రష్యన్ సామ్రాజ్యం

Russian Empire

Российская Империя (Russian)
*Rossíyskaya Impériya*
Russian Empire; Российская Империя (Russian); Rossíyskaya Impériya
1721–1917
	Top:; Civil ensign (1696–1917);; State flag (1896–1917); Bottom:; State flag (1858–1896) Greater Coat of Arms;
	నినాదం: Съ Нами Богъ!; ('God is with us!')
	గీతం: «Боже, Царя храни!»; ("God Save the Tsar!"; 1833–1917)మూస:Parabr
	మూస:Parabr Russia in 1914 Lost in 1856–1914; Spheres of influence Protectorates; మూస:Parabr
రాజధాని	Saint Petersburg; (1721–1728; 1730–1917); Moscow ; (1728–1730)
అతిపెద్ద నగరం	Saint Petersburg
అధికార భాషలు	Russian
Recognized languages	Polish, German (in Baltic provinces), Finnish, Swedish
మతం (1897)	88.2% Christianity 71.3% Eastern Orthodox (official); 9.2% Catholic; 7.7% Other Christian; ; ; 7.1% Islam; 4.2% Judaism; 0.3% Buddhism; 0.2% Others;
పిలుచువిధం	Russian
ప్రభుత్వం	Unitary absolute monarchy; (1721–1906); Unitary parliamentary semi-constitutional monarchy; (1906–1917); Russian provisional government (1917)
Emperor
• 1721–1725 (first)	Peter I
• 1894–1917 (last); (de facto)	Nicholas II
• 1917 (last); (de jure)	Grand Duke Michael
Chancellor/Prime Minister
• 1810–1812 (first)	Nikolai Rumyantsev
• 1917 (last)	Alexander Kerensky
శాసనవ్యవస్థ	Governing Senate
• ఎగువ సభ	State Council; (1810–1917)
• దిగువ సభ	State Duma; (1905–1917)
చరిత్ర
• Treaty of Nystad	10 September 1721
• Proclaimed	2 November 1721
• Table of Ranks	4 February 1722
• Decembrist revolt	26 December 1825
• Emancipation reform	3 March 1861
• Sale of Alaska	18 October 1867
• 1905 Revolution	Jan 1905 – Jul 1907
• October Manifesto	30 October 1905
• Constitution adopted	6 May 1906
• February Revolution	8–16 March 1917
• Proclamation of the Republic	14 September 1917
విస్తీర్ణం
1895	22,800,000 కి.మీ2 (8,800,000 చ. మై.)
జనాభా
• 1897	125,640,021
• 1910	161,000,000
ద్రవ్యం	Russian ruble
Preceded by	Succeeded by
	Tsardom of; Russia
Russian Republic

రష్యన్ సామ్రాజ్యం^[d] అనేది 1721 నవంబరులో స్థాపించబడినప్పటి నుండి 1917 సెప్టెంబరులో రష్యను రిపబ్లిక్కు ప్రకటించబడే వరకు ఉత్తర యురేషియాలో ఎక్కువ భాగాన్ని విస్తరించిన సామ్రాజ్యం. 19వ శతాబ్దం చివరిలో దాని ఉచ్ఛస్థితిలో ఇది దాదాపు 22,800,000 కి.మీ² (8,800,000 చ. మై.), ప్రపంచ భూభాగంలో దాదాపు ఆరవ వంతు, బ్రిటిష్ సామ్రాజ్యం, మంగోల్ సామ్రాజ్యం సామ్రాజ్యాల తర్వాత మూడవ అతిపెద్ద సామ్రాజ్యంగా నిలిచింది. ఇది 1799, 1867 మధ్య అలస్కాలో వలసరాజ్యం స్థాపించింది. అది నిర్వహించిన ఏకైక సామ్రాజ్యంలో 1897 జనాభా లెక్కల ప్రకారం, 125.6 మిలియన్ల జనాభాను ఉన్నట్లు గుర్తించారు. వీరిలో గణనీయమైన జాతి, భాషా, మత, సామాజిక, ఆర్థిక వైవిధ్యం ఉంది.

10వ శతాబ్దం నుండి 17వ శతాబ్దాల వరకు, రష్యన్లు బోయర్లు అని పిలువబడే ఒక గొప్ప తరగతిచే పాలించబడ్డారు. వారి పైన జార్ ఒక సంపూర్ణ చక్రవర్తిగా ఉన్నారు. రష్యను సామ్రాజ్యానికి పునాదిని 3వ ఇవాను (పాలన 1462-1505) వేశారు. ఆయన తన రాజ్యాన్ని బాగా విస్తరించాడు, కేంద్రీకృత రష్యను జాతీయ రాజ్యాన్ని స్థాపించి టాటర్ల నుండి స్వాతంత్ర్యం పొందాడు. ఆయన మనవడు 4చ ఇవాను (పాలన 1533-1584), 1547లో రష్యా అంతటా జార్‌గా పట్టాభిషేకం చేయబడిన మొదటి రష్యను చక్రవర్తి అయ్యాడు. 1550- 1700 మధ్య రష్యను రాజ్యం సంవత్సరానికి సగటున 35,000 కి.మీ² (14,000 చ. మై.) పెరిగింది. 1వ పీటరు జార్ రాజ్యాన్ని ఒక సామ్రాజ్యంగా మార్చి అనేక యుద్ధాలు చేశాడు. అవి విస్తారమైన రాజ్యాన్ని ప్రధాన యూరోపియను శక్తిగా మార్చాయి. ఆయన రష్యను రాజధానిని మాస్కో నుండి సెయింట్ పీటర్స్‌బర్గ్ అనే కొత్త మోడలు నగరానికి మార్చాడు. ఆధునిక, శాస్త్రీయ, హేతువాద, పాశ్చాత్య-ఆధారిత వ్యవస్థను ప్రవేశపెట్టిన సాంస్కృతిక విప్లవానికి నాయకత్వం వహించాడు. కేథరీను ది గ్రేటు (పాలన 1762-1796) పీటరు ఆధునీకరణ విధానాన్ని కొనసాగిస్తూ, విజయం, వలసరాజ్యం, దౌత్యం ద్వారా రష్యను రాజ్యాన్ని మరింత విస్తరించడానికి నాయకత్వం వహించింది. రష్యాకు చెందిన 1వ అలెగ్జాండరు (పాలన 1801-1825) నెపోలియన్ సైనిక ఆశయాలను ఓడించడంలో సహాయపడింది. తదనంతరం పవిత్ర కూటమిను ఏర్పాటు చేసింది. ఇది యూరపు అంతటా లౌకికవాదం, ఉదారవాదం పెరుగుదలను నిరోధించడం లక్ష్యంగా పెట్టుకుంది. రష్యా పశ్చిమ, దక్షిణ, తూర్పు ప్రాంతాలకు మరింత విస్తరించింది. యూరోపియను శక్తిగా తన స్థానాన్ని బలోపేతం చేసుకుంది. రస్సో-టర్కిషు యుద్ధాలలో దాని విజయాలు తరువాత క్రిమియను యుద్ధం (1853–1856)లో ఓటమి ద్వారా సరిదిద్దబడ్డాయి. ఇది సంస్కరణల కాలానికి, మధ్య ఆసియాలో విజయాలుకు దారితీసింది.^[10] 2వ అలెగ్జాండరు (పాలన 1855-1881) అనేక సంస్కరణలు ప్రారంభించాడు. ముఖ్యంగా 1861లో 23 మిలియన్ల మంది సెర్ఫు‌ల విముక్తి.

19వ శతాబ్దం ప్రారంభం నాటికి రష్యను భూభాగం ఉత్తరాన ఆర్కిటిక్ మహాసముద్రం నుండి దక్షిణాన నల్ల సముద్రం వరకు, పశ్చిమాన బాల్టిక్ సముద్రం నుండి తూర్పున అలాస్కా హవాయి, కాలిఫోర్నియా వరకు విస్తరించింది. 19వ శతాబ్దం చివరి నాటికి రష్యా కాకససు‌ను రష్యా ఆక్రమించడం, మధ్య ఆసియాలో ఎక్కువ భాగం, ఈశాన్య ఆసియాలోని కొన్ని ప్రాంతాల మీద తన నియంత్రణను విస్తరించింది. దాని విస్తృతమైన ప్రాదేశిక లాభాలు, గొప్ప శక్తి హోదా ఉన్నప్పటికీ సామ్రాజ్యం 20వ శతాబ్దంలో ప్రమాదకరమైన స్థితిలోకి ప్రవేశించింది. 1891–1892 నాటి రష్యను కరువు లక్షలాది మందిని చంపింది. అది ప్రజల అసంతృప్తికి దారితీసింది. యూరప్లో చివరిగా మిగిలి ఉన్న సంపూర్ణ రాచరికంగా సామ్రాజ్యం వేగవంతమైన రాజకీయ రాడికలైజేషను, కమ్యూనిజం వంటి విప్లవాత్మక ఆలోచనల పెరుగుతున్న ప్రజాదరణను చూసింది.^[11] రష్యను విప్లవం తర్వాత 1905 జార్ 2వ నికోలసు జాతీయ పార్లమెంటు, స్టేటు డూమా ఏర్పాటుకు అధికారం ఇచ్చాడు. అయినప్పటికీ ఆయన ఇప్పటికీ సంపూర్ణ రాజకీయ అధికారాన్ని నిలుపుకున్నాడు.

మొదటి ప్రపంచ యుద్ధంలో రష్యా మిత్రదేశాల వైపు ప్రవేశించినప్పుడు. అది వరుస పరాజయాలను చవిచూసింది. ఇది జనాభాను చక్రవర్తికి వ్యతిరేకంగా మరింతగా ప్రేరేపించింది. 1917లో జనాభాలో సామూహిక అశాంతి, సైన్యంలో తిరుగుబాట్లు ఫిబ్రవరి విప్లవంలో పరాకాష్ఠకు చేరుకున్నాయి. ఇది 2వ నికోలసు పదవీ విరమణకు, రష్యను తాత్కాలిక ప్రభుత్వం ఏర్పాటుకు, మొదటి రష్యను రిపబ్లికు ప్రకటనకు దారితీసింది. రాజకీయ అసమర్థత, విస్తృతంగా ప్రజాదరణ పొందని యుద్ధంలో నిరంతరం పాల్గొనడం, విస్తృతమైన ఆహార కొరత ఫలితంగా జూలైలో ప్రభుత్వానికి వ్యతిరేకంగా సామూహిక ప్రదర్శనలు జరిగాయి.^[12] రష్యను సోషలిస్టు ఫెడరేటివు సోవియటు రిపబ్లికును ప్రకటించిన, వారి బ్రెస్టు-లిటోవ్స్కు ఒప్పందం యుద్ధంలో రష్యా ప్రమేయాన్ని ముగించిన అక్టోబర్ విప్లవంలో గణతంత్రాన్ని పడగొట్టారు. అయినప్పటికీ శ్వేతజాతీయులు అని పిలువబడే వివిధ వర్గాలు వారిని వ్యతిరేకించాయి.^[13]^[14] రష్యను అంతర్యుద్ధంలో విజయం సాధించిన తర్వాత బోల్షెవికు‌లు రష్యను భూభాగంలో ఎక్కువ భాగం సోవియట్ యూనియన్ను స్థాపించారు; మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం ఫలితంగా, జర్మనీ సామ్రాజ్యం, ఆస్ట్రియా-హంగరీ, ఒట్టోమన్ సామ్రాజ్యం లతో పాటు కూలిపోయిన నాలుగు ఖండాంతర యూరోపియను సామ్రాజ్యాలలో రష్యా ఒకటి.^[15]

చరిత్ర

15వ శతాబ్దంలో రష్యాకు చెందిన 3వ ఇవాను ఆధ్వర్యంలో ఏకీకృత రష్యను రాజ్యానికి పునాదులు వేయబడ్డాయి.^[16]^[17] మాస్కో గ్రేటు రష్యా అని పిలువబడే ప్రాంతంలో ఆధిపత్యం చెలాయించింది. 16వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో రష్యను రాజ్యాలు మాస్కోతో ఐక్యమయ్యాయి.^[17]^[18] ముస్కోవైటు పాలకుడి ప్రజలు జాతి పరంగా అత్యధికంగా గ్రేటు రష్యన్లు, మతం పరంగా ఆర్థోడాక్సుగా ఉన్నారు.^[19] 1453లో బైజాంటైన్ సామ్రాజ్యం పతనం తర్వాత మాస్కో ఏకైక స్వతంత్ర ఆర్థోడాక్సు శక్తిగా ఉన్నందున దాని పాలకులు బైజాంటైను సామ్రాజ్య రాజవంశంలో వివాహం చేసుకోవడం ద్వారా, డబులు-హెడ్ ఈగిలును వారి చిహ్నంగా చేసి త్జారు (సీజరు) అనే బిరుదును స్వీకరించడం ద్వారా సామ్రాజ్యంగా మారడానికి ఇప్పటికే సంకేత చర్యలు తీసుకున్నారు.^[19]

16వ శతాబ్దం మధ్యలో 4వ ఇవాను ది టెర్రిబులు పాలనలో ఖానేటు‌లు కజాను, ఆస్ట్రాఖానులతో రష్యాను జయించింది. ఇది దాదాపు ఏక-జాతి రాజ్యం నుండి బహుళ-జాతి సామ్రాజ్యంగా పరివర్తన చెందడానికి నాంది పలికింది.^[20]^[21] ప్రారంభంలో ఈ ప్రాంతం, లాభదాయకమైన ఉన్ని కోసం రష్యన్లు సైబీరియాలోకి విస్తరించడం ప్రారంభించారు.^[20] 17వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో సమస్యల సమయం తరువాత నిరంకుశ రాచరికం, చర్చి, కులీనుల సాంప్రదాయ కూటమి సామాజిక క్రమాన్ని, రష్యను రాజ్యాన్ని కాపాడటానికి ఏకైక ఆధారం అని భావించారు. ఇది రోమనోవు పాలనను చట్టబద్ధం చేసింది. .^[20]

పీటర్ ది గ్రేట్ (1682–1725)

పీటరు ది గ్రేటు సంస్కరణల సమయంలో రష్యను సామ్రాజ్యం పునాదులు వేయబడ్డాయి. ఇది రష్యా రాజకీయ, సామాజిక నిర్మాణాన్ని మార్చివేసింది.^[22] గ్రేటు నార్తర్ను వార్ రష్యాను ప్రపంచ స్థాయిని బలోపేతం చేసింది.^[23]^[24] 1వ పీటరు (పాలన 1682-1725) యూరోపియను రాజ్య వ్యవస్థను రష్యాలోకి ప్రవేశపెట్టింది. రష్యా విస్తారమైన భూములు 14 మిలియన్ల జనాభాను కలిగి ఉండగా ధాన్యం దిగుబడి పశ్చిమ దేశాల కంటే వెనుకబడి ఉంది.^[25] దాదాపు మొత్తం జనాభా వ్యవసాయానికి అంకితం చేయబడింది. కేవలం కొద్ది శాతం ప్రజలు మాత్రమే పట్టణాల్లో నివసిస్తున్నారు. ఖోలోపుల తరగతి బానిసల స్థాయికి దగ్గరగా ఉంది. ఇది 1723 వరకు రష్యాలో ఒక ప్రధాన సంస్థగా కొనసాగింది. పీటరు గృహ ఖోలోపు‌లను గృహ సెర్ఫు‌లుగా మార్చాడు. తద్వారా వాటిని పోలు పన్ను కోసం లెక్కించాడు. 1679లో వ్యవసాయ ఖోలోపు‌లను సెర్ఫు‌లుగా మార్చారు. వారు ఎక్కువగా భూస్వామ్య కోణంలో 19వ శతాబ్దం చివరి వరకు భూమితో ముడిపడి ఉన్నారు.

పీటర్ తొలి సైనిక ప్రయత్నాలు ఒట్టోమన్ సామ్రాజ్యం మీద కేంద్రీకరించబడ్డాయి. ఆ తర్వాత ఆయన దృష్టి ఉత్తరం వైపు మళ్లింది; తెల్ల సముద్రంలోని అర్ఖంగెల్స్కు తప్ప రష్యాకు సురక్షితమైన ఉత్తర ఓడరేవు లేదు. అక్కడ నౌకాశ్రయం సంవత్సరానికి తొమ్మిది నెలలు స్తంభించిపోయింది.వారి నౌకలను బాల్టిక్ సముద్రంలోకి ప్రవేశించడాన్ని స్వీడన్ అడ్డుకుంది. దాని భూభాగం దానిని మూడు వైపులా చుట్టుముట్టింది. "సముద్రానికి కిటికీ" కోసం పీటరు 1699లో సాక్సోనీ ఎలక్టరేటు, పోలిషు-లిథువేనియను కామన్వెల్తు, డెన్మార్కు-నార్వేతో స్వీడిషు సామ్రాజ్యం రహస్య కూటమిని ఏర్పరచుకునేలా చేశాయి; వారు గ్రేటు నార్తర్ను వార్ నిర్వహించారు. ఇది 1721లో అలసిపోయిన స్వీడను రష్యాతో శాంతిని కోరడంతో యుద్ధం ముగిసింది. 2 నవంబర్ [O.S. 22 అక్టోబర్] 1721న నిస్టాడు ఒప్పందం ప్రకటించిన రోజున గవర్నింగు సెనేటు, సైనాడు జార్‌కు పీటరు ది గ్రేటు అనే బిరుదులను ఇచ్చారు.^[26] పీటరు పాట్రియే (పితామహుడు మాతృభూమి),^[e] చక్రవర్తులందరూ రష్యా.^[f]^[27]^[28]1వ పీటరు ఇంపెరేటరు అనే బిరుదును స్వీకరించడాన్ని "సామ్రాజ్య" రష్యా ప్రారంభంగా భావిస్తారు.^[g]^[31]

స్వీడను‌తో యుద్ధం ఫలితంగా పీటరు ఫిన్లాండు గల్ఫుకి దక్షిణం, తూర్పున ఉన్న నాలుగు ప్రావిన్సులను స్వాధీనం చేసుకుని సముద్రానికి ప్రాప్యతను పొందాడు. అక్కడ ఆయన 1703లో నెవా నది మీద రష్యా కొత్త రాజధాని సెయింట్ పీటర్స్‌బర్గ్ను నిర్మించాడు. ఇది చాలా కాలంగా రష్యా సాంస్కృతిక కేంద్రంగా ఉన్న మాస్కో స్థానంలో ఉంది. ఈ తరలింపు తన సామ్రాజ్యం కోసం యూరోపియను అంశాలను స్వీకరించాలనే ఆయన ఉద్దేశ్యాన్ని వ్యక్తం చేసింది. అనేక ప్రభుత్వం, ఇతర ప్రధాన భవనాలు ఇటాలియను ప్రభావంతో రూపొందించబడ్డాయి.

పీటరు తన ప్రభుత్వాన్ని తాజా రాజకీయ నమూనాల ఆధారంగా పునర్వ్యవస్థీకరించాడు. రష్యాను సంపూర్ణవాద రాజ్యంగా మలచాడు. సైనిక నిబంధనలు పాలనలో నిరంకుశ స్వభావం ఉన్నట్లు గుర్తించబడింది.^[32] పీటరు పాత బోయారు డూమా (ప్రభువుల మండలి) స్థానంలో తొమ్మిది మంది సభ్యుల సెనేటుతో ఒక సుప్రీం రాష్ట్ర మండలితో భర్తీ చేసాడు. బోయారుల స్వాతంత్ర్యం అవశేషాలు పోయాయి. గ్రామీణ ప్రాంతాలు కొత్త ప్రావిన్సులు జిల్లాలుగా విభజించబడ్డాయి. పన్నులు వసూలు చేయడమే సెనేటు లక్ష్యం అని పీటరు సెనేటు‌కు తెలియజేశాడు. ఆయన పాలనలో పన్ను ఆదాయాలు మూడు రెట్లు పెరిగాయి. ర్యాంకు‌ల పట్టికలలో పీటరు తన పూర్వీకుల ప్రభువులందరి నుండి రాజ్య సేవ అవసరాన్ని కొనసాగించి పన్నువసూలును తీవ్రతరం చేశాడు. వోట్చినాను ఎస్టేటుతో సమానం చేశాడు. పీటరు రష్యా ఆధునిక నౌకాదళంను నిర్మించాడు. యూరోపియను శైలిలో సంస్కరించబడిన సైన్యం, విద్యా సంస్థలు (సెయింటు పీటర్సు‌బర్గు అకాడమీ ఆఫ్ సైన్సెసు)తో పాటు.1వ పీటరు పాలనలో పౌర అక్షరాలను స్వీకరించారు. మొదటి రష్యను వార్తాపత్రిక వేడోమోస్టి ప్రచురించబడింది. 1వ పీటరు సైన్సు‌ను, ముఖ్యంగా భూగోళశాస్త్రం భూగర్భ శాస్త్రం, వాణిజ్యం, పరిశ్రమలను ప్రోత్సహించాడు^[33] నౌకానిర్మాణం, అలాగే విద్యా వ్యవస్థ వృద్ధితో సహా. పీటరు పాలనలో 15 మిలియన్ల రష్యన్ల ప్రజలలో పదవశాతం రష్యన్ విద్యను పొందాడు.^[34]

పీటరు పునర్వ్యవస్థీకరణలో భాగంగా ఆయన చర్చి సంస్కరణను అమలు చేశాడు. రష్యను ఆర్థోడాక్సు చర్చి దేశ పరిపాలనా నిర్మాణంలో పాక్షికంగా విలీనం చేయబడింది. ఫలితంగా దీనిని రాజ్య సాధనంగా మార్చింది. పీటరు మాస్కో పితృస్వామ్యాన్ని రద్దు చేసి దాని స్థానంలో అత్యంత పవిత్ర సైనాడు అనే సమిష్టి సంస్థను ఏర్పాటు చేశాడు. దీనికి ప్రభుత్వ అధికారి నాయకత్వం వహించారు.^[35]

గ్రేటు రష్యన్లు, లిటిలు రష్యన్లు తెల్ల రష్యన్లుతో కూడిన రష్యను ప్రజల త్రిమూర్తుల భావనను 1వ పీటరు కింద ప్రవేశపెట్టారు. ఇది కీవ్ పెచెర్స్క్ లావ్రా ఆర్కిమండ్రైటు అయిన ఆర్కిమండ్రైటు జకారియాసు కోపిస్టెన్స్కీ (1621) పేరుతో ముడిపడి ఉంది. 1వ పీటరు సహచరుడు, ఆర్చు బిషపు ప్రొఫెసరు థియోఫాను ప్రోకోపోవిచు రచనలలో విస్తరించబడింది. 1వ పీటరు సహచరులలో అలెగ్జాండరు మెన్షికోవు, జాకబు బ్రూసు, మిఖాయిలు గోలిట్సిను, అనికితా రెప్నిను ఉన్నారు. పీటరు పాలనలో సెర్ఫు కార్మికులు పరిశ్రమ వృద్ధిలో గణనీయమైన పాత్ర పోషించారు. సాంప్రదాయ సామాజిక ఆర్థిక నిర్మాణాలను బలోపేతం చేశారు. 1వ పీటరు పారిశ్రామిక సంస్కరణల ఫలితంగా అంతర్జాతీయ వాణిజ్యం పెరిగింది. అయినప్పటికీ వస్తువుల దిగుమతులు ఎగుమతులను అధిగమించాయి. రష్యను వాణిజ్యంలో విదేశీయుల పాత్రను (ముఖ్యంగా బ్రిటిషు) బలోపేతం చేసింది. .^[36]

1722లో పీటర్ బలహీనపడిన సఫావిదు పర్షియన్లు ఖర్చుతో కాకససు, కాస్పియను సముద్రంలో రష్యను ప్రభావాన్ని పెంచడం వైపు తన ఆకాంక్షలను మళ్లించాడు. ఆయన ఆస్ట్రాఖానును పర్షియాకు వ్యతిరేకంగా సైనిక ప్రయత్నాలకు స్థావరంగా చేసుకున్నాడు. 1722–23లో వారికి వ్యతిరేకంగా మొదటి పూర్తి స్థాయి యుద్ధంను నిర్వహించాడు.^[37] పీటరు ది గ్రేటు తాత్కాలికంగా ఇరాను‌లోని ప్రాంతాలను రష్యాకు స్వాధీనం చేసుకున్నాడు. ఆయన మరణం తర్వాత 1732 రెష్టు ఒప్పందం, 1735 గంజా ఒప్పందంలో ఒట్టోమన్లను వ్యతిరేకించే ఒప్పందంలో తిరిగి ఇవ్వబడ్డాయి.^[38]

పీటరు 1725లో మరణించాడు. ఆయన ఒక అస్థిరమైన వారసత్వాన్ని మిగిల్చాడు. ఆయన వితంతువు 1వ కేథరీను స్వల్పకాలిక పాలన తర్వాత. కిరీటం చక్రవర్తి అన్నాకి బదిలీ అయింది. ఆమె సంస్కరణలను నెమ్మదించింది. ఒట్టోమను సామ్రాజ్యానికి వ్యతిరేకంగా విజయవంతమైన యుద్ధానికి నాయకత్వం వహించింది. దీని ఫలితంగా ఒట్టోమను సామంతుడు, దీర్ఘకాలిక రష్యను విరోధి అయిన క్రిమియను ఖానేటు గణనీయంగా బలహీనపడింది. తదుపరి చక్రవర్తి, శిశు 6 ఇవాను పదవీచ్యుతుడై చంపబడ్డాడు. రష్యను రాజకీయాలలో బాల్టికు జర్మన్లు ఆధిపత్య స్థానాల మీద అసంతృప్తి ఫలితంగా 1వ పీటరు కుమార్తె ఎలిజబెతు రష్యను సింహాసనం మీద కూర్చోబెట్టబడింది. ఎలిజబెతు కళలు, వాస్తుశిల్పం, శాస్త్రాలకు మద్దతు ఇచ్చింది (ఉదాహరణకు మాస్కో విశ్వవిద్యాలయం స్థాపన). కానీ ఆమె గణనీయమైన నిర్మాణాత్మక సంస్కరణలను చేపట్టలేదు. దాదాపు 20 సంవత్సరాలు కొనసాగిన ఆమె పాలన ఏడు సంవత్సరాల యుద్ధంలో రష్యా ప్రమేయానికి కూడా ప్రసిద్ధి చెందింది. ఇక్కడ అది సైనికపరంగా విజయవంతమైంది, కానీ రాజకీయంగా పెద్దగా లాభం పొందలేదు.^[39]

కేథరీన్ ది గ్రేట్ (1762–1796)

కేథరీను ది గ్రేటు ఒక జర్మనీ యువరాణి, ఆమె రష్యను కిరీటానికి జర్మను వారసుడు 3వ పీటరును వివాహం చేసుకుంది. ఎంప్రెసు ఎలిజబెతు మరణం తరువాత ఆమె తన ప్రజాదరణ లేని భర్త మీద తిరుగుబాటు చేసిన తర్వాత కేథరీను అధికారంలోకి వచ్చింది. పీటరు ది గ్రేటు మరణం తర్వాత ప్రారంభమైన రష్యను ప్రభువుల పునరుజ్జీవనానికి ఆమె దోహదపడింది. రాజ్య సేవను రద్దు చేసింది. వారికి ప్రావిన్సులలో చాలా రాష్ట్ర విధుల మీద నియంత్రణను మంజూరు చేసింది. పీటరు ది గ్రేటు స్థాపించిన గడ్డం పన్నును కూడా ఆమె తొలగించింది.^[40]

పోలిషు-లిథువేనియను కామన్వెల్తు భూముల మీద కేథరీను రష్యను రాజకీయ నియంత్రణను విస్తరించింది. టార్గోవికా కాన్ఫెడరేషనుకు మద్దతు ఇచ్చింది. అయితే ఈ పోరాటాల ఖర్చు ఇప్పటికే అణచివేతకు గురవుతున్న సామాజిక వ్యవస్థ మీద మరింత భారాన్ని పెంచింది. దీని కింద సెర్ఫు‌లు దాదాపు వారి సమయాన్ని వారి యజమానుల భూమి మీద శ్రమించాల్సి వచ్చింది. కేథరీను భూమి నుండి వేరుగా సెర్ఫు‌లను అమ్మడాన్ని చట్టబద్ధం చేసిన తర్వాత 1773లో ఒక పెద్ద రైతు తిరుగుబాటు జరిగింది. యెమెలియను పుగచేవు అనే కోసాకు నుండి ప్రేరణ పొంది " భూస్వాములందరిని ఉరితీయండి!" అని ప్రకటించిన తిరుగుబాటుదారులు వారు నిర్దాక్షిణ్యంగా అణచివేయబడటానికి ముందు మాస్కోను స్వాధీనం చేసుకుంటామని బెదిరించారు. డ్రా, క్వార్టర్లింగు అనే సాంప్రదాయ శిక్షను విధించే బదులు చట్టంలో కరుణను ప్రవేశపెట్టే ప్రయత్నంలో భాగంగా ఉరిశిక్షకులు త్వరగా, తక్కువ బాధతో మరణశిక్షలను అమలు చేయాలని కేథరీను రహస్య సూచనలను జారీ చేసింది.^[41]

సేవకులను హింసించడం, హత్య చేయడం వంటి ఆరోపణల మీద ఉన్నత స్థాయి ఉన్నత మహిళ అయిన దర్య నికోలాయెవ్నా సాల్టికోవా మీద బహిరంగ విచారణకు ఆదేశించడం ద్వారా ఆమె ఈ ప్రయత్నాలను, ముందుకు తీసుకెళ్లింది. జ్ఞానోదయం సమయంలో యూరపు నుండి కేథరీను ఈ చర్యలకు సానుకూల దృష్టిని ఆకర్షించినప్పటికీ విప్లవం, అశాంతి దెయ్యం ఆమెను, ఆమె వారసులను వెంటాడుతూనే ఉంది. నిజానికి ఆమె కుమారుడు పాలు రష్యాకు చెందిన 1వ పాలు వ్యక్తిత్వం ఖ్యాతి తన స్వల్ప పాలనలో వారి విప్లవానికి ప్రతిస్పందనగా ఫ్రెంచి సంస్కృతి వ్యాప్తికి వ్యతిరేకం లక్ష్యంగా చేసుకుని అనేక అస్థిరమైన ఉత్తర్వులను ప్రవేశపెట్టాడు.

తన పాలనకు అవసరమైన ప్రభువుల నిరంతర మద్దతును నిర్ధారించడానికి, కేథరీను సెర్ఫు‌లు, ఇతర దిగువ తరగతుల ఖర్చుతో వారి అధికారాన్ని, శక్తిని బలోపేతం చేయవలసి వచ్చింది. అయినప్పటికీ, కేథరీను చివరికి సెర్ఫు‌డాన్ని అంతం చేయాలని గ్రహించింది. ఆమె నకాజు ("సూచన")లో సెర్ఫు‌లు "మనలాగే మంచివారు" అని చెప్పడానికి చాలా దూరం వెళ్ళింది - ప్రభువులు అసహ్యంతో ఈ వ్యాఖ్యను అందుకున్నారు. నల్ల సముద్రం సమీపంలోని భూభాగం కోసం ఒట్టోమను సామ్రాజ్యానికి వ్యతిరేకంగా విజయవంతంగా యుద్ధం చేయడం ద్వారా కేథరీను రష్యా దక్షిణ, పశ్చిమ సరిహద్దులను ముందుకు తీసుకెళ్లింది. పోలాండు విభజనల సమయంలో పోలిషు-లిథువేనియను కామన్వెల్తు భూభాగాలను ఆస్ట్రియా, ప్రష్యా లతో పాటు కలుపుకుంది. జార్జియను కార్ట్లీ-కఖేటి రాజ్యంతో సంతకం చేసిన జార్జివ్స్కు ఒప్పందంలో భాగంగా ఆమె స్వంత రాజకీయ ఆకాంక్షలతో కేథరీను 1796లో తూర్పు జార్జియా మీద దండెత్తిన తర్వాత పర్షియను దండయాత్రను ప్రారంభించింది. విజయం సాధించిన తర్వాత ఆమె దాని మీద రష్యను పాలనను స్థాపించింది. కాకససు‌లో కొత్తగా స్థాపించబడిన పర్షియను దండులను బహిష్కరించింది.

కేథరీను విస్తరణవాద విధానం రష్యాను ఒక ప్రధాన యూరోపియను శక్తిగా అభివృద్ధి చేయడానికి కారణమైంది.^[42] జ్ఞానోదయం యుగం రష్యాలో స్వర్ణయుగం వలె. కానీ 1796లో కేథరీను మరణించిన తర్వాత ఆమె కుమారుడు పాలు ఆమె తర్వాత వచ్చాడు. ఆయన 1798లో కొత్త విప్లవాత్మక ఫ్రెంచి రిపబ్లిక్కుకు వ్యతిరేకంగా ప్రధాన సంకీర్ణ యుద్ధం లోకి రష్యాను తీసుకువచ్చాడు. రష్యను కమాండరు ఫీల్డు మార్షలు సువోరోవు ఇటాలియను, స్విసు యాత్రకు నాయకత్వం వహించాడు—ఆయన ఫ్రెంచి మీద ‌వరుస పరాజయాలను (ముఖ్యంగా 1799లో ట్రెబ్బియా యుద్ధం) చవిచూశాడు; .

