వికీపీడియా:వికీప్రాజెక్టు/తెవికీ-ఐఐఐటి/నమూనా వ్యాసాలు/హరి క్రిషన్ జైన్
| హరి క్రిషన్ జైన్ | |
|---|---|
| దస్త్రం:Https://imgur.com/pss18PU | |
| జననం | 28-05-1930 గుర్గావ్, హర్యానా, భారతదేశం |
| మరణం | 08-04-2019 |
| నివాసం | భారతదేశం |
| జాతీయత | భారతీయుడు |
| రంగములు | సైటోజెనెటిక్స్ మొక్కల పెంపకం |
| వృత్తిసంస్థలు | భారతీయ వ్యవసాయ పరిశోధన సంస్థ |
| చదువుకున్న సంస్థలు | ఢిల్లీ విశ్వవిద్యాలయం |
| ప్రసిద్ధి | జన్యు పునఃసంయోగం |
| ముఖ్యమైన పురస్కారాలు | శాంతి స్వరూప్ భట్నాగర్ బహుమతి రఫీ అహ్మద్ కిడ్వై అవార్డు జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ ఫెలోషిప్ పద్మశ్రీ ఫీల్డ్ రీసెర్చ్ అండ్ అప్లికేషన్ కొరకు నార్మన్ బోర్లాగ్ అవార్డు |
హరి క్రిషన్ జైన్ (28 మే 1930 - 8 ఏప్రిల్ 2019) ఒక భారతీయ సైటోజెనెటిస్ట్ మొక్కల పెంపకందారుడు, జన్యు పునః సంయోగం ఇంటర్‌క్రోమోజోమ్ స్థాయి[1] నియంత్రణకు చేసిన కృషికి ఆయన ప్రసిద్ది. అతను సెంట్రల్ అగ్రికల్చరల్ యూనివర్శిటీ[2] మాజీ ఛాన్సలర్, ఇంఫాల్, ఇండియన్ అగ్రికల్చర్ రీసెర్చ్ ఇన్స్టిట్యూట్ మాజీ డైరెక్టర్ రఫీ అహ్మద్ కిడ్వై అవార్డు, బోర్లాగ్ అవార్డు ఓం ప్రకాష్ భాసిన్ [3]అవార్డు వంటి గౌరవాలు పొందారు. శాస్త్రీయ పరిశోధనల కోసం భారత ప్రభుత్వ అత్యున్నత ఏజెన్సీ అయిన కౌన్సిల్ ఆఫ్ సైంటిఫిక్ అండ్ ఇండస్ట్రియల్ రీసెర్చ్, జీవ శాస్త్రాలకు ఆయన చేసిన కృషికి 1966 లో శాంతి స్వరూప్ భట్నాగర్[4] సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ అవార్డును అత్యున్నత భారతీయ సైన్స్ అవార్డులలో ఒకటిగా ప్రదానం చేసింది. భారత నాల్గవ అత్యున్నత పౌర గౌరవం పద్మశ్రీ లభించింది
జీవిత చరిత్ర[మార్చు]
హరి క్రిషన్ జైన్, మే 28, 1930 న భారత రాష్ట్రమైన హర్యానాలోని గుర్గావ్‌లోని ఒక జైన కుటుంబంలో చమేలి దేవి నేమి చంద్ జైన్‌లకు జన్మించాడు, 1949 లో ఢిల్లీ విశ్వవిద్యాలయం నుండి బోటనీ (బిఎస్సి హాన్స్) లో పట్టభద్రుడయ్యాడు. 1951 లో ఇండియన్ అగ్రికల్చర్ రీసెర్చ్ ఇన్స్టిట్యూట్ (IARI) నుండి అసోసియేట్-షిప్ పొందారు. తదనంతరం, అతను తన పిహెచ్‌డి పొందటానికి లండన్లోని రాయల్ కమిషన్ సైన్స్ రీసెర్చ్ స్కాలర్‌షిప్‌లో యూనివర్శిటీ కాలేజ్ ఆఫ్ వేల్స్‌లోని అబెరిస్ట్‌విత్ క్యాంపస్‌లో డాక్టరల్ అధ్యయనాలను అభ్యసించాడు 1956 లో IARI లో సైటోలజిస్ట్‌గా తన వృత్తిని ప్రారంభించడానికి భారతదేశానికి తిరిగి వచ్చాడు. 