస్తవ బిషప్పు‌లు, అన్యమత తత్వవేత్తలు ఈ కార్యకలాపాలను ఇష్టపడకపోవడంతో, వారికి రాజ్యం నిధులు నిలిపివేసింది. దీని ఫలితంగా వారు ప్రైవేటు వినోదం, క్రీడల వైపు మళ్లారు.^[273] క్రూసేడర్లు ప్రవేశపెట్టిన పోలో పర్షియను వెర్షను ట్జైకానియనును మధ్య, చివరి యుగాలలో ప్రధాన నగరాలలో ప్రభువులు, పట్టణ కులీనులు ఆడేవారు. అలాగే పశ్చిమ దేశాల నుండి ప్రవేశపెట్టబడిన జౌస్టింగు క్రీడ కూడా ఉంది.^[274] కాలక్రమేణా తవ్లి వంటి గేం బోర్డులు బాగా ప్రాచుర్యం పొందాయి.^[275]

భాష

ఎడమ వైపు: ముదిల్ సాల్టర్, కాప్టిక్ భాషలో పురాతనమైన పూర్తి కీర్తన (కాప్టిక్ మ్యూజియం, ఈజిప్ట్, కాప్టికు కైరో).
కుడి: జాషువా రోలు, బహుశా కాన్స్టాంటినోపుల్ (వాటికను లైబ్రరీ, రోం)లో తయారు చేయబడిన 10వ శతాబ్దపు ప్రకాశవంతమైన గ్రీకు మాన్యుస్క్రిప్టు.

లాటిన్, గ్రీకు చివరి రోమను సామ్రాజ్యం ప్రాథమిక భాషలుగా ఉన్నాయి. మునుపటివి పశ్చిమాన, తరువాతివి తూర్పున ప్రబలంగా ఉన్నాయి.^[276] లాటిను సైనిక, న్యాయ వ్యవస్థ, ప్రభుత్వంలో చారిత్రాత్మకంగా ముఖ్యమైనది అయినప్పటికీ ఎ.డి 400 నుండి బైజాంటైను భూభాగాలలో దాని ఉపయోగం తగ్గింది.^[277] 1వ జస్టినియను (పాలన 527-565) కాలం నాటికి గ్రీకు ఆ విధుల్లో కూడా దానిని భర్తీ చేయడం ప్రారంభించింది. ఆయన లాటిను క్షీణతను ఆపడానికి ప్రయత్నించి ఉండవచ్చు. ఆ తరువాత తూర్పున అది అంతరించిపోవడం అనివార్యం.^[278] ఆసియా మైనరు‌లో కూడా ఇలాంటి భాషా హెలెనైజేషను ప్రక్రియ జరిగింది. బైజాంటైను కాలం నాటికి ఇక్కడి నివాసితులు ఎక్కువగా తమ స్వదేశీ భాషలను గ్రీకు కోసం విడిచిపెట్టారు.^[279] అయినప్పటికీ సామ్రాజ్య జనాభాలో ఎక్కువ మందికి లాటిను లేదా గ్రీకు తెలియదు. ముఖ్యంగా గ్రామీణ ప్రాంతాలలో - వారి భాషలలో ఆ ప్రజల మాతృభూమిలో అర్మేనియను, మెసొపొటేమియా, లెవాంటు‌లో సిరియాకు వంటి అరామికు మాండలికాలు, ఈజిప్టు‌లో కాప్టికు, లెవాంటు తీరంలో ఫీనిషియను కార్తేజు, గ్రామీణ ఉత్తర ఆఫ్రికాలో బెర్బరు.^[280]

7వ - 8వ శతాబ్దాల యుద్ధాలలో సామ్రాజ్యం తన భాషా వైవిధ్యాన్ని కోల్పోయి అధికంగా గ్రీకు మాట్లాడేదిగా మారింది.^[281] ఈ సమస్యాత్మక కాలంలో, బైజాంటైను గ్రీకులు వారసత్వంగా పొందిన భాషా రిజిస్టరు‌లలో ఒకటైన క్లాసికలు అట్టికు గ్రీకు ఉపయోగం లేకుండా పోయింది. అయితే రోజువారీ స్థానిక భాష రిజిస్టరు‌లు ఇప్పటికీ ఉపయోగించబడుతున్నాయి.^[282] సామ్రాజ్యం 9వ శతాబ్దం నుండి కొంత స్థిరత్వాన్ని పొందడంతో ముఖ్యంగా కొమ్నేనియను తర్వాత పునరుద్ధరణ, లిఖిత రచనలకు అట్టికు గ్రీకు తిరిగి ఫ్యాషను‌లోకి వచ్చింది. డిగ్లోసియా అనే దృగ్విషయంలో, ప్రచురించబడిన రచనలలో అరుదుగా వ్రాయబడిన స్థానిక మాట్లాడే గ్రీకు, అధికారిక సందర్భాలలో మాత్రమే మాట్లాడే సాహిత్య రిజిస్టరు‌ల మధ్య అంతరం చాలా విస్తృతంగా మారింది.^[283]

పాలియోలోగను కాలం కింద బైజాంటైను సామ్రాజ్యంలో క్లాసికలు‌గా వ్రాసిన రచనలు సాధారణ శైలిగా ఉన్నప్పటికీ పాశ్చాత్య-ప్రేరేపిత రచయితలు మరింత స్థానిక అంశాలను ఉపయోగించడం ప్రారంభించారు. ముఖ్యంగా ప్రేమకథలు లేదా దాదాపు సమకాలీన చరిత్రల కోసం. దీనికి ఒక ఉదాహరణ మోరియా క్రానికలు, బహుశా అధికారిక గ్రీకు సాహిత్యం గురించి తెలియని, తన రచనలలో మాట్లాడే గ్రీకును చేర్చిన ఫ్రెంచి వలసదారుడు రాసినది.^[284] అటువంటి లిఖిత మాతృభాషలన్నీ పద్య రూపంలో ఉన్నాయి. ఆధునిక గ్రీకు కవిత్వానికి పూర్వీకులుగా మారాయి. అయితే గద్యం శాస్త్రీయంగా వ్రాయబడింది.^[285]

ఆర్థిక వ్యవస్థ

సామ్రాజ్యం భౌగోళిక, సముద్ర ప్రయోజనాలు వస్తువుల రవాణా ఖర్చులను తగ్గించాయి. వాణిజ్యాన్ని సులభతరం చేశాయి. ఇది పురాతన కాలం నుండి మరియు శాస్త్రీయ అనంతర కాలం వరకు ఆర్థిక వృద్ధికి కీలకమైన చోదకంగా నిలిచింది.^[286] రోడ్లు, ప్రజా భవనాలు, న్యాయ వ్యవస్థతో సహా మౌలిక సదుపాయాలు వాణిజ్యం, ఇతర ఆర్థిక కార్యకలాపాలకు మద్దతు ఇచ్చాయి.^[287] ఆసియా మైనరు, ఏజియను దీవులు, ఈజిప్టు, లెవాంటు, ఆఫ్రికా వంటి ప్రాంతాలు రాజకీయ సవాళ్లు, సైనిక సవాళ్లు ఉన్నప్పటికీ పరిణతి చెందిన ఆర్థిక కేంద్రాలుగా అభివృద్ధి చెందాయి. అభద్రతలు.^[288] 6వ శతాబ్దం మధ్యకాలం నుండి, ప్లేగులు, దండయాత్రలు, యుద్ధాలు జనాభా, ఆర్థిక వ్యవస్థలను క్షీణించడానికి కారణమయ్యాయి. ఇది పురాతన ఆర్థిక వ్యవస్థ పతనానికి దారితీసింది.^[289] కాన్స్టాంటినోపులు, ఆంటియోకు, అలెగ్జాండ్రియా, థెస్సలొనీకి వంటి ప్రధాన నగరాలు 1,00,000 కంటే ఎక్కువ జనాభాకు మద్దతు ఇవ్వడం కొనసాగించాయి. గ్రామీణ ప్రాంతాలు బలవర్థకమైన స్థావరాలు మారాయి.^[290] ఈ గ్రామీణ ప్రాంతాలు చిన్న గ్రామాలు, గ్రామాలుగా అభివృద్ధి చెందాయి. ఇది చారిత్రక కాలాల మధ్య మరింత సమర్థవంతమైన భూ వినియోగం వైపు ఆర్థిక మార్పును ప్రతిబింబిస్తుంది.^[291]

తక్కువ జనాభా సాంద్రత చక్రవర్తులను వలస, పునరావాసాన్ని ప్రోత్సహించడానికి ప్రేరేపించింది. వ్యవసాయం, జనాభా వృద్ధిని ప్రేరేపించింది.^[292] 9వ శతాబ్దం నాటికి ఆర్థిక వ్యవస్థ పునరుజ్జీవనం పొందడం ప్రారంభమైంది. ఇది పెరిగిన వ్యవసాయ ఉత్పత్తి, పట్టణీకరణ ద్వారా గుర్తించబడింది. విస్తరణ.^[293] సైన్సు, సాంకేతిక పరిజ్ఞానం, అక్షరాస్యతలో పురోగతులు సామ్రాజ్యానికి దాని పొరుగువారిపై పోటీతత్వాన్ని ఇచ్చాయి.^[294] 11వ - 12వ శతాబ్దాలు స్థిరమైన, వేగవంతమైన జనాభా పెరుగుదలను చూశాయి. ఈ పునరుజ్జీవనం శిఖరాన్ని సూచిస్తాయి.^[295] ఇటాలియను వ్యాపారులు, ముఖ్యంగా వెనీషియన్లు, జెనోయిసు, పిసాన్లు, అంతర్జాతీయ వాణిజ్యాన్ని నియంత్రించారు. తద్వారా స్థానిక వ్యాపారులు.^[296] రాజకీయ వ్యవస్థ మరింత దోపిడీ, నిరంకుశంగా అభివృద్ధి చెందింది. అది 1204లో సామ్రాజ్యం పతనానికి దోహదపడింది.^[297]

1204లో నాల్గవ క్రూసేడు సమయంలో కాన్స్టాంటినోపులు పతనం దాని శతాబ్దాల సంపదను నాశనం చేసింది.^[298] పెద్ద భూస్వాములు జప్తు చేయబడ్డాయి. సామ్రాజ్యం పోటీ వర్గాలచే పాలించబడే చిన్న చిన్న రాష్ట్రాలుగా విభజించబడింది. పాలన అసమర్థంగా మారింది మరియు నిర్వహణ ఖర్చులు పెరిగాయి వ్యాపారం.^[299] రాష్ట్రం క్రమంగా వాణిజ్య పద్ధతులు, ధర నిబంధనలు, విలువైన లోహాల ప్రవాహం, బహుశా నాణేల ముద్రణ మీద కూడా నియంత్రణ కోల్పోయింది.^[300] 1204 నాటి సంఘటనలు నల్ల సముద్రంను పాశ్చాత్య వ్యాపారులకు తెరిచి, సామ్రాజ్యం అదృష్టాన్ని శాశ్వతంగా మార్చడంతో ఇటాలియను వ్యాపారులు వాణిజ్యం మీద మరింత ఆధిపత్యం చెలాయించారు.^[301] రైతులు, తయారీదారులు స్థానిక ఉపయోగం కోసం వస్తువులను ఎక్కువగా ఉత్పత్తి చేశారు. నిరంతర యుద్ధాల కాలంళో అభద్రతతో ప్రభావితమయ్యారు.^[302] ఈ సవాళ్లు ఉన్నప్పటికీ సామ్రాజ్యం మిశ్రమ ఆర్థిక వ్యవస్థ (రాష్ట్ర జోక్యం, ప్రజా పనులు, మార్కెట్టు సరళీకరణ ద్వారా వర్గీకరించబడింది)^[303] బాహ్య ఒత్తిళ్ల కారణంగా క్షీణించినప్పటికీ, మధ్యయుగ ఆర్థిక అనుకూలతకు ఒక నమూనాగా మిగిలిపోయింది.^[304]

కళలు - శాస్త్రాలు

కళ - వాస్తుశిల్పం

సవ్యదిశలో, పై ఎడమ నుండి:

క్రైస్టు పాంటోక్రేటరు ఐకాను, 6వ శతాబ్దం, సినాయి మొనాస్టరీ
హోసియోసు లౌకాసు మొజాయికు‌లు, వివరాలు, 11వ శతాబ్దం ప్రారంభం
బార్బెరిని ఐవరీ, 6వ శతాబ్దపు ప్రారంభ ఐవరీ డిప్టిచు^[305]
హగియా సోఫియా బాహ్య భాగం
చనిపోయిన క్రీస్తు - దుఃఖితులు, సిర్కా - 1164, గోర్నో నెరెజీ^[306]

బైజాంటైను కళ లోని అంశాలు ప్రధానంగా క్రైస్తవ, వాటి ప్రాతినిధ్యంలో సాధారణంగా సహజత్వం లేనివి.^[307] ప్రారంభ క్రైస్తవ, చివరి పురాతన కళ రెండింటి నుండి ఉద్భవించినవి,^[308] రోమను హింసలు మధ్య అనేక ప్రారంభ ఉదాహరణలు అదృశ్యమయ్యాయి; 3వ శతాబ్దపు డ్యూరా-యూరోపోసు చర్చి, విచ్ఛిన్నమైన మొజాయికు‌లు ఒక ప్రత్యేకమైన మినహాయింపు.^[309] బంగారు నేల శైలికి ప్రసిద్ధి చెందిన ఇటువంటి బైజాంటైను మొజాయికు‌లు సామ్రాజ్యం ముఖ్య లక్షణంగా మారాయి. చర్చిలు (బాసిలికా ఆఫ్ శాన్ విటాలే), సర్కసు (కాన్స్టాంటినోపులు హిప్పోడ్రోం) కాన్స్టాంటినోపులు గ్రేటు ప్యాలెసు వంటి విభిన్న ప్రదేశాలలో లౌకిక, పవిత్ర ఇతివృత్తాలను ప్రదర్శించాయి.^[310] 6వ శతాబ్దపు తొలినాళ్లలో జస్టినియను పాలనలో నేను వ్యవస్థాగత పరిణామాలను చూశాను: మతపరమైన కళ ఆధిపత్యం చెలాయించింది. ఒకప్పుడు ప్రజాదరణ పొందిన ప్రజా పాలరాయి, కాంస్య స్మారక శిల్పం పాగను సంఘాల కారణంగా ప్రజాదరణను కోల్పోయింది.^[311] జస్టినియను స్మారక హగియా సోఫియా చర్చిని స్థాపించాడు. దాని ప్రభావవంతమైన అంశాలు సామ్రాజ్యానికి నిర్మాణ లక్షణాలుగా మారాయి: అపారమైన పరిమాణం, పెద్ద గోపురం, పెండెంటుల వినూత్న ఉపయోగం, అత్యంత అలంకారమైన లోపలి భాగం ఉత్తరాన నవ్‌గోరోడులోని సెయింటు సోఫియా కేథడ్రలు సెయింటు సోఫియా కేథడ్రలు వరకు అనుకరించబడ్డాయి. కీవ్.^[312] హగియా సోఫియా సృష్టికర్తలు, ఇంజనీర్-ఆర్కిటెక్టు‌లు ఇసిడోరు ఆఫ్ మిలేటసు, యాంథెమియసు ఆఫ్ ట్రాలెసు, ప్రత్యేకంగా గౌరవించబడ్డారు;^[313] చాలా మంది బైజాంటైను కళాకారులు రికార్డు చేయబడలేదు. సాధారణంగా తక్కువ ప్రాముఖ్యత కలిగి ఉన్నట్లు భావిస్తారు.^[314]

బైజాంటైను కాలం అంతటా చిన్న-స్థాయి కళలు వృద్ధి చెందాయి: ఖరీదైన దంతపు చెక్కడాలు—తరచుగా డిప్టిచు‌లు (బార్బెరిని ఐవరీ) లేదా ట్రిప్టిచు‌లు (హర్బవిల్లే ట్రిప్టిచు)—సామ్రాజ్య స్మారక చిహ్నాలు లేదా మతపరమైన దృశ్యాలను కలిగి ఉన్నాయి. లోహపు పని, ఎనామెలుల మాదిరిగానే ప్రత్యేకంగా విలువైనవిగా ఉండేవి.^[315] ఇతర ఖరీదైన వస్తువులలో ఇల్యూమినేటెడు మాన్యుస్క్రిప్టు‌లు ఉన్నాయి వీటిని విస్తృత శ్రేణి గ్రంథాల కోసం విలాసవంతంగా చిత్రీకరించారు. సిల్కులు, తరచుగా విలువైన ఇంపీరియలు పర్పులులో రంగులు వేయబడ్డాయి; రెండూ పశ్చిమ ఐరోపాలో బాగా ప్రాచుర్యం పొందాయి.^[316] ప్రభుత్వ, ప్రైవేటు మతపరమైన ఆరాధనలకు ఉపయోగించే చిన్న, పోర్టబులు ఐకాను పెయింటింగు‌ల పెరుగుదల మరింత వివాదాస్పదమైంది.^[317] బైజాంటైను ఐకానోక్లాజం (726–843) రెండు కాలాలలో బహుశా మతపరమైన చిత్రాలపై ఇస్లామికు నిషేధాలు ద్వారా ప్రభావితమై ఉండవచ్చు, ^[318] చిహ్నాలు అణచివేయబడ్డాయి. అపారమైన మొత్తంలో అలంకారిక మత కళ నాశనం చేయబడ్డాయి.^[319] ఐకానోక్లాస్టులు వాటి వాడకాన్ని ఖండించారు. వాటిని అన్యమత విగ్రహారాధనతో పోల్చారు. ఇటీవలి ఉమయ్యదు ఓడిపోవడం వాటి ఉపయోగం కోసం దైవిక ప్రతీకారంగా. ఐకానోఫైలులు చివరికి విజయం సాధించారు పూజ నుండి భిన్నంగా పరిగణించబడే పూజ కోసం వారి ముఖ్యమైన ఉపయోగాన్ని కొనసాగించారు. సువార్త సూచనలలో పూర్వజన్మను కనుగొన్నారు.^[320]

