రాజా శివప్రసాద్ 'సితారేహింద్'
రాజా శివప్రసాద్ 'సితారేహింద్' (3 ఫిబ్రవరి 1824 - 23 మే 1895) హిందీ మార్గదర్శకుడు, సాహిత్యవేత్త. విద్యాశాఖలో పని చేసేవాడు. ఆయన కృషి వల్ల పాఠశాలల్లో హిందీ ప్రవేశం పొందింది. అప్పట్లో హిందీ పాఠ్యపుస్తకాల కొరత ఎక్కువగా ఉండేది. ఆయనే స్వయంగా ఈ కొరతను అధిగమించే ప్రయత్నాలు చేసి ఇతరులను కూడా రాసేలా చేశారు. వీరు 'బనారస్ అఖ్బర్ (1845)' పేరుతో హిందీ వార్తాపత్రికను ప్రచురించారు. దాని ద్వారా హిందీని ప్రచారం చేసారు. ఈ పత్రిక వారపత్రిక. పెర్షియన్ - అరబిక్ పదాలు వారి భాషలో ఎక్కువగా ఉపయోగించబడ్డాయి.
శివప్రసాద్ గారు సాధారణ లేదా దైనందిక హిందీ వాడుక భాషకు మద్దతుదారుడు. ఈయన బ్రిటిష్ పాలన యొక్క నమ్మకమైన సేవకుడు. భరతేందు హరిశ్చంద్రుడు, అతనిని గురువుగా భావించినప్పటికీ, అతనిని వ్యతిరేకించాడు. అయినప్పటికీ, అతని కృషి కారణంగా, ఆ సమయంలో అత్యంత ప్రతికూల పరిస్థితులలో కూడా హిందీ విద్యా శాఖలో ప్రవేశించారు . ఈయన సాహిత్యం, వ్యాకరణం, చరిత్ర, భూగోళశాస్త్రం మొదలైన వివిధ విషయాలపై సుమారు 35 పుస్తకాలు వ్రాశారు. వాటిలో అతని 'సవనేహ్ ఉమ్రీ' (ఆత్మకథ), 'రాజా భోజ్ కా సప్నా', 'అలసియోన్ కా కోడా', 'భుగోల్ హస్తమ్లక్', 'ఇతిహాసతిమిర్నాశక్' గుర్తించదగినవి.
జీవిత విశేషాలు
[మార్చు]శివప్రసాద్ సితారేహింద్ బనారస్‌లోని 'భట్ కీ గలి'లో మాఘ శుక్ల ద్వితీయ, 3 ఫిబ్రవరి 1824న జైన కుటుంబంలో జన్మించారు. జగేశ్వర్ మహాదేవ్ అనుగ్రహంతో జన్మించినందున, అతనికి శివప్రసాద్ అని పేరు పెట్టారు. అతను ఇంట్లో, పాఠశాలలో సంస్కృతం, హిందీ, బెంగాలీ, పర్షియన్, అరబిక్ , ఇంగ్లీష్ నేర్చుకున్నారు.
ఇతని తండ్రి పేరు గోపీచంద్. పూర్వీకుల స్వస్థలం రణతంబోర్ . రాజవంశానికి చెందిన అసలు మగ గోఖ్రు నుండి పదకొండవ తరంలో జన్మించిన భానా అనే అతని పూర్వీకుడు రణతంబోర్ విజయం తర్వాత అలావుద్దీన్ ఖిల్జీతో కలిసి చంపానేర్‌కు వెళ్లాడు. అతని పూర్వీకులలో ఒకరికి షాజహాన్ 'రాయ్' బిరుదును ఇచ్చారు. మరొక పూర్వీకుడికి 'జగత్సేత్' బిరుదును మహమ్మద్ షా ఇచ్చాడు. కుటుంబంలోని ఇద్దరు సభ్యులు నాదిర్షాహిలో హత్యకు గురైన తర్వాత, అతని కుటుంబం ముర్షిదాబాద్‌కు తరలివెళ్లింది. బెంగాల్‌కు చెందిన సుబేదార్ ఖాసిం అలీ ఖాన్ దురాగతాలతో విసిగిపోయిన అతని తాత రాజా బ్రిటీష్‌లో చేరాడు, దానిపై సుబేదార్ అతన్ని జైలులో పెట్టాడు. ఎలాగోలా అక్కడి నుంచి తప్పించుకుని బనారస్ వచ్చి ఇక్కడే స్థిరపడ్డారు.