1983 లో తన డైరెక్టర్‌గా సేవ నుండి అధికారాన్ని పొందే వరకు IARI లోనే ఉన్నారు, ఈ సమయంలో అతను 1966 నుండి 1978 వరకు జన్యుశాస్త్ర విభాగానికి అధిపతిగా పనిచేశాడు. 1984 లో, ఇంటర్నేషనల్ అగ్రికల్చరల్ ఫర్ కన్సల్టేటివ్ గ్రూప్ నేషనల్ అగ్రికల్చరల్ రీసెర్చ్ కోసం ఇంటర్నేషనల్ సర్వీస్‌తో సంబంధం కలిగి ఉన్నాడు. రీసెర్చ్ (సిజిఐఎఆర్) అక్కడ డిప్యూటీ డైరెక్టర్ జనరల్‌గా పనిచేశారు. తరువాత, ఉదయపూర్ మహారాణా ప్రతాప్ అగ్రికల్చర్ అండ్ టెక్నాలజీ విశ్వవిద్యాలయంలోని రాజస్థాన్ కాలేజ్ ఆఫ్ అగ్రికల్చర్లో తన విద్యా జీవితాన్ని కొనసాగించాడు అతను సెంట్రల్ అగ్రికల్చరల్ యూనివర్శిటీ, ఇంఫాల్ కు ఛాన్సలర్గా నియమించబడే వరకు. జైన్ కుసుం లతను వివాహం చేసుకున్నాడు ఈ దంపతులకు నీరా రీనా అనే ఇద్దరు పిల్లలు ఉన్నారు.
వారసత్వం[మార్చు]
గుల్మకాండ మొక్కల జాతి అయిన లిలియంపై జైన్ ప్రారంభ పరిశోధనలు దాని మెయోటిక్ కణ విభజన క్రోమోజోమ్ సంగ్రహణ న్యూక్లియోలార్ సంశ్లేషణ మధ్య పరస్పర సంబంధాన్ని వెల్లడించింది. IARI లో చేరిన తరువాత, అతను అతని సహచరులు జన్యు పున omb సంయోగం సైటోలాజికల్ మెకానిజమ్స్, డెల్ఫినియం, శాశ్వత పుష్పించే మొక్కల జాతిపై పనిచేశారు. అతని పని ఇంటర్‌క్రోమోజోమ్ స్థాయిని నియంత్రించడానికి ఒక ప్రోటోకాల్ అభివృద్ధికి దోహదపడింది, ఇది ఇతరుల తదుపరి పరిశోధనల ద్వారా ప్రయోగాత్మకంగా రుజువు చేయబడింది. తరువాత, అతను టమోటా డ్రోసోఫిలా (ఫ్రూట్ ఫ్లైస్ అని పిలుస్తారు) పై పనిచేశాడు అతని అధ్యయనాలు రసాయన ఉత్పరివర్తన విశిష్టతను కనుగొనడంలో సహాయపడ్డాయి. అతను IARI గోధుమ అభివృద్ధి కార్యక్రమాలకు నాయకత్వం వహించాడు అధిక దిగుబడినిచ్చే రకాలను గోధుమలను అభివృద్ధి చేయడానికి ఇటువంటి మూడు కార్యక్రమాలను ప్రారంభించాడు. మొక్క కణాలలో రిబోసోమల్ సంశ్లేషణ అతని పరిశోధనలలో మరొక ప్రాంతం. జాతీయ మల్టీలినియల్ కాంప్లెక్స్ రకాలను అభివృద్ధి చేసిన ఘనత బహుళ అంతర పంటల నమూనాల ప్రతిపాదనను తరువాత భారతీయ వ్యవసాయ పరిశోధనా సంస్థ ప్రాచుర్యం పొందింది. [11] అతను ఐదు పుస్తకాలను రచించాడు ఇందులో మొక్కల పెంపకం మెండెలియన్ నుండి మాలిక్యులర్ అప్రోచెస్ జన్యుశాస్త్రం: సూత్రాలు, భావనలు చిక్కులు, గ్రీన్ రివల్యూషన్: హిస్టరీ, ఇంపాక్ట్ అండ్ ఫ్యూచర్ అనేక వ్యాసాలు ఉన్నాయి. అతని పని.
