Jump to content

సమోవా

లంకెలను మార్చు
వికీపీడియా నుండి
Independent State of Samoa
Malo Saʻoloto Tutoʻatasi o Sāmoa  (Samoan)
Motto: Faʻavae i le Atua Sāmoa
"Samoa is founded on God"
Anthem: O Le Fuʻa o le Saʻolotoga o Sāmoa
"The Banner of Freedom"
Location of Samoa
Location of Samoa
Location of Samoa
Map of Samoa
Map of Samoa
Map of Samoa
Capital
and largest city		Apia
Official languages Samoan, English
Ethnic groups (2021)
Demonym Samoan
Government Unitary parliamentary republic
 -  O le Ao o le Malo[a] Tuimalealiʻifano Vaʻaletoʻa Sualauvi II
 -  Prime Minister Fiamē Naomi Mataʻafa
 -  Assembly Speaker Papaliʻi Liʻo Taeu Masipau
Legislature Legislative Assembly
Independence from New Zealand
 -  Treaty of Berlin 14 June 1889 
 -  Tripartite Convention 16 February 1900 
 -  Colonisation by Germany 1 March 1900 
 -  Occupied by New Zealand 30 August 1914 
 -  League mandate 17 December 1920 
 -  UN trusteeship 13 December 1946 
 -  Western Samoa Act 1961 1 January 1962 
Area
 -  Total 2,831[2] km2 (167th)
1,093 sq mi 
 -  Water (%) 0.3
Population
 -  November 2021 census 205,557[3] (176th)
 -  Density 70/km2
182/sq mi
GDP (PPP) 2024 estimate
 -  Total Increase$1.225 billion[4]
 -  Per capita $5,962[4]
GDP (nominal) 2024 estimate
 -  Total Increase$908.561 million[4]
 -  Per capita $4,420[4]
Gini (2013)Steady 38.7[5]
medium
HDI (2022)Decrease 0.702[6]
medium · 116th
Currency Tālā (WS$[b]) (WST)
Time zone WST (UTC+13[c])
Date format dd/mm/yyyy
Drives on the left[d]
Calling code +685
Internet TLD .ws
  1. ↑ Head of state
  2. ↑ Symbols SAT, ST or T are in use as well. The terms tālā and sene are translations of the English words dollar and cent in the Samoan language.
  3. ↑ Since 31 December 2011.[7]
  4. ↑ Since 7 September 2009.[8] Although driving is on the left side of the roadway centre line, Samoa allows cars with steering wheels on either the left or the right side of the vehicle to use the roads.


సమోవా అధికారికంగా సమోవా స్వతంత్ర రాష్ట్రం 1997 వరకు దీనిని పశ్చిమ సమోవా (సమోవా: సామోవా ఐ సిసిఫో), ఒక ద్వీప దేశం. ఇందులో పాలినేషియా, రెండు ప్రధాన ద్వీపాలను కలిగి ఉంది: (సావాయి, ఉపోలు); రెండు చిన్న, జనావాస ద్వీపాలు (మనోనో, అపోలిమా); అనేక చిన్న, జనావాసాలు లేని ద్వీపాలు, వీటిలో అలీపాటా దీవులు(నుయుటేలే, నులువా, ఫానుటాపు నమువా). సమోవా పశ్చిమ అమెరికన్ సమోవా 64 కిమీ. (40 మై.; 35 నాటికన్ మైళ్ళు), ఈశాన్య ప్రాంతం టోంగా 889 కిమీ. (552 మై.; 480 నాటికన్ మైళ్ళు నాటికన్ మైళ్ళు), ఈశాన్య ప్రాంతం ఫిజీ 1,152 కిమీ. (716 మై.; 622 నాటికన్ మైళ్ళు), తూర్పు వాలీస్, ఫుటునా 483 కి.మి. (300 మై.; 261 నాటికన్ మైళ్ళు), ఆగ్నేయ ప్రాంతం తువాలు 1,151 కి.మీ. (715 మై.; 621 నాటికన్ మైళ్ళు), దక్షిణాన %జ్టోకెలావు 519 కిమీ. (322 మై.; 280 నాటికన్ మైళ్ళు), నైరుతి దిశలో హవాయి 4,190 కిమీ. (2,600 మై.; 2,260 నాటికన్ మైళ్ళు), ఉత్తర పశ్చిమ నియు 610 kమీ. (380 మై.; 330 నాటికన్ మైళ్ళు)ఉంది. రాజధాని, అతిపెద్ద నగరం అపియా. 3,500 సంవత్సరాల క్రితం లాపిటా ప్రజలు కనుగొని అక్కడే స్థిరపడ్డారు వారు సమోవా దీవులలో ఒక సమోవా భాష, సమోవా సాంస్కృతిక గుర్తింపుకు కారణం అయ్యారు.

సమోవా ఒక యూనిటరీ పార్లమెంటరీ ప్రజాస్వామ్యం. ఇందులో 11 తో పరిపాలనా విభాగాలు ఉన్నాయి. ఇది ఒక సార్వభౌమ దేశం. కామన్వెల్త్ ఆఫ్ నేషన్స్ సభ్యదేశంగా ఉంది. 1976 డిసెంబర్ 15 న పశ్చిమ సమోవా ఐక్యరాజ్యసమితిలో ప్రవేశించింది. .[9] సమోవా సముద్రయాన నైపుణ్యాల కారణంగా, 20 వ శతాబ్దానికి ముందు యూరోపియన్ అన్వేషకులు మొత్తం ద్వీప సమూహం, అమెరికన్ సమోవాతో సహా, "నావిగేటర్ దీవులు"గా పేర్కొన్నారు. [10][11] 1899 తరువాత దేశం జర్మన్ సామ్రాజ్యం ఒక కాలనీగా మారింది. త్రిపాక్షిక సమావేశం, జర్మన్ సమోవా అని పిలువబడింది. 1914 ఆగస్టు న మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం ప్రారంభంలో న్యూజిలాండ్ దళాలచేత రక్తపాతం లేకుండా ఆక్రమించబడిన తరువాత జర్మన్ కాలనీ పరిపాలన ముగిసింది. 1920 లో లీగ్ ఆఫ్ నేషన్స్ ఆదేశం తరువాత న్యూజిలాండ్ ఈ ప్రాంతాన్ని అధికారికంగా స్వాధీనం చేసుకుంది. తరువాత ఇది పశ్చిమ సమోవా భూభాగంగా గుర్తించబడుతుంది.[12] తరువాత 1946 లో ఐక్యరాజ్యసమితి ట్రస్ట్ భూభాగం 1962 జనవరి 1 న సమోవా న స్వాతంత్ర్యం పొందింది.

