మొరేనా జిల్లా
మొరేనా జిల్లా MOrena जिला | |
|---|---|
 మధ్య ప్రదేశ్ పటంలో మొరేనా జిల్లా స్థానం | |
| దేశం | భారతదేశం |
| రాష్ట్రం | మధ్య ప్రదేశ్ |
| డివిజను | Chambal |
| ముఖ్య పట్టణం | Morena |
| మండలాలు | 1. Morena, 2. Ambah, 3. Porsa, 4. Joura, 5. Sabalgarh and 6. Kailaras |
| ప్రభుత్వం | |
| • లోకసభ నియోజకవర్గాలు | మోరెనా (shared with Sheopur district) |
| • శాసనసభ నియోజకవర్గాలు | 1. సబల్‌ఘర్, 2. జౌరా, 3. సుమావలి, 4. మోరెనా, 5. దిమాని and 6. అంబా |
| విస్తీర్ణం | |
| • మొత్తం | 4,998 km2 (1,930 sq mi) |
| జనాభా వివరాలు (2011) | |
| • మొత్తం | 19,65,137 |
| • సాంద్రత | 390/km2 (1,000/sq mi) |
| • విస్తీర్ణం | 22.56 |
| జనాభా వివరాలు | |
| • అక్షరాస్యత | 72.1 |
| • లింగ నిష్పత్తి | 839 |
| ప్రధాన రహదార్లు | NH3 |
| జాలస్థలి | అధికారిక జాలస్థలి |
 | ఈ వ్యాసాన్ని పూర్తిగా అనువదించి, తరువాత ఈ మూసను తీసివేయండి. అనువాదం చేయాల్సిన వ్యాస భాగం ఒకవేళ ప్రధాన పేరుబరిలో వున్నట్లయితే పాఠ్యం సవరించు నొక్కినప్పుడు కనబడవచ్చు. అనువాదం పూర్తయినంతవరకు ఎర్రలింకులు లేకుండా చూడాలంటే ప్రస్తుత ఆంగ్ల కూర్పుని, భాషల లింకుల ద్వారా చూడండి(అనువాదకులకు వనరులు) |
మొరేనా జిల్లా (హిందీ: मुरैना जिला) మధ్యప్రదేశ్ రాష్ట్ర జిల్లాలలో ఒకటి.మొరేనా జిల్లా చంబల్ డివిజన్‌లో భాగం.జిల్లాకేంద్రంగా మొరేనా పట్టణం ఉంది. 2011 గణాంకాల ఆధారంగా జిల్లా జనసంఖ్య 1,965,137. జనసాంధ్రతాపరంగా మొరేనా జిల్లా రాహ్ట్రంలో 5వ స్థానంలో ఉంది. మొదటి స్థానాలలో భోపాల్, ఇండోర్,జబల్‌పూర్, గ్వాలియర్ జిల్లాలు ఉన్నాయి. జిల్లాలో వ్యవసాయ భూములు అధికంగా ఉన్నాయి. రవాణా కొరకు అధికంగా రైలుమార్గం మీద ఆధారపడుతుంటారు. మొరేనా జిల్లాలో 15% గ్రామాలు మాత్రమే రైలుమార్గంతో అనుసంధానితమై ఉన్నాయి. మొరేనా జిల్లా ఆవాలపంటకు ప్రసిద్ధం. జిల్లాలో ప్రఖ్యాత కె.ఎస్. ఆయిల్ సంస్థ ఉంది. జిల్లాలో యాదవులు, రాజపుత్రులు అధికసంఖ్యలో ఉన్నారు.[1] జిల్లాలో ప్రబల బందిపోటు దొంగ " పాన్ సింగ్ తోమర్ " ఉండేవాడు.