పదవులు[మార్చు]
జైన్ భారత ప్రభుత్వానికి (1982–83) ఉత్తర ప్రదేశ్ రాష్ట్ర ప్రణాళికా సంఘం (1978–80) కు శాస్త్రీయ సలహా కమిటీ (ఎస్‌ఐసి-సి) సభ్యుడిగా పనిచేశారు. అతను భాభా అటామిక్ రీసెర్చ్ సెంటర్ (1980–83) ఫుడ్ అండ్ అగ్రికల్చర్ కమిటీ యునెస్కో మ్యాన్ అండ్ బయోస్పియర్ ప్రోగ్రాం (1978–83) భారతీయ అధ్యాయానికి అధ్యక్షత వహించాడు బయోటెక్నాలజీపై సలహా కమిటీ సభ్యుడిగా పనిచేశాడు. సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ విభాగం (1982–83). అతను ఇంటర్నేషనల్ కౌన్సిల్ ఫర్ సైన్స్ (ICSU) (1973) వ్యవసాయంపై కన్సల్టేటివ్ గ్రూపుకు అధ్యక్షత వహించాడు 1993 లో ఈ పదవికి ఎన్నికైన తరువాత కౌన్సిల్ ఫర్ సైంటిఫిక్ అండ్ ఇండస్ట్రియల్ రీసెర్చ్ ఎమెరిటస్ శాస్త్రవేత్త. అతను కౌన్సిల్ కౌన్సిల్ లో కూడా కూర్చున్నాడు. ఇండియన్ నేషనల్ సైన్స్ అకాడమీ 1979 నుండి 1981 వరకు 2009 నుండి 2011 వరకు నేషనల్ అకాడమీ ఆఫ్ అగ్రికల్చరల్ సైన్సెస్ వైస్ ప్రెసిడెంట్‌గా పనిచేశారు.
పుస్తకాలు[మార్చు]
- హెచ్. కె. జైన్ (1999). జన్యుశాస్త్రం: సూత్రాలు, భావనలు చిక్కులు. సైన్స్ పబ్ ఇంక్. పే. 438. ISBN 978-1578080540.
- హెచ్. కె. జైన్ (1985). క్రీ.శ 2000 లో భారతీయ వ్యవసాయం. ఇండియన్ నేషనల్ సైన్స్ అకాడమీ. p. 45. ఎల్‌సిసిఎన్ 85904176.
- హెచ్. కె. జైన్ (1989). జాతీయ వ్యవసాయ పరిశోధన వ్యవస్థలలో సంస్థ నిర్మాణం. జాతీయ వ్యవసాయ పరిశోధన కోసం అంతర్జాతీయ సేవ. p. 49. ఎల్‌సిసిఎన్ 90129370.
- హెచ్. కె. జైన్ (2010). హరిత విప్లవం: చరిత్ర, ప్రభావం భవిష్యత్తు. హరిత విప్లవం: చరిత్రకారుడు. ISBN 978-1-933699-63-9.