రాష్ట్ర బడ్జెటు

రష్యా నిరంతరం ఆర్థిక సంక్షోభంలో ఉంది. 1724లో 9 మిలియన్ రూబిళ్లుగా ఉన్న ఆదాయం 1794లో 40 మిలియన్లకు పెరిగినప్పటికీ, ఖర్చులు వేగంగా పెరిగి 1794లో 49 మిలియన్లకు చేరుకున్నాయి. బడ్జెట్‌లో 46 శాతం సైన్యానికి, 20 శాతం ప్రభుత్వ ఆర్థిక కార్యకలాపాలకు, 12 శాతం పరిపాలనకు, తొమ్మిది శాతం సెయింటు పీటర్స్బర్గులోని ఇంపీరియలు కోర్టుకు కేటాయించారు. లోటుకు ప్రధానంగా ఆమ్‌స్టర్‌డామ్లోని బ్యాంకర్ల నుండి రుణాలు తీసుకోవడం అవసరం; బడ్జెట్‌లో ఐదు శాతం రుణ చెల్లింపులకు కేటాయించారు. ఖరీదైన యుద్ధాలకు చెల్లించడానికి కాగితపు డబ్బు జారీ చేయబడింది, తద్వారా ద్రవ్యోల్బణం ఏర్పడింది. దాని ఖర్చు ఫలితంగా, రష్యా ఒక పెద్ద మరియు బాగా అమర్చబడిన సైన్యాన్ని, చాలా పెద్ద మరియు సంక్లిష్టమైన బ్యూరోక్రసీని మరియు వెర్సైల్లెస్, లండన్‌లకు పోటీగా ఉండే కోర్టును అభివృద్ధి చేసింది. కానీ ప్రభుత్వం దాని సామర్థ్యాలకు మించి జీవించింది, మరియు 18వ శతాబ్దపు రష్యా శతాబ్దం మధ్యకాలం తర్వాత "పేద మరియు వెనుకబడిన" దేశంగా మారింది^[44] మరియు "అధికంగా వ్యవసాయ మరియు నిరక్షరాస్య దేశం"గా మిగిలిపోయింది.^[45]

జనాభా

రష్యా విస్తరణలో ఎక్కువ భాగం 17వ శతాబ్దంలో జరిగింది. ఇది పసిఫికు‌లో మొదటి రష్యను వలసరాజ్యం, రష్యను-పోలిషు యుద్ధం (1654–1667) ఎడమ-ఒడ్డు ఉక్రెయిను విలీనం కావడానికి దారితీసింది. ఇది సైబీరియాను రష్యా ఆక్రమించడంలో ముగిసింది. 1772–1815లో పోలాండు దాని ప్రత్యర్థులచే విభజించబడింది. దాని భూమి, జనాభాలో ఎక్కువ భాగం రష్యను పాలనలోకి తీసుకోబడింది. 19వ శతాబ్దంలో సామ్రాజ్యం, ఎక్కువ భాగం సైబీరియాకు దక్షిణంగా మధ్య, తూర్పు ఆసియాలో భూభాగాన్ని పొందడం ద్వారా వచ్చింది.^[46] 1795 నాటికి పోలాండు విభజనలు తర్వాత, రష్యా ఫ్రాన్సు కంటే ముందు ఐరోపాలో అత్యధిక జనాభా కలిగిన రాజ్యంగా మారింది.

సంవత్సరం	రష్యా జనాభా (మిలియన్లు)^[47]	గమనికలు
1720	16	కొత్త బాల్టికు & పోలిషు భూభాగాలను కలిగి ఉంది
1795	38	పోలాండ్‌లో కొంత భాగాన్ని కలిగి ఉంది
1812	43	గ్రాండు డచీ ఆఫ్ ఫిన్లాండు కూడా ఉంది
1816	73	కాంగ్రెసు పోలాండు, బెస్సరాబియా కూడా ఉంది
1897	126	రష్యను సామ్రాజ్య జనాభా గణన,^[h] గ్రాండ్ డచీ ఆఫ్ ఫిన్లాండ్‌ను మినహాయించింది
1914	164	కొత్త ఆసియా భూభాగాలను కూడా కలిగి ఉంది

19వ శతాబ్దపు మొదటి అర్ధభాగం

పాల్ రష్యా చక్రవర్తి అయిన నాలుగు సంవత్సరాల తర్వాత 1801లో ఆయన సెయింటు మైఖేలు కోటలో తిరుగుబాటులో చంపబడ్డాడు. పాల్ తర్వాత ఆయన 23 ఏళ్ల కుమారుడు అలెగ్జాండర్ వచ్చాడు. కోర్సికాలో జన్మించిన మొదటి కాన్సులు నెపోలియన్ బోనపార్టే నాయకత్వంలో రష్యా ఫ్రెంచి రిపబ్లిక్కు‌తో యుద్ధ స్థితిలో ఉంది. ఆయన ఫ్రెంచి చక్రవర్తి అయిన తర్వాత నెపోలియను 1805లో ఆస్టర్లిట్జి యుద్ధం, 1807లో ఐలావు యుద్ధం, ఫ్రైడు‌ల్యాండు యుద్ధంలలో రష్యాను ఓడించాడు. ఫ్రైడు‌ల్యాండు‌లో అలెగ్జాండరు ఓడిపోయిన తర్వాత ఆయన చర్చలు జరపడానికి అంగీకరించి ఫ్రాన్సు‌తో శాంతి కోసం దావా వేశాడు; టిల్సిటు ఒప్పందాలు నెపోలియను యుద్ధాల సంకీర్ణ దళాలకు వ్యతిరేకంగా ఫ్రాంకో-రష్యను కూటమికి దారితీశాయి. కాంటినెంటలు సిస్టంలో చేరాయి.^[48] 1812 నాటికి రష్యా తూర్పు ఐరోపాలోని అనేక భూభాగాలను ఆక్రమించింది. ఆస్ట్రియా నుండి తూర్పు గలీసియాలో కొంత భాగాన్ని, ఒట్టోమన్ సామ్రాజ్యం నుండి బెస్సరాబియాను ఆక్రమించింది; ఉత్తర ఐరోపా నుండి ^[49]బలహీనమైన స్వీడన్ యుద్ధం నుండి ఫిన్లాండ్ను పొందింది; ఇది కాకససు‌లో కొంత భూభాగాన్ని కూడా పొందింది.

1812లో చక్రవర్తి 1వ అలెగ్జాండరుతో జరిగిన వివాదం తరువాత నెపోలియను రష్యా మీద దండయాత్ర ప్రారంభించాడు. ఇది ఫ్రాన్సు‌కు వినాశకరమైనదిగా మారింది. ఎందుకంటే రష్యను శీతాకాలంలో ఫ్రాన్సు సైన్యం పూర్తిగా నాశనమైంది. నెపోలియను గ్రాండే ఆర్మీ మాస్కోకు చేరుకున్నప్పటికీ. రష్యన్ల మండిన భూమి వ్యూహం ఆక్రమణదారులు దేశం వెలుపల నివసించకుండా నిరోధించింది. కఠినమైన చేదు శీతాకాలంలో వేలాది మంది ఫ్రెంచి సైనికులు రైతు గెరిల్లా యోధులచే మెరుపుదాడికి గురై చంపబడ్డారు.^[50] రష్యను దళాలు నెపోలియను దళాలను పారిసు ద్వారాల వరకు వెంబడించాయి. కాంగ్రెసు ఆఫ్ వియన్నా (1815) వద్ద యూరపు మ్యాపు‌ను తిరిగి గీయడానికి అధ్యక్షత వహించాయి. ఇది చివరికి అలెగ్జాండరు‌ను కాంగ్రెసు పోలాండు చక్రవర్తిగా చేసింది.^[51] "పవిత్ర కూటమి" ప్రకటించబడింది. ఇది ఆస్ట్రియా, ప్రుస్సియా, రష్యా, రాచరిక గొప్ప శక్తులను కలుపుతుంది.

తదుపరి శతాబ్దంలో రష్యను సామ్రాజ్యం ప్రముఖ రాజకీయ పాత్ర పోషించినప్పటికీ నెపోలియను ఫ్రాన్సు‌ను ఓడించడంలో దాని పాత్రకు ధన్యవాదాలు. దాని దాస్యాన్ని నిలుపుకోవడం ఆర్థిక పురోగతిని గణనీయమైన స్థాయిలో నిరోధించింది. పారిశ్రామిక విప్లవం సమయంలో పశ్చిమ యూరోపియను ఆర్థిక వృద్ధి వేగవంతమవడంతో రష్యా మరింత వెనుకబడిపోవడం ప్రారంభించింది. గొప్ప శక్తిగా పాత్ర పోషించాలని కోరుకునే సామ్రాజ్యానికి కొత్త బలహీనతలను సృష్టించింది. గొప్ప శక్తిగా రష్యా హోదా దాని ప్రభుత్వ అసమర్థతను దాని ప్రజల ఒంటరితనాన్ని, దాని ఆర్థిక, సామాజిక వెనుకబాటుతనాన్ని దాచిపెట్టింది. నెపోలియను ఓటమి తరువాత 1వ అలెగ్జాండరు రాజ్యాంగ సంస్కరణలను చర్చించడానికి సిద్ధంగా ఉన్నాడు. కానీ కొన్ని ప్రవేశపెట్టబడినప్పటికీ ఎటువంటి పెద్ద మార్పులు చేయడానికి ప్రయత్నించలేదు.^[52]

ఈ 1892 పెయింటింగు రష్యను-పర్షియను యుద్ధం (1804–1813) సమయంలో పర్షియను దళాలను ఆక్రమించడానికి సిద్ధం కావడానికి పరికరాలను కదిలిస్తూ. వారి శరీరాలతో వంతెనను ఏర్పరుచుకునే రష్యన్ దళాల దృశ్యాన్ని ఊహించింది. ఇది రష్యా మీద ఫ్రెంచి దండయాత్రతో సమకాలీనంగా జరిగింది.

ఉదారవాద 1వ అలెగ్జాండరు స్థానంలో ఆయన తమ్ముడు 1వ నికోలసు (1825–1855) వచ్చాడు. ఆయన తన పాలన ప్రారంభంలో తిరుగుబాటును ఎదుర్కొన్నాడు. ఈ తిరుగుబాటు నేపథ్యం నెపోలియన్ యుద్ధాలులో ఉంది. అనేక మంది బాగా చదువుకున్న రష్యను అధికారులు సైనిక పోరాటాల సమయంలో యూరపు‌లో ప్రయాణించారు. అక్కడ వారు పశ్చిమ ఐరోపా ఉదారవాదంకి గురికావడం వలన వారు నిరంకుశ రష్యాకి తిరిగి వచ్చినప్పుడు మార్పు కోరుకునేలా ప్రోత్సహించారు. దీని ఫలితంగా డిసెంబ్రిస్టు తిరుగుబాటు (1825 డిసెంబరు) జరిగింది. ఇది నికోలసు సోదరుడు కాన్స్టాంటైనును రాజ్యాంగ చక్రవర్తిగా నియమించాలని కోరుకునే లిబరలు ప్రభువులు, సైనిక అధికారుల చిన్న వర్గం పని. తిరుగుబాటు సులభంగా అణిచివేయబడింది. కానీ ఇది నికోలసు పీటరు ది గ్రేటు ప్రారంభించిన ఆధునీకరణ కార్యక్రమం నుండి వైదొలగడానికి, ఆర్థడాక్సీ, నిరంకుశత్వం, జాతీయత సిద్ధాంతాన్ని సమర్థించడానికి కారణమైంది.^[53]

మరిన్ని తిరుగుబాట్లను అణిచివేసేందుకు సెన్సారు‌షిపు‌ను తీవ్రతరం చేశారు. పాఠశాలలు, విశ్వవిద్యాలయాల మీద నిరంతర నిఘా కూడా ఉంచారు. ప్రభుత్వం పాఠ్యపుస్తకాలను కఠినంగా నియంత్రించింది. పోలీసు గూఢచారులను ప్రతిచోటా నాటారు. 1వ నికోలసు పాలనలో కాబోయే విప్లవకారులను సైబీరియాకు పంపారు. లక్షలాది మందిని కటోర్గా శిబిరాలకు పంపారు.^[54] తిరుగుబాటుకు ప్రతీకారం "డిసెంబరు పద్నాలుగు"ని తరువాతి విప్లవాత్మక ఉద్యమాలు గుర్తుంచుకునేలా చేసింది.

పీటరు ది గ్రేటు ఆధునీకరణ కార్యక్రమం నుండి రష్యా దిశానిర్దేశం ప్రశ్న దృష్టిని ఆకర్షిస్తోంది. కొందరు పశ్చిమ ఐరోపాను అనుకరించడాన్ని ఇష్టపడతారు. మరికొందరు దీనికి వ్యతిరేకంగా ఉన్నారు. గత సంప్రదాయాలకు తిరిగి రావాలని పిలుపునిచ్చారు. తరువాతి మార్గాన్ని స్లావోఫిల్సు సమర్థించారు. వారు "క్షీణించిన" పశ్చిమాన్ని ధిక్కారంగా భావించారు. స్లావోఫిల్సు బ్యూరోక్రసీకి వ్యతిరేకులు, వారు మధ్యయుగ రష్యను అబ్స్చినా లేదా మిర్ సమష్టివాదాన్ని పశ్చిమ దేశాల వ్యక్తివాదం కంటే అధికంగా ఇష్టపడ్డారు.^[55] అలెగ్జాండరు హెర్జెను, మిఖాయిలు బకునిను, పీటరు క్రోపోట్కిను వంటి వామపక్ష రష్యను రాడికల్సు ద్వారా మరింత తీవ్రమైన సామాజిక సిద్ధాంతాలు విశదీకరించబడ్డాయి.

విదేశాంగ విధానం (1800–1864)

రష్యను సైన్యాలు తూర్పు జార్జియను రాజ్యాన్ని (1783 జార్జివ్స్కు ఒప్పందం నుండి అనుబంధంగా ఉన్నాయి) రష్యను-పర్షియను యుద్ధం (1804–1813) సమయంలో 1802లో ఖజారు రాజవంశం ఆక్రమణ నుండి విముక్తి పొందిన తర్వాత. వారు జార్జియా నియంత్రణ, ఏకీకరణ కోసం పర్షియాతో ఘర్షణ పడ్డారు. కాకేసియను ఇమామేటుకు వ్యతిరేకంగా కాకేసియను యుద్ధంలో కూడా పాల్గొన్నారు. యుద్ధం ముగింపులో పర్షియా ఇప్పుడు డాగేస్తాను, తూర్పు జార్జియా, అజర్‌బైజాన్లో ఎక్కువ భాగాన్ని గులిస్తాను ఒప్పందం కింద రష్యాకు తిరిగి ఇవ్వలేని విధంగా అప్పగించింది.^[56] రష్యా ఇటీవల స్వాధీనం చేసుకున్న జార్జియాను దాని కాకససు, అనటోలియను ఫ్రంటు కోసం దాని స్థావరంగా ఉపయోగించి, ఒట్టోమను సామ్రాజ్యాన్ని పణంగా పెట్టి నైరుతి వైపు విస్తరించడానికి ప్రయత్నించింది. 1820ల చివరి కాలం సైనికపరంగా విజయవంతమైన సంవత్సరాలు. 1826–1828 నాటి రస్సో-పర్షియను యుద్ధం మొదటి సంవత్సరంలో దాదాపు అన్ని ఇటీవల ఏకీకృత భూభాగాలను కోల్పోయినప్పటికీ, తుర్కు‌మెను ‌చాయి ఒప్పందంతో యుద్ధాన్ని రష్యా అనుకూలంగా ముగించగలిగింది. ఇందులో ఇప్పుడు అర్మేనియా, అజర్‌బైజాన్ ఇగ్డిరు ప్రావిన్సులను అధికారికంగా స్వాధీనం చేసుకోవడం కూడా ఉంది.^[57] 1828–1829 రస్సో-టర్కిషు యుద్ధంలో రష్యా ఈశాన్య అనటోలియా మీద దండెత్తి కరిను గుముషానే (అర్గిరౌపోలి) వ్యూహాత్మక ఒట్టోమను పట్టణాలను ఆక్రమించింది. గ్రీకు ఆర్థోడాక్సు జనాభా రక్షకుడిగా నటిస్తూ, ఈ ప్రాంతంలోని పోంటికు నుండి విస్తృతమైన మద్దతును పొందింది. గ్రీకులు. కొంతకాలం ఆక్రమణ తర్వాత, రష్యను సామ్రాజ్య సైన్యం జార్జియాలోకి తిరిగి ఉపసంహరించుకుంది.^[58]

రష్యను చక్రవర్తులు కొత్తగా స్వాధీనం చేసుకున్న పోలిషు భూభాగాలలో రెండు తిరుగుబాట్లను అణిచివేశారు: 1830లో నవంబరు తిరుగుబాటు, 1863లో జనవరి తిరుగుబాటు. 1863లో రష్యను నిరంకుశత్వం భాష, మతం, సంస్కృతి జాతీయ మూల విలువలను దాడి చేయడం ద్వారా పోలిషు కళాకారులు, జనులు తిరుగుబాటు చేయడానికి కారణాన్ని ఇచ్చింది.^[59] ఫ్రాన్సు, బ్రిటన్, ఆస్ట్రియా సంక్షోభంలో జోక్యం చేసుకోవడానికి ప్రయత్నించాయి కానీ అలా చేయలేకపోయాయి. రష్యను ప్రెసు రాష్ట్రం ప్రచారం సామ్రాజ్యంలో ఐక్యత అవసరాన్ని సమర్థించడానికి పోలిషు తిరుగుబాటును ఉపయోగించాయి.^[60] కాంగ్రెసు పోలాండు సెమీ-స్వయంప్రతిపత్తి రాజకీయం తదనంతరం దాని విలక్షణమైన రాజకీయ, న్యాయ హక్కులను కోల్పోయింది, రస్సిఫికేషను దాని పాఠశాలలు, కోర్టుల మీద విధించబడింది.^[61] అయితే పోలాండ్, ఫిన్లాండ్, బాల్టిక్సు‌లోని జర్మనీ‌లలో రస్సిఫికేషను విధానాలు ఎక్కువగా విఫలమయ్యాయి. రాజకీయ వ్యతిరేకతను మాత్రమే బలపరిచాయి.^[60]

స్పాస్కాయ టవరు నుండి మాస్కో పనోరమా 1819 (చేతితో గీసిన లితోగ్రాఫ్)

19వ శతాబ్దపు రెండవ అర్ధభాగం

1854–1855లో రష్యా క్రిమియను యుద్ధంలో బ్రిటన్, ఫ్రాన్సు, ఒట్టోమన్ సామ్రాజ్యంతో పోరాడింది. దీనిలో రష్యా ఓడిపోయింది. ఈ యుద్ధం ప్రధానంగా క్రిమియన్ ద్వీపకల్పంలో జరిగింది. సంబంధిత ఆలాండు యుద్ధం సమయంలో బాల్టికు‌లో కొంతవరకు జరిగింది. నెపోలియన్ ఓటమిలో ప్రధాన పాత్ర పోషించినప్పటి నుండి రష్యా సైనికపరంగా అజేయంగా పరిగణించబడింది. కానీ యూరపు‌లోని గొప్ప శక్తుల సంకీర్ణానికి వ్యతిరేకంగా భూమి, సముద్రంలో అది ఎదుర్కొన్న తిరోగమనాలు చక్రవర్తి 1వ నికోలసు పాలన బలహీనతను బయటపెట్టాయి.

1855లో చక్రవర్తి 2 అలెగ్జాండరు సింహాసనాన్ని అధిష్టించినప్పుడు సంస్కరణల కోరిక విస్తృతంగా వ్యాపించింది. పెరుగుతున్న మానవతావాద ఉద్యమం దాస్యం మీద అసమర్ధంగా దాడి చేసింది. 1859లో సాధారణంగా పేద జీవన పరిస్థితులలో 23 మిలియన్లకు పైగా దాస్యాలుగా ఉన్నారు. 2 అలెగ్జాండరు విప్లవం ద్వారా దిగువ నుండి రద్దు చేయబడే వరకు వేచి ఉండటానికి బదులుగా, భూస్వాములకు తగినంత సదుపాయాలను సమకూర్చి దాస్యాన్ని రద్దు చేయాలని నిర్ణయించుకున్నాడు.^[62]

1861 నాటి విముక్తి సంస్కరణ సెర్ఫు‌లను విడిపించింది. ఇది 19వ శతాబ్దపు రష్యను చరిత్రలో అతి ముఖ్యమైన సంఘటన. ఇది అధికారం మీద భూస్వామ్య ప్రభువుల గుత్తాధిపత్యం ముగింపు ప్రారంభం అయింది. 1860లలో ఆస్తి హక్కులకు సంబంధించి రష్యను ప్రభుత్వ స్థానాన్ని స్పష్టం చేయడానికి మరిన్ని సామాజిక ఆర్థిక సంస్కరణలు జరిగాయి.^[63] విముక్తి నగరాలకు స్వేచ్ఛా కార్మికుల సరఫరాను తీసుకువచ్చింది. పరిశ్రమలను ఉత్తేజపరిచింది. అయితే మధ్యతరగతి సంఖ్య, ప్రభావంలో పెరిగింది. అయితే విముక్తి పొందిన రైతులు తమ భూములను బహుమతిగా పొందే బదులు ప్రభుత్వానికి ప్రత్యేక జీవితకాల పన్ను చెల్లించాల్సి వచ్చింది. ఇది భూస్వాములకు వారు కోల్పోయిన భూమికి ఉదారంగా ధర చెల్లించింది. అనేక సందర్భాలలో రైతులు తక్కువ ఉత్పాదకత కలిగిన భూమిని సాపేక్షంగా తక్కువ మొత్తంలో పొందారు. రైతులకు అప్పగించబడిన ఆస్తిని సమష్టిగా 'మిర్', గ్రామ సమాజం కలిగి ఉంది. ఇది రైతుల మధ్య భూమిని విభజించి వివిధ ఆస్తులను పర్యవేక్షించింది. సెర్ఫోడం రద్దు చేయబడినప్పటికీ రైతులకు అననుకూలమైన నిబంధనల మీద దాని రద్దు సాధించబడింది; అందువలన విప్లవాత్మక ఉద్రిక్తతలు అలాగే ఉన్నాయి. కొత్తగా విముక్తి పొందిన సెర్ఫు‌లు పారిశ్రామిక విప్లవం ప్రారంభంలో వేతన బానిసత్వం లోకి అమ్మబడుతున్నారని, పట్టణ బూర్జువా భూస్వాములను సమర్థవంతంగా భర్తీ చేశారని విప్లవకారులు విశ్వసించారు.^[64]

బలహీనపడిన మంచూరియను నేతృత్వంలోని క్వింగు చైనా నుండి మరిన్ని భూభాగాలను కోరుతూ రష్యా ప్రియాముర్యే (బాహ్య మంచూరియా)ను పొందింది. తైపింగు తిరుగుబాటుకు వ్యతిరేకంగా పోరాడుతూ ఈ ప్రాంతం ఆక్రమించబడింది. 1858లో ఐగును ఒప్పందం మంచురియను మాతృభూమిలో ఎక్కువ భాగాన్ని రష్యను సామ్రాజ్యానికి అప్పగించింది. 1860లో పెకింగు ఒప్పందం ఆధునిక ప్రిమోర్స్కీ క్రైను కూడా అప్పగించింది. ఇది భవిష్యత్తు వ్లాడివోస్టాకు అవుటు‌పోస్టు స్థాపనకు భూమిని అందించింది.^[65] ఇంతలో 2వ అలెగ్జాండరు నేతృత్వంలోని రష్యా 1867లో యునైటెడు స్టేట్సు నుండి రక్షించలేని రష్యను అమెరికా భూభాగంగా భావించిన అలాస్కాను 11 మిలియన్ల రూబుల్సు (7.2 మిలియను డాలర్లు)కు ఆండ్రూ జాక్సన్ ప్రభుత్వానికి విక్రయించాలని నిర్ణయించుకుంది.^[66]^[67] ప్రారంభంలో చాలా మంది అమెరికన్లు కొత్తగా సంపాదించిన ఈ భూభాగాన్ని బంజరు భూమిగా, పనికిరానిదిగా భావించారు. ప్రభుత్వం డబ్బును వృధా చేయడంగా ప్రజలు దీనిని చూశారు. అప్పుడు లావాదేవీ కొన్నిసార్లు జరిగింది. ఈ ఒప్పందానికి మధ్యవర్తిత్వం వహించిన సెక్రటరీ ఆఫ్ స్టేటు విలియం హెచ్. సెవార్డు అనే పేరుతో "సెవార్డు మూర్ఖత్వం" అని పిలిచారు.^[68]^[69] కానీ తరువాత ఈ ప్రాంతంలో చాలా బంగారం, పెట్రోలియం కనుగొనబడ్డాయి.^[70]

1870ల చివరలో రష్యా, ఒట్టోమను సామ్రాజ్యం మళ్ళీ బాల్కన్లలో ఘర్షణ పడ్డాయి. 1875 నుండి 1877 వరకు, బాల్కను సంక్షోభం తీవ్రమైంది, వివిధ స్లావికు జాతీయులచే ఒట్టోమను పాలనకు వ్యతిరేకంగా తిరుగుబాట్లు జరిగాయి. 15వ శతాబ్దం నుండి ఒట్టోమను టర్కులు దీని మీద ఆధిపత్యం చెలాయించారు. ఇది రష్యాలో రాజకీయ ప్రమాదంగా భావించబడింది. ఇది మధ్య ఆసియా, కాకేసియను‌లోని ముస్లింలను అదేవిధంగా అణచివేసింది. ఒట్టోమను పాలన నుండి బాల్కను క్రైస్తవులను విముక్తి చేయడానికి, బల్గేరియా, సెర్బియా స్వతంత్రంగా చేయడానికి మద్దతు ఇవ్వడంతో రష్యను జాతీయవాద అభిప్రాయం ఒక ప్రధాన దేశీయ అంశంగా మారింది. 1877 ప్రారంభంలో సెర్బియను, రష్యను స్వచ్ఛంద దళాల తరపున రష్యా జోక్యం చేసుకుంది. ఇది ^[71] రష్యను-టర్కిషు యుద్ధం (1877–78)కు దారితీసింది.^[72] ఒక సంవత్సరం లోపు, రష్యను దళాలు కాన్స్టాంటినోపులు దగ్గర పడుతుండగా ఒట్టోమన్లు లొంగిపోయారు. రష్యా జాతీయవాద దౌత్యవేత్తలు, జనరల్సు అలెగ్జాండరును 1878 మార్చిలో ఒట్టోమన్లు శాన్ స్టెఫానో ఒప్పందం మీద సంతకం చేయమని బలవంతంగా ఒప్పించారు. దీని వలన నైరుతి బాల్కన్లలో విస్తరించి ఉన్న విస్తారమైన, స్వతంత్ర బల్గేరియా ఏర్పడింది.^[71] ఒప్పందం నిబంధనల మీద బ్రిటను యుద్ధం ప్రకటిస్తామని బెదిరించినప్పుడు, అలసిపోయిన రష్యా వెనక్కి తగ్గింది. 1878 జూలైలో జరిగిన బెర్లిను కాంగ్రెసులో రష్యా ఒక చిన్న బల్గేరియా, తూర్పు రుమేలియాలను వరుసగా ఒక సామంత రాజ్యంగా, ఒట్టోమను సామ్రాజ్యంలో స్వయంప్రతిపత్తి కలిగిన రాజ్యంగా ఏర్పాటు చేయడానికి అంగీకరించింది.^[73]^[74] ఫలితంగా రష్యాకు మద్దతు ఇవ్వడంలో విఫలమైనందుకు పాన్-స్లావిస్టులు ఆస్ట్రియా-హంగేరీ, జర్మనీ మీద తీవ్ర వ్యతిరేకతను వ్యక్తం చేశారు. యుద్ధ ఫలితాల మీద నిరాశ విప్లవాత్మక ఉద్రిక్తతలను రేకెత్తించింది. సెర్బియా, రొమేనియా, మాంటెనెగ్రో ఒట్టోమన్ల నుండి స్వాతంత్ర్యం పొంది వారికి వ్యతిరేకంగా తమను తాము బలోపేతం చేసుకోవడానికి సహాయపడింది.^[75]

యుద్ధం మరొక ముఖ్యమైన ఫలితంగా ట్రాన్సు‌కాకాసియాలోని బటుమి, అర్దహాను, కార్స్ ప్రావిన్సులను ఒట్టోమన్ల నుండి స్వాధీనం చేసుకోవడం ఇవి బాటం ఒబ్లాస్టు కార్స్ ఒబ్లాస్టు సైనిక పరిపాలన ప్రాంతాలుగా రూపాంతరం చెందాయి. కొత్త సరిహద్దు దాటి ఒట్టోమను భూభాగంలోకి పారిపోయిన ముస్లిం శరణార్థులను భర్తీ చేయడానికి, రష్యను అధికారులు కార్స్ ఓబ్లాస్టు‌లో జాతిపరంగా విభిన్న వర్గాల నుండి పెద్ద సంఖ్యలో క్రైస్తవులను, ముఖ్యంగా జార్జియన్లు, కాకససు గ్రీకులు, అర్మేనియన్లు స్థిరపరిచారు. వీరిలో ప్రతి ఒక్కరూ రక్షణ సాధించాలని, వారి స్వంత ప్రాంతీయ ఆశయాలను ముందుకు తీసుకెళ్లాలని ఆశించారు.

అలెగ్జాండరు

1881లో 2వ అలెగ్జాండరు నరోద్నయ వోల్యా చేత హత్య చేయబడ్డాడు. ఇది నిహిలిస్టు తీవ్రవాద సంస్థ. సింహాసనం 3వ అలెగ్జాండరు (1881–1894) కు వెళ్ళింది. ఆయన 1వ నికోలసు "సనాతన ధర్మం, నిరంకుశత్వం, జాతీయత" సూత్రాన్ని పునరుద్ధరించాడు. 3వ అలెగ్జాండరు నిబద్ధత కలిగిన స్లావోఫైలు, పశ్చిమ ఐరోపా విధ్వంసక ప్రభావాల నుండి తనను తాను మూసివేయడం ద్వారా మాత్రమే రష్యాను గందరగోళం నుండి రక్షించవచ్చని నమ్మాడు. తన పాలనలో, రష్యా పెరుగుతున్న జర్మనీ శక్తిని అరికట్టడానికి ఫ్రాంకో-రష్యను కూటమిను ఏర్పాటు చేసింది; ఫలితంగా మధ్య ఆసియాను జయించడం పూర్తి చేసింది; చైనా నుండి ముఖ్యమైన ప్రాదేశిక, వాణిజ్య రాయితీలను డిమాండు చేసింది. చక్రవర్తికి అత్యంత ప్రభావవంతమైన సలహాదారుడు కాన్స్టాంటిను పోబెడోనోస్ట్సేవు, 3వ అలెగ్జాండరు, ఆయన కుమారుడు నికోలసులకు బోధకుడు. 1880 నుండి 1895 వరకు హోలీ సైనాడు ప్రొక్యూరేటరు. పోబెడోనోస్ట్సేవు తన సామ్రాజ్య విద్యార్థులకు వాక్ స్వేచ్ఛ, పత్రికారులకు భయపడకుండా ఉండడం, అలాగే ప్రజాస్వామ్యం, రాజ్యాంగాలు, పార్లమెంటరీ వ్యవస్థను ఇష్టపడకపోవడం నేర్పించాడు. పోబెడోనోస్ట్సేవు పాలనలో విప్లవకారులను సామ్రాజ్య రహస్య పోలీసులు హింసించారు. వేలాది మందిని సైబీరియాకు బహిష్కరించారు. సామ్రాజ్యం అంతటా రస్సిఫికేషను విధానాన్ని అమలు చేశారు.^[76]

విదేశాంగ విధానం (1864–1907)

టర్కెస్తానును జయించడంతో సహా దక్షిణం వైపు విస్తరించడంలో రష్యాకు పెద్దగా ఇబ్బంది లేదు,^[77]లో రష్యా ఆఫ్ఘనిస్తాన్ను బెదిరించినప్పుడు బ్రిటన్ అప్రమత్తమైంది, భారతదేశంకు పరోక్ష ముప్పు ఉందని; దశాబ్దాల దౌత్యపరమైన యుక్తి ఫలితంగా గ్రేటు గేం అని పిలువబడింది.^[78] రెండు సామ్రాజ్యాల మధ్య ఆ శత్రుత్వంలో ఔటరు మంగోలియా, టిబెట్ వంటి సుదూర ప్రాంతాలు కూడా ఉన్నాయని భావించబడింది. ఈ యుక్తి ఎక్కువగా 1907 ఆంగ్లో-రష్యను కన్వెన్షనుతో ముగిసింది.^[79]

సైబీరియా యొక్క విస్తారమైన ప్రాంతాలలో విస్తరణ నెమ్మదిగా మరియు ఖరీదైనది, కానీ చివరికి 1890 నుండి 1904 వరకు ట్రాన్సు-సైబీరియను రైల్వే నిర్మాణంతో సాధ్యమైంది. ఇది తూర్పు ఆసియాకు తెరతీసింది; మరియు రష్యన్ ఆసక్తులు మంగోలియా, మంచూరియా, కొరియా మీద దృష్టి సారించాయి. చైనా ప్రతిఘటించడానికి చాలా బలహీనంగా ఉంది. రష్యను రంగంలోకి మరింతగా లాగబడింది. రష్యా డాలియను/ పోర్టు ఆర్థరు వంటి ఒప్పంద ఓడరేవులను పొందింది. 1900లో బాక్సరు తిరుగుబాటుకు వ్యతిరేకంగా ఎనిమిది దేశాల కూటమి జోక్యంలో భాగంగా రష్యన్ సామ్రాజ్యం మంచూరియా మీద రష్యను దండయాత్ర మంచూరియా మీద దండెత్తింది. జపాన్ రష్యను విస్తరణను తీవ్రంగా వ్యతిరేకించింది మరియు 1904–1905 రస్సో-జపనీసు యుద్ధంలో రష్యాను ఓడించింది. జపాన్ కొరియాను స్వాధీనం చేసుకుంది. మంచూరియా వివాదాస్పద ప్రాంతంగా మిగిలిపోయింది.^[80]

ఇంతలో, 1871 తర్వాత జర్మనీకి వ్యతిరేకంగా మిత్రదేశాల కోసం వెతుకుతున్న ఫ్రాన్సు, 1894లో రష్యాకు పెద్ద ఎత్తున రుణాలు, ఆయుధాల అమ్మకాలు, యుద్ధనౌకలు, అలాగే దౌత్యపరమైన మద్దతుతో సైనిక కూటమిను ఏర్పాటు చేసింది. 1907లో ఆంగ్లో-రష్యను కన్వెన్షను ద్వారా ఆఫ్ఘనిస్తాన్ అనధికారికంగా విభజించబడిన తర్వాత, బ్రిటన్, ఫ్రాన్సు, రష్యా, జర్మనీ, ఆస్ట్రియా-హంగేరీలకు వ్యతిరేకంగా మరింత దగ్గరగా వచ్చాయి. ఈ ముగ్గురూ తరువాత మొదటి ప్రపంచ యుద్ధంలో ట్రిపులు ఎంటెంటే కూటమిలో ఉన్నారు.^[81]

విదేశాంగ విధానం (1864–1907)

టర్కెస్తానును జయించడంలో సహా దక్షిణం వైపు విస్తరించడంలో రష్యాకు పెద్దగా ఇబ్బంది లేదు.^[82]లో రష్యా ఆఫ్ఘనిస్తాన్ను బెదిరించినప్పుడు బ్రిటను అప్రమత్తమైంది. భారతదేశంకు పరోక్ష ముప్పు ఉందని; దశాబ్దాల దౌత్యపరమైన యుక్తి ఫలితంగా గ్రేటు గేం అని పిలువబడింది.^[78] రెండు సామ్రాజ్యాల మధ్య ఆ శత్రుత్వంలో ఔటరు మంగోలియా, టిబెట్ వంటి సుదూర ప్రాంతాలు కూడా ఉన్నాయని భావించబడింది. ఈ యుక్తి ఎక్కువగా 1907 ఆంగ్లో-రష్యను కన్వెన్షనుతో ముగిసింది.^[79]

సైబీరియా విస్తారమైన ప్రాంతాలలో విస్తరణ నెమ్మదిగా ఖరీదైనదిగా మారింది. కానీ చివరికి 1890 నుండి 1904 వరకు ట్రాన్సు-సైబీరియను రైల్వే నిర్మాణంతో ఇది సాధ్యమైంది. ఇది తూర్పు ఆసియాకు తెరతీసింది; రష్యను ఆసక్తులు మంగోలియా, మంచూరియా కొరియా మీద దృష్టి సారించాయి. దీనిని ప్రతిఘటించడానికి చైనా చాలా బలహీనంగా ఉంది. రష్యను రంగంలోకి మరింతగా లాగబడింది. రష్యా డాలియను/పోర్టు ఆర్థరు వంటి ఒప్పంద ఓడరేవులను పొందింది. 1900లో బాక్సరు తిరుగుబాటుకు వ్యతిరేకంగా ఎనిమిది దేశాల కూటమి జోక్యంలో భాగంగా రష్యను సామ్రాజ్యం మంచూరియా మీద రష్యను దండయాత్ర మంచూరియా మీద కొనసాగింది. జపాన్ రష్యను విస్తరణను తీవ్రంగా వ్యతిరేకించింది. 1904–1905 రస్సో-జపనీసు యుద్ధంలో రష్యాను ఓడించి జపాన్ కొరియాను స్వాధీనం చేసుకుంది. మంచూరియా వివాదాస్పద ప్రాంతంగా మిగిలిపోయింది.^[80]

ఇంతలో 1871 తర్వాత జర్మనీకి వ్యతిరేకంగా మిత్రదేశాల కోసం వెతుకుతున్న ఫ్రాన్సు, 1894లో రష్యాకు పెద్ద ఎత్తున రుణాలు, ఆయుధాల అమ్మకాలు, యుద్ధనౌకలు, అలాగే దౌత్యపరమైన మద్దతుతో సైనిక కూటమిను ఏర్పాటు చేసింది. 1907లో ఆంగ్లో-రష్యను కన్వెన్షను ద్వారా ఆఫ్ఘనిస్తాను అనధికారికంగా విభజించబడిన తర్వాత, బ్రిటను, ఫ్రాన్సు, రష్యా దళాలు జర్మనీ, ఆస్ట్రియా-హంగేరీల దళాలకు వ్యతిరేకంగా మరింత దగ్గరగా వచ్చాయి. ఈ ముగ్గురూ తరువాత మొదటి ప్రపంచ యుద్ధంలో ట్రిపులు ఎంటెంటే కూటమిలో ఉన్నారు.^[83]

20వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో

క్రెమ్లిను నుండి మాస్కో నది దృశ్యం, 1908

1894లో 3వ అలెగ్జాండరు తర్వాత ఆయన కుమారుడు 2వ నికోలసు వచ్చాడు. ఆయన తన తండ్రి తనకు వదిలిపెట్టిన నిరంకుశత్వాన్ని నిలుపుకోవడానికి కట్టుబడి ఉన్నాడు. 2వ నికోలసు అసమర్థ పాలకుడిగా నిరూపించబడ్డాడు. చివరికి ఆయన రాజవంశం రష్యను విప్లవం ద్వారా కూలదోయబడింది.^[85] పారిశ్రామిక విప్లవం రష్యాలో గణనీయమైన ప్రభావాన్ని చూపడం ప్రారంభించింది. కానీ దేశం గ్రామీణ ప్రాతాలు పేదరికంలోనే ఉన్నాయి.