చరిత్ర

[మార్చు]

బౌగోళిక చరిత్ర

[మార్చు]

సమోవా ద్వీపాలు మియోసిన్ కాలం నుండి ఏర్పడ్డాయి. గత 2 మిలియన్ సంవత్సరాలుగా, సమోవాన్ ద్వీపసమూహం అగ్నిపర్వత హాట్‌స్పాట్‌లకు సంబంధించిన కార్యకలాపాలను ఎదుర్కొంది. [13]

ఆరంభకాల చరిత్ర

[మార్చు]

లాపిటా ప్రజలు సమోవాను కనుగొని, స్థిరపడ్డారు. లాపిటా ప్రజలు (ఆస్ట్రోనేషియన్ ప్రజలు మాట్లాడారు ఓషియానిక్ భాషలు) మెలనేసియా ద్వీపం మీదుగా ప్రయాణించారు సమోవాను కనుగొన్నారు. ఇక్కడ సుమారు 2,900 - 3,500 సంవత్సరాల క్రితం నాటి తొలి మానవ అవశేషాలు లభించాయి. ఈ అవశేషాలు ఒక లాపిటా సైట్ వద్ద కనుగొనబడ్డాయి. 1974 లో ములిఫానూవా శాస్త్రవేత్తల ఫలితాలు ప్రచురించబడ్డాయి. [14] సమోవాన్ల మూలాలు ఆధునిక కాలంలో పాలినేషియన్ శాస్త్రీయ పరిశోధన ద్వారా అధ్యయనం చేయబడ్డాయి. . ఈ పరిశోధన కొనసాగుతున్నప్పటికీ జన్యుశాస్త్రం, భాషాశాస్త్రం, మానవ శాస్త్రం, అనేక సిద్ధాంతాలు ప్రతిపాదించాయి. ఒక సిద్ధాంతం ఏమిటంటే, అసలు సమోవాన్లు ఆస్ట్రోనేషియన్లు ఆగ్నేయాసియా నుండి లాపిటా ప్రజల తూర్పు విస్తరణ చివరి కాలంలో మెలనేసియా మీదుగా క్రీ.పూ. 2,500 - 1,500 మధ్య ఇక్కడకు చేరుకున్నారని భావిస్తున్నారు. [15]

సమోవా, ఫిజీ, టోంగా మధ్య సన్నిహిత సామాజిక సాంస్కృతిక, జన్యు సంబంధాలు కొనసాగాయి. పురావస్తు రికార్డు మౌఖిక సంప్రదాయం, స్థానిక వంశపారంపర్యాలను మద్దతు ఇస్తుంది. ఇది వలసవాద పూర్వ సమోవాన్లలో ద్వీపాల మధ్య ప్రయాణించడం, ఫిజియన్లు, టోంగన్లు మధ్య మిశ్రమ వివాహాలను సూచిస్తుంది. సమోవా చరిత్రలో ప్రముఖ వ్యక్తులు తుయి మానువా లైన్, రాణి సలామాసినా, ఫోనోటి రాజు, నాలుగు తమా అ ' యాగా:: మాలియెటో, తుపువా తమాసేసే, మతాఫా, తుయిమాలీలిఫానో. నఫానూవా పురాతన సమోవా మతంలో దేవతగా భావించిన ప్రసిద్ధ మహిళా యోధురాలు, ఆమె పోషకత్వం వరుస సమోవా పాలకులచే ఎక్కువగా కోరబడింది. [16]ప్రస్తుతం సమోవా మొత్తం రెండు ప్రధాన రాజ కుటుంబాల క్రింద ఐక్యంగా ఉంది: 13వ శతాబ్దంలో టోంగాన్‌లను ఓడించిన పురాతన మాలిటోవా వంశానికి చెందిన సా మాలిటోవా; రాణి సలామాసినా వారసులు, ఆమె పాలన తర్వాత శతాబ్దాలలో సమోవాను పాలించిన వారసులు సా టుపువా. ఈ రెండు ప్రధాన వంశాలలో సమోవా నాలుగు అత్యున్నత పాలకులు ఉన్నాయి : పురాతన కాలం నాటి మాలిటోవా, టుపువా తమసేసే అనే పెద్ద పాలకులు, వలసరాజ్యాల కాలానికి ముందు 19వ శతాబ్దపు యుద్ధాలలో ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్న కొత్త మాటాʻఆఫా, టుమలియాలిʻఇఫానో పాలకులు.[16] ఈ నాలుగు పాలకులు ప్రస్తుతానికి సమోవాన్ మాటై వ్యవస్థ శిఖరాగ్రానికి చేరింది.

యూరోపియన్లతో పరిచయం 18వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో ప్రారంభమైంది. జాకబ్ రోగ్గేవీన్ అనే ఒక డచ్మాన్, 1722 లో సమోవా దీవులను చూసిన మొట్టమొదటి నాన్-పాలినేషియన్ అని భావిస్తున్నారు. ఈ పర్యటన తరువాత ఫ్రెంచ్ అన్వేషకుడు లూయిస్ ఆంటోయిన్ డి బౌగెన్విల్లే, 1768 లో వీటిని నావిగేటర్ దీవులు అని పేర్కొన్నాడు. 1830 లకు ముందు యురేపియన్లరాక పరిచయం పరిమితం చేయబడింది. తరువాత లండన్ మిషనరీ సొసైటీ నుండి బ్రిటిష్ మిషనరీలు, వేటగాళ్ళు, వ్యాపారులు రావడం ప్రారంభించారు.[17]

19వ శతాబ్ధం

[మార్చు]

సమోవా ప్రారంభ ఆర్థిక అభివృద్ధిలో అమెరికన్ ట్రేడింగ్, తిమింగలం వేట నౌకలు ముఖ్యమైనవిగా ఉన్నాయి. 1821 అక్టోబరులో ది సలేం బ్రిగ్ రోస్కో (కెప్టెన్ బెంజమిన్ వాండర్ఫోర్డ్), 1824 లో మొట్టమొదటి యునైటెడ్ స్టేట్స్ తిమింగలం వేటగాడు మొదటి అమెరికన్ వాణిజ్య నౌక మారో (కెప్టెన్ రిచర్డ్ మేసీ) నాంటూకెట్ ఇక్కడకు చేరుకున్నారని సమోవాలో నమోదుచేయబడింది. [18] తిమింగల వేటగాళ్ళు తాజా తాగునీరు, కలప, నిల్వలు, తరువాత, వారి నౌకలలో సిబ్బందిగా పనిచేయడానికి స్థానిక పురుషులను నియమించడానికి వచ్చారు. 1870 లో చివరిగా నమోదుచేయబడిన చేయబడిన తిమింగలం సందర్శకుడు గవర్నర్ మోర్టన్ .[19]

1830 లో జాన్ విలియమ్స్ కుక్ దీవులు,, తాహితీ నుండి సమోవాలో ని సపపాలికి వచ్చారు. తరువాత ఈ ప్రాంతంలో లండన్ మిషనరీ సొసైటీ( క్రైస్తవ మిషనరీ ) ప్రారంభమైంది.[20] బార్బరా ఎ.వెస్ట్ ప్రకారం, "సమోవా ప్రజలు 'హెడ్ హంటింగ్' లో పాల్గొన్నట్లు కూడా తెలిసింది. దీనిలో ఒక యోధుడు తన చంపబడిన ప్రత్యర్థి తలని తన నాయకుడికి ఇవ్వడానికి తీసుకోవడం ద్వారా అతని ధైర్యాన్ని రుజువు చేశాడు."[21]