పోస్టు-ఐకానోక్లాస్టు మాసిడోనియను కళ (867–1056) సాంస్కృతిక పునరుజ్జీవనాన్ని చూసింది. ఈ కాలం నుండి అనేక కళాకృతులు మనుగడలో ఉన్నాయి.^[321] విషయాలు, శైలులు ప్రామాణికంగా మారాయి, ముఖ్యంగా క్రాసు-ఇన్-స్క్వేరు చర్చిలు, ఇప్పటికే ఉన్న ఫ్రంటాలిటీ, సిమెట్రీ ఒక ఆధిపత్య కళాత్మక సౌందర్యశాస్త్రంగా పరిణామం చెందాయి. చిన్న పాలా డి'ఓరో ఎనామెలు హోసియోసు లౌకాసు, డాఫ్ని, నియా మోని మఠాల పెద్ద మొజాయిక్‌లలో గమనించవచ్చు.^[322] తరువాతి కొమ్నెనోసు-ఏంజెలోసు కాలాలు (1081–1204) పెరిగిన భావోద్వేగ వ్యక్తీకరణ అలంకారిక కళాకృతులతో పాటు (చనిపోయిన క్రీస్తు, దుఃఖితులు, సిర్కా 1164) సామ్రాజ్య పోషణ పెరిగింది.^[306] బైజాంటైను కళాత్మక ప్రభావం నార్మను సిసిలీ (మాడ్రిడు స్కైలిట్జెసు), వెనిసు (సెయింటు మార్క్సు బసిలికా మొజాయికు‌లు) వరకు విస్తృతంగా వ్యాపించింది.^[306] సెర్బియను చర్చిలు వరుసగా మూడు ఆర్కిటెక్చరు పాఠశాలలు—రాస్కా (1170–1282), బైజాంటైను సెర్బియా (1282–1355), మొరావా (1355–1489)—పెరుగుతున్న భారీ అలంకరణలు, గోపురాలతో రోమనెస్కు సౌందర్యాన్ని మిళితం చేయడంతో సెర్బియను చర్చిలు అభివృద్ధి చెందాయి.^[323] చిన్నవిగా పాలియోలాజియను కళాకృతులు (1261–1453) పశ్చిమ ఐరోపాలో అవశేషం హోదాను పొందాయి—1204 నాల్గవ క్రూసేడు‌లో చాలా వరకు దోచుకోబడ్డాయి—అవి ఇటలో-బైజాంటైను శైలిని సిమాబ్యూ, డుసియో, తరువాత గియోట్టోలను బాగా ప్రభావితం చేశాయి; తరువాతి వ్యక్తిని సాంప్రదాయకంగా కళా చరిత్రకారులు ఇటాలియను పునరుజ్జీవన చిత్రలేఖనం ప్రారంభకుడిగా భావిస్తారు.^[324]

సాహిత్యం

బైజాంటైను సాహిత్యం అనేది మధ్య యుగాల నుండి వచ్చిన అన్ని గ్రీకు సాహిత్యంకు సంబంధించినది.^[325] సామ్రాజ్యం భాషాపరంగా వైవిధ్యభరితంగా ఉన్నప్పటికీ ప్రస్తుతం ఉన్న గ్రంథాలలో ఎక్కువ భాగం మధ్యయుగ గ్రీకు,^[326]లో రెండు డిగ్లోసికు రూపాంతరాలలో ఉన్నాయి: అట్టికు గ్రీకు ఆధారంగా ఒక పండిత రూపం, కోయిను గ్రీకు ఆధారంగా ఒక స్థానిక భాష.^[327] చాలా మంది సమకాలీన పండితులు అన్ని మధ్యయుగ గ్రీకు గ్రంథాలను సాహిత్యంగా భావిస్తారు.^[328] కానీ కొందరు వివిధ పరిమితులను అందిస్తారు.^[329] ది సాహిత్యం ప్రారంభ కాలం (330–650) హెలెనిజం, క్రైస్తవ మతం, పాగనిజం, పోటీ సంస్కృతులచే ఆధిపత్యం చెలాయించింది.^[330] గ్రీకు చర్చి ఫాదర్లు—పురాతన గ్రీకు వాక్చాతుర్యాన్ని సంప్రదాయంలో విద్యావంతులు—ఈ ప్రభావాలను సంశ్లేషణ చేయడానికి ప్రయత్నించారు.^[331] ముఖ్యమైన ప్రారంభ రచయితలలో జాన్ క్రిసోస్టం, సూడో-డయోనిసియసు ది అరియోపాగైటు, ప్రోకోపియసు ఉన్నారు. వీరందరూ సామ్రాజ్యానికి సరిపోయేలా పాత రూపాలను తిరిగి ఆవిష్కరించాలని లక్ష్యంగా పెట్టుకున్నారు.^[332] వేదాంత అద్భుతం కథలు ముఖ్యంగా వినూత్నమైనవి, ప్రజాదరణ పొందాయి;^[332] ఎడారి తండ్రుల సూక్తులు (అపోఫ్థెగ్మాటా పాట్రమ్) దాదాపు ప్రతి బైజాంటైను మఠంలో కాపీ చేయబడ్డాయి.^[333] బైజాంటైను చీకటి యుగాలు (సిర్కా 650–800) సమయంలో సాహిత్య ఉత్పత్తి ఎక్కువగా ఆగిపోయింది. అయితే కొంతమంది ముఖ్యమైన వేదాంతవేత్తలు చురుకుగా ఉన్నారు. ఉదాహరణకు మాక్సిమసు ది కన్ఫెసరు, కాన్స్టాంటినోపులు‌కు చెందిన జర్మనీసు, డమాస్కసు‌కు చెందిన జాన్.^[332]

తదుపరి సాంస్కృతిక మాసిడోనియను పునరుజ్జీవనం (800–1000; "ఎన్‌సైక్లోపెడిజం కాలం") సాహిత్యం పునరుద్ధరణ విస్తరణను చూసింది. మునుపటి హెలెనికు-క్రిస్టియను సంశ్లేషణను పునరుద్ధరించింది.^[325] హోమరు, పురాతన గ్రీకు తత్వవేత్తల జాబితా, విషాదాలు అనువదించబడ్డాయి. హాజియోగ్రఫీ భారీగా పునర్వ్యవస్థీకరించబడింది.^[332] సన్యాసుల సాహిత్యం ఈ ప్రారంభ పుష్పించే తర్వాత 10వ శతాబ్దం చివరలో సిమియను ది న్యూ థియోలాజియను వరకు కొరత ఉంది.^[332] సిమియను, మైఖేలు ప్సెల్లోసు, థియోడరు ప్రోడ్రోమోసు లతో సహా కొత్త తరం (1000–1250), క్రమాన్ని గురించి ఎన్సైక్లోపీడిస్టు ప్రాధాన్యతను తిరస్కరించింది. ఆధ్యాత్మికత, రచయిత స్వరం, వీరత్వం, హాస్యం వంటి వివిధ అంశాలకు సంబంధించిన వ్యక్తిగత-కేంద్రీకృత ఆదర్శాల మీద ఆసక్తి కలిగి ఉంది. ప్రేమ.^[334] ఇందులో హెలెనిస్టికు-ప్రేరేపిత బైజాంటైను ప్రేమకథ, శైవత్వం విధానాలు వాక్చాతుర్యం, చరిత్ర చరిత్ర, ప్రభావవంతమైన ఇతిహాసం డిజెనెసు అక్రిటాసులో ఉన్నాయి.^[335] సామ్రాజ్యం చివరి శతాబ్దాలు హాజియోగ్రఫీ పునరుద్ధరణను చూశాయి. పాశ్చాత్య ప్రభావాన్ని పెంచాయి. ఇది సామూహిక గ్రీకు నుండి లాటిను అనువాదాలకు దారితీసింది.^[336] జెమిస్టోసు ప్లెథాను, బెస్సారియను వంటి రచయితలు శాస్త్రీయ సంప్రదాయాల పరిరక్షణతో పాటు మానవ వైసుల మీద కొత్త దృష్టిని ఉదాహరణగా చూపించారు. తరువాతిది ఇటాలియను పునరుజ్జీవనోద్యమాన్ని బాగా ప్రభావితం చేసింది.^[336]

సంగీతం

File:Mosaic of the Female Musicians.jpg

4వ శతాబ్దపు చివరి "సంగీతకారుల మొజాయికు" ఆర్గాను, ఆలోసు, లైరు వాయిస్తున్నది, సిరియాలోని మర్యామినులోని బైజాంటైన్ విల్లా నుండి^[337]

బైజాంటైను సంగీతం అనేది ఎక్లెక్టికలు‌గా ప్రారంభ క్రిస్టియను ప్లెయిను‌సాంగు, యూదుల నుండి వచ్చింది. సంగీతం, వివిధ రకాల ప్రాచీన సంగీతం; పురాతన గ్రీకు సంగీతంతో దాని ఖచ్చితమైన సంబంధాలు అనిశ్చితంగా ఉన్నాయి.^[338] ఇందులో పవిత్ర, లౌకిక సంప్రదాయాలు రెండూ ఉన్నాయి. కానీ తరువాతిది పెద్దగా తెలియదు. అయితే మునుపటిది 21వ శతాబ్దంలో తూర్పు ఆర్థోడాక్సు ప్రార్థనా విధానం కేంద్ర సంగీతంగా మిగిలిపోయింది.^[339] బైజాంటైను శ్లోకం అని పిలువబడే సామ్రాజ్యం చర్చి సంగీతం ప్రత్యేకంగా తోడు లేకుండా ఉండేది. మోనోడికు గాత్ర సంగీతం, గ్రీకులో పాడతారు.^[340] 8వ శతాబ్దం నుండి, శ్లోక శ్రావ్యాలు ఓక్టోచోసు ఫ్రేమ్వర్కు ద్వారా నిర్వహించబడుతున్నాయి. ఇది ఎనిమిది మోడు‌లు—ఎకోసు (ἦχος; ధ్వని)—వీటిలో ప్రతి ఒక్కటి ముందుగా నిర్ణయించిన మోటివికు సూత్రాలను అందిస్తాయి కూర్పు.^[341] ఈ సూత్రాలను సరైన టెక్స్టు ఒత్తిడి కోసం, అప్పుడప్పుడు టెక్స్టు పెయింటింగు కోసం ఎంపిక చేశారు. తర్వాత సెంటనైజేషను ద్వారా స్తోత్రం లేదా కీర్తనలుగా సంకలనం చేశారు.^[342]

బైజాంటైను శ్లోకం బైజాంటైను ఆచారానికి కేంద్రంగా ఉంది; తొలి సంగీతం సంజ్ఞామానం కాదు,^[343] ట్రోపారియను వంటి ప్రారంభ మోనో స్ట్రోఫికు చిన్న శ్లోకాలు ఉన్నాయి.^[344] ప్రోటో-ఎక్ఫోనెటికు సంజ్ఞామానం (9వ శతాబ్దం నుండి) సరళమైన పారాయణ నమూనాలను గుర్తించింది. న్యూమాటికు పాలియో-బైజాంటైను సంజ్ఞామాన వ్యవస్థ 10వ శతాబ్దంలో ఉద్భవించింది. 12వ శతాబ్దం మధ్యకాలం నుండి మధ్య బైజాంటైను "రౌండు సంజ్ఞామానం" అనేది పూర్తిగా డయాస్టెమాటిక్ పథకం.^[345] ప్రసిద్ధ స్వరకర్తల జాబితాతో పాటు అనేక ప్రధాన రూపాలు అభివృద్ధి చేయబడ్డాయి: రోమనోసు ది మెలోడిస్టు ద్వారా ప్రాచుర్యం పొందిన పొడవైన కొంటాకియను (5వ శతాబ్దం నుండి); క్రీటు ఆండ్రూ ద్వారా అభివృద్ధి చేయబడిన విస్తృతమైన కనోను (7వ శతాబ్దం చివరి నుండి);, చిన్నదైన స్టిచెరాను (కనీసం 8వ శతాబ్దం తరువాత), కాసియా చేత సమర్థించబడింది.^[346] పాలియోలోగను కాలం నాటికి కఠినమైన కూర్పు నియమాల ఆధిపత్యం తగ్గింది. జాన్ కౌకౌజెలెసు సామ్రాజ్యం అనంతర నియో-బైజాంటైను సంగీతాన్ని లోతుగా తెలియజేసే మరింత అలంకారిక "కలోఫోనికు" శైలికి అనుకూలంగా కొత్త పాఠశాలకు నాయకత్వం వహించాడు.^[347]

లౌకిక సంగీతం, తరచుగా రాష్ట్ర-ప్రాయోజితమైనది, రోజువారీ జీవితంలో సర్వవ్యాప్తంగా ఉండేది. వివిధ వేడుకలు, పండుగలు, థియేటర్లలో ప్రదర్శించబడింది.^[348] లౌకిక గాత్ర సంగీతం చాలా అరుదుగా గుర్తించబడింది. ప్రస్తుతం ఉన్న లిఖిత ప్రతులు చాలా తరువాతి కాలానికి చెందినవి ఈ సంప్రదాయం మౌఖిక సంప్రదాయం ద్వారా అందించబడిందని, బహుశా అభివృద్ధి చేయబడినవి అని సూచిస్తున్నాయి.^[349] ప్రార్థనా ఉపయోగం కోసం నిషేధించబడిన, అనేక రకాల బైజాంటైను వాయిద్యంలు లౌకిక సందర్భాలలో వృద్ధి చెందాయి. అయినప్పటికీ గుర్తించబడిన వాయిద్య సంగీతం మనుగడలో లేదు.^[350] వాయిద్యకారులు ఏ మేరకు గాయకులను ఏకస్వరంగా లేదా రెట్టింపు చేశారో లేదో అనిశ్చితం. హెటెరోఫోనికలు‌గా.^[351] అత్యంత ప్రసిద్ధ వాయిద్యాలలో సర్కస్ మరియు ఇంపీరియలు కోర్టు ఈవెంటు‌లకు ఉపయోగించే హైడ్రాలికు ఆర్గాను; పురాతన గ్రీకు-అవరోహణ ఆలోసు ఒక గాలి వాయిద్యం; తంబురా, ఒక తీయబడిన తంత్రీ వాయిద్యం; ఎక్కువగా ప్రజాదరణ పొందినది బైజాంటైను లైరా.^[352] ప్రముఖ శైలులలో ప్రశంసలు ప్రశంసలు లేదా వందనం శ్లోకాలు; వేడుక విమర్శ పాటలు; సింపోజియా వాయిద్య విందులు, పురాతన సింపోజియంల ఆధారంగా; నృత్య సంగీతం.^[353]

సైన్సు అండ్ టెక్నాలజీ

సామ్రాజ్య పండితులు ఇస్లామికు ప్రపంచం, పునరుజ్జీవన ఇటలీ లకు శాస్త్రీయ జ్ఞానాన్ని ప్రసారం చేయడంలో ప్రధాన పాత్ర పోషించారు. అలాగే శాస్త్రీయ జ్ఞానాన్ని విస్తరించడంలో సహాయపడే వ్యాఖ్యానాలను రూపొందించారు.^[354] ఈ మధ్యయుగ గ్రీకు పాండిత్యం పురాతన కాలం నాటి శాస్త్రీయ గ్రంథాల మీద మాత్రమే కాకుండా ఇస్లామికు, లాటిను, హిబ్రూ రచనల నుండి కూడా తీసుకోబడింది, ఇది 11వ - 12వ శతాబ్దాల చివరిలో కొత్త పరిణామాలకు నాయకత్వం వహించడంలో సహాయపడింది.^[355] సామ్రాజ్యం కొన్నిసార్లు శాస్త్రీయ ఆవిష్కరణలతో లేదా ప్రధాన ఆవిష్కరణలతో సంబంధం కలిగి లేనప్పటికీ^[356] దాని శాస్త్రీయ సహకారాలను కూడా తక్కువ అంచనా వేసినట్లు వర్ణించారు.^[357] బైజాంటైను గ్రంథాల అసంపూర్ణ అంచనాలు^[357] ఆధునిక-ఆధునిక సందర్భాలకు సైన్సు ఆధునిక నిర్వచనాలను వర్తింపజేయడంలో సవాళ్లు ఈ కొనసాగుతున్న చర్చలలో కారకాలు.^[358]

ముఖ్యంగా తత్వశాస్త్రం, జ్యామితి, ఖగోళ శాస్త్రం, వ్యాకరణ రంగాలలో ఈ స్కాలర్‌షిప్పు‌కు ఆధారమైన ముఖ్యమైన సంప్రదాయాలను కీలక వ్యక్తులు అందించారు.^[359] ఉదాహరణకు హగియా సోఫియా ఆర్కిటెక్టు ఇసిడోరు ఆఫ్ మిలేటసు (సిర్కా 530), ఆర్కిమెడిసు రచనలను సంకలనం చేసింది. వీటిని లియో ది మ్యాథమెటిషియను (సిర్కా 850) అధికారిక కోర్సులలో చేర్చారు. అందుకే ఆర్కిమెడిసు పాలింప్సెస్టు అంటారు. ఈరోజు.^[360] జాన్ ఫిలోపోనసు, అరిస్టోటేలియను భౌతికశాస్త్రం, ఔషధ శాస్త్రవేత్త పెడానియసు డయోస్కోరైడ్సు, టోలెమాటికు భౌగోళిక శాస్త్రం, ఖగోళశాస్త్రం మీద ఆయన చేసిన విమర్శలు పాశ్చాత్య శాస్త్రం మీద ముఖ్యమైన ప్రభావాన్ని చూపాయి. టోలెమీ కోపర్నికస్ ఫిలోపోనసు బోనావెంచరు, గెర్సోనైడ్సు, బురిడాను, ఒరెస్మే, గెలీలియో మీద చూపిన ప్రభావంతో ఇది కనిపిస్తుంది.^[361]

సైనిక ఆవిష్కరణలలో ఇవి ఉన్నాయి. రైడింగు స్టిరపు, ఇది మౌంటెడు ఆర్చర్లకు స్థిరత్వాన్ని అందించింది. సైన్యాన్ని నాటకీయంగా మార్చింది; ఒక ప్రత్యేక రకం గుర్రపుడెక్క; లాటీను సెయిలు, ఇది గాలికి ఓడ ప్రతిస్పందనను మెరుగుపరిచింది; గ్రీకు అగ్ని— నీటితో నింపినా కూడా మండించగల ఒక దాహక ఆయుధం, ఇది మొదట కాన్స్టాంటినోపులు ముట్టడి (674–678) సమయంలో కనిపించింది.^[362] ఆరోగ్య సంరక్షణలో సామ్రాజ్యం ఆసుపత్రిని రోగులకు వైద్య సంరక్షణ, చికిత్స అవకాశాన్ని అందించే సంస్థగా భావించింది. ఇది కేవలం చనిపోయే ప్రదేశంగా కాకుండా.^[363]