పేరు వెనుక చరిత్ర[మార్చు]
మొరేనా అనే పేరుకు మొర్ + రైనా (అంటే నెమలి) అని అర్ధం. ఈప్రాంతంలో నెమళ్ళు అధికంగా ఉండడమే అందుకు కారణం. భారతదేశంలో అత్యధికసంఖ్యలో నెమళ్ళు నివసిస్తున్న ఏకైక జిల్లాగా మొరేనా ఉండవచ్చని భావించబడుతుంది.మొరేనా పట్టణం జిల్లాకు కేంద్రంగా ఉంది కనుక జిల్లాకు మొరేనా అనేపేరు నిర్ణయించబడింది.
చరిత్ర[మార్చు]
మునుపటి గ్వాలియర్ రాజ్యంలోని తంవార్గర్ జిల్లా నుండి కొంత భూభాగం విడతీసి ప్రస్తుత మొరన జిల్లాలో చేర్చబడింది.1947లో స్వత్రంత్రం వచ్చిన తరువాత గ్వాలియర్ రాజాస్థానం ప్రభుత్వంలో చేర్చబడింది. అలాగే మొరేనా జిల్లా దక్షిణ సరిహద్దులో పహర్గర్ రాజాస్థానం ఉండేది. స్వతంత్రం వచ్చిన తరువాత మొరేనా జిల్లా " మధ్య భారత్‌లో చేర్చబడింది. 1956 నవంబర్ 1న మొరేనా జిల్లా మధ్య ప్రదేశ్ రాష్ట్రంలో చేర్చబడింది.
భౌగోళికం[మార్చు]
మొరేనాా 26-30 డిగ్రీల ఉత్తర అక్షాంశం , 78-00 డిగ్రీల తూర్పు రేఖాంశంలో ఉంది. భౌగోళికంగా మొరేనా జిల్లా మధ్యప్రదేశ్ రాష్ట్రంలో రెండు రాష్ట్రాల సరిహద్దులను కలిగి ఉన్న జిల్లాగా ప్రత్యేకత కలిగి ఉంది. జిల్లా సరిహద్దులో రాజస్తాన్ , ఉత్తర ప్రదేశ్ సరిహద్దులు ఉన్నాయి. జిల్లా వాయవ్య సరిహద్దులో ధౌల్‌పూర్ జిల్లా (రాజస్తాన్) , ఈశాన్య సరిహద్దులో పినాహత్ (ఆగ్రా ఉత్తరప్రదేశ్) ఉన్నాయి.జిల్లా పొరుగునా [[[భిండ్ జిల్లా]], గ్వాలియర్ జిల్లా, షివ్‌పురి జిల్లా, షియోపూర్ జిల్లా ఉన్నాయి.
విభాగాలు[మార్చు]
మొరేనా జిల్లాలో 4 ఉపవిభాగాలు ఉన్నాయి: మొరేనా, అంబాహ్, జౌరా , సబల్గర్. మొరేనా ఉపవిభాగంలో లోనె తాలూకా ఉంది. అంబాహ్ ఉపవిభాగంలో అంబాహ్ , పొర్సా అనే రెండు తాలూకాలు , మండలాలు ఉన్నాయి. జౌరా ఉపవిభాగంలో జౌరా తాలూకా , రెండు మండలాలు ఉన్నాయి: జౌరా , పహర్గర్. సబల్గర్ ఉపవిభాగంలో రెండు తాలూకాలు ఉన్నాయి: సబల్గర్ , కైలరాస్. జిల్లాలో మొరేనా, బామర్, అంబాహ్, పొర్సా, జౌరా, సదల్గర్, కైలారస్ , ఝుండ్పురా మొదలైన ప్రధాన పట్టణాలు ఉన్నాయి.