- హెచ్.కె. జైన; M.C. ఖార్క్వాల్ (2012). మొక్కల పెంపకం: మెండెలియన్ నుండి మాలిక్యులర్ అప్రోచెస్. స్ప్రింగర్ సైన్స్ & బిజినెస్ మీడియా. ISBN 978-94-007-1040-5.
అవార్డులు[మార్చు]
జీవ శాస్త్రాలకు చేసిన కృషికి 1966 లో శాస్త్రీయ పారిశ్రామిక పరిశోధన మండలి అత్యున్నత పురస్కారం అయిన సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీకి శాంతి స్వరూప్ భట్నాగర్ బహుమతిని జైన్ అందుకున్నారు. ఇండియన్ కౌన్సిల్ ఆఫ్ అగ్రికల్చరల్ రీసెర్చ్ అతనికి మరుసటి సంవత్సరం రఫీ అహ్మద్ కిడ్వాయి అవార్డును ప్రదానం చేసింది అతను 1973 లో జవహర్ లాల్ నెహ్రూ ఫెలోషిప్ కొరకు ఎన్నుకోబడ్డాడు, అతని ప్రాజెక్ట్, ఎ స్టడీ ఆఫ్ ది ఎవాల్వింగ్ కాన్సెప్ట్స్ ఆఫ్ జెనెటిక్స్ వారి వ్యవసాయ సామాజిక చిక్కులు. 1981 లో పద్మశ్రీ పౌర పురస్కారానికి భారత ప్రభుత్వం రిపబ్లిక్ డే గౌరవ జాబితాలో చేర్చింది అతను 1982 లో బోర్లాగ్ అవార్డును అందుకున్నాడు. ఓం ప్రకాష్ భాసిన్ అవార్డు 1986 లో అతనికి చేరుకుంది నేషనల్ అకాడమీ ఆఫ్ అగ్రికల్చరల్ సైన్సెస్ 1999 లో డాక్టర్ బి. పి. పాల్ అవార్డుతో సత్కరించింది. అతను 2004 లో అందుకున్న ఇండియన్ సైన్స్ కాంగ్రెస్ అసోసియేషన్ బి. పి. పాల్ మెమోరియల్ అవార్డు గ్రహీత కూడా.
గౌరవాలు[మార్చు]
జైన్ 1974 లో ఇండియన్ నేషనల్ సైన్స్ అకాడమీ సహచరుడిగా ఎన్నికయ్యారు. అతను 1975 లో ఇండియన్ అకాడమీ ఆఫ్ సైన్సెస్ ఎన్నికైన సహచరుడు అయ్యాడు. మరో రెండు భారతీయ అకాడమీలు, నేషనల్ అకాడమీ ఆఫ్ సైన్సెస్, ఇండియా నేషనల్ అకాడమీ ఆఫ్ అగ్రికల్చరల్ సైన్సెస్ వరుసగా 1988 1991 లో అతని తోటిగా ఎన్నుకోబడ్డాయి. ఇండియన్ అగ్రికల్చరల్ రీసెర్చ్ ఇన్స్టిట్యూట్ అతనికి 2005 లో డాక్టర్ ఆఫ్ సైన్స్ (హానరిస్ కాసా) డిగ్రీని సత్కరించింది వైస్ ఛాన్సలర్గా పనిచేసిన సెంట్రల్ అగ్రికల్చరల్ యూనివర్శిటీ, అతని గౌరవార్థం వార్షిక పురస్కారం డాక్టర్ హెచ్‌కె జైన్ సిఎయు అవార్డును ఏర్పాటు చేసింది. 2015 లో, వ్యవసాయ పరిశోధనలో రాణించటానికి.
ఇవి కూడా చూడండి[మార్చు]
- భారతీయ వ్యవసాయ పరిశోధన సంస్థ
- సెంట్రల్ అగ్రికల్చరల్ యూనివర్శిటీ
- జన్యు పున omb సంయోగం
- హరిత విప్లవం
- భారతదేశంలో హరిత విప్లవం