వారసత్వం

రాజకీయ పరిణామాలు

కాన్స్టాంటినోపులు పతనం తరువాత, ఒట్టోమన్లు మిగిలిన స్వతంత్ర భూభాగాలను త్వరగా స్వాధీనం చేసుకున్నారు. వాటిలో 1460లో మోరియా 1461లో ట్రెబిజోండు 1456లో అక్సియాయోలి ఏథెన్సు 1462లో గట్టిలుసు లెస్వోసు ఉన్నాయి.^[364] వారు సామ్రాజ్యం రాజకీయం లౌకిక సంస్థలను కూల్చివేసి పేద చర్చి తరువాత రం మిల్లెటు అని పిలువబడే సంస్థను నిర్వహించవలసి వచ్చింది. ప్రధానంగా దాని పన్ను విధించే సాధనంగా.^[365] ఏకైక సార్వభౌమ ఆర్థోడాక్సు రాజ్యంగా, రష్యా మూడవ రోం సిద్ధాంతంను అభివృద్ధి చేసింది. పశ్చిమ ఐరోపా నుండి దాని సాంస్కృతిక వారసత్వాన్ని భిన్నంగా నొక్కి చెప్పింది. ఎందుకంటే రెండోది సామ్రాజ్యం లౌకిక అభ్యాసంలో ఎక్కువ భాగాన్ని వారసత్వంగా పొందింది.^[366] డానుబియను ప్రిన్సిపాలిటీసు ఆర్థడాక్సు క్రైస్తవులకు, బైజాంటైను గ్రీకు సామ్రాజ్యాన్ని పునఃసృష్టించడానికి ప్రయత్నించిన ఫనారియటు గ్రీకులకు స్వర్గధామంగా మారింది.^[367] ఆధునిక గ్రీసులో, సభ్యులు రం మిల్లెటు గ్రీకులుగా ఎక్కువగా గుర్తించబడ్డారు. చివరికి 19వ శతాబ్దంలో విజయవంతమైన స్వాతంత్ర్య యుద్ధంకు దారితీసింది.^[368] ఆధునిక గ్రీకు రాష్ట్రం మెగాలి ఐడియా - తూర్పు సామ్రాజ్యం పూర్వ భూములను తిరిగి స్వాధీనం చేసుకునే వలసవాద దృష్టి - క్రిమియను యుద్ధం సమయంలో పరిమిత విజయాన్ని సాధించినప్పటికీ బాల్కను యుద్ధాల సమయంలో గణనీయమైన లాభాలను ఆర్జించింది.^[369]

15వ శతాబ్దం నుండి బైజాంటైను చరిత్ర లోతుగా రాజకీయీకరించబడింది. జాతీయవాద, వలసవాద, సామ్రాజ్యవాద కథనాలలో అల్లుకుంది.^[370] ఈ రాజకీయీకరణ గ్రీసు‌లోనే కాకుండా బల్గేరియను, రొమేనియను, సెర్బియను, హంగేరియను, టర్కిషు జాతీయవాదంలో, అలాగే పూర్వ ఫ్రెంచి, రష్యను సామ్రాజ్యవాద అజెండాలు ఉన్నాయి.^[371] ఇంగ్లీషు మాట్లాడే ప్రపంచంలో బైజాంటైను చరిత్ర వివరణలు తరచుగా రాజకీయ చర్చలలో కనిపిస్తాయి. దాని వారసత్వం పట్ల పెరుగుతున్న ప్రశంసలతో పాటు.^[372] ఈ చరిత్ర సంక్లిష్టత దీనిని సున్నితమైన అంశంగా చేస్తుంది. ముఖ్యంగా యూరపు అభివృద్ధి చెందుతున్న కోణంలో గ్రీసు పాత్ర గురించి. అనేక యూరోపియను దేశాల గుర్తింపు మూల కథలు ఉన్నాయి.^[373]

సాంస్కృతిక పరిణామాలు

బైజాంటైను సామ్రాజ్యం రోమను రాజకీయ సంప్రదాయాలు, గ్రీకు సాహిత్య వారసత్వం, క్రైస్తవ మతాన్ని విలక్షణంగా మిళితం చేసి, మధ్యయుగ ఐరోపాకు పునాది వేసిన నాగరికత చట్రాన్ని సృష్టించింది.^[374] ఆ సామ్రాజ్యం అవర్సు, బల్గార్సు, కుమాన్సు, హన్స్, పెచెనెగ్సు, టర్క్సు వంటి యురేషియను స్టెప్పీ ప్రజల శక్తుల నుండి రక్షణ కవచంగా వ్యవహరించడం ద్వారా యూరోపియను నాగరికతను కాపాడింది.^[375]

సామ్రాజ్యం చట్టపరమైన సంకేతాలు ఖండాంతర ఐరోపా, రష్యా, లాటిను అమెరికా, ఇథియోపియా, ఆంగ్లం మాట్లాడే సాధారణ న్యాయ దేశాల పౌర చట్ట సంప్రదాయాలను గణనీయంగా ప్రభావితం చేశాయి; బహుశా ఇస్లామికు చట్టపరమైన సంప్రదాయాలను కూడా ప్రభావితం చేసింది.^[376]^[377] ఇది శాస్త్రీయ అభ్యాసం, మాన్యుస్క్రిప్టు‌లను కూడా సంరక్షించింది. ప్రసారం చేసింది. ఇటాలియను మానవతావాదంకు ఆజ్యం పోసిన మేధో పునరుజ్జీవనానికి ముఖ్యమైన సహకారాన్ని అందించింది.^[378]

బైజాంటైను సామ్రాజ్యం ప్రారంభ చర్చి తండ్రులకు, చర్చి కౌన్సిలు‌ల నిర్ణయాలకు మద్దతు ఇవ్వడం ద్వారా; సన్యాసం సంస్థను అభివృద్ధి చేయడం ద్వారా క్రైస్తవ మతాన్ని రూపొందించడంలో కీలక పాత్ర పోషించింది; తూర్పు యూరోపియను గుర్తింపును నిర్వచించే ఆర్థడాక్సు సంప్రదాయంను పెంపొందించడం.^[379] ఇది గ్రీకు భాషను సంరక్షించడంలో కూడా కీలక పాత్ర పోషించింది. గ్లాగోలిటికు వర్ణమాలను అభివృద్ధి చేయడంలో ఘనత పొందింది. ఇది తరువాత సిరిలికు లిపి ఓల్డు చర్చి స్లావోనికుగా పరిణామం చెందింది.^[380] ఈ ఆవిష్కరణలు స్లావు‌లకు మొదటి సాహిత్య భాషను అందించాయి. అన్ని స్లావికు‌ల దేశాలకు విద్యా పునాదిని ఏర్పరుస్తాయి.^[381]