శివప్రసాద్ పదకొండేళ్ల వయసులో, అతని తండ్రి చనిపోయాడు. పదిహేడేళ్ల వయస్సులో, అతను భరత్‌పూర్ రాజు సేవలోకి వెళ్లి రాష్ట్ర న్యాయవాది పదవిని పొందాడు. మూడేళ్ల తర్వాత ఉద్యోగం మానేశాడు. కొన్ని రోజులు ఖాళీగా ఉన్న తర్వాత, అతను 1845లో బ్రిటిష్ ప్రభుత్వ సేవను అంగీకరించాడు. సుబ్రాన్-సిక్కు యుద్ధంలో గూఢచారిగా సర్ హెన్రీ లారెన్స్‌కు సహాయం చేశాడు. ఆ తర్వాత, అతను షిమ్లే ఏజెన్సీకి మీర్ మున్షీగా నియమించబడ్డాడు. ఏడు సంవత్సరాల తరువాత, అతను ఉద్యోగం వదిలి కాశీకి వెళ్ళారు, కాని వెంటనే గవర్నర్ జనరల్ ఏజెంట్ యొక్క అభ్యర్థన మేరకు, అతను మళ్లీ మీర్ మున్షీ పదవిని స్వీకరించారు. రెండు సంవత్సరాలలో, అతను మొదట బనారస్లో విద్యా శాఖ జాయింట్ ఇన్స్పెక్టర్గా నియమించబడ్డారు. బనారస్ ,అలహాబాద్ స్కూల్ ఇన్స్పెక్టర్.లో లార్డ్ మాయో అతన్ని ఇంపీరియల్ కౌన్సిల్‌లో సభ్యునిగా చేసాడు, అక్కడ అతను ఆల్బర్ట్ బిల్లును వ్యతిరేకించారు. 1878లో ప్రభుత్వ ఉద్యోగం నుంచి పెన్షన్ తీసుకున్నారు. 1870లో 'సితారేహింద్', 1874లో 'రాజా' బిరుదు పొందారు.
ప్రారంభ ఖరీ మాండలికం హిందీ అభివృద్ధిలో, హిందీ, నగరి లిపి ఉనికి కోసం పోరాడిన వారిలో రాజా శివప్రసాద్ 'సితారే హింద్' పేరు చాలా ముఖ్యమైనది. హిందీ గద్య భాషని శుద్ధి చేయలేని, శుద్ధి చేయలేని, అంటే హిందీ గద్యానికి క్రమబద్ధమైన, నిర్దుష్టమైన రూపం ఏర్పడలేని తరుణంలో ఆయన హిందీ, నగరిలకు మద్దతుగా రంగంలోకి దిగారు. ఈ మారే ప్రక్రియలో అది సాధ్యం కాలేదు. ఎందుకంటే ఒకవైపు బ్రిటీష్ ఆధిపత్యం కారణంగా ఇంగ్లీషు ప్రచారం కోసం ఒక క్రమబద్ధమైన ప్రచారం నడుస్తుండగా మరోవైపు ప్రభుత్వ పనుల్లో, న్యాయస్థానాల్లో ఉర్దూదే ఆధిపత్యం.
హిందీ ప్రజలు కూడా తమ పుస్తకాలను పర్షియన్ భాషలో రాయడం ప్రారంభించారని, దీని వల్ల దేవనాగరి అక్షరాల భవిష్యత్తు ప్రమాదంలో పడుతుందని అభిప్రాయ పడ్డారు.
రచనలు
[మార్చు]సాహిత్యం, వ్యాకరణం, చరిత్ర, భూగోళశాస్త్రం మొదలైన వివిధ విషయాలపై సుమారు 35 పుస్తకాలు రాశారు. రాజా శివప్రసాద్ రచనలలో క్రింది కూర్పులు చాలా ప్రసిద్ధి చెందాయి-
- మానవధర్మసార
- వామా మనరంజన
- ఆలసియొంకా కోడా
- విద్యుంకుర్
- రాజు భోజ్ కా సపనా
- ఇతిహాస్ తిమిరనాశక్
- బైతాల్ పచ్చీస్
- సవనే-ఉమరీ (ఆత్మకథ)
- లిపికి సంబంధి ప్రతినివేదనా (1868 AD)
గోవింద్ రఘునాథ్ దత్తే 1845లో రాజా శివప్రసాద్ సహాయంతో 'బనారస్ వార్తాపత్రిక'ని ప్రచురించారు.