చక్కెర దుంపలు వంటి కొత్త పంటలు, రైల్వే రవాణాకు కొత్త ప్రాప్యత లభించిన కారణంగా 1890 తర్వాత ఆర్థిక పరిస్థితులు క్రమంగా మెరుగుపడ్డాయి. జనాభా పెరుగుదల నుండి దేశీయ డిమాండు పెరుగుతున్నప్పటికీ మొత్తం ధాన్యం ఉత్పత్తి అలాగే ఎగుమతులు పెరిగాయి. ఫలితంగా 1914కి ముందు సామ్రాజ్యం చివరి రెండు దశాబ్దాలలో రష్యను రైతుల జీవన ప్రమాణాలలో నెమ్మదిగా మెరుగుదల కనిపించింది. ఆర్మీ రిక్రూటు‌ల భౌతిక స్థితి మీద ఇటీవలి పరిశోధన వారు అధికారులు, బలంగా ఉన్నారని చూపిస్తుంది. అధిక జనాభా కలిగిన సెంట్రలు బ్లాక్ ఎర్తు రీజియనులో ఎక్కువ పేదరికంతో ప్రాంతీయ వైవిధ్యాలు ఉన్నాయి; 1891–93 - 1905–1908లో తాత్కాలిక తిరోగమనాలు సంభవించాయి.^[86]

19వ శతాబ్దం చివరి నాటికి రష్యను సామ్రాజ్యం దాని గొప్ప ప్రాదేశిక పరిధిని చేరుకుంది. 2,28,00,000 కిమీ² ఉపరితల వైశాల్యాన్ని కలిగి ఉంది. ప్రపంచ చరిత్రలో మూడవ అతిపెద్ద సామ్రాజ్యంగా నిలిచింది.

రాజకీయ కుడి వైపున, కులీనుల ప్రతిచర్యాత్మక అంశాలు పెద్ద భూస్వాములకు బలంగా మద్దతు ఇచ్చాయి. అయితే వారు రైతుల భూమి బ్యాంకు ద్వారా నెమ్మదిగా తమ భూమిని రైతులకు అమ్ముతున్నారు. అక్టోబరు పార్టీ ఒక సంప్రదాయవాద శక్తి, భూస్వాములు, వ్యాపారవేత్తల స్థావరం. వారు భూ సంస్కరణను అంగీకరించారు కానీ ఆస్తి యజమానులకు పూర్తిగా చెల్లించాలని పట్టుబట్టారు. వారు సుదూర సంస్కరణలను ఇష్టపడ్డారు. భూస్వామ్య తరగతి మసకబారుతుందని ఆశించారు. అదే సమయంలో వారి భూమికి చెల్లించాలని వారు అంగీకరించారు. శాంతియుత సామాజిక సంస్కరణ, రాజ్యాంగ రాచరికాన్ని విశ్వసించిన పారిశ్రామిక పెట్టుబడిదారులు, ప్రభువులలోని ఉదారవాద అంశాలు కాన్స్టిట్యూషనలు డెమోక్రటికు పార్టీ లేదా కాడెట్సును ఏర్పాటు చేశాయి.^[87]

ఎడమ వైపున సోషలిస్టు రివల్యూషనరీసు (ఎస్‌ఆర్‌లు) మార్క్సిస్టు సోషలు డెమోక్రటిక్సు చెల్లింపు లేకుండా భూమిని స్వాధీనం చేసుకోవాలని కోరుకున్నారు. కానీ రైతుల మధ్య భూమిని పంపిణీ చేయాలా (నరోడ్నికు పరిష్కారం) లేదా దానిని సమష్టి స్థానిక యాజమాన్యంలో ఉంచాలా అని చర్చించారు.^[88] సోషలిస్టు రివల్యూషనరీలు సోషలు డెమోక్రటిక్ల నుండి కూడా భిన్నంగా ఉన్నారు. ఎందుకంటే ఎస్‌ఆర్ విప్లవం రైతుల మీద కాకుండా పట్టణ కార్మికుల మీద ఆధారపడాలని విశ్వసించారు.^[89]

1903లో లండను‌లో జరిగిన రష్యను సోషలు డెమోక్రటికు లేబరు పార్టీ 2వ కాంగ్రెసులో రెండు విభాగాలుగా విడిపోయింది: క్రమమైన మెన్షెవికు‌లు మరింత రాడికలు బోల్షెవికు‌లు. రష్యను కార్మిక వర్గం తగినంతగా అభివృద్ధి చెందలేదని, బూర్జువా ప్రజాస్వామ్య పాలన తర్వాత మాత్రమే సోషలిజం సాధించబడుతుందని మెన్షెవిక్కు‌లు విశ్వసించారు. అందువల్ల వారు బూర్జువా ఉదారవాద శక్తులతో పొత్తు పెట్టుకున్నారు. వ్లాదిమిర్ లెనిన్ నేతృత్వంలోని బోల్షెవికు‌లు, బలవంతంగా అధికారాన్ని చేజిక్కించుకోవడానికి, శ్రామికవర్గానికి అగ్రగామిగా వ్యవహరించడానికి, బలమైన పార్టీ క్రమశిక్షణకు లోబడి, ప్రొఫెషనలు విప్లవకారుల చిన్న ఉన్నత వర్గాన్ని ఏర్పాటు చేయాలనే ఆలోచనకు మద్దతు ఇచ్చారు.^[90]

రస్సో-జపనీసు యుద్ధంలో ఓటమి (1904–1905) జారిస్టు పాలనకు పెద్ద దెబ్బ. అది అశాంతి సంభావ్యతను మరింత పెంచింది. 1905 జనవరిలో "బ్లడీ సండే" అని పిలువబడే ఒక సంఘటన జరిగింది. ఫాదరు జార్జి గపోను చక్రవర్తికి ఒక వినతిపత్రం సమర్పించడానికి సెయింటు పీటర్సు‌బర్గులోని వింటరు ప్యాలెసుకు అపారమైన జనసమూహాన్ని నడిపించాడు. ఊరేగింపు రాజభవనానికి చేరుకున్నప్పుడు. సైనికులు జనసమూహం మీద కాల్పులు జరిపారు. ఈ సంఘటనలో వందలాది మంది మరణించారు. ఈ ఊచకోత మీద రష్యను ప్రజలు ఎంతగానో కోపంగా ఉన్నారు. ప్రజాస్వామ్య గణతంత్రాన్ని డిమాండు చేస్తూ సార్వత్రిక సమ్మె ప్రకటించబడింది. ఇది 1905 విప్లవం ప్రారంభానికి గుర్తుగా నిలిచింది. సోవియటు‌లు (కార్మికుల కౌన్సిలు‌లు) చాలా నగరాల్లో విప్లవాత్మక కార్యకలాపాలను నిర్దేశించడానికి నియమించబడినట్లు కనిపించాయి. రష్యా స్తంభించిపోయింది. ప్రభుత్వం నిరాశలో ఉంది.^[91]

1905 అక్టోబరులో నికోలసు అయిష్టంగానే అక్టోబరు మ్యానిఫెస్టోను విడుదల చేశాడు. ఇది జాతీయ డూమా (శాసనసభ) ఏర్పాటును ఆలస్యం లేకుండా ఏర్పాటు చేయడానికి అంగీకరించింది. ఓటు హక్కు పొడిగించబడింది. డూమా ద్వారా ధ్రువీకరించబడకుండా ఏ చట్టమూ తుది రూపం దాల్చలేదు. మితవాద సమూహాలు సంతృప్తి చెందాయి. కానీ సోషలిస్టులు రాయితీలు సరిపోవని తిరస్కరించారు. కొత్త సమ్మెలను నిర్వహించడానికి ప్రయత్నించారు. 1905 చివరి నాటికి సంస్కర్తల మధ్య అనైక్యత ఏర్పడింది. చక్రవర్తి స్థానం బలపడింది. కొత్త రష్యను 1906 రాజ్యాంగంతో కొన్ని రాయితీలను వెనక్కి తీసుకునేలా చేసింది.

యుద్ధం, విప్లవం - పతనం

కారణాల మూలాలు

ఫ్రాన్సు, బ్రిటన్ లతో పాటు, మొదటి ప్రపంచ యుద్ధానికి ముందు రష్యా ఎంటెంటెలో సభ్యదేశం అయింది; జర్మనీ ప్రత్యర్థికి ప్రతిస్పందనగా ఈ మూడు శక్తులు ఏర్పడ్డాయి^[92] ట్రిపులు అలయన్సు, ఆస్ట్రియా-హంగేరీ, ఇటలీ లను కలిగి ఉంటుంది. మధ్య ఆసియాలోని గ్రేటు గేం నుండి 1907 ఆంగ్లో-రష్యను కన్వెన్షను వరకు బ్రిటను‌తో సంబంధాలు ఆందోళనకరంగా ఉన్నాయి. ఆ సమయంలో ఇద్దరూ తమ విభేదాలను పరిష్కరించుకోవడానికి అంగీకరించి, కొత్త శక్తిగా ఎదుగుతున్న జర్మనీ శక్తిని వ్యతిరేకించడానికి చేరారు.^[93] 1890ల వరకు రష్యా, ఫ్రాన్సు సంబంధాలు ఒంటరిగానే ఉన్నాయి. శాంతికి ముప్పు వచ్చినప్పుడు రెండు వైపులా మిత్రరాజ్యానికి మద్దతుగా ఉండడానికి అంగీకరించారు.^[94]

రష్యా, ట్రిపులు అలయన్సు, ముఖ్యంగా జర్మనీ ఆస్ట్రియా మధ్య సంబంధాలు ముగ్గురు చక్రవర్తుల లీగు లాగా ఉన్నాయి. జర్మనీతో రష్యా సంబంధాలు క్షీణిస్తున్నాయి.^[95] తూర్పు ప్రశ్న మీద ఉద్రిక్తతలు ఆస్ట్రియా-హంగేరీతో విచ్ఛిన్న స్థితికి చేరుకున్నాయి.^[96] 1908 బోస్నియను సంక్షోభం దాదాపు యుద్ధానికి దారితీసింది. 1912–13లో సెయింటు పీటర్సు‌బర్గు వియన్నా మధ్య సంబంధాలు బాల్కను యుద్ధాల సమయంలో ఉద్రిక్తంగా ఉన్నాయి.^[97]

ఆస్ట్రో-హంగేరియను వారసుడు ఆర్చుడ్యూకు ఫ్రాంజి ఫెర్డినాండు హత్య యూరపు‌లో ఉద్రిక్తతలను పెంచింది. ఇది ఆస్ట్రియా, రష్యా.^[98]సెర్బియా వారసుడి మరణానికి బాధ్యత వహించాలని కోరిన ఆస్ట్రియను అల్టిమేటాన్ని తిరస్కరించింది. ఆస్ట్రియా-హంగరీ అన్ని దౌత్య సంబంధాలను తెంచుకుని 1914 జూలై 28న యుద్ధం ప్రకటించింది. సెర్బియా తోటి స్లావికు రాజ్యం కాబట్టి రష్యా దానిని సమర్థించింది. రెండు రోజుల తరువాత చక్రవర్తి 2వ నికోలసు ఆస్ట్రియా-హంగరీని వెనక్కి నెట్టడానికి ప్రయత్నించడానికి ఒక సమీకరణను ఆదేశించాడు.^[99]

యుద్ధ ప్రకటన

వియన్నా సెర్బియా మీద యుద్ధ ప్రకటన ఫలితంగా 2వ నికోలసు 4.9 మిలియన్ల మంది సైనికులను సమీకరించాలని ఆదేశించాడు. జర్మనీ, ఆస్ట్రియా-హంగేరీ మిత్రదేశాలు నికోలసు ఆయుధాలకు పిలుపును ముప్పుగా చూసాయి.^[100] 1914 ఆగస్టు 1న యుద్ధం ప్రకటించింది. ఆస్ట్రో-హంగేరియను సామ్రాజ్యం కూడా ఆగస్టు 6న రష్యా మీద యుద్ధం ప్రకటించింది.^[101] రష్యన్లు దేశభక్తితో నిండిపోయారు. జర్మనోఫోబికు భావన, రాజధాని పేరు సెయింటు పీటర్సుబర్గులో కూడా ఉంది. ఇది చాలా జర్మన్గా ధ్వనించింది. పెట్రోగ్రాడు అని పేరు మార్చబడింది.^[102]

మొదటి ప్రపంచ యుద్ధంలోకి ఫ్రాన్సు.^[103] తర్వాత రష్యా ప్రవేశించింది. జర్మనీ జనరలు స్టాఫు స్క్లీఫెను ప్లానును రూపొందించి మొదట అలీన బెల్జియం ద్వారా ఫ్రాన్సు‌ను నిర్మూలించి, రష్యా మీద దాడి చేయడానికి తూర్పుకు వెళ్లే ముందు భారీ సైన్యం సమీకరణలో చాలా నెమ్మదిగా ముందుకు సాగింది.^[104]

కార్యకలాపాల థియేటర్లు

జర్మనీ ఫ్రంటు

1914 ఆగస్టు నాటికి రష్యా ఊహించని వేగంతో జర్మను ప్రావిన్సు అయిన తూర్పు ప్రష్యా మీద దాడి చేసింది. వైరింగు, కోడింగు లేకుండా పంపిన సందేశం కారణంగా టాన్నెను‌బర్గులో అవమానకరమైన ఓటమితో ఇది ముగిసింది.^[105] మొత్తం రెండవ సైన్యం నాశనానికి కారణమైంది. రష్యా రెండుసార్లు మసూరియను సరస్సుల వద్ద భారీ ఓటమిని చవిచూసింది. మొదటి లక్ష మంది ప్రాణనష్టంతో ముగిసింది;^[106] రెండవ 2,00,000 మందిని బాధపెట్టింది.^[107] అక్టోబరు నాటికి జర్మనీ తొమ్మిదవ సైన్యం వార్సా సమీపంలో ఉంది. కొత్తగా ఏర్పడిన పదవ సైన్యం తూర్పు ప్రష్యాలోని సరిహద్దు నుండి వెనక్కి తగ్గింది. రష్యా సైన్యాధ్యక్షుడు గ్రాండు డ్యూకు నికోలసు, రష్యను కమాండరు-ఇన్-చీఫ్, ఇప్పుడు తన ఐదవ, నాల్గవ, తొమ్మిదవ సైన్యాలతో సిలేసియా మీద దండెత్తమని ఆదేశం పొందాడు.^[108] మాకెన్సెను నేతృత్వంలోని తొమ్మిదవ సైన్యం, గలీసియా లోని ముందు వరుస నుండి వెనక్కి వెళ్లి పోసెను థోర్ను నగరాల మధ్య కేంద్రీకృతమైంది. నవంబరు 11న ప్రధాన సైన్యం కుడి పార్శ్వం, వెనుక భాగాల మీద ముందుకు జరిగింది; మొదటి రెండవ సైన్యాలు తీవ్రంగా నలిగిపోయాయి. రెండవ సైన్యం నవంబరు 17న లోడ్జిలో దాదాపుగా చుట్టుముట్టబడింది.

అలసిపోయిన రష్యను దళాలు రష్యను ఆధీనంలో ఉన్న పోలాండు నుండి వెనక్కి వెళ్ళడం ప్రారంభించాయి. దీని వలన జర్మన్లు 1915 ఆగస్టు 5న రాజ్య రాజధాని వార్సాతో సహా అనేక నగరాలను స్వాధీనం చేసుకున్నారు.^[109] అదే నెలలో చక్రవర్తి గ్రాండు డ్యూకు నికోలసు‌ను తొలగించి వ్యక్తిగత ఆదేశాన్ని తీసుకున్నాడు;^[110] ఇది రష్యను సైన్యానికి ఒక మలుపు. అత్యంత దారుణమైన విపత్తు ప్రారంభం.^[111] రష్యా పోలాండు, లిథువేనియా మొత్తం భూభాగాన్ని కోల్పోయింది.^[112] .^[112] బాల్టికు రాజ్యాలలో భాగంగా గ్రోడ్నో, ఉక్రెయిన్‌లోని వోల్హినియా, పోడోలియా లలో కొంత భాగం ఉన్నాయి; ఆ తరువాత జర్మనీతో ఉన్న సరిహద్దు 1917 వరకు స్థిరంగా ఉంది.

ఆస్ట్రియను ఫ్రంటు

ఆస్ట్రియా-హంగేరీ ఆగస్టు 6న రష్యాతో యుద్ధం చేసింది. ఆగస్టు 20న ఆస్ట్రియను సిస్లీథానియా ఆధీనంలో ఉన్న గలీసియా రాజ్యం మీద రష్యన్లు దండెత్తడం ప్రారంభించారు. లెంబర్గు యుద్ధంలో ఆస్ట్రో-హంగేరియను సైన్యాన్ని నాశనం చేశారు. దీని ఫలితంగా గలీసియా జనరలు ప్రభుత్వం ఆక్రమించబడింది.^[113] ప్రెమిస్సెలు కోట ప్రెజెమిస్లు ముట్టడి అయినప్పటికీ కోటను స్వాధీనం చేసుకునే మొదటి ప్రయత్నం విఫలమైంది. కానీ రెండవ ప్రయత్నం 1915 మార్చిలో కోటను స్వాధీనం చేసుకుంది.^[114] మే 2న ఆస్ట్రో-జర్మనీ దళాలు ఉమ్మడిగా రష్యను సైన్యాన్ని ఛేదించి వెనక్కి తగ్గాయి. గోర్లిసు నుండి టార్నోవు రేఖ వరకు ప్రెమిస్సెలును కోల్పోయారు.

1916 జూన్ 4న జనరలు అలెక్సీ బ్రూసిలోవు కోవెలును లక్ష్యంగా చేసుకుని దాడి నిర్వహించాడు. ఆయన దాడి గొప్ప విజయాన్ని సాధించింది. ప్రధాన దాడిలో 76,000 మంది ఖైదీలను, ఆస్ట్రియను వంతెన నుండి 1,500 మంది ఖైదీలను తీసుకున్నారు. కానీ తగినంత మందుగుండు సామగ్రి, సరఫరా లేకపోవడం వల్ల దాడి ఆగిపోయింది.^[115] పేరున్న దాడి మొదటి ప్రపంచ యుద్ధంలో అత్యంత విజయవంతమైన మిత్రరాజ్యాల దాడి ఇది గుర్తించబడింది.^[116] ఆచరణాత్మకంగా ఆస్ట్రో-హంగేరియను సైన్యాన్ని స్వతంత్ర దళంగా నాశనం చేసింది. కానీ అనేక మంది ప్రాణనష్టం (సుమారు ఒక మిలియను మంది పురుషులు) కారణంగా రష్యను దళాలను పునర్నిర్మించుకోకుండా లేదా తదుపరి దాడులను ప్రారంభించకుండా చేసింది.

టర్కిషు ఫ్రంటు

1914 అక్టోబరు 29న రష్యను-టర్కిషు ఫ్రంటు‌కు నాందిగా, టర్కిషు నౌకాదళం, జర్మనీ మద్దతుతో ఒడెస్సా, సెవాస్టోపోలు, నోవోరోసిస్కు, ఫియోడోసియా, కెర్చి, యాల్టాలోని రష్యను తీర నగరాల మీద దాడి ప్రారంభించింది. ^[117] దీని ఫలితంగా రష్యా నవంబరు 2న ఒట్టోమను సామ్రాజ్యం మీద యుద్ధం ప్రకటించాల్సి వచ్చింది.^[118] 1914 డిసెంబరులో రష్యా సరికమిషులో విజయం సాధించింది. అక్కడ రష్యను జనరలు నికోలాయి యుడెనిచు ఎన్వరు పాషాను ఓడించి^[119] 1916 జనవరిలో యుడెనిచు కోప్రుకోయు‌ను స్వాధీనం చేసుకున్నాడు. ఒక నెల తర్వాత ఫిబ్రవరిలో ఎర్జురాన్ని స్వాధీనం చేసుకున్నాడు .^[120]

రష్యను నావికాదళం నల్ల సముద్ర నౌకాదళం 1914లో రక్షణలో ఉంది. కానీ 1915 వసంతకాలంలో ఇది మారిపోయింది. హైకమాండు గల్లిపోలిలో పశ్చిమ ఎంటెన్టే ల్యాండింగు‌లకు సహాయం చేయడానికి టర్కిషు తీరం మీద దాడి చేయాలని నౌకాదళాన్ని ఆదేశించినప్పుడు.^[120] రష్యను నావికాదళ దాడులు గల్లిపోలి పోరాటానికి ఏదైనా తేడాను కలిగించాయి. కానీ అనటోలియాలోని ఇతర ప్రాంతాల నుండి కాన్స్టాంటినోపులు‌కు బొగ్గు రవాణాను అంతరాయం కలిగించడంలో వారు చాలా విజయవంతమయ్యారు. రష్యను జలాంతర్గామి, డిస్ట్రాయరు దాడుల వల్ల ఏర్పడిన బొగ్గు కొరత ఒట్టోమను సామ్రాజ్యం యుద్ధంలో పాల్గొనడాన్ని నిరంతరం బెదిరింపుకు గురిచేసింది.^[121]

సామ్రాజ్యంలో సమస్యలు

1915 మధ్య నాటికి యుద్ధం ప్రభావం నిరాశపరిచింది. ఆహారం, ఇంధనం కొరత ఏర్పడింది, ప్రాణనష్టం పెరిగింది, ద్రవ్యోల్బణం పెరుగుతోంది. తక్కువ జీతం పొందే ఫ్యాక్టరీ కార్మికులలో సమ్మెలు పెరిగాయి. భూమి యాజమాన్య సంస్కరణలను కోరుకునే రైతులు అశాంతితో ఉన్నారని నివేదికలు వచ్చాయి. చక్రవర్తి చివరికి సైన్యాన్ని వ్యక్తిగతంగా నడిపించాలని నిర్ణయించుకుని ముందు వైపుకు వెళ్లాడు ఆయన భార్య, ఎంప్రెసు అలెగ్జాండ్రాను రాజధానిలో బాధ్యతలు నిర్వర్తించింది. ఆమె గ్రిగోరి రాస్పుటిను (1869–1916) అనే సన్యాసి మంత్రంలో పడింది. 1916 చివరలో ప్రభువుల బృందం ఆయనను హత్య చేసింది. ఈ సంఘటన కారణంగా చక్రవర్తి కోల్పోయిన ప్రతిష్ఠను ఆమె పునరుద్ధరించలేకపోయింది.^[122]

సామ్రాజ్య పాలన ముగింపు

1917 మార్చి 3న అంతర్జాతీయ మహిళా దినోత్సవంన, రాజధానిలోని ఒక కర్మాగారంలో సమ్మె జరిగింది. ఆ తర్వాత ఆహార కొరతను నిరసిస్తూ వేలాది మంది పెట్రోగ్రాడు‌లో వీధుల్లోకి వచ్చారు. ఒక రోజు తర్వాత, రష్యా యుద్ధం నుండి వైదొలగాలని, చక్రవర్తిని పదవీచ్యుతుని చేయాలని డిమాండు చేస్తూ నిరసనకారులు రెండు లక్షలకు చేరుకున్నారు. శాంతిభద్రతలను పునరుద్ధరించడానికి పంపబడిన వారిలో సగం మంది, ఎనభై వేల మంది రష్యను సైనికులు సమ్మెలోకి దిగి సీనియరు అధికారుల ఆదేశాలను తిరస్కరించారు.^[123] ఏవైనా సామ్రాజ్య చిహ్నాలను నాశనం చేసి దహనం చేశారు. రాజధాని అదుపు తప్పి నిరసన, కలహాలతో అట్టుడుకింది.^[124]

రాజధాని నుండి నైరుతి దిశలో 262 కి.మీ. (163 మై.) దూరంలో ఉన్న ప్స్కోవు నగరంలో అనేక మంది జనరల్సు రాజకీయ నాయకులు త్సేరెవిచుకు అనుకూలంగా సింహాసనాన్ని వదులుకోవాలని చక్రవర్తికి సలహా ఇచ్చారు; నికోలసు అంగీకరించాడు. కానీ ఆయన తన చట్టబద్ధమైన వారసుడిగా సింహాసనాన్ని గ్రాండు డ్యూకు మైఖేలుకు ఇచ్చాడు.^[125] మైఖేలు రాజ్యాంగ సభ ద్వారా సింహాసనాన్ని అందిస్తేనే తాను దానిని అంగీకరిస్తానని పేర్కొన్నాడు.^[126] ఉద్భవించిన రాజకీయ సంస్థ రూపాన్ని "ద్వంద్వ శక్తి"గా వర్ణించారు. రష్యను తాత్కాలిక ప్రభుత్వం సోవియటు‌లుతో కలిసి ఉంది.^[126] సెప్టెంబరున అలెగ్జాండరు కెరెన్స్కీ చివరికి రష్యా ఒక గణతంత్రంగా స్థితిని నిర్ధారించే వరకు రష్యా రాజ్యాంగ చట్రం అస్పష్టంగానే ఉంది.^[126] 1918 జూలైలో అక్టోబరు విప్లవం తరువాత యెకాటెరిను‌బర్గులో బోల్షెవికు‌లు రోమనోవు కుటుంబాన్ని ఉరితీశారు.

భూభాగం

19వ శతాబ్దం చివరి నాటికి సామ్రాజ్యం వైశాల్యం సుమారు 2,24,00,000 చ.కీ (86,00,000చ.మై) లేదా భూమి యొక్క భూభాగంలో దాదాపు ఆరవ వంతు; ఆ సమయంలో దాని ఏకైక ప్రత్యర్థి బ్రిటిష్ సామ్రాజ్యం. జనాభాలో ఎక్కువ మంది యూరోపియన్లు రష్యాలో నివసించారు. రష్యను సామ్రాజ్యంలో 100 కంటే ఎక్కువ విభిన్న జాతి సమూహాలు నివసించారు. జాతి రష్యన్లు జనాభాలో దాదాపు 45% మంది ఉన్నారు.^[127]

భూగోళశాస్త్రం

ఫిన్లాండ్ దాని పోలాండ్ భాగం కాకుండా, యూరోపియను రష్యా పరిపాలనా సరిహద్దులు తూర్పు-యూరోపియను మైదానాల సహజ పరిమితులతో దాదాపుగా ఏకీభవించాయి. ఉత్తరాన ఆర్కిటిక్ మహాసముద్రం ఉంది. నోవాయా జెమ్లియా, కోల్గుయేవు, వాయ్గాచు ‌ ద్వీపాలను యూరోపియను రష్యాలో భాగంగా పరిగణించారు. కానీ కారా సముద్రం సైబీరియాలో భాగంగా ఉండేది. తూరౌ సామ్రాజ్యంలో ఆసియా భూభాగాలు ఉన్నాయి: సైబీరియా కిర్గిజు స్టెప్పీలు, వీటిని యూరోపియను రష్యా నుండి ఉరలు పర్వతాలు, ఉరలు నది, కాస్పియన్ సముద్రం వేరు చేశాయి. అయితే పరిపాలనా సరిహద్దు పాక్షికంగా ఆసియాలోకి యురల్సు సైబీరియను వాలు మీద విస్తరించింది. దక్షిణాన నల్ల సముద్రం, కాకసస్ ఉన్నాయి. ఇవి యూరోపియను రష్యాలోని మిగిలిన ప్రాంతాల నుండి మానిచు నది మాంద్యం ద్వారా వేరు చేయబడ్డాయి. ఇది ప్లియోసీను తర్వాత కాలంలో అజోవు సముద్రాన్ని కాస్పియను‌తో అనుసంధానించింది. పశ్చిమ సరిహద్దు పూర్తిగా ఏకపక్షంగా ఉంది: ఇది కోలా ద్వీపకల్పాన్ని దాటి వారంజరు‌ఫ్జోర్డు నుండి బోత్నియా గల్ఫు వరకు విస్తరించింది. తరువాత అది దక్షిణ బాల్టిక్ సముద్రంలోని కురోనియను లగూను వరకు విస్తరించి, ఆపై డానుబే ముఖద్వారం వరకు విస్తరించి, తూర్పు-మధ్య పోలాండు‌ను ఆలింగనం చేసుకుని పశ్చిమానికి గొప్ప వృత్తాకార మార్గాన్ని అనుసరించి, రష్యాను ప్రష్యా, ఆస్ట్రియను గలీసియా రొమేనియా నుండి వేరు చేసింది.

రష్యా ముఖ్యమైన లక్షణం ఏమిటంటే, ఆర్కిటికు మహాసముద్రం మంచుతో కప్పబడిన తీరాల వెలుపల, బహిరంగ సముద్రానికి కొన్ని ఉచిత ప్రవేశ మార్గాలు ఉన్నాయి. బోత్నియా గల్ఫులు, ఫిన్లాండ్, లోతైన ఇండెంటేషన్లుజాతిపరంగా ఫిన్నిషు భూభాగంతో చుట్టుముట్టబడ్డాయి. తరువాతి గల్ఫు అగ్రభాగంలో మాత్రమే రష్యన్లు నెవా నది ముఖద్వారం వద్ద తమ రాజధానిని నిర్మించడం ద్వారా దృఢంగా స్థిరపడ్డారు. రిగా గల్ఫు, బాల్టికు కూడా స్లావు‌లు నివసించని, బాల్టికు ఫిన్నికు ప్రజలు, జర్మన్లు నివసించే భూభాగానికి చెందినవి. నల్ల సముద్రం తూర్పు తీరం ట్రాన్సు‌కాకేసియాకి చెందినది. ఇది రష్యా నుండి వేరు చేసే గొప్ప పర్వతాల గొలుసు. కానీ ఈ నీటి పొర కూడా ఒక లోతట్టు సముద్రం దాని ఏకైక నిష్క్రమణ మార్గం బోస్ఫరసు విదేశీయుల చేతుల్లో ఉంది. అయితే కాస్పియన్ సముద్రం ఒక అపారమైన నిస్సార సరస్సు ఎక్కువగా ఎడారుల సరిహద్దులతో ఉంది. ఇది ఇతర దేశాలతో సంపర్కానికి ఒక మార్గంగా కంటే రష్యా, దాని ఆసియా స్థావరాల మధ్య అనుసంధానంగా ఎక్కువ ప్రాముఖ్యతను కలిగి ఉంది.