మూలాలు

↑ Treadgold 1997, p. 137.
↑ Treadgold 1997, p. 278.
↑ ^3.0 ^3.1 Treadgold 1997, p. 236.
↑ Treadgold 1997, p. 570.
↑ మిల్లర్ 2006, pp. 2, 15; కల్డెల్లిస్ 2007, pp. 2–3.
↑ కల్డెల్లిస్ 2022a, pp. 351; Aschenbrenner & Ransohoff 2022a, p. 1.
↑ Aschenbrenner & Ransohoff 2022a, p. 1.
↑ Kaldellis 2023, p. 2; Aschenbrenner & Ransohoff 2022a, p. 2.
↑ కల్డెల్లిస్ 2022a, pp. 349, 351; కార్మాక్, హాల్డన్ & జెఫ్రీస్ 2008, p. 4.
↑ Aschenbrenner & Ransohof 2022a, p. 2.
↑ కల్డెల్లిస్ 2022a, p. 352.
↑ కల్డెల్లిస్ 2022a, pp. 352, 355, 357.
↑ Kaldellis 2023, pp. 2–3; Cormack, Haldon & Jeffreys 2008, p. 4; Stouraitis 2022b, pp. 20, 29, 31, 33–36.
↑ కామెరాన్ 2002, pp. 190–191.
↑ కామెరాన్ 2002, pp. 166, 191; కాల్డెల్లిస్ 2015; హోవార్డ్-జాన్స్టన్ 2024, p. 7.
↑ కాల్డెల్లిస్ 2023, pp. 3, 34.
↑ గ్రేట్రెక్స్ 2008, p. 232.
↑ ^18.0 ^18.1 గ్రేట్రెక్స్ 2008, p. 233.
↑ గ్రేట్రెక్స్ 2008, p. 233; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 16–17; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, p. 7.
↑ Kaldellis 2023, pp. 17–18; Treadgold 1997, pp. 15, 17–18.
↑ Greatrex 2008, p. 235; Kaldellis 2023, pp. 17–18; Treadgold 1997, p. 14.
↑ Greatrex 2008, p. 235.
↑ గ్రేట్రెక్స్ 2008, p. 235; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 39–40; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 18.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 17, 20.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 18–20.
↑ గ్రేట్రెక్స్ 2008, pp. 235–236; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 43–44.
↑ Greatrex 2008, pp. 236–237; Kaldellis 2023, pp. 81–84; Treadgold 1997, pp. 31–33, 40–42.
↑ Greatrex 2008, p. 238; Kaldellis 2023, pp. 93, 98, 111–112; Treadgold 1997, pp. 52–53, 59–62.
↑ గ్రేట్రెక్స్ 2008, pp. 239–240; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 114–118, 121–123; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 63–67.
↑ గ్రేట్రెక్స్ 2008, p. 240; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 128–129; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, p. 73.
↑ గ్రేట్రెక్స్ 2008, p. 241; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 129–130, 135–137; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 74–75.
↑ గ్రేట్రెక్స్ 2008, pp. 240–241; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 126–128; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 70–74.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, p. 136.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, p. 165; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, p. 87.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 165–167, 244.
↑ గ్రేట్రెక్స్ 2008, p. 242; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 15, 20–21.
↑ షెపర్డ్ 2009, p. 22-23; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 91–92.
↑ గ్రేట్రెక్స్ 2008, p. 242; కల్డెల్లిస్ 2023, p. 173; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 92.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 193–196; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 94–95.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, p. 200; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, p. 209.
↑ గ్రేట్రెక్స్ 2008.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 209; గ్రేట్రెక్స్ 2008, pp. 243; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 153.
↑ గ్రేట్రెక్స్ 2008, pp. 244; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 214; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 158–159.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 243–245.
↑ గ్రేట్రెక్స్ 2008, p. 244; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 220; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 162, 164.
↑ గ్రేట్‌రెక్స్ 2008, p. 244; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 220; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 164.
↑ గ్రేట్‌రెక్స్ 2008, p. 244; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 224.
↑ ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, p. 172.
↑ హాల్డన్ 2008a, p. 250.
↑ లౌత్ 2009a, pp. 108–109; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 269–271; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 179.
↑ Kaldellis 2023, pp. 272; Louth 2009a, pp. 116; Treadgold 1997, pp. 80.
↑ Louth 2009a, pp. 111, 120; Kaldellis 2023, pp. 274–276.
↑ Haldon 2008a, p. 252.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, p. 281; మూర్‌హెడ్ 2009, p. 202.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 306; మూర్‌హెడ్ 2009, p. 209; హాల్డన్ 2008a, p. 253.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, p. 297.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, p. 297; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 193–194; హాల్డన్ 2008a, pp. 252–253.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 300–301.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, p. 305.
↑ ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 197–198, 201; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 298, 305–306.
↑ ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 210–211, 214; లౌత్ 2009a, pp. 117–118; హాల్డన్ 2008a, p. 253.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 318–319; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, p. 217.
↑ హాల్డన్ 2008a, p. 254.
↑ హాల్డన్ 2008a, p. 254; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997.
↑ హాల్డన్ 2008a, p. 254; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 220–221.
↑ Haldon 2008a, p. 254.
↑ Louth 2009a, pp. 126–127; Haldon 2008a, p. 254; Kaldellis 2023, pp. 336.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 336–338; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 234–235; హాల్డన్ 2008a, p. 254.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 347–348; లౌత్ 2009b, pp. 226.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, p. 348.
↑ Haldon 2008a, p. 254; Louth 2009b, pp. 226.
↑ Kaldellis 2023, pp. 349; Treadgold 1997, p. 241.
↑ Haldon 2008a, pp. 254–255; Treadgold 1997, pp. 290–293; Kaldellis 2023, pp. 352, 355–356, 360.
↑ Haldon 2008a, pp. 254–255.
↑ Haldon 2008a, p. 255.
↑ Treadgold 1997, p. 398.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 365–366; లౌత్ 2009b, pp. 227–229.
↑ లౌత్ 2009b, p. 229; కల్డెల్లిస్ 2023, p. 372.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, p. 375; హాల్డన్ 2008a, p. 256; లౌత్ 2009b, pp. 229–230.
↑ Kaldellis 2023, p. 387; Haldon 2008a, p. 256.
↑ ^81.0 ^81.1 కల్డెల్లిస్ 2023, p. 387.
↑ హాల్డన్ 2008a, p. 257; కల్డెల్లిస్ 2023, p. 387.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, p. 389.
↑ Louth 2009b, pp. 230–231.
↑ Treadgold 1997, pp. 315–316; Louth 2009b, pp. 239–240.
↑ ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 323–327; హాల్డన్ 2008a, p. 258; లౌత్ 2009b, pp. 233.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, p. 403; హాల్డన్ 2008a, pp. 257–258; లౌత్ 2009b, pp. 233.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, p. 403.
↑ హాల్డన్ 2008a, p. 257; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 438–440; ఆజెపీ 2009, p. 265.
↑ హాల్డన్ 2008a, p. 257.
↑ Haldon 2008a, p. 257; Auzépy 2009, p. 265.
↑ Haldon 2008a, pp. 258–259; Kaldellis 2023, pp. 443, 451–452; Auzépy 2009, pp. 255–260.
↑ Kaldellis 2023, pp. 444–445; Auzépy 2009, pp. 275–276.
↑ Auzépy 2009, pp. 265–273; Kaegi 2009, pp. 385–385; Kaldellis 2023, p. 450.
↑ Haldon 2008a, p. 260; Kaldellis 2023, pp. 450–454; Treadgold 2002, pp. 140–141.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 443, 447–449, 454–459; హాల్డన్ 2008a, pp. 258–261; ఆజెపీ 2009, pp. 253–254.
↑ ట్రెడ్‌గోల్డ్ 2002, pp. 140–141; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 459–561; ఆజెపీ 2009, pp. 284–287.
↑ Haldon 2008a, p. 261; Treadgold 2002, pp. 141–142; Magdalino 2002, p. 170.
↑ Haldon 2008a, p. 261; Kaldellis 2023, pp. 464–469.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 470–473; మాగ్డలినో 2002, pp. 169–171; హాల్డన్ 2008a, p. 261.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 473–474, 478–481.
↑ హోమ్స్ 2008, p. 265; ఆజెపీ 2009, pp. 257, 259, 289; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 482–483, 485–491.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 491–495; హోమ్స్ 2008, p. 265; ఆజెపీ 2009, pp. 273–274.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 498–501; హోమ్స్ 2008, p. 266.
↑ హోమ్స్ 2008, pp. 265–266; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 504–505; ఆజెపీ 2009, p. 254; టౌగర్ 2009, pp. 292–293, 296.
↑ టౌగర్ 2009, pp. 292, 296; హోమ్స్ 2008, p. 266.
↑ హోమ్స్ 2008, p. 266; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 522–524; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 455–458.
↑ టౌగర్ 2009, p. 296; కల్డెల్లిస్ 2023, p. 526.
↑ షెపర్డ్ 2009b, pp. 493, 496–498; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 429–433; హోమ్స్ 2008, p. 267.
↑ హోమ్స్ 2008, p. 267; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 534–535.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 537–539; హోమ్స్ 2008, p. 267; షెపర్డ్ 2009b, p. 503.
↑ షెపర్డ్ 2009b, p. 505; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 540–543; హోమ్స్ 2008, p. 267.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 543–544; షెపర్డ్ 2009b, pp. 505–507.
↑ షెపర్డ్ 2009b, pp. 508–509; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 546–552; హోమ్స్ 2008, p. 268.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 553–555; హోమ్స్ 2008, p. 268.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 563–573; హోమ్స్ 2008, pp. 268–269; మాగ్డలినో 2002, p. 176.
↑ హోమ్స్ 2008, p. 268.
↑ షెపర్డ్ 2009b, pp. 522–526; మాగ్డలినో 2002, p. 202; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 573–578.
↑ Shepard 2009b, pp. 526, 531; Kaldellis 2023, pp. 578–579; Holmes 2008, p. 269.
↑ Holmes 2008, p. 269; Shepard 2009b, pp. 526–29; Kaldellis 2023, pp. 579–582.
↑ షెపర్డ్ 2009b, p. 529; హోమ్స్ 2008, p. 271.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, p. 584; హోమ్స్ 2008, pp. 270–271; మాగ్డలినో 2002, p. 180.
↑ షెపర్డ్ 2009b, pp. 531–536; హోమ్స్ 2008, p. 271.
↑ మాగ్డలినో 2002, pp. 202–203; హోమ్స్ 2008, pp. 271–272; ఆంగోల్డ్ 2009, pp. 587–588; కాల్డెల్లిస్ 2023, pp. 588–589.
↑ కాల్డెల్లిస్ 2023, pp. 590, 593; మాగ్డలినో 2002, pp. 181–182; ఆంగోల్డ్ 2009, pp. 587–598.
↑ కాల్డెల్లిస్ 2023, p. 602.
↑ Holmes 2008, pp. 272–273; Magdalino 2002, p. 182; Kaldellis 2023, p. 636.
↑ Holmes 2008, p. 273; Magdalino 2002, pp. 184–185, 189.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 629–637; ఆంగోల్డ్ 2009, pp. 609–610.
↑ హోమ్స్ 2008, pp. 273–274; ఆంగోల్డ్ 2009, p. 611.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 639–642; హోమ్స్ 2008, p. 275; మాగ్డలినో 2002, p. 190.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 642–644; హోమ్స్ 2008, p. 275; ఆంగోల్డ్ 2009, pp. 611–612.
↑ Holmes 2008, p. 275; Magdalino 2002, p. 190; Angold 2009, pp. 621–623.
↑ Holmes 2008, pp. 274–275; Angold 2009, pp. 612–613, 619–621, 623–625; Kaldellis 2023, pp. 645–647, 659–663.
↑ హోమ్స్ 2008, p. 274; మాగ్డలినో 2009, pp. 629–630.
↑ హోమ్స్ 2008, p. 275; మాగ్డలినో 2009, pp. 631–633; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 664–670.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, p. 669; హోమ్స్ 2008, p. 275.
↑ Kaldellis 2023, pp. 670, 676–677; Magdalino 2009, pp. 644–646.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 678, 683–688; హోమ్స్ 2008, pp. 275–276.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 679–681; మాగ్డలినో 2009, pp. 637–638.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 682–683; మాగ్డలినో 2002, p. 194; మాగ్డలినో 2009, pp. 638–641.
↑ మాగ్డలినో 2009, pp. 643–644; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 692–693.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, p. 695.
↑ మాగ్డలినో 2002, p. 194; హోమ్స్ 2008, p. 276.
↑ హోమ్స్ 2008, p. 276; మాగ్డలినో 2002, pp. 194–195; మాగ్డలినో 2009, p. 655.
↑ మాగ్డలినో 2002, pp. 195–196; మాగ్డలినో 2009, pp. 648–651; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 706–710.
↑ హోమ్స్ 2008, p. 276.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 718–720; మాగ్డలినో 2009, pp. 651–652.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 720–724; మాగ్డలినో 2009, pp. 652–653.
↑ లైయో 2008, p. 280; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 733–734; రీనెర్ట్ 2002, pp. 250–253; ఆంగోల్డ్ 2009b, p. 731.
↑ లైయు 2008, p. 280; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 733–734; రీనెర్ట్ 2002, pp. 250–253; ఆంగోల్డ్ 2009b, p. 731.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 755–758; ఆంగోల్డ్ 2009b, p. 737.
↑ లైయు 2008, p. 283; రీనెర్ట్ 2002, p. 254; ఆంగోల్డ్ 2009b, pp. 737–738; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 766–770.
↑ రీనెర్ట్ 2002, p. 253; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 760–762.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 771; లయోయు 2008, pp. 282–283.
↑ ఆంగోల్డ్ 2009b, p. 740; లయోయు 2008, pp. 282–283; కల్డెల్లిస్ 2023, p. 772.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 774–781; రీనెర్ట్ 2002, p. 254.
↑ లైయో 2008, p. 283; రీనెర్ట్ 2002, p. 254.
↑ Reinert 2002, pp. 256–257; Laiou 2008, p. 286.
↑ Reinert 2002, pp. 257–258; Laiou 2009, pp. 803–804.
↑ Reinert 2002, pp. 258; Laiou 2008, p. 287.
↑ Laiou 2008, pp. 287–288; Reinert 2002, pp. 260–263; Kaldellis 2023, p. 847.
↑ Laiou 2008, pp. 289–290; Reinert 2002, pp. 265–268.
↑ Laiou 2008, p. 291.
↑ Laiou 2008, p. 291; Reinert 2002, pp. 268–269.
↑ Laiou 2009, p. 829.
↑ Reinert 2002, pp. 273–274; Laiou 2009, pp. 831–832; Kaldellis 2023, pp. 887–889.
↑ Reinert 2002, pp. 274–276; Laiou 2008, p. 292; Kaldellis 2023, pp. 892–894.
↑ రీనెర్ట్ 2002, p. 276.
↑ రీనెర్ట్ 2002, pp. 278–279; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 903–908.
↑ రీనెర్ట్ 2002, pp. 280–283; లైయు 2008, pp. 292–293; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 910–914.
↑ లౌత్ 2005, pp. 306–308; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997b, pp. 82–83.
↑ బ్రౌనింగ్ 1992, p. 98; స్టీవర్ట్ 2022, pp. 10–11.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, p. 35; హోవార్డ్-జాన్స్టన్ 2024, p. 8; బ్రౌనింగ్ 1992, p. 98.
↑ బ్రౌనింగ్ 1992, p. 98; కల్డెల్లిస్ 2023, p. 185.
↑ బ్రౌనింగ్ 1992, p. 98; హోవార్డ్-జాన్స్టన్ 2024, p. 67; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 397, 407–409.
↑ లౌత్ 2005, p. 303; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997b, pp. 430–431; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 418, 421.
↑ Kaldellis 2023, p. 168; Stein 1999, pp. 14, 16, 28; Kaiser 2015, p. 120.
↑ గ్రెగొరీ 2010, p. 135; స్టెయిన్ 1999, pp. 33–35; డింగ్లెడీ 2019, pp. 2–14; కైజర్ 2015, pp. 123–126.
↑ స్టెయిన్ 1999, p. 8; మెర్రీమాన్ & పెరెజ్-పెర్డోమో 2007, p. 21.
↑ Stolte 2015, pp. 356, 370; Stolte 2018, pp. 231–232.
↑ Chitwood 2017, p. 23.
↑ Chitwood 2017, p. 185.
↑ చిట్‌వుడ్ 2017, p. 185; నికోల్ 1988, p. 65.
↑ చిట్‌వుడ్ 2017, pp. 23, 132, 364.
↑ Browning 1992, p. 97; Kaldellis 2023, p. 529; Chitwood 2017, pp. 25–32, 44.
↑ Browning 1992, pp. 97–98; Chitwood 2017, pp. 32–35; Kaldellis 2023, p. 529.
↑ స్టెయిన్ 1999, p. 35.
↑ పాపాకాన్స్టాంటినౌ 2016, p. xxxii; కామెరాన్ 2016, p. 31; కామెరాన్ 2006b, pp. 544–551; డ్రేక్ 2007, pp. 418, 422; గ్రేట్రెక్స్ 2008, p. 236.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 141, 186, 342.
↑ బ్రౌన్ 1976, p. 8; లోహర్ 2007, p. 9.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, p. 390; కామెరాన్ 2017, A యునైటెడ్ చర్చి, అధ్యాయం 1.
↑ Berndt & Steinacher 2014, pp. 1–2, 8–19; Löhr 2007, p. 14.
↑ Sabo 2018, pp. vi, 9; లోహర్ 2007, pp. 14–23.
↑ ఆడమ్స్ 2021, p. 366; మిచెయు 2006, pp. 373, 375.
↑ మిచెయు 2006, pp. 373–374, 376.
↑ నికల్సన్ 1960, pp. 54, 60; కాసిడే & నోరిస్ 2007a, p. 3.
↑ Louth 2008, p. 47; Kolbaba 2008, pp. 214–215.
↑ Kolbaba 2008, pp. 213–215, 218–221.
↑ Meyendorff 1979, pp. 95, 97 101; Kolbaba 2008, p. 223.
↑ Brown 2008, p. 13; Kolbaba 2008, p. 223.
↑ Treadgold 1995, pp. 63–64, 206; Haldon 1999, p. 67.
↑ Treadgold 1995, pp. 63, 204; Haldon 1999, p. 67; Decker 2013, p. 71.
↑ Haldon 1999, p. 68.
↑ Treadgold 1995, pp. 63–64; Haldon 1999, pp. 68–69; Haldon 2008b, p. 554.
↑ Haldon 1999, p. 74; Decker 2013, p. 74.
↑ Treadgold 1995, p. 23; Haldon 2008b, pp. 554–555.
↑ Haldon 2008b, pp. 555–556; Kaldellis 2021a, p. 463.
↑ Haldon 1999, p. 74; Haldon 2008b, p. 559.
↑ Decker 2013, pp. 207–208, 222–224; Kaldellis 2021a, p. 463; Howard-Johnston 2008, p. 947.
↑ Kaldellis 2021a, p. 463; Treadgold 1995, pp. 25, 209; Decker 2013, pp. 77–78.
↑ Haldon 1999, p. 92; Decker 2013, pp. 78–82.
↑ Haldon 2008b, p. 556.
↑ Treadgold 1995, p. 67; Kaldellis 2021a, p. 463; Kaldellis 2023, p. 562.
↑ Haldon 2008b, p. 557; Treadgold 1995, pp. 214–218.
↑ Haldon 2008b, p. 560.
↑ Haldon 2008b, p. 557; Kaldellis 2021a, p. 464; Bartusis 1997, pp. 5–6.
↑ Haldon 2008b, p. 557; Bartusis 1997, pp. 5–7; Decker 2013, p. 82.
↑ Haldon 2008b, pp. 557–558; Decker 2013, pp. 82–83.
↑ హాల్డన్ 2008b, pp. 558–560; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 812, 860–861.
↑ డెక్కర్ 2013, p. 40; హాల్డన్ 2008b, p. 559.
↑ హోవార్డ్-జాన్స్టన్ 2008, p. 940; కల్డెల్లిస్ 2021a, p. 463.
↑ Haldon 1999, p. 278; Decker 2013, p. 130; Kaldellis 2021a, p. 465.
↑ Decker 2013, p. 130, 135–137; Kazhdan 1990, pp. 15–17.
↑ Kazhdan 1990, pp. 10–11; Decker 2013, p. 129.
↑ Kazhdan 1990, pp. 11–15, 18–21.
↑ Howard-Johnston 2008, p. 945; Kazhdan 1990, pp. 20–21; Bartusis 1997, p. 348; Kaldellis 2021a, p. 466.
↑ స్టీవర్ట్ 2022, pp. 2–7, 10; ముథెసియస్ 2022, pp. 81, 96; కల్డెల్లిస్ 2022b, pp. 248, 258; పోహ్ల్ 2018, p. 20; స్టౌరైటిస్ 2018, pp. 125–127.
↑ Treadgold 1997b, pp. 197, 384–385; Kaldellis 2023, pp. 21–22; Stathakopoulos 2008, p. 310.
↑ Stathakopoulos 2008, p. 312; Treadgold 1997b, pp. 931–932.
↑ Stathakopoulos 2008, p. 313; Treadgold 1997b, p. 1112.
↑ Stathakopoulos 2008, pp. 310, 314; Stathakopoulos 2023, p. 31; Kaldellis 2023, p. 21.
↑ మార్కోపౌలోస్ 2008, p. 786; జెఫ్రీస్ 2008, p. 798.
↑ మార్కోపౌలోస్ 2008, p. 789.
↑ కాన్స్టాంటెలోస్ 1998, p. 19: "ఐదవ శతాబ్దం బైజాంటైన్ ఉన్నత విద్యలో ఒక ఖచ్చితమైన మలుపును గుర్తించింది. థియోడోసియోస్ ΙΙ 425లో చట్టం, తత్వశాస్త్రం, వైద్యం, అంకగణితం, జ్యామితి, ఖగోళ శాస్త్రం, సంగీతం, వాక్చాతుర్యం, ఇతర విషయాలకు 31 పీఠాలతో ఒక ప్రధాన విశ్వవిద్యాలయాన్ని స్థాపించాడు. పదిహేను పీఠాలు లాటిన్‌కు మరియు 16 పీఠాలు గ్రీకుకు కేటాయించబడ్డాయి. ఈ విశ్వవిద్యాలయం మైఖేల్ III (842–867) చే పునర్వ్యవస్థీకరించబడింది మరియు పద్నాలుగో శతాబ్దం వరకు అభివృద్ధి చెందింది.".
↑ కాజ్డాన్ & వార్టన్ 1990, p. 122.
↑ రోజర్ 2011, p. xxx.
↑ Kaldellis 2023, p. 40; Rotman 2022, p. 32; Lavan 2016, pp. 16, 19.
↑ Rotman 2009, pp. 18, 179; Rotman 2022, p. 59.
↑ Kaldellis 2023, p. 39; Lenski 2021, pp. 473–474.
↑ రోట్‌మన్ 2009, pp. 30–31; కల్డెల్లిస్ 2023, p. 425; రోట్‌మన్ 2022, p. 42; లెన్స్కి 2021, p. 470; రోట్‌మన్ 2010.
↑ Kaldellis 2023, p. 140; Rotman 2009, Chapter 2; Rotman 2022, pp. 37–38, 53; Lenski 2021, pp. 461–462.
↑ Harper 2010, p. 237.
↑ Kaldellis 2023, p. 40; Rotman 2022, p. 53; Lenski 2021, pp. 467–468.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, p. 38; బ్రాండ్స్ 2008, p. 563.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, p. 39; హార్వే 2008, p. 329.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, p. 39; హార్వే 2008, p. 331.
↑ Kaldellis 2023, p. 444; Rotman 2022, p. 85; Lenski 2021, pp. 464–465.
↑ టాల్బోట్ 1997, p. 121; కాజ్డాన్ 1990a, p. 132.
↑ రోట్‌మన్ 2022, p. 83; టాల్బోట్ 1997, p. 121; కాల్డెల్లిస్ 2023, p. 41; స్టాతకోపౌలోస్ 2008, pp. 309, 313.
↑ కాల్డెల్లిస్ 2023, pp. 88, 321, 444, 529, 588, 769; టాల్బోట్ 1997, pp. 119, 122, 128.
↑ Harris 2017, p. 13; Kaldellis 2023, p. 41; Garland 2006, p. xiv.
↑ Kaldellis 2023, p. 40.
↑ Kaldellis 2023, pp. 40, 592; స్టీఫెన్సన్ 2010, p. 66.
↑ Kaldellis 2023, pp. 40, 592; Talbot 1997, p. 129; Garland 2006, p. xvi.
↑ Kaldellis 2023, p. 40; Talbot 1997, pp. 118–119.
↑ Kaldellis 2023, p. 40; Talbot 1997, pp. 126–127; Karras 2004, pp. 309–314.
↑ Talbot 1997, pp. 130–131; Harris 2017, p. 133; Garland 2006, p. xiv; Kaldellis 2023, pp. 40–41.
↑ Talbot 1997, p. 131; Kazhdan 1990a, p. 136.
↑ Grosdidier de Matons 1967, pp. 23–25; Garland 1999, pp. 11–39.
↑ Kaldellis 2023, p. 40; Karras 2004, p. 310.
↑ Kaldellis 2023, p. 529; Harris 2017, p. 133.
↑ Bryer 2008, p. 673.
↑ Ash 1995, pp. 244–245.
↑ Ash 1995, p. 244; Decker 2008, p. 496.
↑ Faas 2005, pp. 184–185; Bryer 2008, p. 671; Ash 1995, p. 233; Vryonis 1971, p. 482.
↑ Davidson 2014, p. 123.
↑ ఆష్ 1995, p. 244; డేవిడ్సన్ 2014, p. 123; బ్రైయర్ 2008, p. 671; సాలమన్ 1986, p. 184.
↑ బ్రయర్ 2008, pp. 672–673; అన్‌విన్ 2010, p. 185.
↑ హార్న్ & షాడ్లర్ 2019.
↑ జెఫ్రీస్ 2008a, pp. 681–682; కల్డెల్లిస్ 2023, p. 13, 138.
↑ జెఫ్రీస్ 2008a, p. 680.
↑ జెఫ్రీస్ 2008a, pp. 678–683; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 187, 233.
↑ కజ్డాన్ 1991a, p. 2137, "ట్జైకానిస్టెరియన్"; కజానాకి-లప్పా 2002, p. 643; జెఫ్రీస్ 2008a, p. 683; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 672, 844.
↑ జెఫ్రీస్ 2008a, p. 683.
↑ హోరాక్స్ 2008, p. 778.
↑ హోరాక్స్ 2010, p. 208; రోచెట్ 2023, pp. 282–283.
↑ Horrocks 2008, p. 778; Rochette 2023, pp. 283–284.
↑ Horrocks 2010, pp. 208–209.
↑ హార్రాక్స్ 2008, pp. 778–779; హార్రాక్స్ 2010, pp. 207–210.
↑ ట్రెడ్‌గోల్డ్ 2002, p. 142.
↑ బ్రౌనింగ్ 1982, p. 51.
↑ బ్రౌనింగ్ 1982, p. 51; హార్రాక్స్ 2008, pp. 781–782.
↑ Horrocks 2008, p. 783; Horrocks 2010, pp. 216–218; Jeffreys & Mango 2002, pp. 298–300.
↑ Browning 1982, pp. 51–52; Jeffreys & Mango 2002, p. 299.
↑ విట్టో 2009, p. 473; లైయు & మోరిసన్ 2007, p. 13.
↑ లైయు & మోరిసన్ 2007, p. 24.
↑ విట్టో 2009, p. 467; లయో & మోరిసన్ 2007, p. 246.
↑ విట్టో 2009, pp. 472, 474, 479; లయో 2002c, p. 698; లయో & మోరిసన్ 2007, p. 24.
↑ Laiou 2002a, p. 177; Laiou & Morrisson 2007, pp. 25–26.
↑ Whittow 2009, p. 465, 471; Laiou & Morrisson 2007, pp. 25–26, 232.
↑ Laiou & Morrisson 2007, pp. 44–46.
↑ విట్టో 2009, pp. 473–474; లయో 2002a, pp. 269–270.
↑ లయో & మోరిసన్ 2007, pp. 19–22, 24.
↑ విట్టో 2009, p. 476; లయో & మోరిసన్ 2007, pp. 90–92.
↑ విట్టో 2009, pp. 473–476; లయో 2002a, pp. 25, 402.
↑ లయో 2002a, p. 23; లయో 2002b, p. 1164; లయో & మోరిసన్ 2007, p. 233.
↑ మాగ్డలినో 2002b, p. 535.
↑ Kaldellis 2023, p. 739; Laiou & Morrisson 2007, pp. 167–168.
↑ Matschke 2002, pp. 805–806.
↑ Whittow 2009, p. 477; Matschke 2002, pp. 771–772; Laiou & Morrisson 2007, p. 203.
↑ Matschke 2002, p. 779; Laiou & Morrisson 2007, p. 168.
↑ Laiou 2002c, p. 754.
↑ Whittow 2009, p. 471; Laiou & Morrisson 2007, pp. 232–235.
↑ కార్మాక్ 2018, p. 39.
↑ ^306.0 ^306.1 ^306.2 జేమ్స్ 2003, § పారా. 3.
↑ జేమ్స్ 2003, § పేరాలు. 2 మరియు 13.
↑ రాడ్లీ 1994, p. 2; కార్మాక్ 2018, pp. 11–12.
↑ రాడ్లీ 1994, pp. 12–14.
↑ రాడ్లీ 1994, p. 34; జేమ్స్ 2003, § పారాస్. 3–4.
↑ రాడ్లీ 1994, pp. 32–33, 56–57; కార్మాక్ 2018, p. 14.
↑ జేమ్స్ 2003, § పారా. 10; కార్మాక్ 2018, pp. 33–40; కర్ల్ & విల్సన్ 2021, § పారా. 3 మరియు 5.
↑ రాడ్లీ 1994, p. 67.
↑ జేమ్స్ 2003, § పారా. 7.
↑ జేమ్స్ 2003, § పారా. 4; కార్మాక్ 2018, p. 39.
↑ జేమ్స్ 2003, § పారాస్. 4–5.
↑ Rodley 1994, pp. 101–102; Cormack 2018, p. 2.
↑ Lowden 1997, pp. 147–148.
↑ మాథ్యూస్ & ప్లాట్ 1997, p. 185.
↑ Rodley 1994, pp. 115–116; Lowden 1997, pp. 147–151.
↑ Rodley 1994, p. 132; Lowden 1997, pp. 187–188.
↑ జేమ్స్ 2003, § పారా. 3; కార్మాక్ 2018, pp. 146–147.
↑ కర్ల్ & విల్సన్ 2021, § పారా. 7.
↑ రోడ్లీ 1994, p. 166; కార్మాక్ 2018, pp. 159, 186; ఆండ్రోనికౌ 2022, pp. 2–4.
↑ ^325.0 ^325.1 బ్రౌనింగ్ 2022, § పారా. 1.
↑ పాపాయోన్నౌ 2021a, pp. 1–2, 5–7.
↑ బ్రౌనింగ్ 1991a.
↑ పాపాయోన్నౌ 2021a, p. 10.
↑ కజ్దాన్ 1999, p. 1; వాన్ డైటెన్ 1980, pp. 101–105.
↑ బ్రౌనింగ్ 2022, § paras. 1–2; కల్డెల్లిస్ 2021, pp. 162–163.
↑ బ్రౌనింగ్ 2022, § para. 1.
↑ ^332.0 ^332.1 ^332.2 ^332.3 ^332.4 కాజ్డాన్ 1991b, p. 1236.
↑ మార్టిన్ 2021, p. 685.
↑ Kazhdan 1991b, pp. 1236–1237.
↑ Kazhdan 1991b, p. 1236.
↑ ^336.0 ^336.1 Kazhdan 1991b, p. 1237.
↑ రింగ్ 1994, p. 318.
↑ Velimirović 1990, pp. 28–29; Conomos 1991, p. 1426.
↑ Conomos 1991, pp. 1424–1426; Levy & Troelsgård 2016, § పరిచయం.
↑ వెలిమిరోవిక్ 1990, pp. 26–27, 29.
↑ వెలిమిరోవిక్ 1990, pp. 45–46; కోనోమోస్ 1991, p. 1425; లెవీ & ట్రోయెల్స్‌గార్డ్ 2016, §5 "ఎనిమిది మోడ్‌ల వ్యవస్థ ('ఓక్టోచోసు')", §7 "ఫార్ములాకు శ్లోకాలు".
↑ వెలిమిరోవిక్ 1990, p. 29; లెవీ & ట్రోయెల్స్‌గార్డ్ 2016, §7 "ఫార్ములాక్ శ్లోకాలు".
↑ వెలిమిరోవిక్ 1990, pp. 26–27.
↑ లెవీ & ట్రోయెల్స్‌గార్డ్ 2016, §10 "సిలబికు శ్లోక సెట్టింగు‌లు".
↑ Velimirović 1990, pp. 48–51; Levy & Troelsgård 2016, §3 "మెలోడిక్ సంజ్ఞామానం".
↑ కోనోమోస్ 1991, p. 1425; లెవీ & ట్రోల్స్‌గార్డ్ 2016, §3 "మెలోడిక్ సంజ్ఞామానం"; మెల్లాస్ 2020, p. 2.
↑ కోనోమోస్ 1991, pp. 1425–1426.
↑ టౌలియాటోస్ 2001, § పరిచయం.
↑ టౌలియాటోస్ 2001, § "మూలాలు".
↑ కోనోమోస్ & కజ్డాన్ 1991, p. 1426.
↑ కోనోమోస్ & కాజ్‌డాన్ 1991, p. 1426; టౌలియాటోస్ 2001, §2 "వాయిద్యాలు, ప్రదర్శన సాధన".
↑ Conomos & Kazhdan 1991, p. 1426; Touliatos 2001, §2 "వాయిద్యాలు మరియు ప్రదర్శన సాధన".
↑ Touliatos 2001, §3 "శైలులు మరియు స్వరకర్తలు".
↑ రాబిన్స్ 1993, pp. 8–9; లాజారిస్ 2020a, p. 17; టెలిలిస్ 2020, p. 186.
↑ లాజారిస్ 2020a, pp. 3, 11; ఇంగ్లెబర్ట్ 2020, p. 27; టాటేక్స్ & మౌటాఫాకిస్ 2003, p. 180.
↑ మామిడి 2008, p. 958; నికోలైడిస్ మరియు ఇతరులు 2016, pp. 544–545.
↑ ^357.0 ^357.1 టిహాన్ 2013, p. 206.
↑ లాజారిస్ 2020a, pp. 1–5.
↑ మనోలోవా 2020, p. 66.
↑ మనోలోవా 2020, p. 66; జోన్స్ 2005, p. 520-521.
↑ వైల్డ్‌బర్గ్ 2018; లిండ్‌బర్గ్ 1992, p. 162.
↑ లాజారిస్ 2020a, p. 16; సాల్మన్ 2020, pp. 445–446; పార్టింగ్టన్ 1999, p. 13.
↑ లిండ్‌బర్గ్ 1992, p. 349; నట్టన్ 1984, p. 9; మిల్లర్ 1997, pp. ix, 3–4; బెన్నెట్ 2016, pp. 7–14.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, p. 914; నికోల్ 1993, pp. 407–408; బ్రయర్ 2009, p. 856.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 914–915; బ్రయర్ 2009, p. 869; పాపడెమెట్రియో 2015, p. 52.
↑ సెటన్-వాట్సన్ 1967, p. 31; కల్డెల్లిస్ 2023, p. 901; మామిడి 2008, pp. 960–961.
↑ క్లార్క్ 2000, p. 215.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, p. 915; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997b, p. 1125.
↑ ఇవనోవా & ఆండర్సన్ 2024, p. 1240; కల్డెల్లిస్ 2022b, p. 360.
↑ ఇవనోవా & ఆండర్సన్ 2024, pp. 1233, 1235, 1248; అస్చెన్‌బ్రెన్నర్ & రాన్సోహాఫ్ 2022b, p. 372; కల్డెల్లిస్ 2022b, p. 352.
↑ Ivanova & Anderson 2024, pp. 1229–41, 1234, 1238; Haarer 2010, pp. 18–19.
↑ Ivanova & Anderson 2024, p. 1248; Haarer 2010, pp. 10–12; Goldwyn 2022, p. 325.
↑ ఇవనోవా & ఆండర్సన్ 2024, p. 1248; హారర్ 2010, p. 18-19; స్టీవర్ట్ 2022, p. 3; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 2–3; కామెరాన్ 2010, pp. 177–178.
↑ కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 3–4; కామెరాన్ 2010, p. 175.
↑ మామిడి 2008, pp. 958–959; ఒబోలెన్స్కీ 1994, p. 3.
↑ Stolte 2015, pp. 10–11; Merryman & Pérez-Perdomo 2007, pp. 367–368; Stein 1999, p. 36.
↑ Salogubova & Zenkov 2018.
↑ Cameron 2010, p. 165; Mango 2008, p. 960.
↑ Poppe 1991, p. 25; Cameron 2010, p. 261; Mango 2008, p. 358.
↑ Poppe 1991, p. 25; Ivanič 2016, p. 127; Mango 2008, pp. 959, 961.
↑ Poppe 1991, p. 25; Ivanič 2016, p. 127; Cameron 2010, p. 165; Shepard 2006, pp. 7–8.