జిల్లాలో 6 అసెంబ్లీ నియోజకవర్గాలు ఉన్నాయి: సబల్గర్ అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం, జౌరా అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం, సుమావలి అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం, మొరేనా అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం, దిమని అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం , అంబాహ్ అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం.ఈ 6 నియోజక వర్గాలు మొరేనా పార్లమెంటు నియోజక వర్గంలో భాగంగా ఉన్నాయి.[2]
2001 లో గణాంకాలు[మార్చు]
| విషయాలు | వివరణలు |
|---|---|
| జిల్లా జనసంఖ్య . | 1,965,137,[3] |
| ఇది దాదాపు. | లెసొథొ దేశ జనసంఖ్యకు సమానం.[4] |
| అమెరికాలోని. | న్యూమెక్సికో నగర జనసంఖ్యకు సమం..[5] |
| 640 భారతదేశ జిల్లాలలో. | 236 వ స్థానంలో ఉంది.[3] |
| 1చ.కి.మీ జనసాంద్రత. | 394 [3] |
| 2001-11 కుటుంబనియంత్రణ శాతం. | 23.38%.[3] |
| స్త్రీ పురుష నిష్పత్తి. | 839:1000 [3] |
| జాతియ సరాసరి (928) కంటే. | |
| అక్షరాస్యత శాతం. | 72.07%.[3] |
| జాతియ సరాసరి (72%) కంటే. |
ప్రముఖ వ్యక్తుల[మార్చు]
- సేథ్ గిర్వర్ లాల్ ప్యారే లాల్; ప్రముఖ వ్యాపార వేత్త, సేథ్ గిర్వర్ లాల్ ప్యారే లాల్ శిక్షా ట్రస్ట్ వ్యవస్థాపకుడు.
- రామ్ ప్రసాద్ బిస్మిల్; భారతీయ విప్లవకారుడు విల్లగె- (బర్బై) మొరేనా
- పాన్ సింగ్ తోమర్; ప్రముఖ అథ్లెట్ భిదొస (మొరేనా)
- రమేష్ గార్గ్ చైర్మన్ కే.యస్ నూనెలు
- అటల్ బిహారీ వాజ్పాయ్ మాజీ ప్మ్ (బతెస్వర్)
- అశోక్ చవిరం అర్గల్; (సభ్యుడు పార్లమెంట్ 4 సార్లు ంఒరెన & 1 సమయం బింద్)
ఆహార సంస్కృతి[మార్చు]
మొరేనాా జిల్లాలో ప్రారంభించబడిన " గజక్ " అనే స్వీట్ చాలాప్రాబల్యత సంతరించుకుంది. ఇది అధికంగా శీతాకలంలో తయారుచేయబడుతుంది. దీనిని నువ్వులు, బెల్లంతో తయారు చేస్తారు. మొరేనాా బేడై కూడా ప్రాబల్యత కలిగి ఉంది. అలాగే గుజియా, పేడే కూడా ప్రాబల్యత కలిగి ఉన్నాయి.
Places of interest[మార్చు]
Kakan Math Temple : Sas-Bahu Abhilekh reflects that Suhoniya known as Sihoniya today was the capital of Kushwahas. The Kachwaha kingdom was established in the 11th century between 1015 to 1035 A.D. The Kachwaha king Kirtiraj got a "Shiv Temple erected at Sihoniya. This temple is known as the "Kakan Math". This temple was built without using any adhesive materials. It stand on a spot two miles away from Sihoniya in the north west of Distt. Morena. It is said that Kakanmath was built by king KirtiRaj to fulfill the will of Queen Kakanwati. It is 115 ft. high and is built in the Kajurho style.
Jain Temples : Sihoniya is a holy place of the Jains. In the east of the village, there are the ruins of the Jain temples of the 11th century A.D. In these temples there are statues of the Tirthankars such as Shantinath, Kunthnath, Arahanath, Adinath, Parshvnath and others. The main temple has three statues : Shantinath, Kunthnath and Arhanath of 10 to 15 ft. in height. They are of the 11th century A.D.
Kutwar : Kuntalpur known as Kutwar is the biggest ancient village of the Chambal valley. It is just like Hastinapur, Rajgraha and Chadi of the Mahabharat period. The ancient Amba or Harrisiddhi Devi temple and a crescent shaped Dam erected on the river Asan are the beautiful visiting spots of Kutwar.