చరిత్రకు ఒక ఫుట్ నోట్: సమోవాలో ఎనిమిది సంవత్సరాల ఇబ్బంది (1892), రాబర్ట్ లూయిస్ స్టీవెన్సన్ కార్యకలాపాల వివరాలు గొప్ప శక్తులు సమోవాలో అధికారం కోసం పోరాటం - యునైటెడ్ స్టేట్స్, జర్మనీ, బ్రిటన్ - వారి స్వదేశీ రాజకీయ వ్యవస్థలో వివిధ సమోవా వర్గాల రాజకీయ కుట్రలు.[22][23] వారు మరింత పెద్ద ఇంటర్ క్లాన్ యుద్ధంలోకి దిగినప్పటికీ, స్టీవెన్సన్ అత్యంత భయపెట్టినది సమోవా ఆర్థిక అమాయకత్వం. 1894 లో, తన మరణానికి కొద్ది నెలల ముందు, అతను ద్వీప నాయకులను ఉద్దేశించి ప్రసంగించాడు:

స్టూడియో ఫోటో తయారీని వర్ణిస్తుంది సమోవా ' అవా వేడుక సుమారు 1911
సమోవా హౌస్ లోపలి భాగం, అపియా, ఉర్విల్లే 1842
రాబర్ట్ లూయిస్ స్టీవెన్సన్1894 లో వైలిమాలో పుట్టినరోజు పండుగ

అతను" దేవుని తీర్పులు చూసిన" హవాయి, ఇక్కడ పాడుబడిన స్థానిక చర్చిలు సమాధి రాళ్ళలా నిలబడి "తెల్లవారి చక్కెర పొలాల మధ్యలో ఒక సమాధిపై"ఉన్నాయి.[24]

ముఖ్యంగా జర్మన్లు సమోవాన్ దీవులలోని ఉపోలు ద్వీపంలో గొప్ప వాణిజ్య ఆసక్తిని కనబరచడం ప్రారంభించారు. ఇక్కడ జర్మన్ సంస్థలు కొబ్బరి, కోకో బీన్ ప్రాసెసింగ్‌ను ఆధిఖ్యతకలిగేలా చేశాయి. హవాయిలోని పెర్ల్ హార్బర్, తూర్పు సమోవాలోని పాగో పాగో బేలో వాణిజ్య షిప్పింగ్ ఆసక్తుల ఆధారంగా యునైటెడ్ స్టేట్స్ తన సొంత వాదనను వినిపించింది. అమెరికన్ సమోవాగా మారిన టుటుయిలా, మనువా దీవుల మీద పొత్తులను ఏర్పరుచుకోవాలని బలవంతం చేసింది.

బ్రిటిష్ వ్యాపార సంస్థ, నౌకాశ్రయ హక్కులు కాన్సులేట్ కార్యాలయాన్ని రక్షించడానికి బ్రిటన్ కూడా దళాలను పంపింది. దీని తరువాత ఎనిమిది సంవత్సరాల అంతర్యుద్ధం జరిగింది. ఈ సమయంలో మూడు శక్తులు పోరాడుతున్న సమోవాన్ పార్టీలకు ఆయుధాలు, శిక్షణ, కొన్ని సందర్భాల్లో పోరాట దళాలను సరఫరా చేశాయి. సమోవాన్ సంక్షోభం 1889 మార్చినాటికి ఒక కీలక దశకు చేరుకుంది. ఆ సమయంలో ముగ్గురు వలసరాజ్యాల పోటీదారులు అపియా నౌకాశ్రయంలోకి యుద్ధనౌకలను పంపినసమయంలో పెద్ద ఎత్తున యుద్ధం ఆసన్నమైనట్లు అనిపించింది. 1889 మార్చి 15న వచ్చిన ఒక పెద్ద తుఫాను యుద్ధనౌకలను దెబ్బతీసింది లేదా నాశనం చేసింది. అది సైనిక సంఘర్షణకు ముగింపు పలికింది. [25]

మతాఫా ఐయోసెఫో (1832–1912), సమోవా రాజ్యాధికారానికి పారామౌంట్ చీఫ్ మరియు ప్రత్యర్థి
జర్మనీ, యునైటెడ్ స్టేట్స్ మరియు గ్రేట్ బ్రిటన్ సంయుక్త కమిషన్ జూన్ 1899లో సమోవాన్ రాజ్యాన్ని రద్దు చేసింది.
బహిష్కరించబడిన వక్త లౌకి నములౌలు మామో (వక్త సిబ్బందితో ఎడమ నుండి మూడవ స్థానంలో ఉన్నారు) మరియు ఇతర ముఖ్యులు జర్మన్ యుద్ధనౌకలో సైపాన్‌లో బహిష్కరణకు తీసుకెళ్తున్నారు, 1909.

1898లో రెండవ సమోవాన్ అంతర్యుద్ధం తారాస్థాయికి చేరుకుంది. జర్మనీ, యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్, యునైటెడ్ స్టేట్స్ సమోవాన్ దీవులను ఎవరు నియంత్రించాలనే దాని మీద వివాదంలో చిక్కుకున్నాయి. 1899 మార్చిలో అపియా ముట్టడి జరిగింది. ప్రిన్స్ తనుకు విశ్వాసపాత్రులైన సమోవాన్ దళాలను మాతాఫా ఐయోసెఫోకు విశ్వాసపాత్రులైన సమోవాన్ తిరుగుబాటుదారుల పెద్ద సైన్యం ముట్టడించింది. ప్రిన్స్ తనుకు మద్దతుగా నాలుగు బ్రిటిష్, అమెరికన్ యుద్ధనౌకల నుండి దళాలు దిగుతున్నాయి. అనేక రోజుల పోరాటం తర్వాత, సమోవాన్ తిరుగుబాటుదారులు చివరకు ఓడిపోయారు. [26]

1899 మార్చి 15న అమెరికన్, బ్రిటిష్ యుద్ధనౌకలు యు.ఎస్.ఎ. ఫిలడెల్ఫియాతో సహా అపియా మీద దాడి చేశాయి. జర్మనీ, యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్, యునైటెడ్ స్టేట్స్ త్వరగా శత్రుత్వాలను అంతం చేయాలని నిర్ణయించుకుని1899 త్రైపాక్షిక సమావేశంలో ద్వీప గొలుసును విభజించాయి. 1899 డిసెంబర్ 2 న వాషింగ్టన్‌లో సంతకం చేయబడింది. 1900 ఫిబ్రవరి 16న ధృవీకరణలు మార్పిడి చేయబడ్డాయి.[27][28]