ప్రాదేశిక అభివృద్ధి

1860 నుండి 1905 వరకు రష్యను సామ్రాజ్యం ప్రస్తుత రష్యను ఫెడరేషను అన్ని భూభాగాలను ఆక్రమించింది. ప్రస్తుత కాలినిన్గ్రాడు ఒబ్లాస్టు, కురిలు దీవులు, తువా మినహా 1905లో రష్యా దక్షిణ సఖాలినును జపాన్ చేతిలో కోల్పోయింది, కానీ 1914లో తువానును ఒక రక్షిత ప్రాంతంగా పొందింది. 1917కి ముందు రష్యను సామ్రాజ్యంలో డ్నీపరు ఉక్రెయిను, బెలారస్, బెస్సరాబియా, గ్రాండు డచీ ఆఫ్ ఫిన్లాండు, అర్మేనియా, అజర్‌బైజాన్, జార్జియా, రష్యను తుర్కెస్తాను, మధ్య ఆసియా రాజ్యాలు, బాల్టికు గవర్నరేటు‌లలో ఎక్కువ భాగం, పోలాండ్లో ఒక ముఖ్యమైన భాగం, అర్దహాను ప్రావిన్సు, ఆర్ట్విను, ఇగ్డిరు, కార్సు పూర్వ ఒట్టోమను ప్రావిన్సులు, ఈశాన్య ఎర్జురం ప్రావిన్సు భాగంగా ఉన్నాయి.

హెన్రీ కిస్సింజరు రష్యను సామ్రాజ్యం తమ భూభాగాన్ని విస్తరించడం ప్రారంభించిన పద్ధతి విధానాన్ని యునైటెడు స్టేట్సు కూడా అదే విధంగా చేసిన విధానంతో పోల్చవచ్చని గుర్తించారు. రష్యను రాజనీతిజ్ఞుడు అలెగ్జాండరు గోర్చకోవు యునైటెడు స్టేట్సు మానిఫెస్టు విధికి అనుగుణంగా రష్యను విస్తరణను సమర్థించాడు; ఆ తరువాత, రష్యను ప్రాదేశిక విస్తరణ యునైటెడు స్టేట్సు పశ్చిమ దిశగా విస్తరణకు చాలా పోలి ఉండే సంచార లేదా భూస్వామ్య సమాజాలను మాత్రమే ఎదుర్కొంది.^[128]

1742 - 1867 మధ్య అలాస్కాను రష్యను-అమెరికను కంపెనీ కాలనీగా నిర్వహించింది. ఆ కంపెనీ హవాయిలో ఫోర్టు ఎలిజబెతు (1817)తో సహా ఉత్తర అమెరికాలో దక్షిణాన ఫోర్టు రాసు కాలనీ (1812లో స్థాపించబడింది) వరకు శాన్ ఫ్రాన్సిస్కో ఉత్తరాన సోనోమా కౌంటీ, కాలిఫోర్నియాలో స్థావరాలను కూడా ఏర్పాటు చేసింది. కాలిఫోర్నియాలోని ఫోర్టు రాసు రష్యను నది రెండూ రష్యను స్థిరనివాసుల నుండి తమ పేర్లను పొందాయి. వారు 1821 వరకు న్యూ స్పెయినులో భాగంగా స్పానిషు వారు క్లెయిం చేసిన ప్రాంతంలో వాదనలు వినిపించారు.

1808–1809 ఫిన్నిషు యుద్ధంలో స్వీడిషు ఓటమి 1809 సెప్టెంబరు 17న ఫ్రెడ్రిక్షాం ఒప్పందం మీద సంతకం చేసిన తరువాత స్వీడను తూర్పు అర్ధభాగం, ఆ తరువాత ఫిన్లాండు‌గా మారిన ప్రాంతం, రష్యను సామ్రాజ్యంలో స్వయంప్రతిపత్తి గ్రాండు డచీగా విలీనం చేయబడింది. చివరికి చక్రవర్తి ఫిన్లాండు గవర్నరు జనరలు ఆయన నియమించిన స్థానిక ఫిన్లాండు సెనేటు ద్వారా ఫిన్లాండును సెమీ-రాజ్యాంగ చక్రవర్తిగా పరిపాలించాడు. చక్రవర్తి ఎప్పుడూ ఫిన్లాండు‌ను దాని స్వంత హక్కులో రాజ్యాంగ రాజ్యంగా గుర్తించలేదు. అయినప్పటికీ ఆయన ఫిన్నిషు ప్రజలు గ్రాండు డచీని అలాగే పరిగణించారు.

రష్యను-టర్కిషు యుద్ధం (1806–1812), ఆ తరువాత జరిగిన బుకారెస్టు ఒప్పందం (1812) తరువాత ఒట్టోమను సామంత రాజ్యం అయిన ప్రిన్సిపాలిటీ ఆఫ్ మోల్దవియా తూర్పు భాగాలు, గతంలో ప్రత్యక్ష ఒట్టోమను పాలనలో ఉన్న కొన్ని ప్రాంతాలతో పాటు సామ్రాజ్యం పాలనలోకి వచ్చాయి. ఈ ప్రాంతం (బెస్సరాబియా) ఐరోపాలో రష్యను సామ్రాజ్యం చివరి ప్రాదేశిక సముపార్జనలలో ఒకటి. వియన్నా కాంగ్రెసు (1815)లో రష్యా కాంగ్రెసు పోలాండు మీద సార్వభౌమత్వాన్ని పొందింది. ఇది కాగితం మీద రష్యాతో వ్యక్తిగత యూనియనులో స్వయంప్రతిపత్తి రాజ్యంగా ఉంది. అయితే 1831లో నవంబరు తిరుగుబాటు తర్వాత ఈ స్వయంప్రతిపత్తి క్షీణించింది. చివరికి 1867లో రద్దు చేయబడింది.

19వ శతాబ్దంలో రష్యను-పర్షియను యుద్ధం (1804–13), రష్యను-పర్షియను యుద్ధం (1826–28), తుర్కు‌మెను‌చాయి ఒప్పందం, ^[129] అలాగే కాకేసియను యుద్ధం (1817–1864) ద్వారా పర్షియా ఖర్చుతో సెయింటు పీటర్సు‌బర్గు కౌకసు మీద తన నియంత్రణను క్రమంగా విస్తరించి ఏకీకృతం చేసింది.

రష్యను సామ్రాజ్యం మధ్య ఆసియాలో ముఖ్యంగా 19వ శతాబ్దం చివరిలో తన ప్రభావాన్ని, ఆస్తులను విస్తరించింది. 1865లో రష్యను తుర్కెస్తానులో ఎక్కువ భాగాన్ని జయించి 1885 నాటికి భూభాగాన్ని జోడించడం కొనసాగించింది.

కొత్తగా కనుగొనబడిన ఆర్కిటికు దీవులు రష్యను సామ్రాజ్యంలో భాగమయ్యాయి: 18వ శతాబ్దం ప్రారంభం నుండి న్యూ సైబీరియను దీవులు; సెవెర్నాయ జెమ్లియా ("చక్రవర్తి 2వ నికోలసు భూమి") మొదట మ్యాపు చేయబడి 1913 చివరి నాటికి క్లెయిం చేయబడింది.

రష్యా కొంతకాలం మొదటి ప్రపంచ యుద్ధంలో తూర్పు ప్రష్యాలో ఒక చిన్న భాగాన్ని, తరువాత జర్మనీలో ఒక భాగాన్ని; ఆస్ట్రియను గలీసియాలో ఒక ముఖ్యమైన భాగాన్ని; ఒట్టోమను అర్మేనియాలో ఒక ముఖ్యమైన భాగాన్ని ఆక్రమించింది. ఆధునిక రష్యను ఫెడరేషను ప్రస్తుతం తూర్పు ప్రష్యా ఉత్తర భాగాన్ని కలిగి ఉన్న కాలినిన్గ్రాడు ఒబ్లాస్టును నియంత్రిస్తుండగా ఇది 1914లో సామ్రాజ్యం స్వాధీనం చేసుకున్న ప్రాంతం నుండి భిన్నంగా ఉంటుంది. అయితే కొంత అతివ్యాప్తి ఉంది: గుసేవు (జర్మనీ‌లో గుంబిన్నెను) ప్రారంభ రష్యను విజయం జరిగిన ప్రదేశం.

సామ్రాజ్య భూభాగాలు

సేంద్రీయ చట్టం 1వ వ్యాసం ప్రకారం రష్యను సామ్రాజ్యం ఒక అవిభాజ్య రాజ్యంగా ఉంది. అదనంగా 26వ వ్యాసం "సామ్రాజ్య రష్యను సింహాసనంతో పోలాండు రాజ్యం, ఫిన్లాండు గ్రాండు ప్రిన్సిపాలిటీ విడదీయరానివి" అని పేర్కొంది. ఫిన్లాండు గ్రాండు ప్రిన్సిపాలిటీతో సంబంధాలు కూడా 2వ ఆర్టికల ద్వారా నియంత్రించబడ్డాయి. "ఫిన్లాండు గ్రాండు ప్రిన్సిపాలిటీ, రష్యను రాజ్యంలో ఒక అవిభాజ్య భాగంగా ఏర్పడింది. 1910 జూన్ 10 నాటి చట్టం ద్వారా దాని అంతర్గత వ్యవహారాలలో ప్రత్యేక చట్టాల ఆధారంగా ప్రత్యేక నిబంధనల ద్వారా నిర్వహించబడుతుంది".

1744 - 1867 మధ్య, సామ్రాజ్యం రష్యను అమెరికాను కూడా నియంత్రించింది. ఈ భూభాగం మినహా ఆధునిక అలాస్కా అలాస్కా రష్యను సామ్రాజ్యం యూరపు, ఆసియాలో విస్తరించి ఉన్న ఒక విశాలమైన భూభాగం. ఇందులో ఇది సమకాలీన వలస-శైలి సామ్రాజ్యాల నుండి భిన్నంగా ఉంది. దీని ఫలితంగా 20వ శతాబ్దంలో బ్రిటిషు, ఫ్రెంచి సామ్రాజ్యాలు క్షీణించినప్పటికీ, రష్యను సామ్రాజ్యం భూభాగంలో ఎక్కువ భాగం కలిసి ఉంది. మొదట సోవియటు యూనియనులో 1991 తర్వాత చిన్న రష్యను ఫెడరేషనులో.

ఇంకా సామ్రాజ్యం కొన్నిసార్లు రాయితీ భూభాగాలను నియంత్రించింది. ముఖ్యంగా క్వాంటుంగు లీజ్డు టెరిటరీ, చైనీసు ఈస్టర్ను రైల్వే, రెండింటినీ క్వింగ్ చైనా అంగీకరించాయి. అలాగే రష్యను టియాంజిను రాయితీని కూడా అంగీకరించింది.

1815లో రష్యను వ్యవస్థాపకుడు జార్జి అంటోను షాఫరు కౌయికి వెళ్లి, హవాయి రాజు 1వ కామెహమేహా సామంతుడు, ద్వీపం గవర్నరు కౌములితో రక్షణ ఒప్పందం మీద చర్చలు జరిపాడు. కానీ రష్యను చక్రవర్తి ఈ ఒప్పందాన్ని ఆమోదించడానికి నిరాకరించాడు. హవాయిలోని ఆర్థోడాక్సు చర్చి, రష్యను ఫోర్టు ఎలిజబెతు కూడా చూడండి.

1889లో నికోలాయి ఇవనోవిచు అచినోవు అనే రష్యను సాహసికుడు ఆఫ్రికాలో సగాలలో అనే రష్యను కాలనీని స్థాపించడానికి ప్రయత్నించాడు. ఇది ప్రస్తుత జిబౌటిలోని గల్ఫు ఆఫ్ టాడ్జౌరాలో ఉంది. అయితే ఈ ప్రయత్నం ఫ్రెంచి వారికి కోపం తెప్పించింది. వారు కాలనీ మీద రెండు గన్‌బోటు లను పంపారు. కొద్దిసేపు ప్రతిఘటన తర్వాత, కాలనీ లొంగిపోయింది. రష్యను స్థిరనివాసులను ఒడెస్సాకు బహిష్కరించారు.

ప్రభుత్వం - పరిపాలన

దాని ప్రారంభ సృష్టి నుండి 1905 విప్లవం వరకు రష్యను సామ్రాజ్యాన్ని చక్రవర్తి (జార్ అని కూడా పిలుస్తారు) నడిపించాడు, ఆయన ఒక సంపూర్ణ చక్రవర్తిగా పరిపాలించాడు. 1905 విప్లవం తరువాత రష్యా ఒక కొత్త రకమైన ప్రభుత్వాన్ని అభివృద్ధి చేసింది. దీనిని వర్గీకరించడం కష్టమైంది. 1910 నాటి అల్మనాచు డి గోథాలో రష్యాను "నిరంకుశ జార్ ఆధ్వర్యంలో నడిపించిన రాజ్యాంగ రాచరికం"గా వర్ణించారు. ఈ వైరుధ్యం పరంగా 1905 అక్టోబరు తర్వాత రష్యను సామ్రాజ్యంలో స్థాపించబడిన పరివర్తన సుయి జనరిసు వ్యవస్థను ఖచ్చితంగా నిర్వచించడంలో ఉన్న కష్టాన్ని ప్రదర్శించింది. ఈ తేదీకి ముందు, రష్యా ప్రాథమిక చట్టాలు చక్రవర్తి శక్తిని "నిరంకుశత్వం అపరిమితం"గా వర్ణించాయి. 1905 అక్టోబరు తర్వాత సామ్రాజ్య శైలి ఇప్పటికీ " రష్యా చక్రవర్తులందరూ నిరంకుశుడు"గానే ఉండగా ప్రాథమిక చట్టాలు అపరిమిత అనే పదాన్ని తొలగించడం ద్వారా మార్చబడ్డాయి. చక్రవర్తి అన్ని చట్టాల మీద సంపూర్ణ వీటోతో సహా తన పాత ప్రత్యేకాధికారాలను నిలుపుకున్నప్పటికీ ఆయన ఎన్నికైన పార్లమెంటు స్థాపనకు సమానంగా అంగీకరించాడు. ఆయన అనుమతి లేకుండా రష్యాలో ఎటువంటి చట్టాలు అమలు చేయకూడదు. రష్యాలోని పాలన నిజమైన అర్థంలో రాజ్యాంగబద్ధంగా మారిందని కాదు చాలా తక్కువ పార్లమెంటరీగా మారింది. కానీ "అపరిమిత నిరంకుశత్వం" "స్వీయ-పరిమిత నిరంకుశత్వానికి" దారితీసింది. ఈ నిరంకుశత్వం కొత్త మార్పుల ద్వారా శాశ్వతంగా పరిమితం చేయబడాలా లేదా నిరంకుశాధికారి నిరంతర అభీష్టానుసారం మాత్రమే రాష్ట్రంలో విరుద్ధమైన పార్టీల మధ్య తీవ్రమైన వివాదానికి దారితీసింది. తాత్కాలికంగా, రష్యను ప్రభుత్వ వ్యవస్థను బహుశా "నిరంకుశ చక్రవర్తి కింద పరిమిత రాచరికం"గా నిర్వచించవచ్చు.

కాలానుగుణంగా కొన్ని సంస్కరణవాద కార్యకలాపాలు ఉన్నప్పటికీ చాలా రష్యను నాయకత్వం భావజాలం సంప్రదాయవాదం. మేధావుల హేతుబద్ధ వ్యతిరేకత రష్యను ఆర్థోడాక్సు చర్చిలో పాతుకుపోయిన మతతత్వం, సెర్ఫు‌లు పనిచేసే భూస్వాములలో పాతుకుపోయిన సాంప్రదాయవాదం మరియు ఆర్మీ ఆఫీసరు కార్ప్సు‌లో పాతుకుపోయిన సైనికవాదం ఆధారంగా సంప్రదాయవాద ఆలోచన నిర్మాణం జరిగింది.^[130] అహేతుకతకు సంబంధించి, రష్యా యూరోపియను జ్ఞానోదయం పూర్తి శక్తిని తప్పించింది. ఇది హేతువాదానికి ప్రాధాన్యత ఇచ్చింది. విలక్షణమైన ప్రజల నమ్మకాలు, విలువలు, ప్రవర్తనను ప్రతిబింబించే ఆదర్శవంతమైన దేశ రాజ్యం రొమాంటిసిజానికి ప్రాధాన్యత ఇచ్చింది.^[131] "పురోగతి" అనే స్పష్టమైన ఉదారవాద భావన స్థిరపడిన వ్యవస్థకు సేవ చేయడానికి ఆధునిక సాంకేతిక పరిజ్ఞానాన్ని చేర్చడం ఆధారంగా ఆధునికీకరణ సాంప్రదాయిక భావనతో భర్తీ చేయబడింది. నిరంకుశత్వ సేవలో ఆధునికీకరణ వాగ్దానం సోషలిస్టు మేధావి అలెగ్జాండరు హెర్జెనును భయపెట్టింది. ఆయన "చెంఘిసు ఖాను టెలిగ్రాఫు‌తో" పాలించబడే రష్యా గురించి హెచ్చరించాడు.^[132]

చక్రవర్తి

పీటరు ది గ్రేటు యూరోపియను రాజ్య వ్యవస్థలో రష్యా స్థానాన్ని పొందేందుకు తన బిరుదును జార్ నుండి చక్రవర్తిగా మార్చుకున్నాడు.^[133] తరువాతి పాలకులు కొత్త బిరుదును విస్మరించకపోయినా 1917 ఫిబ్రవరి విప్లవం సమయంలో సామ్రాజ్య వ్యవస్థ రద్దు చేయబడే వరకు రష్యను చక్రవర్తిని సాధారణంగా జార్ లేదా జార్టిసా అని పిలిచేవారు. అక్టోబరు మ్యానిఫెస్టో జారీ చేయడానికి ముందు చక్రవర్తి తన అధికారం మీద రెండు పరిమితులకు లోబడి సంపూర్ణ చక్రవర్తిగా పరిపాలించాడు. ఈ రెండూ ప్రస్తుత వ్యవస్థను రక్షించడానికి ఉద్దేశించబడ్డాయి: చక్రవర్తి, అతని భార్య ఇద్దరూ రష్యను ఆర్థోడాక్సు చర్చికి చెందినవారు అయి ఉండాలి. ఆయన 1వ పాల్ స్థాపించిన పౌలిను చట్టాలను పాటించాలి. దీనికి మించి రష్యను ఆటోక్రాటు అధికారం వాస్తవంగా అపరిమితంగా ఉంది.

1905 అక్టోబరు 17న పరిస్థితి మారిపోయింది: 1906 ఏప్రిల్ 28న జారీ చేయబడిన ఆర్గానికు లా ద్వారా స్థాపించబడి స్వేచ్ఛగా ఎన్నికైన జాతీయ అసెంబ్లీ అయిన ఇంపీరియలు డూమా అనుమతి లేకుండా ఏ చర్యా చట్టంగా మారకూడదని పాలకుడు స్వచ్ఛందంగా తన శాసన అధికారాన్ని పరిమితం చేసుకున్నాడు. అయితే కొత్తగా స్థాపించబడిన డూమాను రద్దు చేసే హక్కును ఆయన నిలుపుకున్నాడు. ఆయన ఈ హక్కును ఒకటి కంటే ఎక్కువసార్లు ఉపయోగించాడు. ఆయన అన్ని చట్టాల మీద సంపూర్ణ వీటోను కూడా కలిగి ఉన్నాడు. ఆయన మాత్రమే ఆర్గానికు లాలో ఏవైనా మార్పులను ప్రారంభించగలడు. ఆయన మంత్రులు ఆయనకు మాత్రమే బాధ్యత వహిస్తారు. డూమా లేదా వాటిని ప్రశ్నించడం, తొలగించడం వంటి అధికారానికి వారికి ఉండదు. అందువలన 1906 ఏప్రిల్ 28 తర్వాత చక్రవర్తి వ్యక్తిగత అధికారాలు పరిధిలో పరిమితం అయినప్పటికీ అవి బలీయంగానే ఉన్నాయి.

ఇంపీరియలు కౌన్సిలు

1906 ఫిబ్రవరి 20 నాటి రష్యా సవరించిన ప్రాథమిక చట్టం ప్రకారం, స్టేటు కౌన్సిలు డూమాతో శాసనసభ ఎగువ సభగా అనుబంధించబడింది; అప్పటి నుండి శాసన అధికారాన్ని సాధారణంగా చక్రవర్తి రెండు సభలతో కలిసి మాత్రమే వినియోగించేవాడు.^[134] ఈ ప్రయోజనం కోసం పునర్నిర్మించబడిన సామ్రాజ్య మండలి లేదా ఇంపీరియలు మండలి 196 మంది సభ్యులను కలిగి ఉంది. వీరిలో 98 మంది చక్రవర్తి నామినేటు చేయబడ్డారు. 98 మంది ఎన్నికైనవారు. నామినేటు చేయబడిన మంత్రులు కూడా ఎక్స్ అఫీషియో సభ్యులు. ఎన్నికైన సభ్యులలో 3 మందిని "నల్లజాతి" మతాధికారులు (సన్యాసులు), 3 మందిని "తెల్లజాతి" మతాధికారులు (లౌకిక), 18 మంది ప్రభువుల కార్పొరేషన్లు, 6 మందిని అకాడమీ ఆఫ్ సైన్సెసు, విశ్వవిద్యాలయాలు, 6 మందిని వాణిజ్య గదులు, 6 మందిని పారిశ్రామిక మండళ్లు, 34 మందిని స్థానిక ప్రభుత్వ జెం‌స్ట్వోలు, 16 మందిని జెం‌స్ట్వోలు లేని స్థానిక ప్రభుత్వాలు, 6 మందిని పోలాండు తిరిగి ఇచ్చాయి. ఒక శాసనసభ్యుడిగా కౌన్సిలు అధికారాలు డూమా అధికారాలతో సమన్వయం చేయబడ్డాయి; అయితే, ఆచరణలో ఇది అరుదుగా చట్టాన్ని ప్రారంభించింది.

స్టేట్ డూమా

రష్యను పార్లమెంటు దిగువ సభను ఏర్పరిచిన సామ్రాజ్యం డూమా లేదా ఇంపీరియలు డూమా (గోసుదార్స్ట్వెన్నయ డూమా), (1907 జూన్ 2, నాటి ఉకాజు నుండి) 442 మంది సభ్యులను కలిగి ఉంది. వారు చాలా సంక్లిష్టమైన ప్రక్రియ ద్వారా ఎన్నుకోబడ్డారు. అధిక సంఖ్యలో సంపన్నులను (ముఖ్యంగా భూస్వామ్య తరగతులు), రష్యను ప్రజల ప్రతినిధులను కూడా సబ్జెక్టు దేశాల ఖర్చుతో పొందేలా సభ్యత్వాన్ని మార్చారు. మధ్య ఆసియా మినహా సామ్రాజ్యంలోని ప్రతి ప్రావిన్సు నిర్దిష్ట సంఖ్యలో సభ్యులను తిరిగి ఇచ్చింది; వాటికి అనేక పెద్ద నగరాలు తిరిగి ఇచ్చిన వారు కూడా ఉన్నారు. డూమా సభ్యులను ఎలక్టోరలు కాలేజీలు ఎన్నుకున్నాయి. వీరు తమ వంతుగా, మూడు తరగతుల అసెంబ్లీల ద్వారా ఎన్నుకోబడ్డారు: భూస్వాములు, పౌరులు, రైతులు. ఈ అసెంబ్లీలలో అత్యంత సంపన్న యజమానులు స్వయంగా సమావేశమయ్యారు. తక్కువ స్థాయిలో ఉన్న యజమానులు ప్రతినిధులచే ప్రాతినిధ్యం వహించబడ్డారు. పట్టణ జనాభాను పన్ను విధించదగిన సంపద గవర్నరేట్ల కళాశాలకు నేరుగా ఎన్నికైన ప్రతినిధుల ప్రకారం రెండు వర్గాలుగా విభజించారు. వోలోస్టులు అని పిలువబడే ప్రాంతీయ ఉపవిభాగాల ద్వారా ఎంపిక చేయబడిన ప్రతినిధులు రైతులకు ప్రాతినిధ్యం వహించారు. కార్మికులను ప్రత్యేక పద్ధతిలో చూసుకున్నారు. ప్రతి పారిశ్రామిక సంస్థ యాభై మందిని నియమించి ఎలక్టోరలు కళాశాలకు ఒకటి లేదా అంతకంటే ఎక్కువ మంది ప్రతినిధులను ఎన్నుకుంది.

కళాశాలలోనే, డూమాకు ఓటింగు రహస్య బ్యాలెటు ద్వారా జరిగింది. సాధారణ మెజారిటీ రోజును కొనసాగించింది. మెజారిటీలో సంప్రదాయవాద అంశాలు (భూయజమానులు, పట్టణ ప్రతినిధులు) ఉన్నందున అభ్యుదయవాదులకు ప్రాతినిధ్యం వహించే అవకాశం చాలా తక్కువ. కళాశాలలో ప్రాతినిధ్యం వహించే ఐదు తరగతుల నుండి కనీసం ప్రతి ప్రభుత్వంలో ఒక సభ్యుడిని ఎన్నుకోవాలనే ఆసక్తికరమైన నిబంధన తప్ప. డూమాలో ఏవైనా రాడికలు అంశాలు ఉండటమనేది ప్రధానంగా ఏడు అతిపెద్ద పట్టణాలు అనుభవించిన విచిత్రమైన ఫ్రాంచైజీ కారణంగానే - సెయింటు పీటర్సు‌బర్గు, మాస్కో, కీవు, ఒడెస్సా, రిగా, పోలిషు నగరాలైన వార్సా, లోడో. ఇవి తమ ప్రతినిధులను నేరుగా డూమాకు ఎన్నుకున్నాయి. సంపదకు ప్రయోజనం చేకూర్చే విధంగా వారి ఓట్లు (పన్ను విధించదగిన ఆస్తి ఆధారంగా) విభజించబడినప్పటికీ ప్రతి ఒక్కటి ఒకే సంఖ్యలో ప్రతినిధులను తిరిగి ఇచ్చాయి.

మంత్రుల మండలి

ప్రధాన వ్యాసం: రష్యను సామ్రాజ్య మంత్రుల మండలి 1905లో రష్యాలో ప్రధానమంత్రి మొదటిసారిగా కనిపించిన మంత్రి అధ్యక్షుడి ఆధ్వర్యంలో మంత్రుల మండలి (సోవియెటు మినిస్ట్రోవు) సృష్టించబడింది. ఈ మండలిలో అన్ని మంత్రులు, ఇతర ప్రధాన విభాగాల అధిపతులు ఉన్నారు. మంత్రిత్వ శాఖలు ఈ క్రింది విధంగా ఉన్నాయి:

ఇంపీరియలు కోర్టు మంత్రిత్వ శాఖ
విదేశాంగ మంత్రిత్వ శాఖ;
యుద్ధ మంత్రిత్వ శాఖ;
నావికా మంత్రిత్వ శాఖ;
ఆర్థిక మంత్రిత్వ శాఖ;
వాణిజ్య, పరిశ్రమల మంత్రిత్వ శాఖ (1905లో సృష్టించబడింది);
అంతర్గత వ్యవహారాల మంత్రిత్వ శాఖ (పోలీసు, ఆరోగ్యం, సెన్సారు‌షిపు, ప్రెసు, పోస్టు‌లు, టెలిగ్రాఫు‌లు, విదేశీ మతాలు, గణాంకాలతో సహా);
వ్యవసాయం, రాష్ట్ర ఆస్తుల మంత్రిత్వ శాఖ;
కమ్యూనికేషన్ల మార్గాల మంత్రిత్వ శాఖ;
న్యాయ మంత్రిత్వ శాఖ;
జాతీయ విద్యా మంత్రిత్వ శాఖ.

అతి పవిత్ర సైనాడు

అతి పవిత్ర సైనాడు (1721లో స్థాపించబడింది) రష్యాలోని ఆర్థడాక్సు చర్చి ప్రభుత్వ అత్యున్నత సంస్థ. దీనికి చక్రవర్తిని సూచించే ఒక సాధారణ ప్రొక్యూరేటరు అధ్యక్షత వహించారు. మాస్కో, సెయింటు పీటర్సు‌బర్గు కీవు‌లోని ముగ్గురు మెట్రోపాలిటన్లు, జార్జియా ఆర్చి బిషప్పు, రొటేషను‌లో కూర్చున్న అనేక మంది బిషప్పు‌లు ఉన్నారు.

సెనేటు

పీటరు ది గ్రేటు ప్రభుత్వ సంస్కరణ సమయంలో మొదట స్థాపించబడిన సెనేటు (ప్రవిటెల్స్ట్వుయుష్చి సెనేటు, అంటే సెనేటు‌ను దర్శకత్వం వహించడం లేదా నిర్వహించడం), చక్రవర్తి నామినేటు చేసిన సభ్యులను కలిగి ఉంటుంది. దాని విస్తృత రకాల విధులను అది విభజించబడిన వివిధ విభాగాలు నిర్వహించాయి. ఇది సుప్రీం కోర్టు ఆఫ్ కాసేషను; ఆడిటు కార్యాలయం; అన్ని రాజకీయ నేరాలకు హైకోర్టు న్యాయం; దాని విభాగాలలో ఒకటి హెరాల్డ్సు కళాశాల విధులను నిర్వర్తించింది. సామ్రాజ్య పరిపాలన నుండి ఉత్పన్నమయ్యే అన్ని వివాదాలలో, ముఖ్యంగా కేంద్ర అధికారం ప్రతినిధులు, స్థానిక స్వపరిపాలన ఎన్నికైన సంస్థల మధ్య తేడాలలో కూడా దీనికి సుప్రీం అధికార పరిధి ఉంది. చివరగా ఇది కొత్త చట్టాలను ప్రకటించింది, ఇది సిద్ధాంతపరంగా యునైటెడు స్టేట్సు సుప్రీం కోర్టుకి సమానమైన అధికారాన్ని ఇచ్చింది. ప్రాథమిక చట్టాలకు అనుగుణంగా లేని చర్యలను తిరస్కరించడం.

పరిపాలనా విభాగాలు

1914 నాటికి రష్యా 81 గవర్నరేటు‌లు (గుబెర్నియాలు), 20 ఒబ్లాస్టులు, 1 ఓక్రగులుగా విభజించబడింది. రష్యను సామ్రాజ్యం వాసల్సు, రక్షిత ప్రాంతాలులో బుఖారా ఎమిరేటు, ఖానేటు ఆఫ్ ఖివా, 1914 తర్వాత, తువా (ఉరియాంఖై) ఉన్నాయి. వీటిలో 11 గవర్నరేట్లు, 17 ఓబ్లాస్టు‌లు 1 ఓక్రుగు (సఖాలిను) ఆసియా రష్యాకు చెందినవి. మిగిలిన వాటిలో 8 గవర్నరేటు‌లు ఫిన్లాండు‌లో, 10 కాంగ్రెసు పోలాండు‌లో ఉన్నాయి. యూరోపియను రష్యా 59 గవర్నరేటు‌లను, 1 ఓబ్లాస్టు (డాను)ను స్వీకరించింది. డాన్ ఓబ్లాస్టు యుద్ధ మంత్రిత్వ శాఖ, ప్రత్యక్ష అధికార పరిధిలో ఉంది; మిగిలిన ప్రతిదానికీ ఒక గవర్నరు, డిప్యూటీ-గవర్నరు ఉన్నారు. రెండోది పరిపాలనా మండలికి అధ్యక్షత వహిస్తుంది. అదనంగా గవర్నరు-జనరలు‌లు ఉన్నారు. సాధారణంగా అనేక గవర్నరేటు‌ల మీద ఉంచబడ్డారు. మరింత విస్తృతమైన అధికారాలతో ఆయుధాలు కలిగి ఉన్నారు. సాధారణంగా వారి అధికార పరిధిలోని దళాల ఆదేశంతో సహా. 1906లో ఫిన్లాండు, వార్సా, విల్నా, కీవు, మాస్కో, రిగాలలో గవర్నర్సు-జనరలు‌లు ఉండేవారు. పెద్ద నగరాలు (సెయింటు పీటర్సు‌బర్గు, మాస్కో, ఒడెస్సా, సెవాస్టోపోలు, కెర్చి, నికోలేవు, రోస్టోవు) గవర్నరేటు‌లతో సంబంధం లేకుండా వాటి స్వంత పరిపాలనా వ్యవస్థలను కలిగి ఉన్నాయి; వీటిలో పోలీసు చీఫు గవర్నరు‌గా వ్యవహరించారు.