ఉల్లేఖన లోపం: "lower-alpha" అనే గ్రూపులో <ref> ట్యాగులు ఉన్నాయి గానీ, దానికి సంబంధించిన <references group="lower-alpha"/> ట్యాగు కనబడలేదు

[FOOTNOTETreadgold1997137-1] Treadgold 1997, p. 137.

[FOOTNOTETreadgold1997278-2] Treadgold 1997, p. 278.

[FOOTNOTETreadgold1997236-3] 3.0 ^3.1 Treadgold 1997, p. 236.

[FOOTNOTETreadgold1997570-4] Treadgold 1997, p. 570.

[FOOTNOTEమిల్లర్20062,_15కల్డెల్లిస్20072–3-5] మిల్లర్ 2006, pp. 2, 15; కల్డెల్లిస్ 2007, pp. 2–3.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2022a351AschenbrennerRansohoff2022a1-7] కల్డెల్లిస్ 2022a, pp. 351; Aschenbrenner & Ransohoff 2022a, p. 1.

[FOOTNOTEAschenbrennerRansohoff2022a1-8] Aschenbrenner & Ransohoff 2022a, p. 1.

[FOOTNOTEKaldellis20232AschenbrennerRansohoff2022a2-9] Kaldellis 2023, p. 2; Aschenbrenner & Ransohoff 2022a, p. 2.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2022a349,_351కార్మాక్హాల్డన్జెఫ్రీస్20084-10] కల్డెల్లిస్ 2022a, pp. 349, 351; కార్మాక్, హాల్డన్ & జెఫ్రీస్ 2008, p. 4.

[FOOTNOTEAschenbrennerRansohof2022a2-11] Aschenbrenner & Ransohof 2022a, p. 2.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2022a352-12] కల్డెల్లిస్ 2022a, p. 352.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2022a352,_355,_357-13] కల్డెల్లిస్ 2022a, pp. 352, 355, 357.

[FOOTNOTEKaldellis20232–3CormackHaldonJeffreys20084Stouraitis2022b20,_29,_31,_33–36-14] Kaldellis 2023, pp. 2–3; Cormack, Haldon & Jeffreys 2008, p. 4; Stouraitis 2022b, pp. 20, 29, 31, 33–36.

[FOOTNOTEకామెరాన్2002190–191-15] కామెరాన్ 2002, pp. 190–191.

[FOOTNOTEకామెరాన్2002166,_191కాల్డెల్లిస్2015హోవార్డ్-జాన్స్టన్20247-16] కామెరాన్ 2002, pp. 166, 191; కాల్డెల్లిస్ 2015; హోవార్డ్-జాన్స్టన్ 2024, p. 7.

[FOOTNOTEకాల్డెల్లిస్20233,_34-17] కాల్డెల్లిస్ 2023, pp. 3, 34.

[FOOTNOTEగ్రేట్రెక్స్2008232-18] గ్రేట్రెక్స్ 2008, p. 232.

[FOOTNOTEగ్రేట్రెక్స్2008233-19] 18.0 ^18.1 గ్రేట్రెక్స్ 2008, p. 233.

[FOOTNOTEగ్రేట్రెక్స్2008233కల్డెల్లిస్202316–17ట్రెడ్‌గోల్డ్19977-20] గ్రేట్రెక్స్ 2008, p. 233; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 16–17; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, p. 7.

[FOOTNOTEKaldellis202317–18Treadgold199715,_17–18-21] Kaldellis 2023, pp. 17–18; Treadgold 1997, pp. 15, 17–18.

[FOOTNOTEGreatrex2008235Kaldellis202317–18Treadgold199714-22] Greatrex 2008, p. 235; Kaldellis 2023, pp. 17–18; Treadgold 1997, p. 14.

[FOOTNOTEGreatrex2008235-23] Greatrex 2008, p. 235.

[FOOTNOTEగ్రేట్రెక్స్2008235ట్రెడ్‌గోల్డ్199739–40కల్డెల్లిస్202318-24] గ్రేట్రెక్స్ 2008, p. 235; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 39–40; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 18.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్202317,_20-25] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 17, 20.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్202318–20-26] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 18–20.

[FOOTNOTEగ్రేట్రెక్స్2008235–236కల్డెల్లిస్202343–44-27] గ్రేట్రెక్స్ 2008, pp. 235–236; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 43–44.

[FOOTNOTEGreatrex2008236–237Kaldellis202381–84Treadgold199731–33,_40–42-28] Greatrex 2008, pp. 236–237; Kaldellis 2023, pp. 81–84; Treadgold 1997, pp. 31–33, 40–42.

[FOOTNOTEGreatrex2008238Kaldellis202393,_98,_111–112Treadgold199752–53,_59–62-29] Greatrex 2008, p. 238; Kaldellis 2023, pp. 93, 98, 111–112; Treadgold 1997, pp. 52–53, 59–62.

[FOOTNOTEగ్రేట్రెక్స్2008239–240కల్డెల్లిస్2023114–118,_121–123ట్రెడ్‌గోల్డ్199763–67-30] గ్రేట్రెక్స్ 2008, pp. 239–240; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 114–118, 121–123; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 63–67.

[FOOTNOTEగ్రేట్రెక్స్2008240కల్డెల్లిస్2023128–129ట్రెడ్‌గోల్డ్199773-31] గ్రేట్రెక్స్ 2008, p. 240; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 128–129; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, p. 73.

[FOOTNOTEగ్రేట్రెక్స్2008241కల్డెల్లిస్2023129–130,_135–137ట్రెడ్‌గోల్డ్199774–75-32] గ్రేట్రెక్స్ 2008, p. 241; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 129–130, 135–137; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 74–75.

[FOOTNOTEగ్రేట్రెక్స్2008240–241కల్డెల్లిస్2023126–128ట్రెడ్‌గోల్డ్199770–74-33] గ్రేట్రెక్స్ 2008, pp. 240–241; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 126–128; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 70–74.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023136-34] కల్డెల్లిస్ 2023, p. 136.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023165ట్రెడ్‌గోల్డ్199787-35] కల్డెల్లిస్ 2023, p. 165; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, p. 87.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023165–167,_244-36] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 165–167, 244.

[FOOTNOTEగ్రేట్రెక్స్2008242కల్డెల్లిస్202315,_20–21-37] గ్రేట్రెక్స్ 2008, p. 242; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 15, 20–21.

[FOOTNOTEషెపర్డ్200922-23ట్రెడ్‌గోల్డ్199791–92-38] షెపర్డ్ 2009, p. 22-23; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 91–92.

[FOOTNOTEగ్రేట్రెక్స్2008242కల్డెల్లిస్2023173ట్రెడ్‌గోల్డ్199792-39] గ్రేట్రెక్స్ 2008, p. 242; కల్డెల్లిస్ 2023, p. 173; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 92.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023193–196ట్రెడ్‌గోల్డ్199794–95-40] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 193–196; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 94–95.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023200ట్రెడ్‌గోల్డ్1997209-41] కల్డెల్లిస్ 2023, p. 200; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, p. 209.

[FOOTNOTEగ్రేట్రెక్స్2008-42] గ్రేట్రెక్స్ 2008.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023209గ్రేట్రెక్స్2008243ట్రెడ్‌గోల్డ్1997153-43] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 209; గ్రేట్రెక్స్ 2008, pp. 243; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 153.

[FOOTNOTEగ్రేట్రెక్స్2008244కల్డెల్లిస్2023214ట్రెడ్‌గోల్డ్1997158–159-44] గ్రేట్రెక్స్ 2008, pp. 244; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 214; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 158–159.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023243–245-45] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 243–245.

[FOOTNOTEగ్రేట్రెక్స్2008244కల్డెల్లిస్2023220ట్రెడ్‌గోల్డ్1997162,_164-46] గ్రేట్రెక్స్ 2008, p. 244; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 220; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 162, 164.

[FOOTNOTEగ్రేట్‌రెక్స్2008244కల్డెల్లిస్2023220ట్రెడ్‌గోల్డ్1997164-47] గ్రేట్‌రెక్స్ 2008, p. 244; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 220; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 164.

[FOOTNOTEగ్రేట్‌రెక్స్2008244కల్డెల్లిస్2023224-48] గ్రేట్‌రెక్స్ 2008, p. 244; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 224.

[FOOTNOTEట్రెడ్‌గోల్డ్1997172-49] ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, p. 172.

[FOOTNOTEహాల్డన్2008a250-50] హాల్డన్ 2008a, p. 250.

[FOOTNOTEలౌత్2009a108–109కల్డెల్లిస్2023269–271ట్రెడ్‌గోల్డ్1997179-51] లౌత్ 2009a, pp. 108–109; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 269–271; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 179.

[FOOTNOTEKaldellis2023272Louth2009a116Treadgold199780-52] Kaldellis 2023, pp. 272; Louth 2009a, pp. 116; Treadgold 1997, pp. 80.

[FOOTNOTELouth2009a111,_120Kaldellis2023274–276-53] Louth 2009a, pp. 111, 120; Kaldellis 2023, pp. 274–276.

[FOOTNOTEHaldon2008a252-54] Haldon 2008a, p. 252.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023281మూర్‌హెడ్2009202-55] కల్డెల్లిస్ 2023, p. 281; మూర్‌హెడ్ 2009, p. 202.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023306మూర్‌హెడ్2009209హాల్డన్2008a253-56] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 306; మూర్‌హెడ్ 2009, p. 209; హాల్డన్ 2008a, p. 253.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023297-57] కల్డెల్లిస్ 2023, p. 297.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023297ట్రెడ్‌గోల్డ్1997193–194హాల్డన్2008a252–253-58] కల్డెల్లిస్ 2023, p. 297; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 193–194; హాల్డన్ 2008a, pp. 252–253.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023300–301-59] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 300–301.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023305-60] కల్డెల్లిస్ 2023, p. 305.

[FOOTNOTEట్రెడ్‌గోల్డ్1997197–198,_201కల్డెల్లిస్2023298,_305–306-61] ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 197–198, 201; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 298, 305–306.

[FOOTNOTEట్రెడ్‌గోల్డ్1997210–211,_214లౌత్2009a117–118హాల్డన్2008a253-62] ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 210–211, 214; లౌత్ 2009a, pp. 117–118; హాల్డన్ 2008a, p. 253.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023318–319ట్రెడ్‌గోల్డ్1997217-63] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 318–319; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, p. 217.

[FOOTNOTEహాల్డన్2008a254-64] హాల్డన్ 2008a, p. 254.

[FOOTNOTEహాల్డన్2008a254ట్రెడ్‌గోల్డ్1997-65] హాల్డన్ 2008a, p. 254; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997.

[FOOTNOTEహాల్డన్2008a254ట్రెడ్‌గోల్డ్1997220–221-66] హాల్డన్ 2008a, p. 254; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 220–221.

[FOOTNOTEHaldon2008a254-67] Haldon 2008a, p. 254.

[FOOTNOTELouth2009a126–127Haldon2008a254Kaldellis2023336-68] Louth 2009a, pp. 126–127; Haldon 2008a, p. 254; Kaldellis 2023, pp. 336.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023336–338ట్రెడ్‌గోల్డ్1997234–235హాల్డన్2008a254-69] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 336–338; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 234–235; హాల్డన్ 2008a, p. 254.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023347–348లౌత్2009b226-70] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 347–348; లౌత్ 2009b, pp. 226.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023348-71] కల్డెల్లిస్ 2023, p. 348.

[FOOTNOTEHaldon2008a254Louth2009b226-72] Haldon 2008a, p. 254; Louth 2009b, pp. 226.

[FOOTNOTEKaldellis2023349Treadgold1997241-73] Kaldellis 2023, pp. 349; Treadgold 1997, p. 241.

[FOOTNOTEHaldon2008a254–255Treadgold1997290–293Kaldellis2023352,_355–356,_360-74] Haldon 2008a, pp. 254–255; Treadgold 1997, pp. 290–293; Kaldellis 2023, pp. 352, 355–356, 360.

[FOOTNOTEHaldon2008a254–255-75] Haldon 2008a, pp. 254–255.

[FOOTNOTEHaldon2008a255-76] Haldon 2008a, p. 255.

[FOOTNOTETreadgold1997398-77] Treadgold 1997, p. 398.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023365–366లౌత్2009b227–229-78] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 365–366; లౌత్ 2009b, pp. 227–229.

[FOOTNOTEలౌత్2009b229కల్డెల్లిస్2023372-79] లౌత్ 2009b, p. 229; కల్డెల్లిస్ 2023, p. 372.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023375హాల్డన్2008a256లౌత్2009b229–230-80] కల్డెల్లిస్ 2023, p. 375; హాల్డన్ 2008a, p. 256; లౌత్ 2009b, pp. 229–230.

[FOOTNOTEKaldellis2023387Haldon2008a256-81] Kaldellis 2023, p. 387; Haldon 2008a, p. 256.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023387-82] 81.0 ^81.1 కల్డెల్లిస్ 2023, p. 387.

[FOOTNOTEహాల్డన్2008a257కల్డెల్లిస్2023387-83] హాల్డన్ 2008a, p. 257; కల్డెల్లిస్ 2023, p. 387.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023389-84] కల్డెల్లిస్ 2023, p. 389.

[FOOTNOTELouth2009b230–231-85] Louth 2009b, pp. 230–231.

[FOOTNOTETreadgold1997315–316Louth2009b239–240-86] Treadgold 1997, pp. 315–316; Louth 2009b, pp. 239–240.

[FOOTNOTEట్రెడ్‌గోల్డ్1997323–327హాల్డన్2008a258లౌత్2009b233-87] ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 323–327; హాల్డన్ 2008a, p. 258; లౌత్ 2009b, pp. 233.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023403హాల్డన్2008a257–258లౌత్2009b233-88] కల్డెల్లిస్ 2023, p. 403; హాల్డన్ 2008a, pp. 257–258; లౌత్ 2009b, pp. 233.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023403-89] కల్డెల్లిస్ 2023, p. 403.