తూర్పు ద్వీప సమూహం యునైటెడ్ స్టేట్స్ భూభాగంగా మారింది (1900లో టుటుయిలా దీవులు, అధికారికంగా 1904లో మనువా) దీనిని అమెరికన్ సమోవా అని పిలిచేవారు. పశ్చిమ ద్వీపాలు, చాలా ఎక్కువ భూభాగం జర్మన్ సమోవాగా మారాయి. యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్ సమోవాలోని అన్ని వాదనలను వదులుకుంది. ప్రతిగా టోంగాలో జర్మన్ హక్కులను రద్దు చేసింది, బౌగెన్‌విల్లేకు దక్షిణంగా ఉన్న సోలమన్ దీవులన్నింటినీ పశ్చిమ ఆఫ్రికాలో ప్రాదేశిక ప్రాంతాలను పొందింది. [27][28]

జర్మనీ సమొవా (1900-1914)

[మార్చు]

1900 నుండి 1914 వరకు జర్మన్ సామ్రాజ్యం సమోవాన్ ద్వీపసమూహం పశ్చిమ భాగాన్ని పరిపాలించింది. విల్హెల్మ్ సోల్ఫ్ కాలనీ మొదటి గవర్నర్‌గా నియమితులయ్యారు. 1908లో జర్మనీకి వ్యతిరేకంగా అహింసాయుత మౌ ఎ పులే ప్రతిఘటన ఉద్యమం తలెత్తినప్పుడు, సోల్ఫ్ మౌ నాయకుడు లౌకి నములౌలు మామోను జర్మన్ ఉత్తర మరియానా దీవులలోని సైపాన్‌కు బహిష్కరించడానికి వెనుకాడలేదు.[29]

జర్మన్ వలస పాలన "దీవులలో ఒకే ప్రభుత్వం ఉంది" అనే సూత్రంపై పరిపాలించింది. [30] అందువల్ల, సమోవాన్ ద్వీపాలలో టుపు (రాజు) లేదా అలీ సిలి (గవర్నర్‌ను పోలి ఉంటుంది) లేరు. కానీ వలస ప్రభుత్వం ఇద్దరు ఫౌటువా (సలహాదారులు)ను నియమించింది. తుమువా, పులే (ఉపోలు, సవాయిల సాంప్రదాయ ప్రభుత్వాలు) కొంతకాలం మౌనంగా ఉన్నాయి; భూములు, హక్కులను ప్రభావితం చేసే విషయాల మీద అన్ని నిర్ణయాలు వలస గవర్నర్ నియంత్రణలో ఉండేవి.

మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం మొదటి నెలలో 1914 ఆగస్టు 29న న్యూజిలాండ్ ఎక్స్‌పెడిషనరీ ఫోర్స్ దళాలు ఉపోలు మీద ఎటువంటి వ్యతిరేకత లేకుండా అడుగుపెట్టి జర్మన్ అధికారుల నుండి నియంత్రణను స్వాధీనం చేసుకున్నాయి. తరువాత గ్రేట్ బ్రిటన్ న్యూజిలాండ్ ఈ "గొప్ప అత్యవసర సామ్రాజ్య సేవ" చేయమని చేసిన అభ్యర్థనను అనుసరించి పాలన సాగించింది.[31]

న్యూజిలాండు పాలన (1914-1961)

[మార్చు]

మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం ముగిసినప్పటి నుండి 1962 వరకు, న్యూజిలాండ్ పశ్చిమ సమోవాను లీగ్ ఆఫ్ నేషన్స్ ద్వారా, [28][32] తరువాత ఐక్యరాజ్యసమితి ద్వారా ట్రస్టీషిప్ కింద క్లాస్ సి ఆదేశం వలె నియంత్రించింది. 1919 మరియు 1962 మధ్య సమోవాను విదేశీ వ్యవహారాల శాఖ నిర్వహించింది. ఇది న్యూజిలాండ్ ద్వీప భూభాగాలు, సమోవాను పర్యవేక్షించడానికి ప్రత్యేకంగా సృష్టించబడిన ప్రభుత్వ విభాగం.[33] 1943లో న్యూజిలాండ్ విదేశాంగ వ్యవహారాలను నిర్వహించడానికి ప్రత్యేక విదేశాంగ శాఖను సృష్టించిన తర్వాత ఈ శాఖను ద్వీప భూభాగాల విభాగంగా పేరు మార్చారు.[34] న్యూజిలాండ్ నియంత్రణ కాలంలో వారి నిర్వాహకులు రెండు ప్రధాన సంఘటనలకు బాధ్యులుగా ఉన్నారు.

ఫ్లూ మహమ్మారి

[మార్చు]

1918–1919లో మొదటి సంఘటనలో సమోవా జనాభాలో దాదాపు ఐదవ వంతు మంది ఇన్ఫ్లుఎంజా మహమ్మారిలో మరణించారు. [35][28]

1918లో మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం చివరి దశలో స్పానిష్ ఫ్లూ తన ప్రభావాన్ని చూపింది. ఒక దేశం నుండి మరొక దేశానికి వేగంగా వ్యాపించింది. 1918 నవంబర్ 7న ఆక్లాండ్ నుండి ఎస్.ఎస్. టలూన్ పశ్చిమ సమోవాకు రాకముందు సమోవాలో న్యుమోనిక్ ఇన్ఫ్లుఎంజా మహమ్మారి లేదు. న్యూజిలాండ్ పరిపాలన నిర్బంధాన్ని ఉల్లంఘించి ఓడను బెర్తు చేయడానికి అనుమతించింది; ఈ ఓడ వచ్చిన ఏడు రోజుల్లోనే ఇన్ఫ్లుఎంజా ఉపోలులో అంటువ్యాధిగా మారింది, తరువాత మిగిలిన భూభాగం అంతటా వేగంగా వ్యాపించింది. [36] పసిఫిక్ దీవులలో సమోవాలో అత్యధికంగా ఈ వ్యాధి బారిన పడ్డారు. జనాభాలో 90% మందికి ఈ వ్యాధి సోకింది; వ్యాధికారణంగా 30% వయోజన పురుషులు, 22% వయోజన మహిళలు, 10% పిల్లలు మరణించారు.[37] 1919లో రాయల్ కమిషన్ ఆఫ్ ఎంక్వైరీ ఇన్ ది ఎపిడెమిక్ ఈ అంటువ్యాధికి కారణం నిర్ధారించబడింది, 1918 నవంబర్ 7న ఆక్లాండ్ నుండి తలునే రాకముందు పశ్చిమ సమోవాలో న్యుమోనిక్ ఇన్ఫ్లుఎంజా మహమ్మారి లేదని తేల్చింది.[36]

ఈ మహమ్మారి న్యూజిలాండ్ పరిపాలనా సామర్థ్యం, సామర్థ్యం మీద సమోవాన్ల విశ్వాసాన్ని దెబ్బతీసింది. [28] కొంతమంది సమోవాన్లు దీవుల పాలనను అమెరికన్లకు లేదా బ్రిటిష్ వారికి బదిలీ చేయాలని కోరారు. [28]

మౌ ఉద్యమం

[మార్చు]

రెండవ ప్రధాన సంఘటన మౌ (దీని అర్థం "బలంగా పట్టుబడిన అభిప్రాయం") అనే పేరుతో ప్రారంభమైన శాంతియుత నిరసన నుండి ఉద్భవించింది. 1900ల ప్రారంభంలో సోల్ఫ్ పదవీచ్యుతుడైన వక్త అధిపతి లౌకి నములౌలు మామో నేతృత్వంలోని సవాయిలో ప్రారంభమైన అహింసాయుత ప్రజాదరణ పొందిన స్వాతంత్ర్య అనుకూల ఉద్యమం ఇది. 1909లో లౌకిని సైపాన్‌కు బహిష్కరించారు. 1915లో సమోవాకు తిరిగి వెళ్తుండగా మార్గమధ్యలో మరణించారు.