న్యాయ వ్యవస్థ

రష్యను సామ్రాజ్యం న్యాయ వ్యవస్థ రష్యా 1864 నవంబరు 20 నాటి చట్టం ద్వారా స్థాపించబడింది. ఈ వ్యవస్థ;– పాక్షికంగా ఇంగ్లీషు ఫ్రెంచి చట్టం; మీద ఆధారపడి ఉంటుంది–– న్యాయ, పరిపాలనా విధుల విభజన, న్యాయమూర్తులు, న్యాయస్థానాల స్వాతంత్ర్యం, ప్రజా విచారణలు, మౌఖిక విధానం, చట్టం ముందు అన్ని తరగతుల సమానత్వం మీద అంచనా వేయబడింది. అంతేకాకుండా జ్యూరీ వ్యవస్థ స్వీకరించడం, న్యాయమూర్తుల ఎన్నిక ద్వారా ప్రజాస్వామ్య అంశం ప్రవేశపెట్టబడింది. ఈ వ్యవస్థ న్యాయ పరిపాలనను కార్యనిర్వాహక రంగం వెలుపల ఉంచడం వలన బ్యూరోక్రసీకి నచ్చలేదు. 2వ అలెగ్జాండరు చివరి సంవత్సరాలలో 3వ అలెగ్జాండరు పాలనలో ఇవ్వబడిన అధికారం క్రమంగా వెనక్కి తీసుకోబడింది. 1905 విప్లవం తర్వాత మూడవ డూమా ద్వారా ఆ వెనక్కి తీసుకోవడం పూర్తిగా తిరగబడింది. ^[i]

1864 చట్టం ద్వారా స్థాపించబడిన వ్యవస్థలో రెండు పూర్తిగా వేర్వేరు ట్రిబ్యునలులు ఉన్నాయి. ప్రతి ఒక్కటి వారి స్వంత అప్పీలు కోర్టులు కలిగి ఉన్నాయి. సెనేటు‌లో మాత్రమే ఒకదానితో ఒకటి సంబంధం కలిగి ఉన్నాయి. ఇది సుప్రీం కోర్టు కాసేషను‌గా పనిచేసింది. ఇంగ్లీషు మోడలు ఆధారంగా మొదటి ట్రిబ్యునలు, సివిలు లేదా క్రిమినలు అనే చిన్న కారణాల మీద అధికార పరిధి కలిగిన ఎన్నికైన శాంతి న్యాయమూర్తుల న్యాయస్థానాలు; ఫ్రెంచి మోడలు ఆధారంగా రూపొందించబడ్డాయి. ముఖ్యమైన కేసులను విచారించడానికి జ్యూరీతో లేదా లేకుండా కూర్చునే నామినేటెడు న్యాయమూర్తుల సాధారణ ట్రిబ్యునలు‌లు ఉంటాయి.

స్థానిక పరిపాలన

రష్యాలో కేంద్ర ప్రభుత్వ స్థానిక సంస్థలతో పాటు పరిపాలనా విధులను నిర్వర్తించే స్థానిక ఎన్నికైన సంస్థలు మూడు తరగతులుగా ఉన్నాయి:

మిర్‌లలో రైతు సమావేశాలు వోలోస్టులు;
రష్యాలోని 34 గవర్నరేట్లలో జెం‌స్ట్వోలు;
మునిసిపలు డుమాలు.

మునిసిపలు డుమాలు

1870 నుండి యూరోపియను రష్యాలోని మునిసిపాలిటీలు జెం‌స్ట్వోల వంటి సంస్థలను కలిగి ఉన్నాయి. గృహ యజమానులు, పన్ను చెల్లించే వ్యాపారులు, చేతివృత్తులవారు, పనివారు అందరూ వారి అంచనా వేసిన సంపద ప్రకారం అవరోహణ క్రమంలో జాబితాలలో నమోదు చేయబడ్డారు. మొత్తం మూల్యాంకనాన్ని మూడు సమాన భాగాలుగా విభజించారు. సంఖ్యలో చాలా అసమానమైన మూడు సమూహాల ఓటర్లను సూచిస్తారు. వీటిలో ప్రతి ఒక్కటి మునిసిపలు డూమాకు సమాన సంఖ్యలో ప్రతినిధులను ఎన్నుకుంటుంది. కార్యనిర్వాహక అధికారం ఎన్నికైన మేయరు మునిసిపలు డూమా ద్వారా ఎన్నుకోబడిన అనేక మంది సభ్యులను కలిగి ఉన్న “ ఉపర్వా “ చేతుల్లో ఉంది. అయితే 3వ అలెగ్జాండరు ప్రకారం 1892 - 1894లో ప్రకటించబడిన బైలాల ప్రకారం మునిసిపలు డూమాలు జెం‌స్ట్వోసు మాదిరిగానే గవర్నరు‌లకు అధీనంలో ఉన్నాయి. 1894లో ఇంకా ఎక్కువ పరిమిత అధికారాలతో కూడిన మునిసిపలు సంస్థలు సైబీరియాలోని అనేక పట్టణాలకు 1895లో కాకససు‌లోని కొన్నింటికి మంజూరు చేయబడ్డాయి.

బాల్టికు ప్రావిన్సులు

గతంలో స్వీడిషు నియంత్రణలో ఉన్న బాల్టికు ప్రావిన్సులు లివోనియా, ఎస్టోనియా, తరువాత పోలిషు-లిథువేనియను కామన్వెల్తు సామంతుడు అయిన డచీ ఆఫ్ కోర్లాండు, గ్రేటు నార్తర్ను వార్‌లో స్వీడను ఓటమి తర్వాత రష్యను సామ్రాజ్యంలో విలీనం చేయబడ్డాయి. 1721 నిస్టాడు ఒప్పందం ప్రకారం బాల్టికు జర్మనీ ప్రభువులు విద్య, పోలీసు, స్థానిక న్యాయ పరిపాలనను ప్రభావితం చేసే విషయాలలో గణనీయమైన స్వయం-ప్రభుత్వ అధికారాలను, అనేక అధికారాలను నిలుపుకున్నారు. 167 సంవత్సరాల జర్మనీ భాషా పరిపాలన, విద్య తర్వాత 1888 - 1889లో బాల్టికు జర్మనీ నియంత్రణ నుండి పోలీసు, మేనోరియలు న్యాయ పరిపాలనను కేంద్ర ప్రభుత్వ అధికారులకు బదిలీ చేస్తూ చట్టాలు ఆమోదించబడ్డాయి. దాదాపు అదే సమయంలో, అదే ప్రావిన్సులలో పరిపాలన అన్ని విభాగాలలో ఉన్నత పాఠశాలలలో ఇంపీరియలు యూనివర్సిటీ ఆఫ్ డోర్పాటులో రస్సిఫికేషను ప్రక్రియ జరుగుతోంది. దీని పేరు యూరివుగా మార్చబడింది. 1893లో పూర్తిగా రష్యను ప్రభుత్వాలలో ఉన్నట్లే, రైతుల వ్యవహారాల నిర్వహణ కోసం జిల్లా కమిటీలు సామ్రాజ్యంలోని ఈ భాగంలో ప్రవేశపెట్టబడ్డాయి.

ఆర్థిక వ్యవస్థ

1861లో సెర్ఫడం రద్దు ముందు రష్యా ఆర్థిక వ్యవస్థ ప్రధానంగా వ్యవసాయం మీద ఆధారపడింది.^[135] 1897 జనాభా గణన ప్రకారం రష్యను జనాభాలో 95% మంది గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో నివసించారు.^[136] 1వ నికోలసు తన దేశాన్ని ఆధునీకరించడానికి ప్రయత్నించాడు. అది అంతగా ఒకే ఆర్థిక రంగం మీదఆధారపడి లేదు.^[137] 3వ అలెగ్జాండరు పాలనలో అనేక సంస్కరణలు జరిగాయి. 1883లో రైతుల భూమి బ్యాంకు స్థాపించబడింది. రష్యను రైతులకు వ్యక్తులుగా, కమ్యూను‌లలో రుణాలు అందించడానికి నోబుల్సు భూమి బ్యాంకు 1885లో భూస్వామ్య ప్రభువులకు నామమాత్రపు వడ్డీ రేట్లకు రుణాలు ఇచ్చింది. పోలు పన్ను 1886లో రద్దు చేయబడింది.^[138]

ఇవాను వైష్నెగ్రాడు‌స్కీ 1886లో కొత్త ఆర్థిక మంత్రిగా నియమితులైనప్పుడు భూమి మీద పన్నులు పెంచడం ద్వారా, వారు ధాన్యాన్ని ఎలా పండించాలో సూచించడం ద్వారా రైతులపై ఒత్తిడిని పెంచాడు. ఈ విధానాలు తీవ్రమైన రష్యను 1891–1892 కు దారితీశాయి. నాలుగు లక్షల మంది ఆకలితో మరణించారు. 1892లో వైష్నెగ్రాడు‌స్కీ తర్వాత కౌంటు సెర్గీ విట్టే అధికారంలోకి వచ్చాడు. విట్టే మద్యం మీద గుత్తాధిపత్యం ద్వారా ఆదాయాన్ని పెంచే విధానాలు ప్రారంభించాడు. దీని వలన 1894లో 300 మిలియన్ల రూబిళ్లు వచ్చాయి. ఈ సంస్కరణలు రైతులను తిరిగి బానిసలుగా మార్చాయి.^[139] 1900లో జనాభాలో 20% కంటే తక్కువ మంది ప్రాతినిధ్యం వహిస్తున్న సంపన్న రైతు తరగతి (కులాకులు) ఉద్భవించింది.^[140] 1916లో ఆదాయ పన్ను ప్రవేశపెట్టబడింది.

వ్యవసాయం

రష్యను రైతులు (సెర్ఫు‌డం అని కూడా పిలుస్తారు) పనిచేసే పెద్ద ఎస్టేటు‌లు మీద ప్రాథమిక వ్యవసాయం మీద రష్యా చాలా కాలంగా ఆర్థిక బేరం పెట్టుకుంది. వారు "బార్ష్చినా" వ్యవస్థ కింద బానిస యజమానుల నుండి ఎటువంటి హక్కులను పొందలేదు.^[j] మరొక వ్యవస్థను ఓబ్రోకు అని పిలుస్తారు.^[k] దీనిలో సెర్ఫు‌లు యజమాని నుండి నగదు లేదా వస్తువులకు బదులుగా పనిచేశారు. వారిని ఎస్టేటు వెలుపల పని చేయడానికి అనుమతించారు.^[141] ఈ వ్యవస్థలు సోబోర్నోయి ఉలోజెనియే అనే చట్టపరమైన నియమావళి మీద ఆధారపడి ఉన్నాయి. 1649లో దీనిని 1వ అలెక్సిసు ప్రవేశపెట్టారు.

1891 నుండి 1892 వరకు రైతులు ఇవాను వైష్నెగ్రాడు‌స్కీ అమలు చేసిన కొత్త విధానాలను ఎదుర్కొన్నారు. దీని వలన కరువు, వ్యాధి ఏర్పడింది. ఇది నాలుగు లక్షల మంది ప్రాణాలను బలిగొంది.^[142]^[143] ముఖ్యంగా వోల్గా ప్రాంతంలో ధాన్యం ఉత్పత్తిలో అత్యధిక క్షీణతకు దారితీసింది.^[144]

మైనింగు - భారీ పరిశ్రమ

1912లో రష్యను సామ్రాజ్యం మైనింగు, భారీ పరిశ్రమల ఉత్పత్తి, జాతీయ ఉత్పత్తి శాతంగా, ప్రాంతాల వారీగా.
	ఉరల్ ప్రాంతం	దక్షిణ ప్రాంతం	కాకసస్	సైబీరియా	పోలాండ్ రాజ్యం
బంగారం	21%	-	-	88.2%	-
ప్లాటినం	100%	–	–	–	–
వెండి	36%	–	24.3%	29.3%	–
సీసం	5.8%	–	92%	–	0.9%
జింక్	–	–	25.2%	–	74.8%
రాగి	54.9%	–	30.2%	14.9%	–
పిగ్ ఐరన్	19.4%	67.7%	–	–	9.3%
ఇనుము - ఉక్కు	17.3%	36.2%	-	10.8%	-
మాంగనీస్	0.3%	29.2%	70.3%	–	–
బొగ్గు	3.4%	67.3%	–	5.8%	22.3%
పెట్రోలియం	–	–	96%	–	–

ఇన్‌ఫ్రాస్ట్రక్చర్

రైలు

1860 తర్వాత రష్యను రైలు విస్తరణ రష్యా ఆర్థిక వ్యవస్థ సంస్కృతి, సాధారణ జీవితం మీద చాలా విస్తృత ప్రభావాలను చూపింది. కేంద్ర అధికారులు, సామ్రాజ్య ఉన్నత వర్గాలు చాలా కీలక నిర్ణయాలు తీసుకున్నారు. కానీ స్థానిక ఉన్నత వర్గాలు రైలు సంబంధాల కోసం డిమాండ్లు చేశారు. స్థానిక ప్రభువులు, వ్యాపారులు, వ్యవస్థాపకులు "స్థానికత" నుండి "సామ్రాజ్యం" వరకు వారి ప్రాంతీయ ప్రయోజనాలను ప్రోత్సహించే భవిష్యత్తును ఊహించుకున్నారు. తరచుగా వారు ఇతర నగరాలతో పోటీ పడవలసి వచ్చేది. రైలు నెట్వర్కు ‌లో తమ పాత్రను ఊహించుకోవడం ద్వారా వారు సామ్రాజ్య ఆర్థిక వ్యవస్థకు ఎంత ముఖ్యమో అర్థం చేసుకున్నారు.^[145]

1880లలో రష్యను సైన్యం మధ్య ఆసియాలో రెండు ప్రధాన రైలు మార్గాలను నిర్మించింది. ట్రాన్సు‌కాకససు రైల్వే నల్ల సముద్రంలోని బాటం నగరాన్ని, కాస్పియన్ సముద్రంలోని బాకు చమురు కేంద్రాన్ని అనుసంధానించింది. ట్రాన్స్-కాస్పియను రైల్వే కాస్పియను సముద్రంలోని క్రాస్నోవోడ్స్కు వద్ద ప్రారంభమై బుఖారా, సమర్కండు, తాష్కెంట్ చేరుకుంది. రెండు లైన్లు సామ్రాజ్యం వాణిజ్య వ్యూహాత్మక అవసరాలను తీర్చి తీర వలసలను సులభతరం చేశాయి.^[146]

మతం

రష్యను సామ్రాజ్యం రాష్ట్ర మతం ఆర్థోడాక్సు క్రైస్తవ మతం.^[147] చక్రవర్తికి "ఆర్థడాక్సు తప్ప మరే ఇతర విశ్వాసాన్ని ప్రకటించడానికి" అనుమతి లేదు (1906 ప్రాథమిక చట్టాలు ఆర్టికలు 62) "ప్రధాన విశ్వాసం సిద్ధాంతాల సుప్రీం డిఫెండరు సంరక్షకుడిగా పవిత్ర చర్చిలోని విశ్వాసం స్వచ్ఛ, అన్ని మంచి క్రమాన్ని కాపాడే వ్యక్తి"గా పరిగణించబడ్డాడు (ఆర్టికలు 64 ఎక్స్ సుప్రా). ఆయన అన్ని సీనియరు చర్చి నియామకాలను చేసి రద్దు చేసినప్పటికీ ఆయన సిద్ధాంతం లేదా చర్చి బోధన ప్రశ్నలను పరిష్కరించలేదు. రష్యను చర్చి ప్రధాన చర్చి అధికారం కలిగి ఉంది. - ఇది మాజీ కార్ట్లీ-కఖేటి రాజ్యంతో సహా సామ్రాజ్యం మొత్తం భూభాగం మీద తన అధికార పరిధిని విస్తరించింది - అత్యంత పవిత్ర సైనాడు, పవిత్ర సైనాడు ప్రొక్యూరేటరు మీద పౌరుడు చర్చి విషయాలలో విస్తృత వాస్తవ అధికారాలు కలిగిన మంత్రుల మండలిలో ఒకరుగా ఉంటాడు.

జాతీయ రష్యను ఆర్థోడాక్సు చర్చి చర్చి అధిపతులు ముగ్గురు మెట్రోపాలిటనులు (సెయింటు పీటర్స్బర్గు మాస్కో, కీవు), పద్నాలుగు ఆర్చి బిషప్పులు యాభై మంది బిషప్పు‌లను కలిగి ఉన్నారు. వీరందరూ సన్యాసుల (బ్రహ్మచారి) మతాధికారుల స్థాయి నుండి తీసుకోబడ్డారు. పేరోచయలు మతాధికారులను నియమించినప్పుడు వివాహం చేసుకోవాలి. కానీ వితంతువులు మిగిలి ఉంటే మళ్ళీ వివాహం చేసుకోవడానికి అనుమతి లేదు; ఈ నియమం నేటికీ వర్తిస్తుంది.

మత విధానం

సామ్రాజ్యంలో మతమార్పిడి నుండి అన్ని సాంప్రదాయేతర మతాలు అధికారికంగా నిషేధించబడ్డాయి.^[148] 2వ కేథరీనుచే ప్రభావితమైన కానీ 19వ శతాబ్దంలో పటిష్టం చేయబడిన విధానంలో జారిస్టు రష్యా సామ్రాజ్య విశ్వాసాల మీద నుండి క్రిందికి పునర్వ్యవస్థీకరణను అనుసరించి పెరుగుతున్న "ఒప్పుకోలును ప్రదర్శించింది.^[148] "కన్ఫెషనలు స్టేటు".^[149] జారిస్టు పరిపాలన ఇస్లాం, బౌద్ధమతం, రష్యాలో ప్రొటెస్టంటు విశ్వాసాలలో "సనాతన ధర్మాలను" ఏర్పాటు చేయడానికి ప్రయత్నించింది. ఇది ఆధ్యాత్మిక సమావేశాలను సృష్టించడం ద్వారా నిర్వహించబడింది (ఇస్లాం విషయంలో యూదు మతం, లూథరనిజం), బిషప్రిక్సు (రోమను కాథలిక్కుల విషయంలో) నిషేధించడం, ప్రకటించడం, సిద్ధాంతపరమైన వివాదాలను మధ్యవర్తిత్వం చేయడం.^[148] రాజ్యం దాని మొత్తం భూభాగంలో లౌకిక అధికారాన్ని అందించడానికి వనరులు లేనప్పుడు విశ్వాసాల మార్గదర్శక 'సంస్కరణ' సామాజిక నియంత్రణ అంశాలను అందించింది.^[148]^[149]

యూదు వ్యతిరేకత

పోలిషు విభజనలులో 2వ కేథరీను తూర్పు పోలాండు‌ను స్వాధీనం చేసుకున్న తర్వాత^[150] పాలే ఆఫ్ స్టేట్మెంటు అని పిలువబడే యూదుల మీద ఆంక్షలు విధించబడ్డాయి. ఇది జారిస్టు రష్యాలోని ఒక ప్రాంతం, దాని లోపల యూదులు స్థిరపడటానికి అధికారం కలిగి ఉన్నారు. దాని వెలుపల ఉద్యమ స్వేచ్ఛ లేదా వాణిజ్యం వంటి వివిధ హక్కులను కోల్పోయారు.^[151] ముఖ్యంగా అణచివేతగా ఉండేది యూదులను బలవంతంగా సమీకరించాలని కోరిన చక్రవర్తి 1వ నికోలసు.^[152] 1827 నుండి తూర్పున ఉన్న సైనిక సంస్థలలో కాంటోనిస్టులుగా యూదు పిల్లలను క్రైస్తవ మతంలోకి మార్చమని బలవంతం చేయడం లక్ష్యంగా నిర్బంధించబడింది.^[153] యూదులను సంపద ఆధారంగా "ఉపయోగకరమైనవి", "ఉపయోగపడనివి"గా వర్గీకరించడానికి ప్రయత్నించారు.^[152] పాలే ఆఫ్ సెటిల్మెంటు‌లో మతపరమైన, వాణిజ్య హక్కులను మరింత పరిమితం చేశారు.^[151]^[154] చక్రవర్తి 2వ అలెగ్జాండరు ఈ కఠినమైన చికిత్సను నిలిపివేసి మరింత అధికారిక రకమైన సమ్మేళనాన్ని అనుసరించాడు.^[152] అంటే యూదులుగా మిగిలిపోయిన వారితో సహా కాంటోనిస్టులకు వారి మునుపటి సైనిక సేవకు పరిహారం ఇవ్వబడింది.^[151] అయినప్పటికీ కొన్ని సైనిక ర్యాంకులు ఇప్పటికీ క్రైస్తవులకే పరిమితం చేయబడ్డాయి.^[152] దీనికి విరుద్ధంగా చక్రవర్తి 3వ అలెగ్జాండరు మే చట్టాలుతో సహా అణచివేత వాతావరణాన్ని తిరిగి ప్రారంభించాడు. ఇది యూదుల స్థావరాలను ఆస్తిని కలిగి ఉన్న హక్కులను మరింత పరిమితం చేసింది. అలాగే అందుబాటులో ఉన్న వృత్తుల రకాలను పరిమితం చేసింది.^[151]^[155] కీవు నుండి యూదుల బహిష్కరణ 1886లో - 1891లో మాస్కో. మొత్తంమీద రష్యను సామ్రాజ్యం యూదు వ్యతిరేక విధానం గణనీయమైన స్థిరమైన వలసలకు దారితీసింది.^[151]

ముస్లింల హింస

రష్యను సామ్రాజ్యంలో ఇస్లాం "ఆశ్రయం పొందిన కానీ ప్రమాదకర" స్థానాన్ని కలిగి ఉంది.^[156] ప్రారంభంలో ప్రారంభ రష్యను సామ్రాజ్యంలో ముస్లింలకు వ్యతిరేకంగా అప్పుడప్పుడు బలవంతంగా మతమార్పిడిలు డిమాండు చేయబడ్డాయి. 18వ శతాబ్దంలో 2వ కేథరీను ఇస్లాంకు చట్టపరమైన హోదాను ఇచ్చి ముస్లింలు మతపరమైన బాధ్యతలను నెరవేర్చడానికి అనుమతించే ఒక సహన శాసనాన్ని జారీ చేసింది.^[157] కేథరీను ఓరెన్బర్గు ముస్లిం ఆధ్యాత్మిక అసెంబ్లీను కూడా స్థాపించింది. ఇది దేశంలో ఇస్లామికు ఆచారాల సంస్థ మీద కొంతవరకు సామ్రాజ్య అధికార పరిధిని కలిగి ఉంది.^[158] రష్యను సామ్రాజ్యం విస్తరించడంతో జారిస్టు నిర్వాహకులు ఇప్పటికే అమలులో ఉన్న ఇస్లామికు మత సంస్థలను ఉపయోగించడం సముచితమని భావించారు.^[158]^[159]

1860లలో సిర్కాసియా మీద రష్యను విజయం తర్వాత హింస నుండి పారిపోతున్న ముస్లిం సిర్కాసియను తెగల చిత్రం. సిర్కాసియను జెనోసైడు సామ్రాజ్య విధానాన్ని సంగ్రహంగా చెబుతూ, రష్యను సైనిక చరిత్రకారుడు రోస్టిస్లావు ఫదేవు ఇలా వ్రాశాడు: "రాష్ట్రానికి సిర్కాసియన్ల భూమి అవసరం, కానీ వాటి అవసరం లేదు."^[160]

19వ శతాబ్దంలో రస్సో-టర్కిషు యుద్ధాల సమయంలో నిర్బంధ విధానాలు మరింత అణచివేతకు గురయ్యాయి. 1860లలో రష్యను సామ్రాజ్యం సిర్కాసియను జెనోసైడు వంటి హింసలను నిర్వహించింది.^[157]^[161] సిర్కాసియాను జయించిన తరువాత దాదాపు 1 నుండి 1.5 మిలియన్ల సిర్కాసియన్లు - మొత్తం జనాభాలో దాదాపు సగం మంది - చంపబడ్డారు లేదా బలవంతంగా బహిష్కరించబడ్డారు.^[162] హింస నుండి పారిపోయిన వారిలో చాలామంది ఇతర దేశాలకు వెళ్లే మార్గంలో మరణించారు. నేడు అత్యధిక సంఖ్యలో సిర్కాసియన్లు డయాస్పోరా కమ్యూనిటీలలో నివసిస్తున్నారు.^[163] 19వ శతాబ్దం చివరిలో "సిర్కాసియను" అనే పదం బాల్కను, అనటోలియను ప్రాంతాలలో "హైవేమాను" కోసం ఒక సాధారణ సామెతగా మారింది. ఎందుకంటే నిరాశ్రయులైన సిర్కాసియను శరణార్థుల ప్రాబల్యం ఎక్కువగా ఉంది.^[164]

క్రిమియను యుద్ధంలో రష్యా ఓటమి తరువాత క్రిమియను టాటర్సు వంటి అనేక ముస్లిం సమూహాలు ఒట్టోమను సామ్రాజ్యానికి వలస వెళ్ళవలసి వచ్చింది.^[165] 19వ శతాబ్దం చివరి భాగంలో రష్యను సామ్రాజ్యంలో ఇస్లాం స్థితి రష్యను ఆర్థోడాక్సీ అవసరమయ్యే జారిస్టు పాలన సైద్ధాంతిక సూత్రాలతో ముడిపడి ఉంది.^[159] అయినప్పటికీ ఓరెంబర్గు ‌అసెంబ్లీ వంటి కొన్ని ప్రాంతాలలో ఇస్లామికు సంస్థలు పనిచేయడానికి అనుమతించబడ్డాయి. కానీ తక్కువ హోదాతో నియమించబడ్డాయి.^[158]

తూర్పుయేతర ఆర్థోడాక్సు క్రైస్తవ వర్గాల పట్ల విధానం

ఆర్థోడాక్సీ ప్రాబల్యం ఉన్నప్పటికీ అనేక క్రైస్తవ వర్గాలు ప్రకటించబడ్డాయి.^[166] ల్యూథరన్సు ప్రత్యేకంగా వోల్గా జర్మన్లు ఆహ్వానించబడిన స్థిరనివాసులను, బాల్టికు జర్మనీ ప్రభువుల ఉనికిని సహించారు.^[167] 2వ కేథరీను పాలనలో, జెసూటు సప్రెషను ప్రకటించబడలేదు కాబట్టి జెస్యూటు‌లు రష్యను సామ్రాజ్యంలో మనుగడ సాగించారు. ఈ "రష్యను సొసైటీ" పశ్చిమాన జెస్యూటు‌లను తిరిగి స్థాపించడంలో పాత్ర పోషించింది.^[168] మొత్తంమీద రోమను కాథలిక్కులు 2వ కేథరీను పాలనలో కచ్చితంగా నియంత్రించబడ్డారు. ఇది కాథలిక్కుల పట్ల సాపేక్ష సహనం వహించిన యుగంగా పరిగణించబడుతుంది.^[148]^[169] రష్యను సామ్రాజ్యం కాథలిక్కులను పోలిషు జాతీయవాదం అంశాలుగా నమ్మలేదు. ఈ అవగాహన ముఖ్యంగా జనవరి తిరుగుబాటు తరువాత పెరిగింది.^[170] దీని తర్వాత రస్సిఫికేషను విధానాలు తీవ్రతరం అయ్యాయి. అలెగ్జాండరు నెవ్స్కీ కేథడ్రలు, వార్సా వంటి ఆర్థడాక్సు చర్చిలు కాంగ్రెసు పోలాండు అంతటా నిర్మించబడ్డాయి. కానీ బలవంతపు మతమార్పిడికి ప్రయత్నించలేదు.

యూనియేట్సు సెక్టారియన్లు వంటి ఆర్థడాక్సు భిన్నాభిప్రాయాలను శిక్షించడం మీద జారిస్టు మత విధానం దృష్టి సారించింది.^[148] పాత విశ్వాసులు ప్రమాదకరమైన అంశాలుగా భావించి తీవ్రంగా హింసించబడ్డారు.^[23]^[171] ఆధ్యాత్మిక క్రైస్తవులు, మోలోకాను వంటి వివిధ చిన్న విభాగాలను ట్రాన్సు‌కాకేసియా, మధ్య ఆసియాకు అంతర్గత బహిష్కరణలో బహిష్కరించారు. మరికొందరు అమెరికాలకు వలస వెళ్లారు.^[172] డౌఖోబోర్సు ప్రధానంగా కెనడాలో స్థిరపడ్డారు.^[173]

1905లో చక్రవర్తి 2వ నికోలసు ఒక మతపరమైన సహన శాసనం జారీ చేశాడు. ఇది ఆర్థడాక్సు కాని మతాలకు చట్టపరమైన హోదాను ఇచ్చింది.^[174] ఇది సోవియటు యూనియను ఆవిర్భావం వరకు గతంలో హింసించబడిన పాత విశ్వాసులకు "పాత విశ్వాసం స్వర్ణయుగం"ను సృష్టించింది.^[23] 20వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో పాలే ఆఫ్ సెటిలు‌మెంటు కొన్ని పరిమితులు తిరగబడ్డాయి. అయితే ఫిబ్రవరి విప్లవం వరకు అధికారికంగా రద్దు చేయబడలేదు.^[151] అయితే కొంతమంది చరిత్రకారులు జార్ 2వ నికోలసు ప్రతిచర్యాత్మక అల్లర్ల ఫలితంగా ఏర్పడిన సెమిటికు వ్యతిరేక పోగ్రోం‌లుకు నిశ్శబ్ద ఆమోదం ఇచ్చినట్లు అంచనా వేస్తున్నారు.^[154]^[175] ఎడ్వర్డు రాడ్జిన్స్కీ అనేక హింసాకాండలు అధికారులచే ప్రేరేపించబడ్డాయని. జార్‌వాద రష్యను రహస్య పోలీసులు, ఓఖ్రానా మద్దతు ఇచ్చారని సూచించారు. కొన్ని ఆకస్మికంగా జరిగినప్పటికీ.^[176] రాడ్జిన్స్కీ ప్రకారం, సెర్గీ విట్టే (1905లో ప్రధానమంత్రిగా నియమితుడయ్యాడు) తన జ్ఞాపకాలలో సామ్రాజ్యవాద పోలీసు ద్వారా హింసను ప్రేరేపించే కొన్ని ప్రకటనలు ముద్రించబడి పంపిణీ చేయబడ్డాయని తాను కనుగొన్నానని పేర్కొన్నాడు.^[176]^: 69

జనాభా

1897 ఇంపీరియలు సెన్ససు

1897 జనాభా లెక్కల ఆధారంగా 1905లో ప్రచురించబడిన రిటర్ను‌ల ప్రకారం సామ్రాజ్యంలోని వివిధ మత సమాజాల అనుచరులను సుమారుగా ఈ క్రింది విధంగా లెక్కించారు.