[FOOTNOTEహాల్డన్2008a257కల్డెల్లిస్2023438–440ఆజెపీ2009265-90] హాల్డన్ 2008a, p. 257; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 438–440; ఆజెపీ 2009, p. 265.

[FOOTNOTEహాల్డన్2008a257-91] హాల్డన్ 2008a, p. 257.

[FOOTNOTEHaldon2008a257Auzépy2009265-92] Haldon 2008a, p. 257; Auzépy 2009, p. 265.

[FOOTNOTEHaldon2008a258–259Kaldellis2023443,_451–452Auzépy2009255–260-93] Haldon 2008a, pp. 258–259; Kaldellis 2023, pp. 443, 451–452; Auzépy 2009, pp. 255–260.

[FOOTNOTEKaldellis2023444–445Auzépy2009275–276-94] Kaldellis 2023, pp. 444–445; Auzépy 2009, pp. 275–276.

[FOOTNOTEAuzépy2009265–273Kaegi2009385–385Kaldellis2023450-95] Auzépy 2009, pp. 265–273; Kaegi 2009, pp. 385–385; Kaldellis 2023, p. 450.

[FOOTNOTEHaldon2008a260Kaldellis2023450–454Treadgold2002140–141-96] Haldon 2008a, p. 260; Kaldellis 2023, pp. 450–454; Treadgold 2002, pp. 140–141.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023443,_447–449,_454–459హాల్డన్2008a258–261ఆజెపీ2009253–254-97] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 443, 447–449, 454–459; హాల్డన్ 2008a, pp. 258–261; ఆజెపీ 2009, pp. 253–254.

[FOOTNOTEట్రెడ్‌గోల్డ్2002140–141కల్డెల్లిస్2023459–561ఆజెపీ2009284–287-98] ట్రెడ్‌గోల్డ్ 2002, pp. 140–141; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 459–561; ఆజెపీ 2009, pp. 284–287.

[FOOTNOTEHaldon2008a261Treadgold2002141–142Magdalino2002170-99] Haldon 2008a, p. 261; Treadgold 2002, pp. 141–142; Magdalino 2002, p. 170.

[FOOTNOTEHaldon2008a261Kaldellis2023464–469-100] Haldon 2008a, p. 261; Kaldellis 2023, pp. 464–469.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023470–473మాగ్డలినో2002169–171హాల్డన్2008a261-101] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 470–473; మాగ్డలినో 2002, pp. 169–171; హాల్డన్ 2008a, p. 261.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023473–474,_478–481-102] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 473–474, 478–481.

[FOOTNOTEహోమ్స్2008265ఆజెపీ2009257,_259,_289కల్డెల్లిస్2023482–483,_485–491-103] హోమ్స్ 2008, p. 265; ఆజెపీ 2009, pp. 257, 259, 289; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 482–483, 485–491.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023491–495హోమ్స్2008265ఆజెపీ2009273–274-104] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 491–495; హోమ్స్ 2008, p. 265; ఆజెపీ 2009, pp. 273–274.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023498–501హోమ్స్2008266-105] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 498–501; హోమ్స్ 2008, p. 266.

[FOOTNOTEహోమ్స్2008265–266కల్డెల్లిస్2023504–505ఆజెపీ2009254టౌగర్2009292–293,_296-106] హోమ్స్ 2008, pp. 265–266; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 504–505; ఆజెపీ 2009, p. 254; టౌగర్ 2009, pp. 292–293, 296.

[FOOTNOTEటౌగర్2009292,_296హోమ్స్2008266-107] టౌగర్ 2009, pp. 292, 296; హోమ్స్ 2008, p. 266.

[FOOTNOTEహోమ్స్2008266కల్డెల్లిస్2023522–524ట్రెడ్‌గోల్డ్1997455–458-108] హోమ్స్ 2008, p. 266; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 522–524; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997, pp. 455–458.

[FOOTNOTEటౌగర్2009296కల్డెల్లిస్2023526-109] టౌగర్ 2009, p. 296; కల్డెల్లిస్ 2023, p. 526.

[FOOTNOTEషెపర్డ్2009b493,_496–498కల్డెల్లిస్2023429–433హోమ్స్2008267-111] షెపర్డ్ 2009b, pp. 493, 496–498; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 429–433; హోమ్స్ 2008, p. 267.

[FOOTNOTEహోమ్స్2008267కల్డెల్లిస్2023534–535-112] హోమ్స్ 2008, p. 267; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 534–535.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023537–539హోమ్స్2008267షెపర్డ్2009b503-113] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 537–539; హోమ్స్ 2008, p. 267; షెపర్డ్ 2009b, p. 503.

[FOOTNOTEషెపర్డ్2009b505కల్డెల్లిస్2023540–543హోమ్స్2008267-114] షెపర్డ్ 2009b, p. 505; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 540–543; హోమ్స్ 2008, p. 267.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023543–544షెపర్డ్2009b505–507-115] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 543–544; షెపర్డ్ 2009b, pp. 505–507.

[FOOTNOTEషెపర్డ్2009b508–509కల్డెల్లిస్2023546–552హోమ్స్2008268-116] షెపర్డ్ 2009b, pp. 508–509; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 546–552; హోమ్స్ 2008, p. 268.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023553–555హోమ్స్2008268-117] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 553–555; హోమ్స్ 2008, p. 268.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023563–573హోమ్స్2008268–269మాగ్డలినో2002176-118] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 563–573; హోమ్స్ 2008, pp. 268–269; మాగ్డలినో 2002, p. 176.

[FOOTNOTEహోమ్స్2008268-119] హోమ్స్ 2008, p. 268.

[FOOTNOTEషెపర్డ్2009b522–526మాగ్డలినో2002202కల్డెల్లిస్2023573–578-120] షెపర్డ్ 2009b, pp. 522–526; మాగ్డలినో 2002, p. 202; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 573–578.

[FOOTNOTEShepard2009b526,_531Kaldellis2023578–579Holmes2008269-121] Shepard 2009b, pp. 526, 531; Kaldellis 2023, pp. 578–579; Holmes 2008, p. 269.

[FOOTNOTEHolmes2008269Shepard2009b526–29Kaldellis2023579–582-122] Holmes 2008, p. 269; Shepard 2009b, pp. 526–29; Kaldellis 2023, pp. 579–582.

[FOOTNOTEషెపర్డ్2009b529హోమ్స్2008271-123] షెపర్డ్ 2009b, p. 529; హోమ్స్ 2008, p. 271.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023584హోమ్స్2008270–271మాగ్డలినో2002180-124] కల్డెల్లిస్ 2023, p. 584; హోమ్స్ 2008, pp. 270–271; మాగ్డలినో 2002, p. 180.

[FOOTNOTEషెపర్డ్2009b531–536హోమ్స్2008271-125] షెపర్డ్ 2009b, pp. 531–536; హోమ్స్ 2008, p. 271.

[FOOTNOTEమాగ్డలినో2002202–203హోమ్స్2008271–272ఆంగోల్డ్2009587–588కాల్డెల్లిస్2023588–589-126] మాగ్డలినో 2002, pp. 202–203; హోమ్స్ 2008, pp. 271–272; ఆంగోల్డ్ 2009, pp. 587–588; కాల్డెల్లిస్ 2023, pp. 588–589.

[FOOTNOTEకాల్డెల్లిస్2023590,_593మాగ్డలినో2002181–182ఆంగోల్డ్2009587–598-127] కాల్డెల్లిస్ 2023, pp. 590, 593; మాగ్డలినో 2002, pp. 181–182; ఆంగోల్డ్ 2009, pp. 587–598.

[FOOTNOTEకాల్డెల్లిస్2023602-128] కాల్డెల్లిస్ 2023, p. 602.

[FOOTNOTEHolmes2008272–273Magdalino2002182Kaldellis2023636-129] Holmes 2008, pp. 272–273; Magdalino 2002, p. 182; Kaldellis 2023, p. 636.

[FOOTNOTEHolmes2008273Magdalino2002184–185,_189-130] Holmes 2008, p. 273; Magdalino 2002, pp. 184–185, 189.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023629–637ఆంగోల్డ్2009609–610-131] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 629–637; ఆంగోల్డ్ 2009, pp. 609–610.

[FOOTNOTEహోమ్స్2008273–274ఆంగోల్డ్2009611-132] హోమ్స్ 2008, pp. 273–274; ఆంగోల్డ్ 2009, p. 611.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023639–642హోమ్స్2008275మాగ్డలినో2002190-133] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 639–642; హోమ్స్ 2008, p. 275; మాగ్డలినో 2002, p. 190.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023642–644హోమ్స్2008275ఆంగోల్డ్2009611–612-134] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 642–644; హోమ్స్ 2008, p. 275; ఆంగోల్డ్ 2009, pp. 611–612.

[FOOTNOTEHolmes2008275Magdalino2002190Angold2009621–623-135] Holmes 2008, p. 275; Magdalino 2002, p. 190; Angold 2009, pp. 621–623.

[FOOTNOTEHolmes2008274–275Angold2009612–613,_619–621,_623–625Kaldellis2023645–647,_659–663-136] Holmes 2008, pp. 274–275; Angold 2009, pp. 612–613, 619–621, 623–625; Kaldellis 2023, pp. 645–647, 659–663.

[FOOTNOTEహోమ్స్2008274మాగ్డలినో2009629–630-137] హోమ్స్ 2008, p. 274; మాగ్డలినో 2009, pp. 629–630.

[FOOTNOTEహోమ్స్2008275మాగ్డలినో2009631–633కల్డెల్లిస్2023664–670-138] హోమ్స్ 2008, p. 275; మాగ్డలినో 2009, pp. 631–633; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 664–670.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023669హోమ్స్2008275-139] కల్డెల్లిస్ 2023, p. 669; హోమ్స్ 2008, p. 275.

[FOOTNOTEKaldellis2023670,_676–677Magdalino2009644–646-140] Kaldellis 2023, pp. 670, 676–677; Magdalino 2009, pp. 644–646.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023678,_683–688హోమ్స్2008275–276-141] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 678, 683–688; హోమ్స్ 2008, pp. 275–276.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023679–681మాగ్డలినో2009637–638-142] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 679–681; మాగ్డలినో 2009, pp. 637–638.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023682–683మాగ్డలినో2002194మాగ్డలినో2009638–641-143] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 682–683; మాగ్డలినో 2002, p. 194; మాగ్డలినో 2009, pp. 638–641.

[FOOTNOTEమాగ్డలినో2009643–644కల్డెల్లిస్2023692–693-144] మాగ్డలినో 2009, pp. 643–644; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 692–693.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023695-145] కల్డెల్లిస్ 2023, p. 695.

[FOOTNOTEమాగ్డలినో2002194హోమ్స్2008276-146] మాగ్డలినో 2002, p. 194; హోమ్స్ 2008, p. 276.

[FOOTNOTEహోమ్స్2008276మాగ్డలినో2002194–195మాగ్డలినో2009655-147] హోమ్స్ 2008, p. 276; మాగ్డలినో 2002, pp. 194–195; మాగ్డలినో 2009, p. 655.

[FOOTNOTEమాగ్డలినో2002195–196మాగ్డలినో2009648–651కల్డెల్లిస్2023706–710-148] మాగ్డలినో 2002, pp. 195–196; మాగ్డలినో 2009, pp. 648–651; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 706–710.

[FOOTNOTEహోమ్స్2008276-149] హోమ్స్ 2008, p. 276.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023718–720మాగ్డలినో2009651–652-150] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 718–720; మాగ్డలినో 2009, pp. 651–652.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023720–724మాగ్డలినో2009652–653-151] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 720–724; మాగ్డలినో 2009, pp. 652–653.

[FOOTNOTEలైయో2008280కల్డెల్లిస్2023733–734రీనెర్ట్2002250–253ఆంగోల్డ్2009b731-152] లైయో 2008, p. 280; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 733–734; రీనెర్ట్ 2002, pp. 250–253; ఆంగోల్డ్ 2009b, p. 731.

[FOOTNOTEలైయు2008280కల్డెల్లిస్2023733–734రీనెర్ట్2002250–253ఆంగోల్డ్2009b731-153] లైయు 2008, p. 280; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 733–734; రీనెర్ట్ 2002, pp. 250–253; ఆంగోల్డ్ 2009b, p. 731.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023755–758ఆంగోల్డ్2009b737-154] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 755–758; ఆంగోల్డ్ 2009b, p. 737.

[FOOTNOTEలైయు2008283రీనెర్ట్2002254ఆంగోల్డ్2009b737–738కల్డెల్లిస్2023766–770-155] లైయు 2008, p. 283; రీనెర్ట్ 2002, p. 254; ఆంగోల్డ్ 2009b, pp. 737–738; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 766–770.

[FOOTNOTEరీనెర్ట్2002253కల్డెల్లిస్2023760–762-156] రీనెర్ట్ 2002, p. 253; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 760–762.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023771లయోయు2008282–283-157] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 771; లయోయు 2008, pp. 282–283.

[FOOTNOTEఆంగోల్డ్2009b740లయోయు2008282–283కల్డెల్లిస్2023772-158] ఆంగోల్డ్ 2009b, p. 740; లయోయు 2008, pp. 282–283; కల్డెల్లిస్ 2023, p. 772.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023774–781రీనెర్ట్2002254-159] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 774–781; రీనెర్ట్ 2002, p. 254.

[FOOTNOTEలైయో2008283రీనెర్ట్2002254-160] లైయో 2008, p. 283; రీనెర్ట్ 2002, p. 254.

[FOOTNOTEReinert2002256–257Laiou2008286-161] Reinert 2002, pp. 256–257; Laiou 2008, p. 286.

[FOOTNOTEReinert2002257–258Laiou2009803–804-162] Reinert 2002, pp. 257–258; Laiou 2009, pp. 803–804.

[FOOTNOTEReinert2002258Laiou2008287-163] Reinert 2002, pp. 258; Laiou 2008, p. 287.

[FOOTNOTELaiou2008287–288Reinert2002260–263Kaldellis2023847-164] Laiou 2008, pp. 287–288; Reinert 2002, pp. 260–263; Kaldellis 2023, p. 847.

[FOOTNOTELaiou2008289–290Reinert2002265–268-165] Laiou 2008, pp. 289–290; Reinert 2002, pp. 265–268.

[FOOTNOTELaiou2008291-166] Laiou 2008, p. 291.

[FOOTNOTELaiou2008291Reinert2002268–269-167] Laiou 2008, p. 291; Reinert 2002, pp. 268–269.

[FOOTNOTELaiou2009829-168] Laiou 2009, p. 829.

[FOOTNOTEReinert2002273–274Laiou2009831–832Kaldellis2023887–889-169] Reinert 2002, pp. 273–274; Laiou 2009, pp. 831–832; Kaldellis 2023, pp. 887–889.

[FOOTNOTEReinert2002274–276Laiou2008292Kaldellis2023892–894-170] Reinert 2002, pp. 274–276; Laiou 2008, p. 292; Kaldellis 2023, pp. 892–894.

[FOOTNOTEరీనెర్ట్2002276-171] రీనెర్ట్ 2002, p. 276.

[FOOTNOTEరీనెర్ట్2002278–279కల్డెల్లిస్2023903–908-172] రీనెర్ట్ 2002, pp. 278–279; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 903–908.

[FOOTNOTEరీనెర్ట్2002280–283లైయు2008292–293కల్డెల్లిస్2023910–914-173] రీనెర్ట్ 2002, pp. 280–283; లైయు 2008, pp. 292–293; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 910–914.

[FOOTNOTEలౌత్2005306–308ట్రెడ్‌గోల్డ్1997b82–83-174] లౌత్ 2005, pp. 306–308; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997b, pp. 82–83.

[FOOTNOTEబ్రౌనింగ్199298స్టీవర్ట్202210–11-175] బ్రౌనింగ్ 1992, p. 98; స్టీవర్ట్ 2022, pp. 10–11.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్202335హోవార్డ్-జాన్స్టన్20248బ్రౌనింగ్199298-176] కల్డెల్లిస్ 2023, p. 35; హోవార్డ్-జాన్స్టన్ 2024, p. 8; బ్రౌనింగ్ 1992, p. 98.

[FOOTNOTEబ్రౌనింగ్199298కల్డెల్లిస్2023185-177] బ్రౌనింగ్ 1992, p. 98; కల్డెల్లిస్ 2023, p. 185.

[FOOTNOTEబ్రౌనింగ్199298హోవార్డ్-జాన్స్టన్202467కల్డెల్లిస్2023397,_407–409-178] బ్రౌనింగ్ 1992, p. 98; హోవార్డ్-జాన్స్టన్ 2024, p. 67; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 397, 407–409.

[FOOTNOTEలౌత్2005303ట్రెడ్‌గోల్డ్1997b430–431కల్డెల్లిస్2023418,_421-179] లౌత్ 2005, p. 303; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997b, pp. 430–431; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 418, 421.

[FOOTNOTEKaldellis2023168Stein199914,_16,_28Kaiser2015120-180] Kaldellis 2023, p. 168; Stein 1999, pp. 14, 16, 28; Kaiser 2015, p. 120.

[FOOTNOTEగ్రెగొరీ2010135స్టెయిన్199933–35డింగ్లెడీ20192–14కైజర్2015123–126-181] గ్రెగొరీ 2010, p. 135; స్టెయిన్ 1999, pp. 33–35; డింగ్లెడీ 2019, pp. 2–14; కైజర్ 2015, pp. 123–126.

[FOOTNOTEస్టెయిన్19998మెర్రీమాన్పెరెజ్-పెర్డోమో200721-182] స్టెయిన్ 1999, p. 8; మెర్రీమాన్ & పెరెజ్-పెర్డోమో 2007, p. 21.

[FOOTNOTEStolte2015356,_370Stolte2018231–232-183] Stolte 2015, pp. 356, 370; Stolte 2018, pp. 231–232.

[FOOTNOTEChitwood201723-184] Chitwood 2017, p. 23.

[FOOTNOTEChitwood2017185-185] Chitwood 2017, p. 185.

[FOOTNOTEచిట్‌వుడ్2017185నికోల్19886523–24-186] చిట్‌వుడ్ 2017, p. 185; నికోల్ 1988, p. 65.

[FOOTNOTEచిట్‌వుడ్201723,_132,_364-187] చిట్‌వుడ్ 2017, pp. 23, 132, 364.

[FOOTNOTEBrowning199297Kaldellis2023529Chitwood201725–32,_44-188] Browning 1992, p. 97; Kaldellis 2023, p. 529; Chitwood 2017, pp. 25–32, 44.

[FOOTNOTEBrowning199297–98Chitwood201732–35Kaldellis2023529-189] Browning 1992, pp. 97–98; Chitwood 2017, pp. 32–35; Kaldellis 2023, p. 529.

[FOOTNOTEస్టెయిన్199935-190] స్టెయిన్ 1999, p. 35.