1918 నాటికి పశ్చిమ సమోవాలో దాదాపు 38,000 మంది సమోవాన్లు, 1,500 మంది యూరోపియన్లు ఉన్నారు. [38]

స్థానిక సమోవా వాసులు న్యూజిలాండ్ వలస పాలనను తీవ్రంగా వ్యతిరేకించారు. ద్రవ్యోల్బణం అభివృద్ధి చెందడం, 1918 నాటి వినాశకరమైన ఫ్లూ మహమ్మారిని దాని దుష్ప్రవర్తనకు నిందించారు. [39] 1920ల చివరి నాటికి వలస పాలనకు వ్యతిరేకంగా జరిగిన ప్రతిఘటన ఉద్యమం విస్తృత మద్దతును పొందింది. మాయు నాయకులలో ఒకరు ఓలాఫ్ ఫ్రెడరిక్ నెల్సన్, సగం సమోవాన్, సగం స్వీడిష్ వ్యాపారి. [40] నెల్సన్ చివరికి 1920ల చివర నుండి - 1930ల ప్రారంభం వరకు బహిష్కరించబడ్డాడు. కానీ ఆయన సంస్థకు ఆర్థికంగా, రాజకీయంగా సహాయం చేస్తూనే ఉన్నాడు. మాయు అహింసా తత్వశాస్త్రానికి అనుగుణంగా కొత్తగా ఎన్నికైన నాయకుడైన హై చీఫ్ టుపువా తమసేసే లియోలోఫీ, 1929 డిసెంబరు 28 న అపియా డౌన్‌టౌన్‌లో తన తోటి యూనిఫామ్‌లో ఉన్న మౌతో శాంతియుత నిరసనకు నాయకత్వం వహించాడు [41]

నిరసనలో పాల్గొన్న నాయకులలో ఒకరిని అరెస్టు చేయడానికి న్యూజిలాండ్ పోలీసులు ప్రయత్నించారు. అతను ప్రతిఘటించినప్పుడు, పోలీసులకు, మాయుకు మధ్య పోరాటం జరిగింది. అధికారులు జనం మీదకు యాదృచ్ఛికంగా కాల్పులు జరపడం ప్రారంభించడానికి ప్రదర్శనకారులను చెదరగొట్టడానికి ప్రదర్శనకు సన్నాహకంగా అమర్చిన లూయిస్ మెషిన్ గన్‌ను ఉపయోగించారు.[42] మౌ నాయకుడు, పారామౌంట్ చీఫ్ మూడవ టుపువా తమసేసే లియాలోఫీ మౌ ప్రదర్శనకారులలో ప్రశాంతత క్రమాన్ని తీసుకురావడానికి ప్రయత్నిస్తున్నప్పుడు వెనుక నుండి కాల్చి చంపబడ్డాడు. ఆ రోజు కాల్పులలో మరో పది మంది మరణించారు. తుపాకీ కాల్పులు, పోలీసు లాఠీల కారణంగా దాదాపు 50 మంది గాయపడ్డారు.[43] ఆ రోజు సమోవాలో బ్లాక్ సాటర్డేగా (నల్ల శనివారం) పిలువబడుతుంది.

1930 జనవరి 13న న్యూజిలాండ్ అధికారులు ఆ సంస్థను నిషేధించారు. దాదాపు 1500 మంది మౌ పురుషులు అడవిలోకి వెళ్లారు. వారిని 150 మంది మెరైన్లు, లైట్ క్రూయిజర్ హెచ్.ఎం.ఎస్. డునెడిన్ నుండి వచ్చిన నావికులు, 50 మంది సైనిక పోలీసులు వెంబడించారు. వారికి న్యూజిలాండ్ పర్మనెంట్ ఎయిర్ ఫోర్స్‌కు చెందిన ఫ్లైట్ లెఫ్టినెంట్ సిడ్నీ వాలింగ్‌ఫోర్డ్ ఎగురవేసే సీప్లేన్ మద్దతు ఇచ్చింది. గ్రామాల మీద దాడులు జరిగాయి. ఈ దాడులు తరచుగా రాత్రిపూట, స్థిర బయోనెట్‌లతో జరిగాయి. మార్చిలో స్థానిక యూరోపియన్లు, మిషనరీల మధ్యవర్తిత్వం ద్వారా మౌ నాయకులు న్యూజిలాండ్ రక్షణ మంత్రిని కలుసుకుని ఉద్యమం నుండి విరమించడానికి అంగీకరించారు.[44]


నాయకులు అంగీకరించినప్పటికీ మౌ మద్దతుదారుల అరెస్టులు కొనసాగాయి. కాబట్టి మహిళలు మద్దతుదారులకు సహకరిస్తూ ర్యాలీ చేస్తూ ప్రదర్శనలు నిర్వహిస్తూ ముందుకు వచ్చారు. 1935 న్యూజిలాండ్ సార్వత్రిక ఎన్నికల్లో లేబర్ పార్టీ విజయం సాధించిన తరువాత రాజకీయ ప్రతిష్టంభన తొలగిపోయింది. జూన్ 1936 జూన్‌లో అపియాకు జరిగిన 'సద్భావన మిషన్' మావును చట్టబద్ధమైన రాజకీయ సంస్థగా గుర్తించింది. ఓలాఫ్ నెల్సన్ బహిష్కరణ నుండి తిరిగి రావడానికి అనుమతించబడ్డాడు.[45] 1936 సెప్టెంబరులో సమోవాన్లు మొదటిసారిగా సలహాదారు ఫోనో ఆఫ్ ఫైపులే సభ్యులను ఎన్నుకునే హక్కును వినియోగించుకున్నారు,[44] మౌ ఉద్యమ ప్రతినిధులు 39 సీట్లలో 31 గెలుచుకున్నారు. [46]

స్వాతంత్ర్యం

[మార్చు]