Padawali (Gupta Period):After Naga period, the Gupta empire was established in this area. The 'Gotra' of the emperors of the Gupta dynasty was 'Charan'. 'Gharon' village was inhabited near modern Padawali. Around Gharon there are the ruins of several temples, houses and colonies. This new area of population is known as Padawali because it is surrounded by several hills. Here was a magnificent ancient Vishnu Temple which was later converted into a big 'Garhi'. The terrace, the courtyard and the assembly hall of this temple are the 'epitome' of ancient culture. The standing statue of a Lion on the ruined gate seems to say that there was a time when he used to watch the temple with his companion at its gate. More than fifty monuments of different kinds can be seen at Padawali up to the valley of Bhuteshwar.
Mitawali :In the north of Naresar, there is a sixty four Yogini temple situated on the hundred feet high mountain. It is a wonderful circular construction of 170 feet radius on the style of Delhi's parliament house. Attached to circular verandah there are sixty four rooms and a big courtyard in the temple. In the centre of the temple there is the circular temple of Lord Shiva and Lord Anuranjan.
Sabalgarh Fort : Amongst the monuments of the medieval age the fort of Sabalgarh is worth visiting. The beautiful ‘Bandh’ built behind the fort in the Scindia period has made the whole scene most fascinating. The foundation of Sabalgarh was laid by a ‘Gujar’ named Sabla in the past. Construction of the fort on a somewhat high cliff was made by Gopal Singh, the Raja of Karoli. Sikandar Lodhi sent a big army to hold control over this strongly built fort. The Marathas in their campaign of northern India again won it and gave it back to the king of Karoli. But in the year 1795 A.D. it was again snatched away from him by Khande Rao whose big house still stands there. During the regime of Lord Vallejali Daulat Rao Scindia (1764-1837) lived in this fort of Gwalior. It was seized by the English in the year 1804-5. In 1809 the area around this fort was added in the kingdom of Scindia. sersaini Fort: 35 km in west from distt HQ of Morena.Near Bank of Chambal River, Here well established Sati Mata Mandir of Sikarwarsurya Vansi clan. Rao Dalkoo Sikarwar ruled over the Sersaini state in 1494 sambad and declare king of sersaini state in 1494 vikram sambad.He defeated to Meena-Rawat king in battle of sersaini on holi parwa day in 1494 Vikram sambad.
Gallery[మార్చు]
- Chausath Yogini Temple, Morena
Chausath Yogini Temple, on a hill
Chausath Yogini Temple, circular in plan like other Yogini temples
Outer facade has recesses and projections with small rathas and deities carved into them
Door jamb
Inner corridor with subsidiary shrines of Shiva Lingams
Sanctorum with the Yogini Idol inside
మూలాలు[మార్చు]
- ↑ "ఆర్కైవ్ నకలు" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2016-03-04. Retrieved 2014-11-23.
- ↑ "Delimitation of Parliamentary and Assembly Constituencies Order, 2008" (PDF). The Election Commission of India. pp. 226, 250. Archived from the original (PDF) on 2010-10-05. Retrieved 2014-11-23.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 "District Census 2011". Census2011.co.in. 2011. Retrieved 2011-09-30.
- ↑ US Directorate of Intelligence. "Country Comparison:Population". Archived from the original on 2011-09-27. Retrieved 2011-10-01.
Lesotho 1,924,886
- ↑ "2010 Resident Population Data". U. S. Census Bureau. Archived from the original on 2011-08-23. Retrieved 2011-09-30.
New Mexico - 2,059,179
వెలుపలి లింకులు[మార్చు]
 |
కరౌలి జిల్లా; రాజస్థాన్ | ధౌల్‌పూర్ జిల్లా; రాజస్థాన్ | ఆగ్రా జిల్లా; రాజస్థాన్ |
|
|
[[[భిండ్ జిల్లా]] | |||
| ||||
| ||||
| షియోపూర్ జిల్లా. | గ్వాలియర్ జిల్లా. |
వెలుపలి లింకులు[మార్చు]