మతం	విశ్వాసుల సంఖ్య г.^[177]	%
రష్యన్ ఆర్థోడాక్సు	87,123,6	69.3%
ముస్లింలు	13,906,9	11.1%
రోమను కాథలిక్కులు	11,467,9	9.1%
రబ్బినిక్ యూదులు	5,215,8	4.2%
లూథరన్లు^[l] యొక్క ప్రధాన విశ్వాసం.	3,572,6	2.8%
పాత విశ్వాసులు	2,204,596	1.8%
అర్మేనియను అపోస్టోలిక్సు	1,179,2	0.9%
బౌద్ధులు (మైనరు), లామిస్టులు (మైనరు)	433,863	0.4%
ఇతర క్రైస్తవేతర మతాలు	285,3	0.2%
సంస్కరించబడింది	85,400	0.1%
మెన్నోనైట్సు	66,5	0.1%
అర్మేనియన్ కాథలిక్కులు	38,8	0.0%
బాప్టిస్టులు	38,1	0.0%
కరాయైట్ యూదులు	12,894	0.0%
ఆంగ్లికన్లు	4,183	0.0%
ఇతర క్రైస్తవ వర్గాలు	3,9	0.0%

రష్యను మధ్య ఆసియా

రష్యను మధ్య ఆసియాను టర్కెస్తాను అని కూడా పిలుస్తారు. 1897 జనాభా లెక్కల ప్రకారం రష్యను మధ్య ఆసియాలోని ఐదు ఓబ్లాస్టు‌లలో 52,60,300 మంది నివాసితులు ఉన్నారు. వారిలో 13.9 శాతం మంది పట్టణవాసులు. అతిపెద్ద పట్టణాలు తాష్కెంటు (1,56,400), కోకండు (82,100), నామంగను (61,900), సమర్కండు (54,900). 1911 నాటికి సెమిరెచీ జనాభాలో 17 శాతం ఉన్నారు. దాని పట్టణ నివాసితులలో సగం మంది రష్యన్లు, వారిలో ఐదవ వంతు మంది వ్యవసాయ వలసవాదులు. అదే సంవత్సరంలో మిగిలిన నాలుగు ఓబ్లాస్టు‌లలో, రష్యన్లు జనాభాలో కేవలం 4 శాతం మాత్రమే ఉన్నారు. అత్యధికులు ప్రధాన పట్టణాలలో స్థానిక నివాసాలతో పాటు యూరోపియను-శైలి స్థావరాలలో నివసించారు.^[178]

సైనిక

రష్యను సామ్రాజ్యం సాయుధ దళాలలో ఇంపీరియలు రష్యను సైన్యం ఇంపీరియలు రష్యను నేవీ ఉన్నాయి. రష్యా చక్రవర్తి సాయుధ దళాలకు కమాండరు-ఇన్-చీఫు‌గా ఉండేవాడు. యుద్ధ మంత్రిత్వ శాఖ నావికాదళ మంత్రిత్వ శాఖ ద్వారా తన సైనిక విధానాలను అమలు చేసేవాడు. ఇవి వాటి సంబంధిత శాఖలను నిర్వహించే బాధ్యతను కలిగి ఉన్నాయి. ఉమ్మడి సిబ్బంది లేరు. కానీ రెండు సేవలను కలిగి ఉన్న నిర్దిష్ట పనుల మీద పనిచేయడానికి ఉమ్మడి కమిషను‌లు ఏర్పడ్డాయి. ^[179]^[180] యుద్ధ మంత్రిత్వ శాఖ ప్రధాన సిబ్బంది సైన్యం సంస్థ, శిక్షణ, సమీకరణను నిర్వహించేవారు. అలాగే సైన్యంలోని వివిధ శాఖలను సమన్వయం చేసేవారు. జనరలు స్టాఫు కార్యాచరణ ప్రణాళికను నిర్వహించేవారు. ఈ నిర్మాణం 1860లలో క్రిమియను యుద్ధం తర్వాత అభివృద్ధి చెందింది.^[181] నేవీ మంత్రిత్వ శాఖ కూడా ఇలాంటి నిర్మాణాన్ని కలిగి ఉంది. ఇందులో పరిపాలనతో కూడిన ప్రధాన సిబ్బంది, నావలు టెక్నలాజికలు కమిటీ ఉన్నాయి. రష్యను-జపనీసు యుద్ధం తర్వాత కార్యాచరణ ప్రణాళిక, యుద్ధ తయారీ కోసం నేవలు జనరలు స్టాఫు జోడించబడింది.^[182]^[183]

స్వీడను ‌మీద గ్రేటు నార్తర్ను వార్, ఒట్టోమను సామ్రాజ్యంతో ఘర్షణలు ఎదుర్కొంటున్న డిమాండ్లను తీర్చడానికి పీటరు ది గ్రేటు రష్యా క్రమరహిత, భూస్వామ్య, ఆధునికీకరించబడిన దళాల మిశ్రమాన్ని స్టాండింగు ఆర్మీ, నేవీగా మార్చాడు. ఆయన పాలన ముందుగానే ప్రారంభమైన మార్పులను కూడా వేగవంతం చేసింది. 1699లో పీటర్ ఒక డిక్రీ జారీ చేశాడు. ఇది సైనిక నియామకానికి ఆధారం అయ్యింది, ^[184] 1701లో ఒక ఫిరంగి పాఠశాలను, 1709లో ఒక ఇంజనీరు పాఠశాలను స్థాపించాడు. 1716లో సైన్యం సంస్థ కోసం సైనిక నిబంధనలను రూపొందించాడు. ^[184] 1718లో భూ, నావికా దళాలను పర్యవేక్షించడానికి పరిపాలనా సంస్థలను సృష్టించాడు (కాలేజు ఆఫ్ వార్ అడ్మిరల్టీ). ^[184] కొత్త నావికాదళ నిర్మాణాన్ని మొదటి నుండి పర్యవేక్షించాడు.^[184] ఈ సంస్కరణలు విదేశీ నిపుణుల సహాయంతో జరిగాయి. అయితే పీటరు పాలన ముగిసే ముందు ఈ నిపుణులను ఎక్కువగా రష్యను అధికారులచే భర్తీ చేస్తున్నారు. ^[184]

19 వ శతాబ్దం చివరి నాటికి ఇంపీరియలు నేవీ పట్టణ కార్మికవర్గ సభ్యులను దాని మరింత సాంకేతిక పాత్రలను పూరించడానికి డ్రాఫ్టు చేయడానికి ఇష్టపడినప్పటికీ నమోదు చేయబడిన సైనికులు, నావికులలో ఎక్కువ మంది రైతు నిర్బంధకులు. సైన్యం మరియు నావికాదళం రెండింటిలోనూ నాన్-కమిషన్డు ఆఫీసరుల కొరత ఉంది. వారు లిస్టు చేయబడిన ర్యాంకుల నుండి పదోన్నతి పొంది, వారి తప్పనిసరి సేవ ముగిసిన తర్వాత సైన్యం నుండి నిష్క్రమించే ధోరణిని కలిగి ఉన్నారు.^[180]^[185] కొన్ని ప్రత్యేక విభాగాలు ^[186] మినహా దాదాపు ఎవరూ అధికారి కావాలనే ఉద్దేశం లేకుండా సైన్యంలో స్వచ్ఛందంగా చేరలేదు.^[185] క్రిమియను యుద్ధానంతర సంస్కరణల తర్వాత సైనిక అధికారుల మూడు ప్రధాన కమిషను వనరులు ఉన్నాయి: పేజీ కార్ప్సు, క్యాడెటు కార్ప్సు, జంకరు లేదా సైనిక పాఠశాలలు.^[187] పేజు కార్ప్సు అత్యంత ఉన్నత వర్గాలకు చెందినవిగా పరిగణించబడే క్యాడెటు కార్ప్సు,^[185] టీనేజర్లుగా ఉన్నత ప్రభువుల కుమారులకు సైనిక బోర్డింగు పాఠశాల విద్యను అందించింది.^[185] జంకరు పాఠశాలలు అత్యధిక సంఖ్యలో అధికారులను అందించాయి. కనీసం ఒక సంవత్సరం పాటు సేవలందించిన పాత సైనికులకు రెండు సంవత్సరాల విద్యా కార్యక్రమాన్ని కలిగి ఉన్నాయి. వీరు చాలా తరచుగా తక్కువ ప్రభువులు లేదా సామాన్యులు.^[185] సైనిక అధికారులలో ఎక్కువ మంది ప్రభువులు అయితే ఇది 19వ శతాబ్దం చివరి నాటికి మారిపోయింది. ప్రభువులు కానివారు 1890లలో ఆఫీసరు కార్ప్సులో దాదాపు సగం మంది ఉన్నారు.^[185] నావికా అధికారుల మూలం నావలు క్యాడెటు కార్ప్సు.^[188] ఎక్కువ మంది నావికా అధికారులు కూడా ప్రభువులకు చెందినవారుగా ఉన్నారు. వారిలో చాలామంది నావికా సేవ చరిత్ర కలిగిన బాల్టికు జర్మనీ లేదా స్వీడిషు కుటుంబాల నుండి వచ్చారు.^[189]

19వ శతాబ్దం చివరిలో ప్రభుత్వం పౌర ప్రయోజనాల కోసం ఖర్చు చేయడం విదేశీ రుణాల మీద వడ్డీ చెల్లించడం, రైల్వేలను నిర్మించడానికి ప్రాధాన్యత ఇవ్వడంతో రష్యను సైనిక బడ్జెటు క్షీణించింది.^[189] రష్యా దశాబ్దాలలో ఒక మిలియను కంటే ఎక్కువ మంది శాంతియుత సైన్యాన్ని నిర్వహించింది. నెపోలియను యుద్ధాల తర్వాత^[190] మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం ప్రారంభమైనప్పుడు ఇది యూరపు‌లో అతిపెద్దది.^[191] యుద్ధ సమయంలో రష్యను సైన్యం వ్యూహాత్మక, కార్యాచరణ నైపుణ్యంలో జర్మనీ సైన్యంతో సరిసమానంగా ఉండలేకపోయింది. కానీ ఆస్ట్రో-హంగేరియను సైన్యం, ఒట్టోమను సైన్యంతో దాని పనితీరు విశ్వసనీయమైనది.^[192] రస్సో-జపనీసు యుద్ధం తరువాత రష్యా ప్రపంచంలో మూడవ అతిపెద్ద నావికాదళం నుండి ఆరవ అతిపెద్దదిగా చేసింది.^[193] 1912లో స్టేటు డూమా ఆమోదించిన పునర్నిర్మాణ కార్యక్రమం, కానీ అది మొదటి ప్రపంచ యుద్ధానికి ముందు పూర్తి కాలేదు.^[194] రష్యా బాల్టికు ఫ్లీటు జర్మనీ హై సీసుకు వ్యతిరేకంగా రక్షణాత్మకంగా ఉంది. ఫ్లీటు^[120] కానీ దాని నల్ల సముద్ర నౌకాదళం ఒట్టోమను వ్యాపారి నౌకాదళాన్ని దాడి చేయడంలో విజయం సాధించింది. ఒట్టోమను సామ్రాజ్యం యుద్ధాన్ని కొనసాగించే సామర్థ్యాన్ని బెదిరించింది.^[120]

సమాజం

రష్యను సామ్రాజ్యం ప్రధానంగా విస్తారమైన ప్రదేశాలలో విస్తరించి ఉన్న గ్రామీణ సమాజం. 1913లో 80% మంది ప్రజలు రైతులు. 19వ శతాబ్దపు రష్యను సామ్రాజ్యం వ్యవస్థాగత సంక్షోభంతో వర్గీకరించబడిందని ఇది కార్మికులను, రైతులను పేదరికంలోకి నెట్టివేసి 20వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో విప్లవాలలో పరాకాష్ఠకు చేరుకుందని సోవియటు చరిత్ర ప్రకటించింది. రష్యను మేధావుల ఇటీవలి పరిశోధన ఈ వివరణను వివాదం చేస్తుంది. బోరిసు మిరోనోవు 19వ శతాబ్దపు చివరి సంస్కరణల ప్రభావాలను ముఖ్యంగా 1861లో సెర్ఫుల విముక్తి, వ్యవసాయ ఉత్పత్తి ధోరణులు, వివిధ జీవన ప్రమాణాలు సూచికలు రైతుల మీద పన్ను విధించడం పరంగా అంచనా వేస్తుంది. ఆ సంస్కరణలు సామాజిక సంక్షేమంలో కొలవగల మెరుగుదలలను తెచ్చిపెట్టాయని ఆయన వాదించారు. సాధారణంగా 18వ శతాబ్దంలో ఎక్కువ భాగం రష్యను ప్రజల శ్రేయస్సు క్షీణించిందని కానీ 18వ శతాబ్దం చివరి నుండి 1914 వరకు నెమ్మదిగా పెరిగిందని ఆయన కనుగొన్నారు.^[195]

ఎస్టేట్సు

రష్యను సామ్రాజ్యంలోని ప్రజలను సోస్లోవియేలు లేదా ప్రభువులు (రష్యను ప్రముఖులు), మతాధికారులు, వ్యాపారులు, కోసాకు‌లు, రైతులు వంటి సామాజిక ఎస్టేటు‌లు (తరగతులు)గా విభజించారు. కాకససు‌లోని స్థానిక ప్రజలు, టాటరు‌స్తాను చరిత్ర, బాష్‌కోర్టోస్తాను, సైబీరియా, మధ్య ఆసియా వంటి జాతియేతర రష్యను ప్రాంతాలను అధికారికంగా ఇనోరోడ్సీ ('స్లావికు కానివారు', మరొక మూలానికి చెందిన వ్యక్తులు) అనే వర్గంగా నమోదు చేశారు.

జనాభాలో ఎక్కువ మంది 81.6%, రైతు క్రమానికి చెందినవారు. ఇతర తరగతులు ప్రభువులు, 0.6%; మతాధికారులు, 0.1%; బర్గర్లు, వ్యాపారులు, 9.3%; సైనిక, 6.1%. 88 మిలియన్లకు పైగా రష్యన్లు రైతులు, వీరిలో కొందరు మాజీ సెర్ఫు‌లు (1858లో 1,04,47,149 మంది పురుషులు)– మిగిలిన వారు "రాష్ట్ర రైతులు" (1858లో 9,194,891 మంది పురుషులు, ఆర్చ్ఏంజెలు గవర్నరేటు మినహాయించి), "డొమైను రైతులు" (అదే సంవత్సరం 842,740 మంది పురుషులు).

ఇతర స్థితి

ఇంటెలిజెన్షియా
రాజ్నోచింట్సీ
జెమ్లియాచెస్ట్వో

సెర్ఫ్‌డమ్

16వ శతాబ్దంలో రష్యాలో అభివృద్ధి చెందిన 1649లో చట్టంలో పొందుపరచబడిన సెర్ఫుడం 1861లో రద్దు చేయబడింది.^[196]^[197]

గృహ సేవకులు లేదా వ్యక్తిగత సేవలకు అనుసంధానించబడిన ఆధారపడిన వారిని కేవలం విడుదల చేశారు. అయితే భూమి ఉన్న రైతులు వారి ఇళ్ళు, తోటలు, వ్యవసాయ యోగ్యమైన భూమి కేటాయింపులను పొందారు. ఈ కేటాయింపులను గ్రామీణ కమ్యూను, మిర్కి అప్పగించారు. ఇది కేటాయింపులకు పన్నులు చెల్లించే బాధ్యతను కలిగి ఉంది. ఈ కేటాయింపుల కోసం రైతులు స్థిర అద్దె చెల్లించవలసి ఉంటుంది. దీనిని వ్యక్తిగత శ్రమ ద్వారా నెరవేర్చవచ్చు. క్రౌన్ సహాయంతో రైతులు కేటాయింపులను తిరిగి పొందవచ్చు, ఆపై వారు భూస్వామికి ఉన్న అన్ని బాధ్యతల నుండి విముక్తి పొందారు. క్రౌన్ భూస్వామికి చెల్లించింది. రైతులు 6% వడ్డీకి నలభై తొమ్మిది సంవత్సరాలు క్రౌన్‌కు తిరిగి చెల్లించాల్సి వచ్చింది. భూస్వామికి ఆర్థిక విముక్తి కేటాయింపుల విలువ మీద లెక్కించబడలేదు కానీ తప్పనిసరి సెర్ఫు కార్మికుల నష్టానికి పరిహారంగా పరిగణించబడింది. చాలా మంది యజమానులు సెర్ఫు‌డం కింద రైతులు ఆక్రమించిన కేటాయింపులను తగ్గించడానికి కుట్ర పన్నారు. వారికి అత్యంత అవసరమైన భూమిని తరచుగా వారికి అందకుండా చేశారు: వారి ఇళ్ల చుట్టూ ఉన్న పచ్చిక బయళ్ళు. దీని ఫలితంగా రైతులు తమ పూర్వ యజమానుల నుండి భూమిని అద్దెకు తీసుకోవాల్సి వచ్చింది.^[198]^[199]

దాస్యాలు దయనీయమైన పరిస్థితుల్లో నివసించారు. వారానికి దాదాపు ఏడు రోజులు పొలాల్లో పనిచేశారు. సైబీరియా కఠినమైన భూమికి బహిష్కరించబడ్డారు లేదా సైనిక సేవకు పంపబడ్డారు. వారు భూమిని లక్ష్యంగా చేసుకుంటున్నారా లేదా నిందితులు (అంటే, పని నుండి తప్పించుకున్నారు) అనే దాని మీద ఆధారపడి బానిసలను విక్రయించే హక్కు యజమానులకు ఉంది. దాస్యాల పిల్లలు తక్కువ విద్య పొందారు. ఈ సెర్ఫు‌ల మీద భారీగా పన్నులు విధించబడ్డాయి. దీని వలన వారు రష్యన్లలోకెల్లా అత్యంత పేదవారుగా మారారు.^[200] 1861లో చక్రవర్తి 2వ అలెగ్జాండరు సెర్ఫు‌లను రష్యా అభివృద్ధిని అడ్డుకునే సమస్యగా భావించాడు. కాబట్టి ఆయన విముక్తి 23 మిలియన్ల సెర్ఫు‌లను స్వేచ్ఛగా మార్చాడు.^[201] కానీ వారు మునుపటి బానిస జనాభా అంతటా పేదలుగా ఉన్నారు. జెం‌స్ట్వో వ్యవస్థను 1865లో గ్రామీణ అసెంబ్లీగా ప్రవేశపెట్టారు. విద్య, సంక్షేమంతో సహా స్థానిక జనాభా మీద పరిపాలనా అధికారం ఉంది. దీనిని మాజీ సెర్ఫు‌లు పొందలేకపోయారు.

అసాధారణ స్థితి

స్వేచ్ఛా వ్యవసాయదారుడు
రాష్ట్ర సెర్ఫు

రైతులు

సాంప్రదాయ చెక్క ఇంటి ముందు (1909 నుండి 1915) యువ రష్యను రైతు మహిళలు, సెర్గీ ప్రోకుడిను-గోర్స్కీ తీసిన రంగు ఛాయాచిత్రం

పూర్వపు సెర్ఫు‌లు రైతులుగా మారారు. ఇప్పటికే రైతు హోదా కలిగి ఉన్న లక్షలాది మంది రైతులతో చేరారు.^[197]^[202] చాలా మంది రైతులు అధిక పితృస్వామ్య వ్యవస్థ కింద పదివేల చిన్న గ్రామాలలో నివసించారు. లక్షలాది మంది కర్మాగారాల్లో పనిచేయడానికి నగరాలకు తరలివెళ్లారు. కానీ వారు సాధారణంగా తమ గ్రామ సంబంధాలను నిలుపుకున్నారు.^[203]

విముక్తి సంస్కరణ తర్వాత రైతులలో పావువంతుకు 1.2 హెక్టారులు (2.9 ఎకరం) మాత్రమే కేటాయింపులు పొందారు. సగం మంది 3.4 నుండి 4.6 హెక్టారులు (8.5 నుండి 11.4 ఎకరం) కంటే తక్కువ పొందారు; మూడు-క్షేత్రాల వ్యవస్థ కింద ఒక కుటుంబం జీవనోపాధికి అవసరమైన కేటాయింపు సాధారణ పరిమాణం 11 నుండి 17 హెక్టారులు (28 నుండి 42 ఎకరం)గా అంచనా వేయబడింది. ఈ భూమి తప్పనిసరిగా భూస్వాముల నుండి అద్దెకు తీసుకోబడింది. విమోచన, భూమి పన్నుల మొత్తం విలువ తరచుగా కేటాయింపుల సాధారణ అద్దె విలువలో 185 నుండి 275% వరకు చేరుకుంది. నియామక ప్రయోజనాల కోసం పన్నులు, చర్చి, రోడ్లు, స్థానిక పరిపాలన మొదలైన వాటి గురించి చెప్పనవసరం లేదు. ప్రధానంగా రైతుల మీద విధించబడుతుంది. ఈ భారం ప్రతి సంవత్సరం పెరిగింది; తత్ఫలితంగా ఐదవ వంతు నివాసితులు తమ ఇళ్లను విడిచిపెట్టారు. పశువులు అదృశ్యమయ్యాయి. ప్రతి సంవత్సరం సగానికి పైగా వయోజన పురుషులు (కొన్ని జిల్లాల్లో మూడొంతుల మంది పురుషులు, మూడింట ఒక వంతు మహిళలు) తమ ఇళ్లను విడిచిపెట్టి, పని కోసం రష్యా అంతటా తిరిగారు. బ్లాక్ ఎర్తు ఏరియా ప్రభుత్వాలలో పరిస్థితి అంత మెరుగ్గా లేదు. చాలా మంది రైతులు "నిరాడంబర కేటాయింపులు" తీసుకున్నారు. దీని మొత్తం సాధారణ కేటాయింపులలో ఎనిమిదవ వంతు ఉంది.^[204]

ఖెర్సనులో సగటు కేటాయింపు కేవలం 0.36 హెక్టారులు (0.90 ఎకరం), 1.2 నుండి 2.3 హెక్టారులు (2.9 నుండి 5.8 ఎకరం) కేటాయింపులకు రైతులు 5 నుండి 10 రూబిళ్లు విమోచన పన్ను చెల్లించారు. రాష్ట్ర రైతులు బాగానే ఉన్నారు; కానీ వారు కూడా పెద్ద సంఖ్యలో వలసలు వెళ్తున్నారు. స్టెప్పీలో మాత్రమే పరిస్థితి మరింత ఆశాజనకంగా ఉంది. కేటాయింపులు వ్యక్తిగతంగా ఉన్న ఉక్రెయిన్‌లో (రాష్ట్ర రైతులలో మాత్రమే ఉన్న మిర్), అధిక విమోచన పన్నుల కారణంగా వ్యవహారాల పరిస్థితి మెరుగ్గా లేదు. పశ్చిమ ప్రావిన్సులలో, భూమి చౌకగా విలువైనదిగా, పోలిషు తిరుగుబాటు తర్వాత కేటాయింపులు కొంతవరకు పెరిగిన చోట, పరిస్థితి మెరుగ్గా ఉంది. చివరగా, బాల్టికు ప్రావిన్సులలో దాదాపు అన్ని భూములు జర్మనీ భూస్వాములకు చెందినది. వారు అద్దె కార్మికులతో భూమిని స్వయంగా వ్యవసాయం చేసుకున్నారు లేదా చిన్న పొలాలలో కౌలుకు తీసుకున్నారు. రైతులలో నాలుగింట ఒక వంతు మంది మాత్రమే రైతులు; మిగిలిన వారు కేవలం కార్మికులుగా ఉన్నారు.^[205]

భూస్వాములు

మునుపటి సెర్ఫు-యజమానుల పరిస్థితి కూడా సంతృప్తికరంగా లేదు. నిర్బంధ శ్రమకు అలవాటు పడిన వారు కొత్త పరిస్థితులకు అనుగుణంగా మారడంలో విఫలమయ్యారు. కిరీటం నుండి అందుకున్న లక్షలాది రూబిళ్లు విమోచన డబ్బును ఎటువంటి నిజమైన లేదా శాశ్వత వ్యవసాయ మెరుగుదలలు లేకుండానే ఖర్చు చేశారు. అడవులు అమ్ముడయ్యాయి. రైతులకు కేటాయించిన భూమి కోసం రాక్-అద్దె వసూలు చేసే ఏకైక సంపన్న భూస్వాములు. కొద్దిమందిలో సంపద పెరుగుదల ఉంది. కానీ దీనితో పాటు ప్రజల సాధారణ పేదరికం కూడా ఉంది. దీనికి తోడు సమాజ యాజమాన్యం, భూమిని ఆక్రమించడం అనే సూత్రం మీద రూపొందించబడిన మిర్ విచిత్రమైన సంస్థ - మొత్తం ప్రభావం వ్యక్తిగత ప్రయత్నాన్ని ప్రోత్సహించలేదు.

1861 నుండి 1892 సంవత్సరాలలో ప్రభువుల యాజమాన్యంలోని భూమి 30% తగ్గింది, లేదా 21,00,00,000 కు తగ్గింది; తరువాతి నాలుగు సంవత్సరాలలో అదనంగా 8,577 కి.మీ² (2,119,500 ఎకరం) అమ్ముడయ్యాయి; అప్పటి నుండి అమ్మకాలు వేగవంతమైన రేటుతో కొనసాగాయి. 1903లో మాత్రమే దాదాపు 8,000 కి.మీ² (2,000,000 ఎకరం) వారి చేతులలో నుండి వెళ్లిపోయాయి. మరోవైపు, 1861 నుండి, ముఖ్యంగా 1882 నుండి, భూమిని కొనుగోలు చేయాలనుకునే రైతులకు అడ్వాన్సులు ఇవ్వడానికి రైతు భూమి బ్యాంకు స్థాపించబడినప్పటి నుండి, మాజీ సెర్ఫు‌లు లేదా వారి వారసులు 1883 - 1904 మధ్య వారి పూర్వ యజమానుల నుండి సుమారు 78,900 చ.కీ (1,95,00,000 ఎకరాలు) కొనుగోలు చేశారు.

అయితే 1906 నవంబరులో చక్రవర్తి 2వ నికోలసు రైతులు విముక్తి సమయంలో చేసిన కేటాయింపులను స్వేచ్ఛగా కలిగి ఉండటానికి అనుమతించే తాత్కాలిక ఉత్తర్వును ప్రకటించాడు. అన్ని విముక్తి బకాయిలు చెల్లించబడ్డాయి. 1908 డిసెంబరు 21న ఆమోదించబడిన చట్టంలో మూడవ డూమా ఆమోదించిన ఈ చర్య రష్యా గ్రామీణ ఆర్థిక వ్యవస్థ మీద చాలా విస్తృతమైన. లోతైన ప్రభావాలను కలిగి ఉందని లెక్కించబడింది. పదమూడు సంవత్సరాల క్రితం ప్రభుత్వం ఒక మిర్‌కు చెందిన భూమిని పంచుకునే హక్కు ఉన్న ప్రతి రెండు పునఃపంపిణీల మధ్య కనీసం పన్నెండు సంవత్సరాలు గడిచిపోవాలని నిబంధన చేయడం ద్వారా ఎక్కువ స్థిరత్వం, శాశ్వత పదవీకాలాన్ని పొందేందుకు ప్రయత్నించింది. 1906 నవంబరు నాటి ఆదేశం ప్రకారం ప్రతి రైతు కలిగి ఉన్న వివిధ భూముల స్ట్రిపు‌లు ఒకే హోల్డింగు‌లో విలీనం చేయబడాలి; అయితే, ప్రభుత్వ సలహా మేరకు, డూమా దాని అమలును భవిష్యత్తుకు వదిలివేసింది. దీనిని క్రమంగా మాత్రమే సాకారం చేసుకోగల ఆదర్శంగా పరిగణించింది.^[205]

మీడియా

2వ అలెగ్జాండరు పాలన వరకు సెన్సారు‌షిప్పు కఠినంగా ఉండేది. కానీ అది ఎప్పటికీ తగ్గలేదు.^[206] వార్తాపత్రికలు ప్రచురించగలిగే వాటి మీద కచ్చితంగా పరిమితులు ఉండేవి. మేధావులు తమ ప్రచురణ కేంద్రాల కోసం సాహిత్య పత్రికలను ఆదరించారు. ఉదాహరణకు, ఫ్యోడరు దోస్తోయెవ్స్కీ, గోలోసు పీటర్సు‌బర్గుస్కీ లిస్టోకు వంటి సెయింటు పీటర్సు‌బర్గు వార్తాపత్రికలను ఎగతాళి చేస్తూ, అవి ట్రిఫ్లెసు‌ను ప్రచురిస్తున్నాయనీ, దృశ్యాలు, యూరోపియను ప్రజాదరణ పొందిన సంస్కృతి మీద వారి వ్యామోహం ద్వారా సమకాలీన రష్యా తీవ్రమైన సామాజిక ఆందోళనల నుండి పాఠకులను దృష్టి మరల్చుతున్నాయనీ ఆరోపించారు.^[207]

విద్య

రష్యను సామ్రాజ్యంలో విద్యా ప్రమాణాలు చాలా తక్కువగా ఉన్నాయి. అయినప్పటికీ దాని ఉనికి చివరి శతాబ్దంలో అవి నెమ్మదిగా పెరిగాయి. 1800 నాటికి పురుష రైతులలో అక్షరాస్యత స్థాయి 1 నుండి 12 శాతం వరకు, పట్టణ పురుషులలో 20 నుండి 25 శాతం వరకు ఉంది. మహిళల్లో అక్షరాస్యత చాలా తక్కువగా ఉంది. ప్రభువులకు అక్షరాస్యత రేట్లు అత్యధికంగా ఉన్నాయి (84 నుండి 87 శాతం), తరువాత వ్యాపారులు (75 శాతానికి పైగా), ఆపై కార్మికులు, రైతులు. సెర్ఫు‌లు అతి తక్కువ అక్షరాస్యత కలిగి ఉన్నారు. ప్రతి సమూహంలో, స్త్రీలు పురుషుల కంటే చాలా తక్కువ అక్షరాస్యత కలిగి ఉన్నారు. దీనికి విరుద్ధంగా, పశ్చిమ ఐరోపాలో, పట్టణ పురుషులకు దాదాపు 50 శాతం అక్షరాస్యత రేటు ఉంది. ఆర్థడాక్సు సోపానక్రమం విద్యను అనుమానించింది. అక్షరాస్యతకు మతపరమైన అవసరం లేదని భావించింది. రైతులు అక్షరాస్యులుగా ఉండవలసిన అవసరం లేదు. అలా చేసిన వారు - చేతివృత్తులవారు, వ్యాపారవేత్తలు, నిపుణులు - సంఖ్యలో తక్కువగా ఉన్నారు. 1851 నాటికి కేవలం 8% మంది రష్యన్లు మాత్రమే నగరాలలో నివసించారు.^[208]

1801లో 1వ అలెగ్జాండరు (1801–1825) ప్రవేశాన్ని యూరోపియను జ్ఞానోదయం నుండి వచ్చిన తాజా ఉదారవాద ఆలోచనలకు తెరతీసినట్లుగా విస్తృతంగా స్వాగతించారు. అనేక సంస్కరణలు వాగ్దానం చేయబడ్డాయి. కానీ 1820కి ముందు కొన్ని అమలు చేయబడ్డాయి. చక్రవర్తి సంస్కరణల సమస్యలను విస్మరించాడు. పశ్చిమ ఐరోపాకు పూర్తి విరుద్ధంగా మొత్తం సామ్రాజ్యం చాలా చిన్న బ్యూరోక్రసీని కలిగి ఉంది - దాదాపు 17,000 మంది ప్రభుత్వ అధికారులు, వీరిలో ఎక్కువ మంది రెండు అతిపెద్ద నగరాలు, మాస్కో, సెయింటు పీటర్సు‌బర్గులలో నివసించారు. ప్రభుత్వ ఆధునీకరణకు చాలా ఎక్కువ సంఖ్యలో సిబ్బంది అవసరం; కానీ దానికి తగిన శిక్షణను అందించగల విద్యా వ్యవస్థ అవసరం. రష్యాలో అది లేదు. విశ్వవిద్యాలయ విద్య కోసం యువకులు పశ్చిమ ఐరోపాకు వెళ్లారు. సైన్యం, చర్చి వారి స్వంత శిక్షణా కార్యక్రమాలను కలిగి ఉన్నాయి. వారి ప్రత్యేక అవసరాల మీద ఇరుకుగా దృష్టి సారించాయి. 1వ అలెగ్జాండరు పాలనలో అత్యంత ముఖ్యమైన విజయవంతమైన సంస్కరణ జాతీయ విద్యా వ్యవస్థను సృష్టించడం కూడా ఉంది.^[209]

విద్యా మంత్రిత్వ శాఖ 1802లో స్థాపించబడింది. దేశం ఆరు విద్యా ప్రాంతాలుగా విభజించబడింది. ప్రతి ప్రాంతంలో ఒక విశ్వవిద్యాలయం, ప్రతి ప్రధాన నగరంలో ఒక మాధ్యమిక పాఠశాల, అప్‌గ్రేడు చేయబడిన ప్రాథమిక పాఠశాలలు - అత్యధిక సంఖ్యలో విద్యార్థులకు సేవలందిస్తున్న - ప్రతి రెండు పారిషు‌లకు ఒక పారిషు పాఠశాల దీర్ఘకాలిక ప్రణాళికగా ఉంది. 1825 నాటికి జాతీయ ప్రభుత్వం ఆరు విశ్వవిద్యాలయాలు, నలభై ఎనిమిది మాధ్యమిక రాష్ట్ర పాఠశాలలు, 337 మెరుగైన ప్రాథమిక పాఠశాలలను నిర్వహించింది. అధిక అర్హత కలిగిన ఉపాధ్యాయులు ఫ్రాన్సు నుండి వచ్చారు. అక్కడ విప్లవం నుండి పారిపోయి వచ్చారు. బహిష్కరించబడిన జెస్యూటు‌లు 1815లో తమ ఆదేశాన్ని బహిష్కరించే వరకు ఉన్నత బోర్డింగు పాఠశాలలను ఏర్పాటు చేశారు. అత్యున్నత స్థాయిలో విశ్వవిద్యాలయాలు జర్మనీ నమూనా మీద ఆధారపడి ఉన్నాయి—కజాను, ఖార్కోవు, సెయింటు పీటర్సు‌బర్గు, విల్నా (1803లో ఇంపీరియలు విశ్వవిద్యాలయంగా తిరిగి స్థాపించబడింది) డోర్పాటు—సాపేక్షంగా చిన్న ఇంపీరియలు మాస్కో విశ్వవిద్యాలయం విస్తరించబడింది. ఉన్నత విద్య రూపాలు చాలా చిన్న ఉన్నత వర్గాలకు మాత్రమే కేటాయించబడ్డాయి. 1825 నాటికి విశ్వవిద్యాలయాలలో కొన్ని వందల మంది విద్యార్థులు మాత్రమే ఉన్నారు. మాధ్యమిక పాఠశాలల్లో 5500 మంది ఉన్నారు. బాలికలకు పాఠశాలలు తెరవబడలేదు. చాలా ధనిక కుటుంబాలు ఇప్పటికీ ప్రైవేటు ట్యూటర్ల మీద ఆధారపడి ఉన్నాయి.^[210]

చక్రవర్తి 1వ నికోలసు ఒక ప్రతిఘాతకారుడు, ముఖ్యంగా ఆయన "నకిలీ జ్ఞానం" అని ఎగతాళి చేసిన వాటిని తటస్థీకరించాలని కోరుకున్నాడు. అయినప్పటికీ ఆయన విద్యా మంత్రి సెర్గీ ఉవరోవు, ప్రతిఘాత చర్చి అధికారులచే అనుమానించబడిన అధ్యాపక సభ్యులకు విశ్వవిద్యాలయ స్థాయిలో ఎక్కువ విద్యా స్వేచ్ఛను ప్రోత్సహించాడు. ఉవరోవు విద్యా ప్రమాణాలను పెంచాడు. సౌకర్యాలను మెరుగుపరిచాడు. ప్రవేశ ద్వారాలను కొంచెం విస్తృతంగా తెరిచాడు. నికోలసు 1848 వరకు ఉవరోవు విజయాలను సహించాడు. ఆ తర్వాత ఆయన ఈ ఆవిష్కరణలను తిప్పికొట్టాడు.^[211] మిగిలిన శతాబ్దంలో జాతీయ ప్రభుత్వం విశ్వవిద్యాలయాల మీద దృష్టి సారించడం కొనసాగించింది. సాధారణంగా ప్రాథమిక, మాధ్యమిక విద్యా అవసరాలను విస్మరించింది. 1900 నాటికి 17,000 మంది విశ్వవిద్యాలయ విద్యార్థులు ఉన్నారు. 30,000 మందికి పైగా ప్రత్యేక సాంకేతిక సంస్థలలో చేరారు. మాస్కో, సెయింటు పీటర్సు‌బర్గులలో విద్యార్థులు ఒక రాజకీయ శక్తిగా, సాధారణంగా ప్రదర్శనలు, అల్లర్లలో ముందంజలో ఉన్నారు.^[212] సామ్రాజ్యంలోని మెజారిటీ తృతీయ సంస్థలు రష్యను‌ను ఉపయోగించాయి. మరికొన్ని ఇతర భాషలను ఉపయోగించాయి. కానీ తరువాత రస్సిఫికేషను‌కు గురయ్యాయి.^[213] సామ్రాజ్యంలోని ఇతర విద్యాసంస్థలు టిఫ్లిసులోని నెర్సిసియను స్కూలును కలిగి ఉన్నాయి.