పదే పదే చేసిన సమోవా స్వాతంత్ర్య ఉద్యమం ప్రయత్నాల తర్వాత 1961 నవంబరు 24 నాటి న్యూజిలాండ్ పశ్చిమ సమోవా చట్టం ట్రస్టీషిప్ ఒప్పందాన్ని రద్దు చేసింది. తరువాత 1962 జనవరి నుండి అమలులోకి వచ్చి పశ్చిమ సమోవా స్వాతంత్ర్యం పొందింది.[47][48] పసిఫిక్‌లో స్వతంత్రం పొందిన మొట్టమొదటి చిన్న-ద్వీప దేశమైన పశ్చిమ సమోవా 1962 తరువాత న్యూజిలాండ్‌తో స్నేహ ఒప్పందం మీద సంతకం చేసింది. పశ్చిమ సమోవా 1970 ఆగస్టు 28న కామన్వెల్త్ ఆఫ్ నేషన్స్‌లో చేరింది. జనవరి ప్రారంభంలో స్వాతంత్ర్యం సాధించినప్పటికీ సమోవా ప్రతి సంవత్సరం జూన్ 1ని దాని స్వాతంత్ర్య దినోత్సవంగా జరుపుకుంటుంది. [49][50]

స్వాతంత్ర్యం సమయంలో దేశంలోని నలుగురు అత్యున్నత స్థాయి పారామౌంట్ చీఫ్‌లలో ఒకరైన రెండవ ఫియామే మాటాఫా ఫౌముయినా ములిను సమోవా మొదటి ప్రధానమంత్రి అయ్యారు. మరొక పారామౌంట్ చీఫ్, రెండవ టుయానా తుయిమలేలీఇఫానో సుతిపతిపా, కౌన్సిల్ ఆఫ్ డిప్యూటీస్‌లో చేరారు; [51] మిగిలిన ఇద్దరు - టుపువా టమాసేస్ మీయోలే, రెండవ మాలిటోవా తనుమాఫిలి - జీవితకాల ఉమ్మడి దేశాధినేతలు అయ్యారు. [52]

1976 డిసెంబరు 15 న పశ్చిమ సమోవా ఐక్యరాజ్యసమితిలో 147వ సభ్య దేశంగా చేరింది. దీనిని ఐక్యరాజ్యసమితిలో స్వతంత్ర సమోవా దేశం అని సూచించాలని కోరింది. [53]

1992లో ప్రయాణ రచయిత పాల్ థెరౌక్స్ పశ్చిమ సమోవా, అమెరికన్ సమోవాలోని సమాజాల మధ్య గుర్తించదగిన తేడాలను గుర్తిస్తూ రచనలు వెలువరించారు.[54]

1997 జూలై 4న ప్రభుత్వం దేశం పేరును పశ్చిమ సమోవా నుండి సమోవాగా మార్చడానికి రాజ్యాంగాన్ని సవరించింది. [55] ఐక్యరాజ్యసమితిలో చేరినప్పటి నుండి దీనిని ఆ పేరుతోనే పిలుస్తున్నారు. [56] అమెరికన్ సమోవా పేరు మార్పుకు వ్యతిరేకంగా నిరసన వ్యక్తం చేస్తూ ఇది దాని స్వంత గుర్తింపును తగ్గిస్తుందని పేర్కొంది. [56]

2002లో న్యూజిలాండ్ ప్రధాన మంత్రి హెలెన్ క్లార్క్ 1918లో సమోవా జనాభాలో నాలుగో వంతు మందిని బలిగొన్న స్పానిష్ ఇన్‌ఫ్లుఎంజా వ్యాప్తిలో న్యూజిలాండ్ పాత్రకు, 1929లో జరిగిన బ్లాక్ సాటర్‌డే హత్యలకు అధికారికంగా క్షమాపణలు చెప్పారు.[57][58]

2009 సెప్టెంబరు 7 న ప్రభుత్వం రహదారి నియమాన్ని కుడి నుండి ఎడమకు మార్చింది. ఇది చాలా ఇతర కామన్వెల్త్ దేశాల మాదిరిగానే - ముఖ్యంగా ఆస్ట్రేలియా, న్యూజిలాండ్ (పెద్ద సంఖ్యలో సమోవాన్లకు నిలయం) వంటి ఈ ప్రాంతంలోని దేశాలు.[59] దీనితో 21వ శతాబ్దంలో ఎడమవైపు డ్రైవింగ్‌కు మారిన మొదటి దేశంగా సమోవా నిలిచింది.[60]

2011 డిసెంబరు చివరి నాటికి, సమోవా తన సమయ మండల ఆఫ్‌సెట్‌ను యు.టి.సి.−11 నుండి యు.టి.సి. +13కి మార్చింది. ప్రభావవంతంగా ఒక రోజు ముందుకు దూకి, స్థానిక క్యాలెండర్ నుండి 30 డిసెంబరు శుక్రవారాన్ని తొలగించింది. ఇది అంతర్జాతీయ తేదీ రేఖ ఆకారాన్ని మార్చే ప్రభావాన్ని కూడా కలిగి ఉంది. దానిని భూభాగం తూర్పు వైపుకు తరలించింది.[61] ఈ మార్పు ఆస్ట్రేలియా, న్యూజిలాండ్‌లతో వ్యాపారం చేయడంలో దేశం తన ఆర్థిక వ్యవస్థను పెంచుకోవడంలో సహాయపడటం లక్ష్యంగా పెట్టుకుంది. ఈ మార్పుకు ముందు సమోవా సిడ్నీ కంటే 21 గంటలు వెనుకబడి ఉండేది. కానీ మార్పు అయిన తరువాత అంటే ఇప్పుడు అది మూడు గంటలు ముందుంది. 1892 జూలై 4 న అమలు చేయబడిన మునుపటి సమయ క్షేత్రంకాలిఫోర్నియాలో ఉన్న అమెరికన్ వ్యాపారులకు అనుగుణంగా పనిచేసింది.[62] 2021లోఅక్టొబర్ సమోవా డేలైట్ సేవింగ్ టైమ్‌ను నిలిపివేసింది.[63]

2017లో సమోవా అణ్వాయుధాల నిషేధంపై యు.ఎన్. ఒప్పందం మీద సంతకం చేసింది.[64]

2017 జూన్‌లో, పార్లమెంటు సమోవాన్ రాజ్యాంగంలోని ఆర్టికల్ 1ని సవరించి క్రైస్తవ మతాన్ని దేశ మతంగా చేసింది.[65][66]

2019 సెప్టెంబర్‌లో మీజిల్స్ వ్యాప్తి చెంది 83 మంది మరణించారు. వ్యాప్తి తరువాత అదే సంవత్సరం డిసెంబర్ చివరిలో ప్రభుత్వం కర్ఫ్యూ విధించింది.