[FOOTNOTEపాపాకాన్స్టాంటినౌ2016xxxiiకామెరాన్201631కామెరాన్2006b544–551డ్రేక్2007418,_422గ్రేట్రెక్స్2008236-191] పాపాకాన్స్టాంటినౌ 2016, p. xxxii; కామెరాన్ 2016, p. 31; కామెరాన్ 2006b, pp. 544–551; డ్రేక్ 2007, pp. 418, 422; గ్రేట్రెక్స్ 2008, p. 236.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023141,_186,_342-192] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 141, 186, 342.

[FOOTNOTEబ్రౌన్19768లోహర్20079-193] బ్రౌన్ 1976, p. 8; లోహర్ 2007, p. 9.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023390కామెరాన్2017A_యునైటెడ్_చర్చి,_అధ్యాయం_1-194] కల్డెల్లిస్ 2023, p. 390; కామెరాన్ 2017, A యునైటెడ్ చర్చి, అధ్యాయం 1.

[FOOTNOTEBerndtSteinacher20141–2,_8–19Löhr200714-195] Berndt & Steinacher 2014, pp. 1–2, 8–19; Löhr 2007, p. 14.

[FOOTNOTESabo2018vi,_9లోహర్200714–23-196] Sabo 2018, pp. vi, 9; లోహర్ 2007, pp. 14–23.

[FOOTNOTEఆడమ్స్2021366మిచెయు2006373,_375-198] ఆడమ్స్ 2021, p. 366; మిచెయు 2006, pp. 373, 375.

[FOOTNOTEమిచెయు2006373–374,_376-199] మిచెయు 2006, pp. 373–374, 376.

[FOOTNOTEనికల్సన్196054,_60కాసిడేనోరిస్2007a3-200] నికల్సన్ 1960, pp. 54, 60; కాసిడే & నోరిస్ 2007a, p. 3.

[FOOTNOTELouth200847Kolbaba2008214–215-201] Louth 2008, p. 47; Kolbaba 2008, pp. 214–215.

[FOOTNOTEKolbaba2008213–215,_218–221-202] Kolbaba 2008, pp. 213–215, 218–221.

[FOOTNOTEMeyendorff197995,_97_101Kolbaba2008223-203] Meyendorff 1979, pp. 95, 97 101; Kolbaba 2008, p. 223.

[FOOTNOTEBrown200813Kolbaba2008223-204] Brown 2008, p. 13; Kolbaba 2008, p. 223.

[FOOTNOTETreadgold199563–64,_206Haldon199967-205] Treadgold 1995, pp. 63–64, 206; Haldon 1999, p. 67.

[FOOTNOTETreadgold199563,_204Haldon199967Decker201371-206] Treadgold 1995, pp. 63, 204; Haldon 1999, p. 67; Decker 2013, p. 71.

[FOOTNOTEHaldon199968-207] Haldon 1999, p. 68.

[FOOTNOTETreadgold199563–64Haldon199968–69Haldon2008b554-208] Treadgold 1995, pp. 63–64; Haldon 1999, pp. 68–69; Haldon 2008b, p. 554.

[FOOTNOTEHaldon199974Decker201374-209] Haldon 1999, p. 74; Decker 2013, p. 74.

[FOOTNOTETreadgold199523Haldon2008b554–555-210] Treadgold 1995, p. 23; Haldon 2008b, pp. 554–555.

[FOOTNOTEHaldon2008b555–556Kaldellis2021a463-211] Haldon 2008b, pp. 555–556; Kaldellis 2021a, p. 463.

[FOOTNOTEHaldon199974Haldon2008b559-212] Haldon 1999, p. 74; Haldon 2008b, p. 559.

[FOOTNOTEDecker2013207–208,_222–224Kaldellis2021a463Howard-Johnston2008947-213] Decker 2013, pp. 207–208, 222–224; Kaldellis 2021a, p. 463; Howard-Johnston 2008, p. 947.

[FOOTNOTEKaldellis2021a463Treadgold199525,_209Decker201377–78-214] Kaldellis 2021a, p. 463; Treadgold 1995, pp. 25, 209; Decker 2013, pp. 77–78.

[FOOTNOTEHaldon199992Decker201378–82-215] Haldon 1999, p. 92; Decker 2013, pp. 78–82.

[FOOTNOTEHaldon2008b556-216] Haldon 2008b, p. 556.

[FOOTNOTETreadgold199567Kaldellis2021a463Kaldellis2023562-217] Treadgold 1995, p. 67; Kaldellis 2021a, p. 463; Kaldellis 2023, p. 562.

[FOOTNOTEHaldon2008b557Treadgold1995214–218-218] Haldon 2008b, p. 557; Treadgold 1995, pp. 214–218.

[FOOTNOTEHaldon2008b560-219] Haldon 2008b, p. 560.

[FOOTNOTEHaldon2008b557Kaldellis2021a464Bartusis19975–6-220] Haldon 2008b, p. 557; Kaldellis 2021a, p. 464; Bartusis 1997, pp. 5–6.

[FOOTNOTEHaldon2008b557Bartusis19975–7Decker201382-221] Haldon 2008b, p. 557; Bartusis 1997, pp. 5–7; Decker 2013, p. 82.

[FOOTNOTEHaldon2008b557–558Decker201382–83-222] Haldon 2008b, pp. 557–558; Decker 2013, pp. 82–83.

[FOOTNOTEహాల్డన్2008b558–560కల్డెల్లిస్2023812,_860–861-223] హాల్డన్ 2008b, pp. 558–560; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 812, 860–861.

[FOOTNOTEడెక్కర్201340హాల్డన్2008b559-224] డెక్కర్ 2013, p. 40; హాల్డన్ 2008b, p. 559.

[FOOTNOTEహోవార్డ్-జాన్స్టన్2008940కల్డెల్లిస్2021a463-225] హోవార్డ్-జాన్స్టన్ 2008, p. 940; కల్డెల్లిస్ 2021a, p. 463.

[FOOTNOTEHaldon1999278Decker2013130Kaldellis2021a465-226] Haldon 1999, p. 278; Decker 2013, p. 130; Kaldellis 2021a, p. 465.

[FOOTNOTEDecker2013130,_135–137Kazhdan199015–17-227] Decker 2013, p. 130, 135–137; Kazhdan 1990, pp. 15–17.

[FOOTNOTEKazhdan199010–11Decker2013129-228] Kazhdan 1990, pp. 10–11; Decker 2013, p. 129.

[FOOTNOTEKazhdan199011–15,_18–21-229] Kazhdan 1990, pp. 11–15, 18–21.

[FOOTNOTEHoward-Johnston2008945Kazhdan199020–21Bartusis1997348Kaldellis2021a466-230] Howard-Johnston 2008, p. 945; Kazhdan 1990, pp. 20–21; Bartusis 1997, p. 348; Kaldellis 2021a, p. 466.

[FOOTNOTEస్టీవర్ట్20222–7,_10ముథెసియస్202281,_96కల్డెల్లిస్2022b248,_258పోహ్ల్201820స్టౌరైటిస్2018125–127-231] స్టీవర్ట్ 2022, pp. 2–7, 10; ముథెసియస్ 2022, pp. 81, 96; కల్డెల్లిస్ 2022b, pp. 248, 258; పోహ్ల్ 2018, p. 20; స్టౌరైటిస్ 2018, pp. 125–127.

[FOOTNOTETreadgold1997b197,_384–385Kaldellis202321–22Stathakopoulos2008310-232] Treadgold 1997b, pp. 197, 384–385; Kaldellis 2023, pp. 21–22; Stathakopoulos 2008, p. 310.

[FOOTNOTEStathakopoulos2008312Treadgold1997b931–932-233] Stathakopoulos 2008, p. 312; Treadgold 1997b, pp. 931–932.

[FOOTNOTEStathakopoulos2008313Treadgold1997b1112-234] Stathakopoulos 2008, p. 313; Treadgold 1997b, p. 1112.

[FOOTNOTEStathakopoulos2008310,_314Stathakopoulos202331Kaldellis202321-235] Stathakopoulos 2008, pp. 310, 314; Stathakopoulos 2023, p. 31; Kaldellis 2023, p. 21.

[FOOTNOTEమార్కోపౌలోస్2008786జెఫ్రీస్2008798-236] మార్కోపౌలోస్ 2008, p. 786; జెఫ్రీస్ 2008, p. 798.

[FOOTNOTEమార్కోపౌలోస్2008789-237] మార్కోపౌలోస్ 2008, p. 789.

[FOOTNOTEకాన్స్టాంటెలోస్1998p._19:_"ఐదవ_శతాబ్దం_బైజాంటైన్_ఉన్నత_విద్యలో_ఒక_ఖచ్చితమైన_మలుపును_గుర్తించింది._థియోడోసియోస్_ΙΙ_425లో_చట్టం,_తత్వశాస్త్రం,_వైద్యం,_అంకగణితం,_జ్యామితి,_ఖగోళ_శాస్త్రం,_సంగీతం,_వాక్చాతుర్యం,_ఇతర_విషయాలకు_31_పీఠాలతో_ఒక_ప్రధాన_విశ్వవిద్యాలయాన్ని_స్థాపించాడు._పదిహేను_పీఠాలు_లాటిన్‌కు_మరియు_16_పీఠాలు_గ్రీకుకు_కేటాయించబడ్డాయి._ఈ_విశ్వవిద్యాలయం_మైఖేల్_III_(842–867)_చే_పునర్వ్యవస్థీకరించబడింది_మరియు_పద్నాలుగో_శతాబ్దం_వరకు_అభివృద్ధి_చెందింది."-238] కాన్స్టాంటెలోస్ 1998, p. 19: "ఐదవ శతాబ్దం బైజాంటైన్ ఉన్నత విద్యలో ఒక ఖచ్చితమైన మలుపును గుర్తించింది. థియోడోసియోస్ ΙΙ 425లో చట్టం, తత్వశాస్త్రం, వైద్యం, అంకగణితం, జ్యామితి, ఖగోళ శాస్త్రం, సంగీతం, వాక్చాతుర్యం, ఇతర విషయాలకు 31 పీఠాలతో ఒక ప్రధాన విశ్వవిద్యాలయాన్ని స్థాపించాడు. పదిహేను పీఠాలు లాటిన్‌కు మరియు 16 పీఠాలు గ్రీకుకు కేటాయించబడ్డాయి. ఈ విశ్వవిద్యాలయం మైఖేల్ III (842–867) చే పునర్వ్యవస్థీకరించబడింది మరియు పద్నాలుగో శతాబ్దం వరకు అభివృద్ధి చెందింది.".

[FOOTNOTEకాజ్డాన్వార్టన్1990122-239] కాజ్డాన్ & వార్టన్ 1990, p. 122.

[FOOTNOTEరోజర్2011xxx-240] రోజర్ 2011, p. xxx.

[FOOTNOTEKaldellis202340Rotman202232Lavan201616,_19-241] Kaldellis 2023, p. 40; Rotman 2022, p. 32; Lavan 2016, pp. 16, 19.

[FOOTNOTERotman200918,_179Rotman202259-242] Rotman 2009, pp. 18, 179; Rotman 2022, p. 59.

[FOOTNOTEKaldellis202339Lenski2021473–474-243] Kaldellis 2023, p. 39; Lenski 2021, pp. 473–474.

[FOOTNOTEరోట్‌మన్200930–31కల్డెల్లిస్2023425రోట్‌మన్202242లెన్స్కి2021470రోట్‌మన్2010-244] రోట్‌మన్ 2009, pp. 30–31; కల్డెల్లిస్ 2023, p. 425; రోట్‌మన్ 2022, p. 42; లెన్స్కి 2021, p. 470; రోట్‌మన్ 2010.

[FOOTNOTEKaldellis2023140Rotman2009Chapter_2Rotman202237–38,_53Lenski2021461–462-245] Kaldellis 2023, p. 140; Rotman 2009, Chapter 2; Rotman 2022, pp. 37–38, 53; Lenski 2021, pp. 461–462.

[FOOTNOTEHarper2010237-246] Harper 2010, p. 237.

[FOOTNOTEKaldellis202340Rotman202253Lenski2021467–468-247] Kaldellis 2023, p. 40; Rotman 2022, p. 53; Lenski 2021, pp. 467–468.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్202338బ్రాండ్స్2008563-248] కల్డెల్లిస్ 2023, p. 38; బ్రాండ్స్ 2008, p. 563.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్202339హార్వే2008329-249] కల్డెల్లిస్ 2023, p. 39; హార్వే 2008, p. 329.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్202339హార్వే2008331-250] కల్డెల్లిస్ 2023, p. 39; హార్వే 2008, p. 331.

[FOOTNOTEKaldellis2023444Rotman202285Lenski2021464–465-251] Kaldellis 2023, p. 444; Rotman 2022, p. 85; Lenski 2021, pp. 464–465.

[FOOTNOTEటాల్బోట్1997121కాజ్డాన్1990a132-252] టాల్బోట్ 1997, p. 121; కాజ్డాన్ 1990a, p. 132.

[FOOTNOTEరోట్‌మన్202283టాల్బోట్1997121కాల్డెల్లిస్202341స్టాతకోపౌలోస్2008309,_313-253] రోట్‌మన్ 2022, p. 83; టాల్బోట్ 1997, p. 121; కాల్డెల్లిస్ 2023, p. 41; స్టాతకోపౌలోస్ 2008, pp. 309, 313.

[FOOTNOTEకాల్డెల్లిస్202388,_321,_444,_529,_588,_769టాల్బోట్1997119,_122,_128-254] కాల్డెల్లిస్ 2023, pp. 88, 321, 444, 529, 588, 769; టాల్బోట్ 1997, pp. 119, 122, 128.

[FOOTNOTEHarris201713Kaldellis202341Garland2006xiv-255] Harris 2017, p. 13; Kaldellis 2023, p. 41; Garland 2006, p. xiv.

[FOOTNOTEKaldellis202340-256] Kaldellis 2023, p. 40.

[FOOTNOTEKaldellis202340,_592స్టీఫెన్సన్201066-257] Kaldellis 2023, pp. 40, 592; స్టీఫెన్సన్ 2010, p. 66.

[FOOTNOTEKaldellis202340,_592Talbot1997129Garland2006xvi-258] Kaldellis 2023, pp. 40, 592; Talbot 1997, p. 129; Garland 2006, p. xvi.

[FOOTNOTEKaldellis202340Talbot1997118–119-259] Kaldellis 2023, p. 40; Talbot 1997, pp. 118–119.

[FOOTNOTEKaldellis202340Talbot1997126–127Karras2004309–314-260] Kaldellis 2023, p. 40; Talbot 1997, pp. 126–127; Karras 2004, pp. 309–314.

[FOOTNOTETalbot1997130–131Harris2017133Garland2006xivKaldellis202340–41-261] Talbot 1997, pp. 130–131; Harris 2017, p. 133; Garland 2006, p. xiv; Kaldellis 2023, pp. 40–41.

[FOOTNOTETalbot1997131Kazhdan1990a136-262] Talbot 1997, p. 131; Kazhdan 1990a, p. 136.

[FOOTNOTEGrosdidier_de_Matons196723–25Garland199911–39-263] Grosdidier de Matons 1967, pp. 23–25; Garland 1999, pp. 11–39.

[FOOTNOTEKaldellis202340Karras2004310-264] Kaldellis 2023, p. 40; Karras 2004, p. 310.

[FOOTNOTEKaldellis2023529Harris2017133-265] Kaldellis 2023, p. 529; Harris 2017, p. 133.

[FOOTNOTEBryer2008673-266] Bryer 2008, p. 673.

[FOOTNOTEAsh1995244–245-267] Ash 1995, pp. 244–245.

[FOOTNOTEAsh1995244Decker2008496-268] Ash 1995, p. 244; Decker 2008, p. 496.

[FOOTNOTEFaas2005184–185Bryer2008671Ash1995233Vryonis1971482-269] Faas 2005, pp. 184–185; Bryer 2008, p. 671; Ash 1995, p. 233; Vryonis 1971, p. 482.

[FOOTNOTEDavidson2014123-270] Davidson 2014, p. 123.

[FOOTNOTEఆష్1995244డేవిడ్సన్2014123బ్రైయర్2008671సాలమన్1986184-271] ఆష్ 1995, p. 244; డేవిడ్సన్ 2014, p. 123; బ్రైయర్ 2008, p. 671; సాలమన్ 1986, p. 184.

[FOOTNOTEబ్రయర్2008672–673అన్‌విన్2010185-272] బ్రయర్ 2008, pp. 672–673; అన్‌విన్ 2010, p. 185.

[FOOTNOTEహార్న్షాడ్లర్2019-273] హార్న్ & షాడ్లర్ 2019.

[FOOTNOTEజెఫ్రీస్2008a681–682కల్డెల్లిస్202313,_138-274] జెఫ్రీస్ 2008a, pp. 681–682; కల్డెల్లిస్ 2023, p. 13, 138.

[FOOTNOTEజెఫ్రీస్2008a680-275] జెఫ్రీస్ 2008a, p. 680.

[FOOTNOTEజెఫ్రీస్2008a678–683కల్డెల్లిస్2023187,_233-276] జెఫ్రీస్ 2008a, pp. 678–683; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 187, 233.

[FOOTNOTEకజ్డాన్1991a2137,_"ట్జైకానిస్టెరియన్"కజానాకి-లప్పా2002643జెఫ్రీస్2008a683కల్డెల్లిస్2023672,_844-277] కజ్డాన్ 1991a, p. 2137, "ట్జైకానిస్టెరియన్"; కజానాకి-లప్పా 2002, p. 643; జెఫ్రీస్ 2008a, p. 683; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 672, 844.

[FOOTNOTEజెఫ్రీస్2008a683-278] జెఫ్రీస్ 2008a, p. 683.

[FOOTNOTEహోరాక్స్2008778-279] హోరాక్స్ 2008, p. 778.

[FOOTNOTEహోరాక్స్2010208రోచెట్2023282–283-280] హోరాక్స్ 2010, p. 208; రోచెట్ 2023, pp. 282–283.

[FOOTNOTEHorrocks2008778Rochette2023283–284-281] Horrocks 2008, p. 778; Rochette 2023, pp. 283–284.

[FOOTNOTEHorrocks2010208–209-282] Horrocks 2010, pp. 208–209.

[FOOTNOTEహార్రాక్స్2008778–779హార్రాక్స్2010207–210-283] హార్రాక్స్ 2008, pp. 778–779; హార్రాక్స్ 2010, pp. 207–210.

[FOOTNOTEట్రెడ్‌గోల్డ్2002142-284] ట్రెడ్‌గోల్డ్ 2002, p. 142.

[FOOTNOTEబ్రౌనింగ్198251-285] బ్రౌనింగ్ 1982, p. 51.

[FOOTNOTEబ్రౌనింగ్198251హార్రాక్స్2008781–782-286] బ్రౌనింగ్ 1982, p. 51; హార్రాక్స్ 2008, pp. 781–782.