మూలాలు

ఉల్లేఖన లోపం: "lower-alpha" అనే గ్రూపులో <ref> ట్యాగులు ఉన్నాయి గానీ, దానికి సంబంధించిన <references group="lower-alpha"/> ట్యాగు కనబడలేదు

↑ "St. Petersburg through the Ages". St. Petersburg International Economic Forum. Archived from the original on 6 August 2022. Retrieved 6 August 2022.
↑ "18th Century in the Russian History", Rusmania. Archived 19 మార్చి 2022 at the Wayback Machine.
↑ Coleman, Heather J. (2014). Orthodox Christianity in Imperial Russia: A Source Book on Lived Religion. Indiana University Press. p. 4. ISBN 978-0-253-01318-7. After all, Orthodoxy was both the majority faith in the Russian Empire – approximately 70 percent subscribed to this faith in the 1897 census–and the state religion.
↑ Williams, Beryl (1 December 1994). "The concept of the first Duma: Russia 1905–1906". Parliaments, Estates and Representation. 14 (2): 149–158. doi:10.1080/02606755.1994.9525857.
↑ "The Sovereign Emperor exercises legislative power in conjunction with the State Council and State Duma". Fundamental Laws, "Chapter One On the Essence of Supreme Sovereign Power Article 7." Archived 8 జూన్ 2019 at the Wayback Machine
↑ Taagepera, Rein (September 1997). "Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia". International Studies Quarterly. 41 (3): 475–504. doi:10.1111/0020-8833.00053. JSTOR 2600793. Archived from the original on 19 November 2018. Retrieved 28 June 2019.; Turchin, Peter; Adams, Jonathan M.; Hall, Thomas D. (December 2006). "East-West Orientation of Historical Empires". Journal of World-Systems Research. 12 (2): 223. ISSN 1076-156X. Archived from the original on 17 September 2016. Retrieved 11 September 2016.
↑ "The Price of Expansion: The Nationality Problem in Russia of the Eighteenth-Early Twentieth Centuries". Slavic Research Center. Archived from the original on 8 March 2023. Retrieved 20 July 2024.
↑ "Population of the Major European Countries in the 19th Century". Wesleyan University. Archived from the original on 28 February 2024. Retrieved 20 July 2024.
↑ "Population of Russia and the USSR, 1913 to 1928". Research Gate. Retrieved 20 July 2024.
↑ "The Great Game, 1856–1907: మధ్య మరియు తూర్పు ఆసియాలో రష్యా-బ్రిటిష్ సంబంధాలు". reviews.history.ac.uk (in ఇంగ్లీష్). Archived from the original on 10 ఏప్రిల్ 2022. Retrieved 8 అక్టోబర్ 2021. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= (help)
↑ మూస:సైట్ ఎన్సైక్లోపీడియా
↑ మూస:సైట్ బుక్
↑ మూస:ఉదహరించిన పుస్తకం
↑ Rabinowitch, Alexander (2008). అధికారంలో ఉన్న బోల్షెవిక్‌లు: పెట్రోగ్రాడ్‌లో సోవియట్ పాలన యొక్క మొదటి సంవత్సరం. ఇండియానా యూనివర్సిటీ ప్రెస్. p. 1. ISBN 978-0-253-22042-4. Retrieved 20 జూన్ 2015.
↑ మూస:సైట్ బుక్
↑ మూస:ఉల్లేఖన పుస్తకం; మూస:ఉదహరించు పుస్తకం
↑ ^17.0 ^17.1 Lieven 2021, p. 964.
↑ Moss, Walter G. (2003). A History of Russia Volume 1: To 1917 (in ఇంగ్లీష్). Anthem Press. p. 88. ISBN 978-0-8572-8752-6. ఇవాన్ III (1462–1505%), అతని కుమారుడు 3వ వాసిలి (1505–1533), గ్రేటు రష్యా మీద ఆధిపత్యం చెలాయించడానికి మాస్కో అన్వేషణను పూర్తి చేశారు. ఇద్దరు పాలకులలో 3వ ఇవాను (ది గ్రేటు) అత్యధిక విజయాన్ని సాధించాడు. రష్యను చరిత్రకారులు ఆయనను 'రష్యను భూములను సేకరించేవాడు' అని పిలిచారు.
↑ ^19.0 ^19.1 లీవెన్ 2021, p. 964.
↑ ^20.0 ^20.1 ^20.2 లీవెన్ 2021, p. 965.
↑ మాస్ 2003.
↑ మూస:సైట్ ఎన్‌సైక్లోపీడియా
↑ ^23.0 ^23.1 ^23.2 మూస:ఉల్లేఖన వార్తలు
↑ Osipov, Yuriy, ed. (2015). "ది గ్రేట్ నార్తర్న్ వార్ 1700–21". రొమేనియా నుండి సెయింట్-జీన్-డి-లుజ్. గ్రేట్ రష్యన్ ఎన్‌సైక్లోపీడియా. 2004–2017 (in రష్యన్). Vol. 29. pp. 617–20. ISBN 978-5-8527-0366-8. Archived from the original on 17 ఏప్రిల్ 2021. Retrieved 20 నవంబర్ 2022. {{cite encyclopedia}}: Check date values in: |access-date= (help)
↑ Pipes 1974, pp. 9–10, అధ్యాయం 1: పర్యావరణం మరియు దాని పరిణామాలు.
↑ Madariaga, Isabel De (17 జూన్ 2014). పద్దెనిమిదవ శతాబ్దపు రష్యాలో రాజకీయాలు మరియు సంస్కృతి: ఇసాబెల్ డి మడారియాగా రాసిన వ్యాసాల సేకరణ (in ఇంగ్లీష్). Routledge. pp. 15–16. ISBN 978-1-317-88190-2.
↑ "Прососки సార్యూ పెట్రూ నేను మరియు ప్రియతములు титула "Отца Отечества, императора Всероссийского, Пеtra Великого"" ["ఫాదర్ ఆఫ్ పీటర్ I యొక్క చక్రవర్తి యొక్క "అందరికీ దత్తత ఇవ్వడానికి సెనేటర్ల అభ్యర్థన రష్యాలు, పీటర్ ది గ్రేట్"]. రష్యన్ ఎడ్యుకేషనల్ పోర్టల్ | చారిత్రక పత్రాలు. Archived from the original on 2018-08-29. Retrieved 2018-07-09.
↑ Feldbrugge 2017, p. 152.
↑ మూస:సైట్ బుక్
↑ Ageyeva, Olga (1999). "ТИТУЛ "ИМПЕРАЕИИПЕРАОТО ИМПЕРИЯ". వరల్డ్ ఆఫ్ హిస్టరీ: రష్యన్ ఎలక్ట్రానిక్ జర్నల్ (in రష్యన్) (5). Archived from the original on 2022-03-16.
↑ Solovyov, Yevgeny (2006). Petr I లో నచలా XX ВВ [పీటర్ I 18వ శతాబ్దం చివరి - 20వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో రష్యన్ చరిత్ర చరిత్రలో] (డాక్టర్ ఆఫ్ హిస్టారికల్ సైన్సెస్ thesis) (in రష్యన్). మాస్కో. Archived from the original on 7 జూలై 2018.
↑ Drozdek, Adam (2021). పద్దెనిమిదవ శతాబ్దపు రష్యాలో వేదాంత ప్రతిబింబం. Rowman & Littlefield. pp. x. ISBN 978-1-7936-4184-7.
↑ మూస:ఉదహరించిన సిద్ధాంతం
↑ మూస:ఉదహరించిన సిద్ధాంతం
↑ హ్యూస్ 1998.
↑ Novosyolova, Nataliya Ivanovna. Внешняя торго ఫినాన్సోవో-ఎకోనోమిచెస్కాయా పోలిటికా పేట్రా I [పీటర్ I యొక్క విదేశీ వాణిజ్యం మరియు ఆర్థిక మరియు ఆర్థిక విధానం] (అబ్‌స్ట్రాక్ట్ డిసర్షన్ thesis) (in రష్యన్). సెయింట్ పీటర్స్‌బర్గ్. Retrieved 5 ఏప్రిల్ 2023. {{cite thesis}}: |archive-url= requires |archive-date= (help); Text "2018" ignored (help); Text "29 జూన్-1999" ignored (help)
↑ మూస:సైట్ బుక్
↑ "BOUNDARIES ii. రష్యాతో". iranicaonline.org (in అమెరికన్ ఇంగ్లీష్). Archived from the original on 5 సెప్టెంబర్ 2021. Retrieved 15 అక్టోబర్ 2021. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= and |archive-date= (help)
↑ ఫిలిప్ లాంగ్‌వర్త్ మరియు జాన్ చార్ల్టన్, ది త్రీ ఎంప్రెసెస్: కేథరీన్ I, అన్నే మరియు ఎలిజబెత్ ఆఫ్ రష్యా (1972).
↑ ఇసాబెల్ డి మదరియాగా, కేథరీన్ ది గ్రేట్ యుగంలో రష్యా (యేల్ యూనివర్సిటీ ప్రెస్, 1981)
↑ జాన్ టి. అలెగ్జాండర్, జాతీయ సంక్షోభంలో నిరంకుశ రాజకీయాలు: ఇంపీరియల్ రష్యన్ ప్రభుత్వంమ్ పుగచేవు తిరుగుబాటు, 1773–1775 (1969).
↑ Massie, Robert K. (2011). Catherine the Great: Portrait of a Woman. Random House. ISBN 978-1-5883-6044-1.
↑ Catherine II. Novodel Sestroretsk Rouble 1771, Heritage Auctions, archived from the original on 22 ఏప్రిల్ 2016, retrieved 1 సెప్టెంబరు 2015
↑ రష్యన్ సామ్రాజ్య ఆర్థిక వ్యవస్థ#top
↑ నికోలస్ రియాసనోవ్స్కీ, ఎ హిస్టరీ ఆఫ్ రష్యా (4వ ఎడిషన్ 1984), పేజీ 284
↑ మూస:హార్వ్న్‌బ్; గిల్బర్ట్, మార్టిన్. అట్లాస్ ఆఫ్ రష్యన్ హిస్టరీ (1993) pp 33–74.
↑ క్యాచ్‌పోల్ 1974, p. 25; "Pervaya всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г." [1897లో రష్యన్ సామ్రాజ్యం యొక్క మొదటి సాధారణ జనాభా గణన]. Demoscope Weekly (in రష్యన్). Archived from the original on 4 ఫిబ్రవరి 2012. Retrieved 26 మార్చి 2021.
↑ డౌలింగ్ 2014, p. 24.
↑ డౌలింగ్ 2014, p. 801.
↑ మూస:సైట్ పుస్తకం
↑ మూస:సైట్ పుస్తకం
↑ బేకోవ్, అలెగ్జాండర్. "రష్యా యొక్క ఆర్థిక అభివృద్ధి." ఆర్థిక చరిత్ర సమీక్ష 7.2 (1954): 137–149.
↑ మూస:సైట్ బుక్
↑ Mazour, Anatole Gregory (1961). మొదటి రష్యన్ విప్లవం, 1825: డిసెంబ్రిస్టు ఉద్యమం, దాని మూలాలు, అభివృద్ధి, ప్రాముఖ్యత.
↑ స్టెయిన్ 1976.
↑ డౌలింగ్ 2014, p. 728.
↑ డౌలింగ్ 2014, p. 729.
↑ మూస:సైట్ బుక్
↑ మూస:సైట్ జర్నల్
↑ ^60.0 ^60.1 Haynes, Margaret (2017). Tsarist and Communist Russia 1855–1964. ISBN 978-0-1984-2144-3. Archived from the original on 27 ఫిబ్రవరి 2024. Retrieved 11 మార్చి 2022. {{cite book}}: Unknown parameter |పేజీ= ignored (help); Unknown parameter |ప్రచురణకర్త= ignored (help); Unknown parameter |స్థానం= ignored (help)
↑ మూస:సైట్ బుక్
↑ మూస:సైట్ బుక్
↑ Baten, Jörg (2016). A History of the Global Economy. 1500 నుండి ప్రస్తుతానికి. Cambridge University Press. p. 81. ISBN 978-1-1075-0718-0.
↑ డేవిడ్ మూన్, రష్యా 1762–1907లో సెర్ఫోడం రద్దు (లాంగ్మను, 2001)
↑ మూస:ఉదహరించిన పుస్తకం
↑ మూస:సైట్ జర్నల్
↑ మూస:సైట్ పుస్తకం; మూస:ఉదహరించిన పుస్తకం
↑ మూస:సైట్ జర్నల్
↑ మూస:సైట్ బుక్
↑ మూస:సైట్ జర్నల్
↑ ^71.0 ^71.1 చాప్మన్ 2002, p. 114.
↑ జెఫ్రీ 2011, p. 315.
↑ Geoffrey 2011, p. 316.
↑ Waldron 1997, p. 121.
↑ సెటన్-వాట్సన్ 1967, pp. 445–460.
↑ చార్లెస్ లోవ్, రష్యాకు చెందిన అలెగ్జాండర్ III (1895) online Archived 2017-01-18 at the Wayback Machine; మూస:ఉదహరించిన పుస్తకం
↑ Schimmelpenninck Van Der Oye, David. రష్యన్ విదేశాంగ విధానం, 1815–1917. pp. 554–574. Lieven 2006
↑ ^78.0 ^78.1 సెటన్-వాట్సన్ 1967, pp. 441–444, 679–682.
↑ ^79.0 ^79.1 మూస:సైట్ బుక్
↑ ^80.0 ^80.1 Connaughton, Richard (January 2002). "Port Arthur Revisited". HistoryToday.com.
↑ మూస:సైట్ బుక్
↑ Schimmelpenninck Van Der Oye, David. రష్యన్ విదేశాంగ విధానం, 1815–1917. pp. 554–574. Lieven 2006
↑ మూస:సైట్ బుక్
↑ మూస:ఉల్లేఖన పుస్తకం; మూస:ఉదహరించిన పుస్తకం
↑ మూస:ఉదయించిన పుస్తకం
↑ Lieven 2006, p. 391.
↑ ఫ్రీజ్ 2002, pp. 234–268.
↑ మూస:సైట్ బుక్
↑ మూస:సైట్ జర్నల్
↑ మూస:సైట్ జర్నల్
↑ Ascher 2004, pp. 160–186.
↑ మూస:సైట్ బుక్
↑ మూస:సైట్ బుక్
↑ Lieven 2015, p. 82.
↑ వాల్డ్రాన్ 1997, p. 132.
↑ మూస:సైట్ బుక్
↑ Lieven 2015, p. 241.
↑ Lieven 2015, p. 2.
↑ మెక్‌మీకిన్ 2011, p. 88.
↑ మూస:సైట్ బుక్
↑ Lieven 2015, p. 338.
↑ Ruthchild, Rochelle (2010). సమానత్వం మరియు విప్లవం. యూనివర్సిటీ ఆఫ్ పిట్స్‌బర్గ్ ప్రెస్. p. 255. ISBN 978-0-8229-7375-1. Archived from the original on 27 డిసెంబర్ 2022. Retrieved 30 డిసెంబర్ 2022. {{cite book}}: Check date values in: |access-date= and |archive-date= (help)
↑ మూస:సైట్ బుక్
↑ మూస:ఉదహరించిన పుస్తకం
↑ మూస:సైట్ బుక్
↑ టక్కర్ 2014, p. 1048.
↑ మూస:ఉల్లేఖన పుస్తకం
↑ టక్కర్ 2019, p. 468.
↑ మూస:సైట్ బుక్
↑ మూస:ఉల్లేఖన పుస్తకం
↑ మూస:సైట్ బుక్
↑ ^112.0 ^112.1 Horne, John (2012). మొదటి ప్రపంచ యుద్ధానికి సహచరుడు. జాన్ విలే & సన్స్. p. 449. ISBN 978-1-1199-6870-2. Archived from the original on 27 డిసెంబర్ 2022. Retrieved 30 డిసెంబర్ 2022. {{cite book}}: Check date values in: |access-date= and |archive-date= (help)
↑ Sanborn 2014, p. 30.
↑ Sanborn 2014, p. 66.
↑ Sanborn 2014, p. 125–126.
↑ Tucker 2014, p. 514.
↑ మెక్‌మీకిన్ 2011, p. 111–112.
↑ మెక్‌మీకిన్ 2011, p. 114.
↑ Tucker 2019, p. 524.
↑ ^120.0 ^120.1 ^120.2 ^120.3 హాల్పెర్న్ 1994.
↑ Halpern 1994, pp. 232–233.
↑ ఆండ్రూ కుక్, టు కిల్ రాస్‌పుటిన్: ది లైఫ్ అండ్ డెత్ ఆఫ్ గ్రిగోరి రాస్‌పుటిన్ (2011).
↑ Pipes 2011, p. 77–78.
↑ Pipes 2011, p. 79.
↑ పైప్స్ 2011, p. 90–91.
↑ ^126.0 ^126.1 ^126.2 డ్యూక్స్ 1998.
↑ మార్టిన్ గిల్బర్ట్, రౌట్లెడ్జ్ అట్లాస్ ఆఫ్ రష్యన్ హిస్టరీ (4వ ఎడిషన్ 2007) మూస:సైట్ బుక్
↑ మూస:సైట్ బుక్
↑ డౌలింగ్ 2014, p. 728–730.
↑ మూస:సైట్ జర్నల్
↑ మూస:సైట్ పుస్తకం
↑ Wolfe, Bertram D. (2018). Revolution and Reality. University of North Carolina ప్రెస్ బుక్స్. p. 349. ISBN 978-1-4696-5020-3.
↑ మూస:ఉల్లేఖన పుస్తకం
↑ "రష్యన్ సామ్రాజ్యం యొక్క ప్రాథమిక చట్టాలు". chapter1, వ్యాసం 7. Archived from the original on 31 మార్చి 2017.
↑ చాప్‌మన్ 2002, p. 3.
↑ చాప్‌మన్ 2002, p. 5.
↑ చాప్మన్ 2002, p. 49.
↑ చాప్మన్ 2002, p. 129.
↑ చాప్మన్ 2002, p. 130.
↑ చాప్మన్ 2002, p. 131.
↑ చాప్‌మన్ 2002, p. 4.
↑ వాల్డ్రాన్ 1997, p. 27.
↑ మూస:సైట్ బుక్
↑ Waldron 1997, p. 55–56.
↑ వాల్టర్ స్పెర్లింగ్, "రైల్వేను నిర్మించడం, సామ్రాజ్య స్థలాన్ని సృష్టించడం: 'స్థానికత,' 'ప్రాంతం,' 'రష్యా,' 'సంస్కరణ తర్వాత రష్యాలో రాజకీయ వాదనలుగా' 'సామ్రాజ్యం'", అబ్ ఇంపీరియో (2006) సంచిక 2, పేజీలు 101–134.
↑ సారా సీరైట్, "రష్యన్ రైల్వే పెనెట్రేషన్ ఆఫ్ సెంట్రల్ ఆసియా", ఆసియన్ అఫైర్స్ (జూన్ 1992) 23#2 పేజీలు 171–180.
↑ 1906 ఆర్టికలు 62 ప్రాథమిక చట్టాలు (గతంలో, ఆర్టికల్ 40): "రష్యను సామ్రాజ్యంలో ప్రాథమిక, ప్రధాన విశ్వాసం తూర్పు మత విశ్వాసానికి చెందిన క్రైస్తవ ఆర్థోడాక్సు కాథలికు విశ్వాసం."
↑ ^148.0 ^148.1 ^148.2 ^148.3 ^148.4 ^148.5 మూస:సైట్ బుక్
↑ ^149.0 ^149.1 మూస:ఉదహరించిన పుస్తకం
↑ మూస:ఉల్లేఖన వార్తలు
↑ ^151.0 ^151.1 ^151.2 ^151.3 ^151.4 ^151.5 "The Pale of Settlement". www.jewishvirtuallibrary.org. Archived from the original on 15 అక్టోబర్ 2019. Retrieved 15 అక్టోబర్ 2021. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= and |archive-date= (help)
↑ ^152.0 ^152.1 ^152.2 ^152.3 "రష్యా వర్చువల్ యూదు చరిత్ర పర్యటన". www.jewishvirtuallibrary.org. Archived from the original on 23 ఏప్రిల్ 2020. Retrieved 2 ఫిబ్రవరి 2022.
↑ "కాంటోనిస్టులు". www.jewishvirtuallibrary.org. Archived from the original on 2 ఫిబ్రవరి 2022. Retrieved 2 ఫిబ్రవరి 2022.
↑ ^154.0 ^154.1 "నికోలస్". www.jewishvirtuallibrary.org. Archived from the original on 2 ఫిబ్రవరి 2022. Retrieved 2 ఫిబ్రవరి 2022.
↑ "యూదు చరిత్రలో ఈ రోజు చట్టాలు రష్యా యూదులను శిక్షించవచ్చు". Haaretz (in ఇంగ్లీష్). Archived from the original on 28 అక్టోబర్ 2021. Retrieved 15 అక్టోబర్ 2021. {{cite news}}: Check date values in: |access-date= and |archive-date= (help)
↑ మూస:సైట్ జర్నల్
↑ ^157.0 ^157.1 మూస:సైట్ బుక్
↑ ^158.0 ^158.1 ^158.2 మూస:సైట్ బుక్
↑ ^159.0 ^159.1 మూస:సైట్ బుక్
↑ మూస:సైట్ బుక్
↑ మూస:ఉదహరించిన పుస్తకం
↑ మూస:సైట్ బుక్; మూస:సైట్ పుస్తకం; మూస:ఉదహరించిన పుస్తకం; మూస:సైట్ వెబ్; మూస:సైట్ వెబ్
↑ మూస:సైట్ బుక్; మూస:ఉదహరించిన వార్తలు; మూస:ఉదహరించిన పుస్తకం; మూస:ఉదహరించిన పుస్తకం
↑ మూస:సైట్ బుక్
↑ Williams, Brian Glyn (2000). "హిజ్రా మరియు పందొమ్మిదవ శతాబ్దపు రష్యా నుండి ఒట్టోమన్ సామ్రాజ్యానికి బలవంతంగా వలస వెళ్ళడం. 1860–1861 నాటి గ్రేట్ క్రిమియన్ టాటర్ వలసల విమర్శనాత్మక విశ్లేషణ". doi:10.4000/monderusse.39. ISSN 1252-6576. JSTOR 20171169. S2CID 36114349. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help); Unknown parameter |జర్నల్= ignored (help); Unknown parameter |పేజీలు= ignored (help); Unknown parameter |వాల్యూమ్= ignored (help); Unknown parameter |సంచిక= ignored (help)
↑ మూస:సైట్ జర్నల్
↑ Stricker, Gerd (1 జూన్ 2001). "రష్యాలో Lutherans నుండి 1990". doi:10.1080/09637490120074792. ISSN 0963-7494. S2CID 145405540. Archived from the original on 27 ఫిబ్రవరి 2024. Retrieved 15 అక్టోబర్ 2021. {{cite journal}}: Check date values in: |access-date= (help); Cite journal requires |journal= (help); Unknown parameter |జర్నల్= ignored (help); Unknown parameter |పేజీలు= ignored (help); Unknown parameter |వాల్యూమ్= ignored (help); Unknown parameter |సంచిక= ignored (help)
↑ మూస:సైట్ జర్నల్
↑ మూస:సైట్ జర్నల్
↑ మూస:సైట్ జర్నల్
↑ మూస:సైట్ జర్నల్
↑ Hardwick, Susan W. (1993). "Religion and Migration: The మోలోకాన్ అనుభవం". ISSN 0066-9628. JSTOR 24040086. Archived from the original on 17 అక్టోబర్ 2021. Retrieved 17 అక్టోబర్ 2021. {{cite journal}}: Check date values in: |access-date= and |archive-date= (help); Cite journal requires |journal= (help); Unknown parameter |జర్నల్= ignored (help); Unknown parameter |పేజీలు= ignored (help); Unknown parameter |వాల్యూమ్= ignored (help)
↑ సైన్స్‌బరీ, బ్రెండన్ (24 జూన్ 2021). "కెనడా యొక్క అంతగా తెలియని రష్యన్ శాఖ". www.bbc.com (in ఇంగ్లీష్). Archived from the original on 17 అక్టోబర్ 2021. Retrieved 17 అక్టోబర్ 2021. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= and |archive-date= (help)
↑ The Moscow Times (in ఇంగ్లీష్) https://www.themoscowtimes.com/2019/04/30/on-this-day-nicholas-ii-signs-decree-for-tolerance-development-a65437. Archived from the original on 29 అక్టోబర్ 2021. Retrieved 15 అక్టోబర్ 2021. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= and |archive-date= (help); Missing or empty |title= (help); Unknown parameter |తేదీ= ignored (help); Unknown parameter |శీర్షిక= ignored (help)
↑ Sperber, Jonathan (2013). Europe 1850–1914 : progress, పాల్గొనడం మరియు అవగాహన. ISBN 978-1-3158-3501-3. OCLC 874151263. Archived from the original on 26 మార్చి 2023. Retrieved 19 మార్చి 2023. {{cite book}}: Unknown parameter |పేజీ= ignored (help); Unknown parameter |ప్రచురణకర్త= ignored (help); Unknown parameter |స్థానం= ignored (help); Masis, Julie (29 నవంబర్ 2017). "పూర్వ సోవియట్ యూనియన్‌లో, హింసాకాండ నాయకుల విగ్రహాలు మరియు హీరో పూజ". ది టైమ్స్ ఆఫ్ ఇజ్రాయెల్ (in అమెరికన్ ఇంగ్లీష్). ISSN 0040-7909. Archived from the original on 27 ఏప్రిల్ 2022. Retrieved 27 ఏప్రిల్ 2022. {{cite news}}: Check date values in: |date= (help)
↑ ^176.0 ^176.1 మూస:సైట్ బుక్
↑ (in రష్యన్). archipelago.ru https://web.archive.org/web/20121024115547/http://www.archipelago.ru/ru_mir/religion/statistics/said/statistics-imp. Archived from the original on 24 అక్టోబర్ 2012. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help); Missing or empty |title= (help); Unknown parameter |script- Trans-title= ignored (help)
↑ జేమ్స్ ఆర్. మిల్లర్ రాసిన ఎన్సైక్లోపీడియా ఆఫ్ రష్యను హిస్టరీ, "టర్కెస్తాను" ఎంట్రీ
↑ జనరల్ స్టాఫ్, వార్ ఆఫీస్ 1914, pp. 18–19.
↑ ^180.0 ^180.1 పాపాస్ట్రాటిగాకిస్ 2011.
↑ మేజెల్ 1975.
↑ వినోగ్రాడోవ్ 1998.
↑ వెస్ట్‌వుడ్ 1994.
↑ ^184.0 ^184.1 ^184.2 ^184.3 ^184.4 ఆండర్సన్ 1995.
↑ ^185.0 ^185.1 ^185.2 ^185.3 ^185.4 ^185.5 రీస్ 2019.
↑ జనరల్ స్టాఫ్, వార్ ఆఫీస్ 1914, pp. 7–12.
↑ జనరల్ స్టాఫ్, యుద్ధం ఆఫీస్ 1914, pp. 15–17.
↑ మూస:సైట్ బుక్
↑ ^189.0 ^189.1 పాపాస్ట్రాటిగాకిస్ 2011, p. 53.
↑ మూస:సైట్ జర్నల్
↑ Stone 2021, p. 33.
↑ Stone 2021, p. 4.
↑ బుడ్జ్‌బన్, ప్రెజెమిస్లావ్ (1986). "రష్యా". In గార్డినర్, రాబర్ట్ & గ్రే, రాండల్ (eds.). కాన్వేస్ ఆల్ ది వరల్డ్స్ ఫైటింగ్ షిప్స్ 1906–1921. లండన్: కాన్వే మారిటైమ్ ప్రెస్. p. 291. ISBN 0-85177-245-5.
↑ హాల్పెర్న్ 1994, pp. 17–18.
↑ బోరిసు ఎన్. మిరోనోవు, "1860లు–1870ల గొప్ప సంస్కరణల తర్వాత రష్యాలో ఒక వ్యవస్థాగత సంక్షోభం యొక్క పురాణం", రష్యన్ సోషల్ సైన్స్ రివ్యూ (జూలై/ఆగస్టు 2009) 50#4 పేజీలు 36–48.; బోరిస్ ఎన్. మిరోనోవ్, ది స్టాండర్డ్ ఆఫ్ లివింగ్ అండ్ రివల్యూషన్స్ ఇన్ ఇంపీరియల్ రష్యా, 1700–1917 (2012) మూస:ఉదహరించిన పుస్తకం
↑ ఎలిస్ కిమెర్లింగ్ విర్ట్‌షాఫ్టర్, రష్యా బానిసత్వ యుగం 1649–1861 (2008)
↑ ^197.0 ^197.1 జెరోం బ్లం, తొమ్మిదవ శతాబ్దం నుండి పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం వరకు రష్యాలో ప్రభువు, రైతు (1961)
↑ స్టీవెన్ ఎల్. హోచ్, రష్యాలో దాస్యం మరియు సామాజిక నియంత్రణ: పెట్రోవ్స్కో, టాంబోవ్‌లోని ఒక గ్రామం (1989)
↑ డేవిడ్ మూన్, ది రష్యన్ రైతులు 1600–1930: ది వరల్డ్ ది పెజంట్స్ మేడ్ (1999)
↑ చాప్మన్ 2002, p. 4.
↑ చాప్మన్ 2002, p. 9.
↑ ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; David Moon 1999 అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు
↑ ఓర్లాండో ఫిజెస్, "ది రైసాంట్రీ" ఇన్ మూస:సైట్ బుక్
↑ స్టీవెన్ హోచ్, "రష్యా యొక్క విముక్తి పొందిన సెర్ఫ్‌లు నిజంగా చాలా తక్కువ భూమికి చాలా ఎక్కువ చెల్లించారా? గణాంక క్రమరాహిత్యాలు మరియు లాంగ్-టెయిల్డ్ డిస్ట్రిబ్యూషన్లు". స్లావిక్ రివ్యూ (2004) 63#2 పేజీలు 247–274.; స్టీవెన్ నాఫ్జిగర్, "జారిస్ట్ రష్యాలో దాస్యం, విముక్తి మరియు ఆర్థిక అభివృద్ధి" (వర్కింగ్ పేపర్, విలియమ్స్ కాలేజ్, 2012). online Archived 2014-04-29 at the Wayback Machine
↑ ^205.0 ^205.1 క్రిస్టీన్ డి. వోరోబెక్, రైతు రష్యా: విముక్తి తర్వాత కాలంలో కుటుంబం మరియు సమాజం (1991).
↑ లూయిస్ మెక్‌రేనాల్డ్స్, రష్యా పాత పాలనలో వార్తలు: మాస్-సర్క్యులేషన్ ప్రెస్ అభివృద్ధి (1991).
↑ మూస:సైట్ జర్నల్
↑ మూస:సైట్ జర్నల్ esp పే. 234.
↑ ఫ్రాంక్లిన్ ఎ. వాకర్, "జార్ అలెగ్జాండర్ I పాలనలో రష్యన్ విద్యలో జ్ఞానోదయం మరియు మతం." విద్యా చరిత్ర త్రైమాసికం 32.3 (1992): 343–360.
↑ నికోలస్ వి. రియాసనోవ్స్కీ, రష్యన్ ఐడెంటిటీస్: ఎ హిస్టారికల్ సర్వే (2005) పేజీలు 112–18.
↑ స్టీఫెన్ వుడ్‌బర్న్, "రియాక్షన్ రీకన్సిడర్డ్: ఎడ్యుకేషన్ అండ్ ది స్టేట్ ఇన్ రష్యా, 1825–1848." కన్సార్టియం ఆన్ రివల్యూషనరీ యూరప్ 1750–1850: సెలెక్టెడ్ పేపర్స్ 2000 పేజీలు 423–31.
↑ హాన్స్ రోగర్, ఆధునికీకరణ మరియు విప్లవ యుగంలో రష్యా 1881 – 1917 (1983) పేజీ 126.
↑ స్ట్రాస్, జోహన్. "చివరి ఒట్టోమన్ సామ్రాజ్యంలో భాష మరియు శక్తి" (అధ్యాయం 7). ఇన్: మర్ఫీ, రోడ్స్ (సంపాదకుడు). ఇంపీరియల్ వంశాలు మరియు వారసత్వాలు తూర్పు మధ్యధరాలో: రోమన్, బైజాంటైన్ మరియు ఒట్టోమన్ పాలన ముద్రను రికార్డ్ చేయడం (బర్మింగ్‌హామ్ బైజాంటైన్ మరియు ఒట్టోమన్ అధ్యయనాల వాల్యూమ్ 18). రౌట్లెడ్జ్, 7 జూలై 2016. ISBN 1-3171-1844-8, 9781317118442. Google Books PT196 Archived 2022-12-26 at the Wayback Machine.

[2] "St. Petersburg through the Ages". St. Petersburg International Economic Forum. Archived from the original on 6 August 2022. Retrieved 6 August 2022.

[4] "18th Century in the Russian History", Rusmania. Archived 19 మార్చి 2022 at the Wayback Machine.

[5] Coleman, Heather J. (2014). Orthodox Christianity in Imperial Russia: A Source Book on Lived Religion. Indiana University Press. p. 4. ISBN 978-0-253-01318-7. After all, Orthodoxy was both the majority faith in the Russian Empire – approximately 70 percent subscribed to this faith in the 1897 census–and the state religion.

[6] Williams, Beryl (1 December 1994). "The concept of the first Duma: Russia 1905–1906". Parliaments, Estates and Representation. 14 (2): 149–158. doi:10.1080/02606755.1994.9525857.

[8] "The Sovereign Emperor exercises legislative power in conjunction with the State Council and State Duma". Fundamental Laws, "Chapter One On the Essence of Supreme Sovereign Power Article 7." Archived 8 జూన్ 2019 at the Wayback Machine

[9] Taagepera, Rein (September 1997). "Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia". International Studies Quarterly. 41 (3): 475–504. doi:10.1111/0020-8833.00053. JSTOR 2600793. Archived from the original on 19 November 2018. Retrieved 28 June 2019.; Turchin, Peter; Adams, Jonathan M.; Hall, Thomas D. (December 2006). "East-West Orientation of Historical Empires". Journal of World-Systems Research. 12 (2): 223. ISSN 1076-156X. Archived from the original on 17 September 2016. Retrieved 11 September 2016.

[10] "The Price of Expansion: The Nationality Problem in Russia of the Eighteenth-Early Twentieth Centuries". Slavic Research Center. Archived from the original on 8 March 2023. Retrieved 20 July 2024.

[11] "Population of the Major European Countries in the 19th Century". Wesleyan University. Archived from the original on 28 February 2024. Retrieved 20 July 2024.

[12] "Population of Russia and the USSR, 1913 to 1928". Research Gate. Retrieved 20 July 2024.