2021 మే ఫియామె నవోమి మతాఫా సమోవా మొదటి మహిళా ప్రధాన మంత్రి అయ్యారు. మతాఫా ఎఫ్.ఎ.ఎస్టి. పార్టీ ఈ ఎన్నికల్లో స్వల్ప తేడాతో విజయం సాధించింది. అలాగే హ్యూమన్ రైట్స్ ప్రొటెక్షన్ పార్టీ (హెచ్.ఆర్.పి.పి)కి చెందిన దీర్ఘకాల ప్రధాన మంత్రి తుయిలాపా సాయిలేలే మాలిలేగావోయ్ పాలనను ముగించింది. [67] అయితే రాజ్యాంగ సంక్షోభం దీనిని సంక్లిష్టం చేసి ఆలస్యం చేసింది. 2021 మే 24న ఆమె కొత్త ప్రధానమంత్రిగా ప్రమాణ స్వీకారం చేశారు,. అయితే జూలైలో మాత్రమే సుప్రీంకోర్టు ఆమె ప్రమాణ స్వీకారం చట్టబద్ధమైనదని తీర్పు ఇచ్చింది. తద్వారా రాజ్యాంగ సంక్షోభం ముగిసింది. తుయిలా'ఎపా 22 సంవత్సరాల ప్రీమియర్‌షిప్‌కు ముగింపు పలికింది. 2021 ఎన్నికల్లో ఎఫ్.ఎ.ఎస్.టి పార్టీ విజయం, తదుపరి కోర్టు తీర్పులు కూడా దాదాపు నాలుగు దశాబ్దాల హెచ్.ఆర్.పి. పాలనను ముగించాయి.[68]

ప్రభుత్వం మరియు రాజకీయాలు

[మార్చు]
అపియాలోని ప్రభుత్వ భవనాలు

1962లో న్యూజిలాండ్ నుండి స్వాతంత్ర్యం పొందిన తరువాత అధికారికంగా అమల్లోకి వచ్చిన 1960 రాజ్యాంగంసమోవాన్ ఆచారాలను పరిగణనలోకి తీసుకునేలా సవరించబడిన బ్రిటిష్ పార్లమెంటరీ ప్రజాస్వామ్య నమూనా మీద నిర్మించబడింది.[69] సమోవా జాతీయ ఆధునిక ప్రభుత్వాన్ని మాలో అని పిలుస్తారు.

సమోవా రాష్ట్రాధిపతిని సమోవాన్‌లో ఓ లె అవో ఓ లె మాలో అని పిలుస్తారు. అది స్థాపించబడినప్పటి నుండి పారామౌంట్ చీఫ్‌లు మాత్రమే ఆ పదవిని నిర్వహించారు. 2017లో - 2022లో శాసనసభ ద్వారా ప్రస్తుత దేశాధినేత రెండవ తుయిమలేలియాఇఫానో వాలెటోయా సులవాలి ఎన్నికయ్యారు. [70]

శాసనసభ లేదా ఫోనో అనేది ఏక శాసనసభ ఇందులో ఐదు సంవత్సరాల పదవీకాలం పనిచేసే 51 మంది సభ్యులు ఉంటారు. నలభై తొమ్మిది మంది మాటాయ్ టైటిల్ హోల్డర్లు, సమోవా వాసులు ప్రాదేశిక జిల్లాల నుండి ఎన్నుకోబడ్డారు; మిగిలిన ఇద్దరిని ప్రత్యేక ఓటర్ల జాబితాలో ప్రధానంగా అనుబంధం లేని సమోవాయేతరులు ఎన్నుకుంటారు. ఎంపీలలో కనీసం పది శాతం మంది మహిళలు ఉండాలి.[71] 1990లో సార్వత్రిక ఓటు హక్కును స్వీకరించారు. అయితే సమోవాన్ స్థానాలకు ఎన్నికలలో పోటీ చేయడానికి చీఫ్‌లు ( మటై ) మాత్రమే అర్హులుగా ఉంటారు. దేశంలో 25,000 కంటే ఎక్కువ మంది మాటైలు ఉన్నారు. వీరిలో దాదాపు ఐదు శాతం మంది మహిళలు ఉన్నారు. [72] అసెంబ్లీలో మెజారిటీతో ఎన్నుకోబడిన ప్రధానమంత్రిని, ప్రభుత్వాన్ని ఏర్పాటు చేయడానికి దేశాధినేత నియమిస్తాడు. ప్రధానమంత్రి ఎంపిక చేసిన వారిని 12 క్యాబినెట్ పదవులకు దేశాధినేత శాసనసభ నిరంతర విశ్వాసానికి లోబడి నియమిస్తాడు.

సమోవా మొదటి ప్రధానమంత్రి దివంగత లాఉలు ఫెటౌయిమలేమౌ మతాఫా (1928–2007) భార్య సమోవా రాజకీయాలలో ప్రముఖ మహిళల్లో ఒకరుగా ఉన్నారు. వారి కుమార్తె ఫియామే నవోమి మతాఫా (మటై), దీర్ఘకాలంగా మంత్రివర్గంలో సీనియర్ సభ్యురాలుగా ఉంది. ఆమె 2021లో ప్రధానమంత్రిగా ఎన్నికయ్యారు. రాజకీయాల్లో ఉన్న ఇతర మహిళలలో సమోవా ప్రముఖ ప్రొఫెసర్ అయోనో ఫనాఫీ లే తగలోవా, వక్త-ముఖ్యమంత్రి మాటాతుమువా మైమోవానా, సఫునీటుఉగా పాగా నెరి (మాజీ కమ్యూనికేషన్ అండ్ టెక్నాలజీ మంత్రి) ఉన్నారు.

న్యాయ వ్యవస్థ ఆంగ్ల సాధారణ చట్టం, స్థానిక ఆచారాలను కలిగి ఉంటుంది. సమోవా సుప్రీంకోర్టు అత్యున్నత అధికార పరిధి కలిగిన న్యాయస్థానం. ప్రధానమంత్రి సిఫార్సు మీద దేశాధినేత సమోవా ప్రధాన న్యాయమూర్తిని నియమిస్తాడు.

పరిపాలనా విభాగాలు

[మార్చు]
చిన్న దీవులతో సహా సమోవా రాజకీయ జిల్లాలు

సమోవాలో పదకొండు ఇటుమాలో (రాజకీయ జిల్లాలు) ఉన్నాయి. ఇవి యూరోపియన్ల రాకకు ముందు నాటి సాంప్రదాయ పదకొండు జిల్లాలు. ప్రతి జిల్లా ఫాలుపెగ (సాంప్రదాయ నమస్కారాలు)లో బిరుదు సాంప్రదాయ క్రమం ఆధారంగా ప్రతి జిల్లాకు దాని స్వంత రాజ్యాంగ పునాది ( ఫావా ) ఉంటుంది. [73] ప్రతి జిల్లా రాజధాని గ్రామం జిల్లా వ్యవహారాలను నిర్వహిస్తూ సమన్వయం చేస్తుంది. ఇతర బాధ్యతలతో పాటు ప్రతి జిల్లాకు అత్యున్నత బిరుదును ప్రదానం చేస్తుంది.

ఆనా దాని రాజధాని లెలుమోగాలో ఉంది. అనా పారామౌంట్ టామా ఒక అయిగా (రాజ వంశం) బిరుదు తుయిమలేలియాఇఫానో . ఆనా పారామౌంట్ పాపా బిరుదు తుయ్ ఆనా. ఈ బిరుదును ఇచ్చే వక్తల బృందం - ఫలీవా (హౌస్ ఆఫ్ నైన్) — లెయులుమోగాలో ఉంది.