[FOOTNOTEHorrocks2008783Horrocks2010216–218JeffreysMango2002298–300-287] Horrocks 2008, p. 783; Horrocks 2010, pp. 216–218; Jeffreys & Mango 2002, pp. 298–300.

[FOOTNOTEBrowning198251–52JeffreysMango2002299-288] Browning 1982, pp. 51–52; Jeffreys & Mango 2002, p. 299.

[FOOTNOTEవిట్టో2009473లైయుమోరిసన్200713-289] విట్టో 2009, p. 473; లైయు & మోరిసన్ 2007, p. 13.

[FOOTNOTEలైయుమోరిసన్200724-290] లైయు & మోరిసన్ 2007, p. 24.

[FOOTNOTEవిట్టో2009467లయోమోరిసన్2007246-291] విట్టో 2009, p. 467; లయో & మోరిసన్ 2007, p. 246.

[FOOTNOTEవిట్టో2009472,_474,_479లయో2002c698లయోమోరిసన్200724-292] విట్టో 2009, pp. 472, 474, 479; లయో 2002c, p. 698; లయో & మోరిసన్ 2007, p. 24.

[FOOTNOTELaiou2002a177LaiouMorrisson200725–26-293] Laiou 2002a, p. 177; Laiou & Morrisson 2007, pp. 25–26.

[FOOTNOTEWhittow2009465,_471LaiouMorrisson200725–26,_232-294] Whittow 2009, p. 465, 471; Laiou & Morrisson 2007, pp. 25–26, 232.

[FOOTNOTELaiouMorrisson200744–46-295] Laiou & Morrisson 2007, pp. 44–46.

[FOOTNOTEవిట్టో2009473–474లయో2002a269–270-296] విట్టో 2009, pp. 473–474; లయో 2002a, pp. 269–270.

[FOOTNOTEలయోమోరిసన్200719–22,_24-297] లయో & మోరిసన్ 2007, pp. 19–22, 24.

[FOOTNOTEవిట్టో2009476లయోమోరిసన్200790–92-298] విట్టో 2009, p. 476; లయో & మోరిసన్ 2007, pp. 90–92.

[FOOTNOTEవిట్టో2009473–476లయో2002a25,_402-299] విట్టో 2009, pp. 473–476; లయో 2002a, pp. 25, 402.

[FOOTNOTEలయో2002a23లయో2002b1164లయోమోరిసన్2007233-300] లయో 2002a, p. 23; లయో 2002b, p. 1164; లయో & మోరిసన్ 2007, p. 233.

[FOOTNOTEమాగ్డలినో2002b535-301] మాగ్డలినో 2002b, p. 535.

[FOOTNOTEKaldellis2023739LaiouMorrisson2007167–168-302] Kaldellis 2023, p. 739; Laiou & Morrisson 2007, pp. 167–168.

[FOOTNOTEMatschke2002805–806-303] Matschke 2002, pp. 805–806.

[FOOTNOTEWhittow2009477Matschke2002771–772LaiouMorrisson2007203-304] Whittow 2009, p. 477; Matschke 2002, pp. 771–772; Laiou & Morrisson 2007, p. 203.

[FOOTNOTEMatschke2002779LaiouMorrisson2007168-305] Matschke 2002, p. 779; Laiou & Morrisson 2007, p. 168.

[FOOTNOTELaiou2002c754-306] Laiou 2002c, p. 754.

[FOOTNOTEWhittow2009471LaiouMorrisson2007232–235-307] Whittow 2009, p. 471; Laiou & Morrisson 2007, pp. 232–235.

[FOOTNOTEకార్మాక్201839-308] కార్మాక్ 2018, p. 39.

[FOOTNOTEజేమ్స్2003§_పారా._3-309] 306.0 ^306.1 ^306.2 జేమ్స్ 2003, § పారా. 3.

[FOOTNOTEజేమ్స్2003§_పేరాలు._2_మరియు_13-310] జేమ్స్ 2003, § పేరాలు. 2 మరియు 13.

[FOOTNOTEరాడ్లీ19942కార్మాక్201811–12-311] రాడ్లీ 1994, p. 2; కార్మాక్ 2018, pp. 11–12.

[FOOTNOTEరాడ్లీ199412–14-312] రాడ్లీ 1994, pp. 12–14.

[FOOTNOTEరాడ్లీ199434జేమ్స్2003§_పారాస్._3–4-313] రాడ్లీ 1994, p. 34; జేమ్స్ 2003, § పారాస్. 3–4.

[FOOTNOTEరాడ్లీ199432–33,_56–57కార్మాక్201814-314] రాడ్లీ 1994, pp. 32–33, 56–57; కార్మాక్ 2018, p. 14.

[FOOTNOTEజేమ్స్2003§_పారా._10కార్మాక్201833–40కర్ల్విల్సన్2021§_పారా._3_మరియు_5-315] జేమ్స్ 2003, § పారా. 10; కార్మాక్ 2018, pp. 33–40; కర్ల్ & విల్సన్ 2021, § పారా. 3 మరియు 5.

[FOOTNOTEరాడ్లీ199467-316] రాడ్లీ 1994, p. 67.

[FOOTNOTEజేమ్స్2003§_పారా._7-317] జేమ్స్ 2003, § పారా. 7.

[FOOTNOTEజేమ్స్2003§_పారా._4కార్మాక్201839-318] జేమ్స్ 2003, § పారా. 4; కార్మాక్ 2018, p. 39.

[FOOTNOTEజేమ్స్2003§_పారాస్._4–5-319] జేమ్స్ 2003, § పారాస్. 4–5.

[FOOTNOTERodley1994101–102Cormack20182-320] Rodley 1994, pp. 101–102; Cormack 2018, p. 2.

[FOOTNOTELowden1997147–148-321] Lowden 1997, pp. 147–148.

[FOOTNOTEమాథ్యూస్ప్లాట్1997185-322] మాథ్యూస్ & ప్లాట్ 1997, p. 185.

[FOOTNOTERodley1994115–116Lowden1997147–151-323] Rodley 1994, pp. 115–116; Lowden 1997, pp. 147–151.

[FOOTNOTERodley1994132Lowden1997187–188-324] Rodley 1994, p. 132; Lowden 1997, pp. 187–188.

[FOOTNOTEజేమ్స్2003§_పారా._3కార్మాక్2018146–147-325] జేమ్స్ 2003, § పారా. 3; కార్మాక్ 2018, pp. 146–147.

[FOOTNOTEకర్ల్విల్సన్2021§_పారా._7-326] కర్ల్ & విల్సన్ 2021, § పారా. 7.

[FOOTNOTEరోడ్లీ1994166కార్మాక్2018159,_186ఆండ్రోనికౌ20222–4-327] రోడ్లీ 1994, p. 166; కార్మాక్ 2018, pp. 159, 186; ఆండ్రోనికౌ 2022, pp. 2–4.

[FOOTNOTEబ్రౌనింగ్2022§_పారా._1-328] 325.0 ^325.1 బ్రౌనింగ్ 2022, § పారా. 1.

[FOOTNOTEపాపాయోన్నౌ2021a1–2,_5–7-329] పాపాయోన్నౌ 2021a, pp. 1–2, 5–7.

[FOOTNOTEబ్రౌనింగ్1991a-330] బ్రౌనింగ్ 1991a.

[FOOTNOTEపాపాయోన్నౌ2021a10-331] పాపాయోన్నౌ 2021a, p. 10.

[FOOTNOTEకజ్దాన్19991వాన్_డైటెన్1980101–105-332] కజ్దాన్ 1999, p. 1; వాన్ డైటెన్ 1980, pp. 101–105.

[FOOTNOTEబ్రౌనింగ్2022§_paras._1–2కల్డెల్లిస్2021162–163-333] బ్రౌనింగ్ 2022, § paras. 1–2; కల్డెల్లిస్ 2021, pp. 162–163.

[FOOTNOTEబ్రౌనింగ్2022§_para._1-334] బ్రౌనింగ్ 2022, § para. 1.

[FOOTNOTEకాజ్డాన్1991b1236-335] 332.0 ^332.1 ^332.2 ^332.3 ^332.4 కాజ్డాన్ 1991b, p. 1236.

[FOOTNOTEమార్టిన్2021685-336] మార్టిన్ 2021, p. 685.

[FOOTNOTEKazhdan1991b1236–1237-337] Kazhdan 1991b, pp. 1236–1237.

[FOOTNOTEKazhdan1991b1236-338] Kazhdan 1991b, p. 1236.

[FOOTNOTEKazhdan1991b1237-339] 336.0 ^336.1 Kazhdan 1991b, p. 1237.

[FOOTNOTEరింగ్1994318-340] రింగ్ 1994, p. 318.

[FOOTNOTEVelimirović199028–29Conomos19911426-341] Velimirović 1990, pp. 28–29; Conomos 1991, p. 1426.

[FOOTNOTEConomos19911424–1426LevyTroelsgård2016§_పరిచయం-342] Conomos 1991, pp. 1424–1426; Levy & Troelsgård 2016, § పరిచయం.

[FOOTNOTEవెలిమిరోవిక్199026–27,_29-343] వెలిమిరోవిక్ 1990, pp. 26–27, 29.

[FOOTNOTEవెలిమిరోవిక్199045–46కోనోమోస్19911425లెవీట్రోయెల్స్‌గార్డ్2016§5_"ఎనిమిది_మోడ్‌ల_వ్యవస్థ_('ఓక్టోచోసు')",_§7_"ఫార్ములాకు_శ్లోకాలు"-344] వెలిమిరోవిక్ 1990, pp. 45–46; కోనోమోస్ 1991, p. 1425; లెవీ & ట్రోయెల్స్‌గార్డ్ 2016, §5 "ఎనిమిది మోడ్‌ల వ్యవస్థ ('ఓక్టోచోసు')", §7 "ఫార్ములాకు శ్లోకాలు".

[FOOTNOTEవెలిమిరోవిక్199029లెవీట్రోయెల్స్‌గార్డ్2016§7_"ఫార్ములాక్_శ్లోకాలు"-345] వెలిమిరోవిక్ 1990, p. 29; లెవీ & ట్రోయెల్స్‌గార్డ్ 2016, §7 "ఫార్ములాక్ శ్లోకాలు".

[FOOTNOTEవెలిమిరోవిక్199026–27-346] వెలిమిరోవిక్ 1990, pp. 26–27.

[FOOTNOTEలెవీట్రోయెల్స్‌గార్డ్2016§10_"సిలబికు_శ్లోక_సెట్టింగు‌లు"-347] లెవీ & ట్రోయెల్స్‌గార్డ్ 2016, §10 "సిలబికు శ్లోక సెట్టింగు‌లు".

[FOOTNOTEVelimirović199048–51LevyTroelsgård2016§3_"మెలోడిక్_సంజ్ఞామానం"-348] Velimirović 1990, pp. 48–51; Levy & Troelsgård 2016, §3 "మెలోడిక్ సంజ్ఞామానం".

[FOOTNOTEకోనోమోస్19911425లెవీట్రోల్స్‌గార్డ్2016§3_"మెలోడిక్_సంజ్ఞామానం"మెల్లాస్20202-349] కోనోమోస్ 1991, p. 1425; లెవీ & ట్రోల్స్‌గార్డ్ 2016, §3 "మెలోడిక్ సంజ్ఞామానం"; మెల్లాస్ 2020, p. 2.

[FOOTNOTEకోనోమోస్19911425–1426-350] కోనోమోస్ 1991, pp. 1425–1426.

[FOOTNOTEటౌలియాటోస్2001§_పరిచయం-351] టౌలియాటోస్ 2001, § పరిచయం.

[FOOTNOTEటౌలియాటోస్2001§_"మూలాలు"-352] టౌలియాటోస్ 2001, § "మూలాలు".

[FOOTNOTEకోనోమోస్కజ్డాన్19911426-353] కోనోమోస్ & కజ్డాన్ 1991, p. 1426.

[FOOTNOTEకోనోమోస్కాజ్‌డాన్19911426టౌలియాటోస్2001§2_"వాయిద్యాలు,_ప్రదర్శన_సాధన"-354] కోనోమోస్ & కాజ్‌డాన్ 1991, p. 1426; టౌలియాటోస్ 2001, §2 "వాయిద్యాలు, ప్రదర్శన సాధన".

[FOOTNOTEConomosKazhdan19911426Touliatos2001§2_"వాయిద్యాలు_మరియు_ప్రదర్శన_సాధన"-355] Conomos & Kazhdan 1991, p. 1426; Touliatos 2001, §2 "వాయిద్యాలు మరియు ప్రదర్శన సాధన".

[FOOTNOTETouliatos2001§3_"శైలులు_మరియు_స్వరకర్తలు"-356] Touliatos 2001, §3 "శైలులు మరియు స్వరకర్తలు".

[FOOTNOTEరాబిన్స్19938–9లాజారిస్2020a17టెలిలిస్2020186-357] రాబిన్స్ 1993, pp. 8–9; లాజారిస్ 2020a, p. 17; టెలిలిస్ 2020, p. 186.

[FOOTNOTEలాజారిస్2020a3,_11ఇంగ్లెబర్ట్202027టాటేక్స్మౌటాఫాకిస్2003180-358] లాజారిస్ 2020a, pp. 3, 11; ఇంగ్లెబర్ట్ 2020, p. 27; టాటేక్స్ & మౌటాఫాకిస్ 2003, p. 180.

[FOOTNOTEమామిడి2008958నికోలైడిస్_మరియు_ఇతరులు2016544–545-359] మామిడి 2008, p. 958; నికోలైడిస్ మరియు ఇతరులు 2016, pp. 544–545.

[FOOTNOTEటిహాన్2013206-360] 357.0 ^357.1 టిహాన్ 2013, p. 206.

[FOOTNOTEలాజారిస్2020a1–5-361] లాజారిస్ 2020a, pp. 1–5.

[FOOTNOTEమనోలోవా202066-362] మనోలోవా 2020, p. 66.

[FOOTNOTEమనోలోవా202066జోన్స్2005520-521-363] మనోలోవా 2020, p. 66; జోన్స్ 2005, p. 520-521.

[FOOTNOTEవైల్డ్‌బర్గ్2018లిండ్‌బర్గ్1992162-364] వైల్డ్‌బర్గ్ 2018; లిండ్‌బర్గ్ 1992, p. 162.

[FOOTNOTEలాజారిస్2020a16సాల్మన్2020445–446పార్టింగ్టన్199913-365] లాజారిస్ 2020a, p. 16; సాల్మన్ 2020, pp. 445–446; పార్టింగ్టన్ 1999, p. 13.

[FOOTNOTEలిండ్‌బర్గ్1992349నట్టన్19849మిల్లర్1997ix,_3–4బెన్నెట్20167–14-366] లిండ్‌బర్గ్ 1992, p. 349; నట్టన్ 1984, p. 9; మిల్లర్ 1997, pp. ix, 3–4; బెన్నెట్ 2016, pp. 7–14.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023914నికోల్1993407–408బ్రయర్2009856-367] కల్డెల్లిస్ 2023, p. 914; నికోల్ 1993, pp. 407–408; బ్రయర్ 2009, p. 856.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023914–915బ్రయర్2009869పాపడెమెట్రియో201552-368] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 914–915; బ్రయర్ 2009, p. 869; పాపడెమెట్రియో 2015, p. 52.

[FOOTNOTEసెటన్-వాట్సన్196731కల్డెల్లిస్2023901మామిడి2008960–961-369] సెటన్-వాట్సన్ 1967, p. 31; కల్డెల్లిస్ 2023, p. 901; మామిడి 2008, pp. 960–961.

[FOOTNOTEక్లార్క్2000215-370] క్లార్క్ 2000, p. 215.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్2023915ట్రెడ్‌గోల్డ్1997b1125-371] కల్డెల్లిస్ 2023, p. 915; ట్రెడ్‌గోల్డ్ 1997b, p. 1125.

[FOOTNOTEఇవనోవాఆండర్సన్20241240కల్డెల్లిస్2022b360-372] ఇవనోవా & ఆండర్సన్ 2024, p. 1240; కల్డెల్లిస్ 2022b, p. 360.

[FOOTNOTEఇవనోవాఆండర్సన్20241233,_1235,_1248అస్చెన్‌బ్రెన్నర్రాన్సోహాఫ్2022b372కల్డెల్లిస్2022b352-373] ఇవనోవా & ఆండర్సన్ 2024, pp. 1233, 1235, 1248; అస్చెన్‌బ్రెన్నర్ & రాన్సోహాఫ్ 2022b, p. 372; కల్డెల్లిస్ 2022b, p. 352.

[FOOTNOTEIvanovaAnderson20241229–41,_1234,_1238Haarer201018–19-374] Ivanova & Anderson 2024, pp. 1229–41, 1234, 1238; Haarer 2010, pp. 18–19.

[FOOTNOTEIvanovaAnderson20241248Haarer201010–12Goldwyn2022325-375] Ivanova & Anderson 2024, p. 1248; Haarer 2010, pp. 10–12; Goldwyn 2022, p. 325.

[FOOTNOTEఇవనోవాఆండర్సన్20241248హారర్201018-19స్టీవర్ట్20223కల్డెల్లిస్20232–3కామెరాన్2010177–178-376] ఇవనోవా & ఆండర్సన్ 2024, p. 1248; హారర్ 2010, p. 18-19; స్టీవర్ట్ 2022, p. 3; కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 2–3; కామెరాన్ 2010, pp. 177–178.

[FOOTNOTEకల్డెల్లిస్20233–4కామెరాన్2010175-377] కల్డెల్లిస్ 2023, pp. 3–4; కామెరాన్ 2010, p. 175.

[FOOTNOTEమామిడి2008958–959ఒబోలెన్స్కీ19943-378] మామిడి 2008, pp. 958–959; ఒబోలెన్స్కీ 1994, p. 3.

[FOOTNOTEStolte201510–11MerrymanPérez-Perdomo2007367–368Stein199936-379] Stolte 2015, pp. 10–11; Merryman & Pérez-Perdomo 2007, pp. 367–368; Stein 1999, p. 36.

[FOOTNOTESalogubovaZenkov2018-380] Salogubova & Zenkov 2018.

[FOOTNOTECameron2010165Mango2008960-381] Cameron 2010, p. 165; Mango 2008, p. 960.

[FOOTNOTEPoppe199125Cameron2010261Mango2008358-382] Poppe 1991, p. 25; Cameron 2010, p. 261; Mango 2008, p. 358.

[FOOTNOTEPoppe199125Ivanič2016127Mango2008959,_961-383] Poppe 1991, p. 25; Ivanič 2016, p. 127; Mango 2008, pp. 959, 961.

[FOOTNOTEPoppe199125Ivanič2016127Cameron2010165Shepard20067–8-384] Poppe 1991, p. 25; Ivanič 2016, p. 127; Cameron 2010, p. 165; Shepard 2006, pp. 7–8.

[1]

[2]

[3]

[4]

[a]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[82]

[83]

[84]

[85]

[86]

[87]

[88]

[89]

[90]

[91]

[92]

[93]

[94]

[95]

[96]

[97]

[98]

[99]

[100]