[:22-14] "The Great Game, 1856–1907: మధ్య మరియు తూర్పు ఆసియాలో రష్యా-బ్రిటిష్ సంబంధాలు". reviews.history.ac.uk (in ఇంగ్లీష్). Archived from the original on 10 ఏప్రిల్ 2022. Retrieved 8 అక్టోబర్ 2021. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= (help)

[15] మూస:సైట్ ఎన్సైక్లోపీడియా

[16] మూస:సైట్ బుక్

[geoffreyswain-17] మూస:ఉదహరించిన పుస్తకం

[alexanderrabinowitch-18] Rabinowitch, Alexander (2008). అధికారంలో ఉన్న బోల్షెవిక్‌లు: పెట్రోగ్రాడ్‌లో సోవియట్ పాలన యొక్క మొదటి సంవత్సరం. ఇండియానా యూనివర్సిటీ ప్రెస్. p. 1. ISBN 978-0-253-22042-4. Retrieved 20 జూన్ 2015.

[19] మూస:సైట్ బుక్

[20] మూస:ఉల్లేఖన పుస్తకం; మూస:ఉదహరించు పుస్తకం

[FOOTNOTELieven2021964-21] 17.0 ^17.1 Lieven 2021, p. 964.

[22] Moss, Walter G. (2003). A History of Russia Volume 1: To 1917 (in ఇంగ్లీష్). Anthem Press. p. 88. ISBN 978-0-8572-8752-6. ఇవాన్ III (1462–1505%), అతని కుమారుడు 3వ వాసిలి (1505–1533), గ్రేటు రష్యా మీద ఆధిపత్యం చెలాయించడానికి మాస్కో అన్వేషణను పూర్తి చేశారు. ఇద్దరు పాలకులలో 3వ ఇవాను (ది గ్రేటు) అత్యధిక విజయాన్ని సాధించాడు. రష్యను చరిత్రకారులు ఆయనను 'రష్యను భూములను సేకరించేవాడు' అని పిలిచారు.

[FOOTNOTEలీవెన్2021964-23] 19.0 ^19.1 లీవెన్ 2021, p. 964.

[FOOTNOTEలీవెన్2021965-24] 20.0 ^20.1 ^20.2 లీవెన్ 2021, p. 965.

[FOOTNOTEమాస్2003-25] మాస్ 2003.

[26] మూస:సైట్ ఎన్‌సైక్లోపీడియా

[:0-27] 23.0 ^23.1 ^23.2 మూస:ఉల్లేఖన వార్తలు

[Osipov-28] Osipov, Yuriy, ed. (2015). "ది గ్రేట్ నార్తర్న్ వార్ 1700–21". రొమేనియా నుండి సెయింట్-జీన్-డి-లుజ్. గ్రేట్ రష్యన్ ఎన్‌సైక్లోపీడియా. 2004–2017 (in రష్యన్). Vol. 29. pp. 617–20. ISBN 978-5-8527-0366-8. Archived from the original on 17 ఏప్రిల్ 2021. Retrieved 20 నవంబర్ 2022. {{cite encyclopedia}}: Check date values in: |access-date= (help)

[FOOTNOTEPipes1974[httpsarchiveorgdetailsrussiaunderoldre00pipepage9_9–10]అధ్యాయం_1:_పర్యావరణం_మరియు_దాని_పరిణామాలు-29] Pipes 1974, pp. 9–10, అధ్యాయం 1: పర్యావరణం మరియు దాని పరిణామాలు.

[30] Madariaga, Isabel De (17 జూన్ 2014). పద్దెనిమిదవ శతాబ్దపు రష్యాలో రాజకీయాలు మరియు సంస్కృతి: ఇసాబెల్ డి మడారియాగా రాసిన వ్యాసాల సేకరణ (in ఇంగ్లీష్). Routledge. pp. 15–16. ISBN 978-1-317-88190-2.

[33] "Прососки సార్యూ పెట్రూ నేను మరియు ప్రియతములు титула "Отца Отечества, императора Всероссийского, Пеtra Великого"" ["ఫాదర్ ఆఫ్ పీటర్ I యొక్క చక్రవర్తి యొక్క "అందరికీ దత్తత ఇవ్వడానికి సెనేటర్ల అభ్యర్థన రష్యాలు, పీటర్ ది గ్రేట్"]. రష్యన్ ఎడ్యుకేషనల్ పోర్టల్ | చారిత్రక పత్రాలు. Archived from the original on 2018-08-29. Retrieved 2018-07-09.

[FOOTNOTEFeldbrugge2017152-34] Feldbrugge 2017, p. 152.

[35] మూస:సైట్ బుక్

[36] Ageyeva, Olga (1999). "ТИТУЛ "ИМПЕРАЕИИПЕРАОТО ИМПЕРИЯ". వరల్డ్ ఆఫ్ హిస్టరీ: రష్యన్ ఎలక్ట్రానిక్ జర్నల్ (in రష్యన్) (5). Archived from the original on 2022-03-16.

[38] Solovyov, Yevgeny (2006). Petr I లో నచలా XX ВВ [పీటర్ I 18వ శతాబ్దం చివరి - 20వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో రష్యన్ చరిత్ర చరిత్రలో] (డాక్టర్ ఆఫ్ హిస్టారికల్ సైన్సెస్ thesis) (in రష్యన్). మాస్కో. Archived from the original on 7 జూలై 2018.

[39] Drozdek, Adam (2021). పద్దెనిమిదవ శతాబ్దపు రష్యాలో వేదాంత ప్రతిబింబం. Rowman & Littlefield. pp. x. ISBN 978-1-7936-4184-7.

[40] మూస:ఉదహరించిన సిద్ధాంతం

[41] మూస:ఉదహరించిన సిద్ధాంతం

[FOOTNOTEహ్యూస్1998-42] హ్యూస్ 1998.

[43] Novosyolova, Nataliya Ivanovna. Внешняя торго ఫినాన్సోవో-ఎకోనోమిచెస్కాయా పోలిటికా పేట్రా I [పీటర్ I యొక్క విదేశీ వాణిజ్యం మరియు ఆర్థిక మరియు ఆర్థిక విధానం] (అబ్‌స్ట్రాక్ట్ డిసర్షన్ thesis) (in రష్యన్). సెయింట్ పీటర్స్‌బర్గ్. Retrieved 5 ఏప్రిల్ 2023. {{cite thesis}}: |archive-url= requires |archive-date= (help); Text "2018" ignored (help); Text "29 జూన్-1999" ignored (help)

[44] మూస:సైట్ బుక్

[45] "BOUNDARIES ii. రష్యాతో". iranicaonline.org (in అమెరికన్ ఇంగ్లీష్). Archived from the original on 5 సెప్టెంబర్ 2021. Retrieved 15 అక్టోబర్ 2021. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= and |archive-date= (help)

[46] ఫిలిప్ లాంగ్‌వర్త్ మరియు జాన్ చార్ల్టన్, ది త్రీ ఎంప్రెసెస్: కేథరీన్ I, అన్నే మరియు ఎలిజబెత్ ఆఫ్ రష్యా (1972).

[47] ఇసాబెల్ డి మదరియాగా, కేథరీన్ ది గ్రేట్ యుగంలో రష్యా (యేల్ యూనివర్సిటీ ప్రెస్, 1981)

[48] జాన్ టి. అలెగ్జాండర్, జాతీయ సంక్షోభంలో నిరంకుశ రాజకీయాలు: ఇంపీరియల్ రష్యన్ ప్రభుత్వంమ్ పుగచేవు తిరుగుబాటు, 1773–1775 (1969).

[49] Massie, Robert K. (2011). Catherine the Great: Portrait of a Woman. Random House. ISBN 978-1-5883-6044-1.

[50] Catherine II. Novodel Sestroretsk Rouble 1771, Heritage Auctions, archived from the original on 22 ఏప్రిల్ 2016, retrieved 1 సెప్టెంబరు 2015

[51] రష్యన్ సామ్రాజ్య ఆర్థిక వ్యవస్థ#top

[52] నికోలస్ రియాసనోవ్స్కీ, ఎ హిస్టరీ ఆఫ్ రష్యా (4వ ఎడిషన్ 1984), పేజీ 284

[53] మూస:హార్వ్న్‌బ్; గిల్బర్ట్, మార్టిన్. అట్లాస్ ఆఫ్ రష్యన్ హిస్టరీ (1993) pp 33–74.

[54] క్యాచ్‌పోల్ 1974, p. 25; "Pervaya всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г." [1897లో రష్యన్ సామ్రాజ్యం యొక్క మొదటి సాధారణ జనాభా గణన]. Demoscope Weekly (in రష్యన్). Archived from the original on 4 ఫిబ్రవరి 2012. Retrieved 26 మార్చి 2021.

[FOOTNOTEడౌలింగ్201424-56] డౌలింగ్ 2014, p. 24.

[FOOTNOTEడౌలింగ్2014801-57] డౌలింగ్ 2014, p. 801.

[58] మూస:సైట్ పుస్తకం

[59] మూస:సైట్ పుస్తకం

[60] బేకోవ్, అలెగ్జాండర్. "రష్యా యొక్క ఆర్థిక అభివృద్ధి." ఆర్థిక చరిత్ర సమీక్ష 7.2 (1954): 137–149.

[61] మూస:సైట్ బుక్

[62] Mazour, Anatole Gregory (1961). మొదటి రష్యన్ విప్లవం, 1825: డిసెంబ్రిస్టు ఉద్యమం, దాని మూలాలు, అభివృద్ధి, ప్రాముఖ్యత.

[FOOTNOTEస్టెయిన్1976-63] స్టెయిన్ 1976.

[FOOTNOTEడౌలింగ్2014728-64] డౌలింగ్ 2014, p. 728.

[FOOTNOTEడౌలింగ్2014729-65] డౌలింగ్ 2014, p. 729.

[66] మూస:సైట్ బుక్

[67] మూస:సైట్ జర్నల్

[Haynes-68] 60.0 ^60.1 Haynes, Margaret (2017). Tsarist and Communist Russia 1855–1964. ISBN 978-0-1984-2144-3. Archived from the original on 27 ఫిబ్రవరి 2024. Retrieved 11 మార్చి 2022. {{cite book}}: Unknown parameter |పేజీ= ignored (help); Unknown parameter |ప్రచురణకర్త= ignored (help); Unknown parameter |స్థానం= ignored (help)

[69] మూస:సైట్ బుక్

[70] మూస:సైట్ బుక్

[71] Baten, Jörg (2016). A History of the Global Economy. 1500 నుండి ప్రస్తుతానికి. Cambridge University Press. p. 81. ISBN 978-1-1075-0718-0.

[72] డేవిడ్ మూన్, రష్యా 1762–1907లో సెర్ఫోడం రద్దు (లాంగ్మను, 2001)

[73] మూస:ఉదహరించిన పుస్తకం

[74] మూస:సైట్ జర్నల్

[75] మూస:సైట్ పుస్తకం; మూస:ఉదహరించిన పుస్తకం

[76] మూస:సైట్ జర్నల్

[77] మూస:సైట్ బుక్

[78] మూస:సైట్ జర్నల్

[FOOTNOTEచాప్మన్2002114-79] 71.0 ^71.1 చాప్మన్ 2002, p. 114.

[FOOTNOTEజెఫ్రీ2011315-80] జెఫ్రీ 2011, p. 315.

[FOOTNOTEGeoffrey2011316-81] Geoffrey 2011, p. 316.

[FOOTNOTEWaldron1997121-82] Waldron 1997, p. 121.

[FOOTNOTEసెటన్-వాట్సన్1967445–460-83] సెటన్-వాట్సన్ 1967, pp. 445–460.

[84] చార్లెస్ లోవ్, రష్యాకు చెందిన అలెగ్జాండర్ III (1895) online Archived 2017-01-18 at the Wayback Machine; మూస:ఉదహరించిన పుస్తకం

[85] Schimmelpenninck Van Der Oye, David. రష్యన్ విదేశాంగ విధానం, 1815–1917. pp. 554–574. Lieven 2006

[FOOTNOTEసెటన్-వాట్సన్1967441–444,_679–682-86] 78.0 ^78.1 సెటన్-వాట్సన్ 1967, pp. 441–444, 679–682.

[:42-87] 79.0 ^79.1 మూస:సైట్ బుక్

[Connaughton-88] 80.0 ^80.1 Connaughton, Richard (January 2002). "Port Arthur Revisited". HistoryToday.com.

[89] మూస:సైట్ బుక్

[90] Schimmelpenninck Van Der Oye, David. రష్యన్ విదేశాంగ విధానం, 1815–1917. pp. 554–574. Lieven 2006

[91] మూస:సైట్ బుక్

[92] మూస:ఉల్లేఖన పుస్తకం; మూస:ఉదహరించిన పుస్తకం

[93] మూస:ఉదయించిన పుస్తకం

[FOOTNOTELieven2006391-94] Lieven 2006, p. 391.

[FOOTNOTEఫ్రీజ్2002234–268-95] ఫ్రీజ్ 2002, pp. 234–268.

[96] మూస:సైట్ బుక్

[97] మూస:సైట్ జర్నల్

[98] మూస:సైట్ జర్నల్

[FOOTNOTEAscher2004160–186-99] Ascher 2004, pp. 160–186.

[100] మూస:సైట్ బుక్

[101] మూస:సైట్ బుక్

[FOOTNOTELieven201582-102] Lieven 2015, p. 82.

[FOOTNOTEవాల్డ్రాన్1997132-103] వాల్డ్రాన్ 1997, p. 132.

[104] మూస:సైట్ బుక్

[FOOTNOTELieven2015241-105] Lieven 2015, p. 241.

[FOOTNOTELieven20152-106] Lieven 2015, p. 2.

[FOOTNOTEమెక్‌మీకిన్201188-107] మెక్‌మీకిన్ 2011, p. 88.

[108] మూస:సైట్ బుక్

[FOOTNOTELieven2015338-109] Lieven 2015, p. 338.

[110] Ruthchild, Rochelle (2010). సమానత్వం మరియు విప్లవం. యూనివర్సిటీ ఆఫ్ పిట్స్‌బర్గ్ ప్రెస్. p. 255. ISBN 978-0-8229-7375-1. Archived from the original on 27 డిసెంబర్ 2022. Retrieved 30 డిసెంబర్ 2022. {{cite book}}: Check date values in: |access-date= and |archive-date= (help)

[111] మూస:సైట్ బుక్

[112] మూస:ఉదహరించిన పుస్తకం

[113] మూస:సైట్ బుక్

[FOOTNOTEటక్కర్20141048-114] టక్కర్ 2014, p. 1048.

[115] మూస:ఉల్లేఖన పుస్తకం

[FOOTNOTEటక్కర్2019468-116] టక్కర్ 2019, p. 468.

[117] మూస:సైట్ బుక్

[118] మూస:ఉల్లేఖన పుస్తకం

[119] మూస:సైట్ బుక్

[Horne_2012_449-120] 112.0 ^112.1 Horne, John (2012). మొదటి ప్రపంచ యుద్ధానికి సహచరుడు. జాన్ విలే & సన్స్. p. 449. ISBN 978-1-1199-6870-2. Archived from the original on 27 డిసెంబర్ 2022. Retrieved 30 డిసెంబర్ 2022. {{cite book}}: Check date values in: |access-date= and |archive-date= (help)

[FOOTNOTESanborn201430-121] Sanborn 2014, p. 30.

[FOOTNOTESanborn201466-122] Sanborn 2014, p. 66.

[FOOTNOTESanborn2014125–126-123] Sanborn 2014, p. 125–126.

[FOOTNOTETucker2014514-124] Tucker 2014, p. 514.

[FOOTNOTEమెక్‌మీకిన్2011111–112-125] మెక్‌మీకిన్ 2011, p. 111–112.

[FOOTNOTEమెక్‌మీకిన్2011114-126] మెక్‌మీకిన్ 2011, p. 114.

[FOOTNOTETucker2019524-127] Tucker 2019, p. 524.

[FOOTNOTEహాల్పెర్న్1994-128] 120.0 ^120.1 ^120.2 ^120.3 హాల్పెర్న్ 1994.

[FOOTNOTEHalpern1994232–233-129] Halpern 1994, pp. 232–233.

[130] ఆండ్రూ కుక్, టు కిల్ రాస్‌పుటిన్: ది లైఫ్ అండ్ డెత్ ఆఫ్ గ్రిగోరి రాస్‌పుటిన్ (2011).

[FOOTNOTEPipes201177–78-131] Pipes 2011, p. 77–78.

[FOOTNOTEPipes201179-132] Pipes 2011, p. 79.

[FOOTNOTEపైప్స్201190–91-133] పైప్స్ 2011, p. 90–91.

[FOOTNOTEడ్యూక్స్1998-134] 126.0 ^126.1 ^126.2 డ్యూక్స్ 1998.

[135] మార్టిన్ గిల్బర్ట్, రౌట్లెడ్జ్ అట్లాస్ ఆఫ్ రష్యన్ హిస్టరీ (4వ ఎడిషన్ 2007) మూస:సైట్ బుక్

[136] మూస:సైట్ బుక్

[FOOTNOTEడౌలింగ్2014728–730-137] డౌలింగ్ 2014, p. 728–730.

[138] మూస:సైట్ జర్నల్

[139] మూస:సైట్ పుస్తకం

[140] Wolfe, Bertram D. (2018). Revolution and Reality. University of North Carolina ప్రెస్ బుక్స్. p. 349. ISBN 978-1-4696-5020-3.

[141] మూస:ఉల్లేఖన పుస్తకం

[142] "రష్యన్ సామ్రాజ్యం యొక్క ప్రాథమిక చట్టాలు". chapter1, వ్యాసం 7. Archived from the original on 31 మార్చి 2017.

[FOOTNOTEచాప్‌మన్20023-144] చాప్‌మన్ 2002, p. 3.

[FOOTNOTEచాప్‌మన్20025-145] చాప్‌మన్ 2002, p. 5.

[FOOTNOTEచాప్మన్200249-146] చాప్మన్ 2002, p. 49.

[FOOTNOTEచాప్మన్2002129-147] చాప్మన్ 2002, p. 129.

[FOOTNOTEచాప్మన్2002130-148] చాప్మన్ 2002, p. 130.

[FOOTNOTEచాప్మన్2002131-149] చాప్మన్ 2002, p. 131.

[FOOTNOTEచాప్‌మన్20024-152] చాప్‌మన్ 2002, p. 4.

[FOOTNOTEవాల్డ్రాన్199727-153] వాల్డ్రాన్ 1997, p. 27.

[154] మూస:సైట్ బుక్

[FOOTNOTEWaldron199755–56-155] Waldron 1997, p. 55–56.

[156] వాల్టర్ స్పెర్లింగ్, "రైల్వేను నిర్మించడం, సామ్రాజ్య స్థలాన్ని సృష్టించడం: 'స్థానికత,' 'ప్రాంతం,' 'రష్యా,' 'సంస్కరణ తర్వాత రష్యాలో రాజకీయ వాదనలుగా' 'సామ్రాజ్యం'", అబ్ ఇంపీరియో (2006) సంచిక 2, పేజీలు 101–134.

[157] సారా సీరైట్, "రష్యన్ రైల్వే పెనెట్రేషన్ ఆఫ్ సెంట్రల్ ఆసియా", ఆసియన్ అఫైర్స్ (జూన్ 1992) 23#2 పేజీలు 171–180.

[158] 1906 ఆర్టికలు 62 ప్రాథమిక చట్టాలు (గతంలో, ఆర్టికల్ 40): "రష్యను సామ్రాజ్యంలో ప్రాథమిక, ప్రధాన విశ్వాసం తూర్పు మత విశ్వాసానికి చెందిన క్రైస్తవ ఆర్థోడాక్సు కాథలికు విశ్వాసం."

[:6-159] 148.0 ^148.1 ^148.2 ^148.3 ^148.4 ^148.5 మూస:సైట్ బుక్

[:7-160] 149.0 ^149.1 మూస:ఉదహరించిన పుస్తకం

[161] మూస:ఉల్లేఖన వార్తలు

[:1-162] 151.0 ^151.1 ^151.2 ^151.3 ^151.4 ^151.5 "The Pale of Settlement". www.jewishvirtuallibrary.org. Archived from the original on 15 అక్టోబర్ 2019. Retrieved 15 అక్టోబర్ 2021. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= and |archive-date= (help)

[:8-163] 152.0 ^152.1 ^152.2 ^152.3 "రష్యా వర్చువల్ యూదు చరిత్ర పర్యటన". www.jewishvirtuallibrary.org. Archived from the original on 23 ఏప్రిల్ 2020. Retrieved 2 ఫిబ్రవరి 2022.

[164] "కాంటోనిస్టులు". www.jewishvirtuallibrary.org. Archived from the original on 2 ఫిబ్రవరి 2022. Retrieved 2 ఫిబ్రవరి 2022.

[x00b0-165] 154.0 ^154.1 "నికోలస్". www.jewishvirtuallibrary.org. Archived from the original on 2 ఫిబ్రవరి 2022. Retrieved 2 ఫిబ్రవరి 2022.

[166] "యూదు చరిత్రలో ఈ రోజు చట్టాలు రష్యా యూదులను శిక్షించవచ్చు". Haaretz (in ఇంగ్లీష్). Archived from the original on 28 అక్టోబర్ 2021. Retrieved 15 అక్టోబర్ 2021. {{cite news}}: Check date values in: |access-date= and |archive-date= (help)

[167] మూస:సైట్ జర్నల్

[:3-168] 157.0 ^157.1 మూస:సైట్ బుక్

[:4-169] 158.0 ^158.1 ^158.2 మూస:సైట్ బుక్

[:5-170] 159.0 ^159.1 మూస:సైట్ బుక్

[171] మూస:సైట్ బుక్

[172] మూస:ఉదహరించిన పుస్తకం

[173] మూస:సైట్ బుక్; మూస:సైట్ పుస్తకం; మూస:ఉదహరించిన పుస్తకం; మూస:సైట్ వెబ్; మూస:సైట్ వెబ్

[174] మూస:సైట్ బుక్; మూస:ఉదహరించిన వార్తలు; మూస:ఉదహరించిన పుస్తకం; మూస:ఉదహరించిన పుస్తకం

[175] మూస:సైట్ బుక్

[176] Williams, Brian Glyn (2000). "హిజ్రా మరియు పందొమ్మిదవ శతాబ్దపు రష్యా నుండి ఒట్టోమన్ సామ్రాజ్యానికి బలవంతంగా వలస వెళ్ళడం. 1860–1861 నాటి గ్రేట్ క్రిమియన్ టాటర్ వలసల విమర్శనాత్మక విశ్లేషణ". doi:10.4000/monderusse.39. ISSN 1252-6576. JSTOR 20171169. S2CID 36114349. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help); Unknown parameter |జర్నల్= ignored (help); Unknown parameter |పేజీలు= ignored (help); Unknown parameter |వాల్యూమ్= ignored (help); Unknown parameter |సంచిక= ignored (help)

[:2-177] మూస:సైట్ జర్నల్

[178] Stricker, Gerd (1 జూన్ 2001). "రష్యాలో Lutherans నుండి 1990". doi:10.1080/09637490120074792. ISSN 0963-7494. S2CID 145405540. Archived from the original on 27 ఫిబ్రవరి 2024. Retrieved 15 అక్టోబర్ 2021. {{cite journal}}: Check date values in: |access-date= (help); Cite journal requires |journal= (help); Unknown parameter |జర్నల్= ignored (help); Unknown parameter |పేజీలు= ignored (help); Unknown parameter |వాల్యూమ్= ignored (help); Unknown parameter |సంచిక= ignored (help)

[179] మూస:సైట్ జర్నల్

[180] మూస:సైట్ జర్నల్

[181] మూస:సైట్ జర్నల్

[182] మూస:సైట్ జర్నల్

[183] Hardwick, Susan W. (1993). "Religion and Migration: The మోలోకాన్ అనుభవం". ISSN 0066-9628. JSTOR 24040086. Archived from the original on 17 అక్టోబర్ 2021. Retrieved 17 అక్టోబర్ 2021. {{cite journal}}: Check date values in: |access-date= and |archive-date= (help); Cite journal requires |journal= (help); Unknown parameter |జర్నల్= ignored (help); Unknown parameter |పేజీలు= ignored (help); Unknown parameter |వాల్యూమ్= ignored (help)

[184] సైన్స్‌బరీ, బ్రెండన్ (24 జూన్ 2021). "కెనడా యొక్క అంతగా తెలియని రష్యన్ శాఖ". www.bbc.com (in ఇంగ్లీష్). Archived from the original on 17 అక్టోబర్ 2021. Retrieved 17 అక్టోబర్ 2021. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= and |archive-date= (help)

[185] The Moscow Times (in ఇంగ్లీష్) https://www.themoscowtimes.com/2019/04/30/on-this-day-nicholas-ii-signs-decree-for-tolerance-development-a65437. Archived from the original on 29 అక్టోబర్ 2021. Retrieved 15 అక్టోబర్ 2021. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= and |archive-date= (help); Missing or empty |title= (help); Unknown parameter |తేదీ= ignored (help); Unknown parameter |శీర్షిక= ignored (help)

[186] Sperber, Jonathan (2013). Europe 1850–1914 : progress, పాల్గొనడం మరియు అవగాహన. ISBN 978-1-3158-3501-3. OCLC 874151263. Archived from the original on 26 మార్చి 2023. Retrieved 19 మార్చి 2023. {{cite book}}: Unknown parameter |పేజీ= ignored (help); Unknown parameter |ప్రచురణకర్త= ignored (help); Unknown parameter |స్థానం= ignored (help); Masis, Julie (29 నవంబర్ 2017). "పూర్వ సోవియట్ యూనియన్‌లో, హింసాకాండ నాయకుల విగ్రహాలు మరియు హీరో పూజ". ది టైమ్స్ ఆఫ్ ఇజ్రాయెల్ (in అమెరికన్ ఇంగ్లీష్). ISSN 0040-7909. Archived from the original on 27 ఏప్రిల్ 2022. Retrieved 27 ఏప్రిల్ 2022. {{cite news}}: Check date values in: |date= (help)

[:9-187] 176.0 ^176.1 మూస:సైట్ బుక్

[188] (in రష్యన్). archipelago.ru https://web.archive.org/web/20121024115547/http://www.archipelago.ru/ru_mir/religion/statistics/said/statistics-imp. Archived from the original on 24 అక్టోబర్ 2012. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help); Missing or empty |title= (help); Unknown parameter |script- Trans-title= ignored (help)

[190] జేమ్స్ ఆర్. మిల్లర్ రాసిన ఎన్సైక్లోపీడియా ఆఫ్ రష్యను హిస్టరీ, "టర్కెస్తాను" ఎంట్రీ

[FOOTNOTEజనరల్_స్టాఫ్,_వార్_ఆఫీస్191418–19-191] జనరల్ స్టాఫ్, వార్ ఆఫీస్ 1914, pp. 18–19.

[FOOTNOTEపాపాస్ట్రాటిగాకిస్2011-192] 180.0 ^180.1 పాపాస్ట్రాటిగాకిస్ 2011.

[FOOTNOTEమేజెల్1975-193] మేజెల్ 1975.

[FOOTNOTEవినోగ్రాడోవ్1998-194] వినోగ్రాడోవ్ 1998.

[FOOTNOTEవెస్ట్‌వుడ్1994-195] వెస్ట్‌వుడ్ 1994.

[FOOTNOTEఆండర్సన్1995-196] 184.0 ^184.1 ^184.2 ^184.3 ^184.4 ఆండర్సన్ 1995.

[FOOTNOTEరీస్2019-197] 185.0 ^185.1 ^185.2 ^185.3 ^185.4 ^185.5 రీస్ 2019.

[FOOTNOTEజనరల్_స్టాఫ్,_వార్_ఆఫీస్19147–12-198] జనరల్ స్టాఫ్, వార్ ఆఫీస్ 1914, pp. 7–12.

[FOOTNOTEజనరల్_స్టాఫ్,_యుద్ధం_ఆఫీస్191415–17-199] జనరల్ స్టాఫ్, యుద్ధం ఆఫీస్ 1914, pp. 15–17.

[200] మూస:సైట్ బుక్

[FOOTNOTEపాపాస్ట్రాటిగాకిస్201153-201] 189.0 ^189.1 పాపాస్ట్రాటిగాకిస్ 2011, p. 53.

[202] మూస:సైట్ జర్నల్

[FOOTNOTEStone202133-203] Stone 2021, p. 33.

[FOOTNOTEStone20214-204] Stone 2021, p. 4.

[205] బుడ్జ్‌బన్, ప్రెజెమిస్లావ్ (1986). "రష్యా". In గార్డినర్, రాబర్ట్ & గ్రే, రాండల్ (eds.). కాన్వేస్ ఆల్ ది వరల్డ్స్ ఫైటింగ్ షిప్స్ 1906–1921. లండన్: కాన్వే మారిటైమ్ ప్రెస్. p. 291. ISBN 0-85177-245-5.

[FOOTNOTEహాల్పెర్న్199417–18-206] హాల్పెర్న్ 1994, pp. 17–18.

[207] బోరిసు ఎన్. మిరోనోవు, "1860లు–1870ల గొప్ప సంస్కరణల తర్వాత రష్యాలో ఒక వ్యవస్థాగత సంక్షోభం యొక్క పురాణం", రష్యన్ సోషల్ సైన్స్ రివ్యూ (జూలై/ఆగస్టు 2009) 50#4 పేజీలు 36–48.; బోరిస్ ఎన్. మిరోనోవ్, ది స్టాండర్డ్ ఆఫ్ లివింగ్ అండ్ రివల్యూషన్స్ ఇన్ ఇంపీరియల్ రష్యా, 1700–1917 (2012) మూస:ఉదహరించిన పుస్తకం

[208] ఎలిస్ కిమెర్లింగ్ విర్ట్‌షాఫ్టర్, రష్యా బానిసత్వ యుగం 1649–1861 (2008)

[jeromeblum-209] 197.0 ^197.1 జెరోం బ్లం, తొమ్మిదవ శతాబ్దం నుండి పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం వరకు రష్యాలో ప్రభువు, రైతు (1961)

[210] స్టీవెన్ ఎల్. హోచ్, రష్యాలో దాస్యం మరియు సామాజిక నియంత్రణ: పెట్రోవ్స్కో, టాంబోవ్‌లోని ఒక గ్రామం (1989)

[డేవిడ్_మూన్_1999-211] డేవిడ్ మూన్, ది రష్యన్ రైతులు 1600–1930: ది వరల్డ్ ది పెజంట్స్ మేడ్ (1999)

[FOOTNOTEచాప్మన్20024-212] చాప్మన్ 2002, p. 4.

[FOOTNOTEచాప్మన్20029-213] చాప్మన్ 2002, p. 9.

[David_Moon_1999-214] ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; David Moon 1999 అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు

[215] ఓర్లాండో ఫిజెస్, "ది రైసాంట్రీ" ఇన్ మూస:సైట్ బుక్

[216] స్టీవెన్ హోచ్, "రష్యా యొక్క విముక్తి పొందిన సెర్ఫ్‌లు నిజంగా చాలా తక్కువ భూమికి చాలా ఎక్కువ చెల్లించారా? గణాంక క్రమరాహిత్యాలు మరియు లాంగ్-టెయిల్డ్ డిస్ట్రిబ్యూషన్లు". స్లావిక్ రివ్యూ (2004) 63#2 పేజీలు 247–274.; స్టీవెన్ నాఫ్జిగర్, "జారిస్ట్ రష్యాలో దాస్యం, విముక్తి మరియు ఆర్థిక అభివృద్ధి" (వర్కింగ్ పేపర్, విలియమ్స్ కాలేజ్, 2012). online Archived 2014-04-29 at the Wayback Machine

[క్రిస్టీన్_డి._వోరోబెక్_1991-217] 205.0 ^205.1 క్రిస్టీన్ డి. వోరోబెక్, రైతు రష్యా: విముక్తి తర్వాత కాలంలో కుటుంబం మరియు సమాజం (1991).

[218] లూయిస్ మెక్‌రేనాల్డ్స్, రష్యా పాత పాలనలో వార్తలు: మాస్-సర్క్యులేషన్ ప్రెస్ అభివృద్ధి (1991).

[219] మూస:సైట్ జర్నల్

[220] మూస:సైట్ జర్నల్ esp పే. 234.

[221] ఫ్రాంక్లిన్ ఎ. వాకర్, "జార్ అలెగ్జాండర్ I పాలనలో రష్యన్ విద్యలో జ్ఞానోదయం మరియు మతం." విద్యా చరిత్ర త్రైమాసికం 32.3 (1992): 343–360.

[222] నికోలస్ వి. రియాసనోవ్స్కీ, రష్యన్ ఐడెంటిటీస్: ఎ హిస్టారికల్ సర్వే (2005) పేజీలు 112–18.

[223] స్టీఫెన్ వుడ్‌బర్న్, "రియాక్షన్ రీకన్సిడర్డ్: ఎడ్యుకేషన్ అండ్ ది స్టేట్ ఇన్ రష్యా, 1825–1848." కన్సార్టియం ఆన్ రివల్యూషనరీ యూరప్ 1750–1850: సెలెక్టెడ్ పేపర్స్ 2000 పేజీలు 423–31.

[224] హాన్స్ రోగర్, ఆధునికీకరణ మరియు విప్లవ యుగంలో రష్యా 1881 – 1917 (1983) పేజీ 126.

[StraussPT196-225] స్ట్రాస్, జోహన్. "చివరి ఒట్టోమన్ సామ్రాజ్యంలో భాష మరియు శక్తి" (అధ్యాయం 7). ఇన్: మర్ఫీ, రోడ్స్ (సంపాదకుడు). ఇంపీరియల్ వంశాలు మరియు వారసత్వాలు తూర్పు మధ్యధరాలో: రోమన్, బైజాంటైన్ మరియు ఒట్టోమన్ పాలన ముద్రను రికార్డ్ చేయడం (బర్మింగ్‌హామ్ బైజాంటైన్ మరియు ఒట్టోమన్ అధ్యయనాల వాల్యూమ్ 18). రౌట్లెడ్జ్, 7 జూలై 2016. ISBN 1-3171-1844-8, 9781317118442. Google Books PT196 Archived 2022-12-26 at the Wayback Machine.

[a]

[b]

[2]

[3]

[4]

[c]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[d]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[e]

[f]

[27]

[28]

[g]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[h]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[82]

[83]

[84]

[85]

[86]

[87]

[88]

[89]

[90]

[91]

[92]

[93]

[94]

[95]