అతుయా దాని రాజధాని లుఫిలుఫీలో ఉంది. అతుయా పారామౌంట్ టామా అ అయిగా (రాచరిక వంశం) బిరుదులు టుపువా తమసేస్ ( ఫాలేఫా, సలానీలో ఆధారితం), మతాఫా (అమైలే మరియు లోటోఫాగాలో ఆధారితం). సంబంధిత బిరుదులను ప్రదానం చేసే రెండు ప్రధాన రాజకీయ కుటుంబాలు `ఐగా సా ఫెనునువావో, `ఐగా సా లెవలాసి . అటువా, పారామౌంట్ పాపా బిరుదు టుయ్ అటువా. ఈ బిరుదును ఇచ్చే వక్తల బృందం — ఫాలియోనో (ఆరుగురి ఇల్లు) — లుఫిలుఫీలో ఉంది. తుయామాసగా దాని రాజధాని అఫెగాలో ఉంది. తుమాసాగా పారామౌంట్ టామా అ అయిగా (రాయల్ వంశం) బిరుదు మాలీలో ఆధారితమైన మాలిటోవా బిరుదు. మిలియేటొయా బిరుదును అందించే ప్రధాన రాజకీయ కుటుంబం `అయిగా సా మిలియేటొయా, అయుమాటగీ కుటుంబానికి ప్రధాన వక్త. తుమాసాగా పారామౌంట్ పాపా బిరుదులు గాటోఐటెలే (అఫెగా ద్వారా అందించబడింది), వేటమసోయాలి (సఫాటా ద్వారా అందించబడింది). [23]

పదకొండు ఇటుమాలు ఇలా గుర్తించబడ్డాయి:

ఉపోలులో

[మార్చు]

1. తువామాసాగా ( అఫెగా ) 1

2. ఆనా ( లెయులుమోగా ) 3. అయిగా-ఇ-లె-తై ( ములిఫానువా ) 2 4. అతువా ( లుఫిలుఫీ ) 3 5. వాʻఆ-ఓ-ఫోనోటి ( సమేయా )

సవాయిలో

[మార్చు]

6. ఫాసలేలేగా ( సఫోతులాఫై )

7. గాగాʻఎమౌగా ( సలేయులా ) 4 8. గగాʻఇఫోమౌగా ( సఫోటు ) 9. వైసిగనో ( అసౌ ) 10. సతుపైటియా (సతుపైటియా) 11. పలౌలి ( వైలోవా )

మానవహక్కులు

[మార్చు]

మహిళల ప్రాతినిధ్యం తక్కువగా ఉండటం, గృహ హింస, జైలు పరిస్థితులు పేలవంగా ఉండటం ప్రధాన రంగాలలో ఆందోళన కలిగించే విధంగా ఉన్నాయి. సమోవాలో స్వలింగ సంపర్కం చట్టవిరుద్ధం. [74]

మతం

[మార్చు]

2017 జూన్‌లో దేశ రాజ్యాంగాన్ని మారుస్తూ ట్రినిటీ సూచనను చేర్చడానికి ఒక చట్టం ఆమోదించబడింది. సవరించిన ప్రకారం సమోవాన్ రాజ్యాంగంలోని ఆర్టికల్ 1 "సమోవా అనేది దేవుడు తండ్రి, కుమారుడు, పరిశుద్ధాత్మ మీద స్థాపించబడిన క్రైస్తవ దేశం" అని పేర్కొంది.[75]

సైన్యం - రక్షణవ్యవస్థ

[మార్చు]

సమోవాకు అధికారిక రక్షణ నిర్మాణం లేదా సాధారణ సాయుధ దళాలు లేవు . ఇది న్యూజిలాండ్‌తో అనధికారిక రక్షణ సంబంధాలను కలిగి ఉంది. 1962 ద్వైపాక్షిక స్నేహ ఒప్పందం ప్రకారం సమోవా నుండి సహాయం కోసం ఏదైనా అభ్యర్థనను పరిగణనలోకి తీసుకోవడం అవసరం ఉందన్న నిబంధన ఉంది.[76]

జాతీయ పోలీసు దళం, సమోవా పోలీస్ సర్వీస్ అధికారులు సాధారణంగా నిరాయుధులుగా ఉంటారు. కానీ మంత్రివర్గ ఆమోదంతో అసాధారణ పరిస్థితులలో ఆయుధాలు కలిగి ఉండవచ్చు.[77] 2022 నాటికి సమోవాలో 900 నుండి 1,100 మంది పోలీసు అధికారులు ఉన్నారు

భౌగోళికం

[మార్చు]
సమోవాన్ జలపాతం
సమోవా మ్యాప్
సమోవా స్థలాకృతి

సమోవా భూమధ్యరేఖకు దక్షిణంగా, హవాయి, న్యూజిలాండ్ మధ్య సగం దూరంలో, పసిఫిక్ మహాసముద్రంలోని పాలినేషియన్ ప్రాంతంలో ఉంది. మొత్తం భూ విస్తీర్ణం 2,842 kమీ2 (1,097 చ. మై.): [78] ఉపోలు సవాయి అనే రెండు పెద్ద ద్వీపాలు (ఇవి మొత్తం భూభాగంలో 99% వాటా కలిగి ఉన్నాయి), ఎనిమిది చిన్న ద్వీపాలను కలిగి ఉంది.

ఆ ద్వీపాలు: [79]

  • అపోలిమా జలసంధిలోని మూడు దీవులు ( మనోనో ద్వీపం, అపోలిమా, నుయులోపా )
  • ఉపోలు, తూర్పు చివరన ఉన్న నాలుగు అలీపాటా దీవులు ( నుఉటెలే, నులువా, నమువా, ఫనువాటాపు )
  • నుఉసాఫే, ఇది కంటే తక్కువ1 హె. (2.5 ఎకరం) విస్తీర్ణంలో దాదాపు 1.4 kమీ. (0.87 మై.; 0.76 nmi) ఉపోలు దక్షిణ తీరంలో వావోవై గ్రామం వద్ద ఉంది.

ఉపోలు ప్రధాన ద్వీపంలో రాజధాని నగరం అపియా ఉంది. సమోవా జనాభాలో దాదాపు మూడొంతుల ప్రజలు ఈ ద్వీపంలో నివసిస్తున్నారు.

సమోవాన్ దీవులు భౌగోళికంగా అగ్నిపర్వతాల ఫలితంగా ఏర్పడ్డాయి. ఇవి సమోవా హాట్‌స్పాట్‌తో ఉద్భవించాయి, ఇది బహుశా మాంటిల్ ప్లూమ్ నుండి వస్తుంది. .[80][81] అన్ని దీవులకు అగ్నిపర్వత మూలాలు ఉన్నప్పటికీ, సమోవాలోని పశ్చిమాన ఉన్న ద్వీపమైన సవాయి మాత్రమే అగ్నిపర్వత క్రియాశీలకంగా ఉంది. మౌంట్ మాటావాను (1905–1911), మాటా ఓ లే అఫి (1902), మౌగా అఫి (1725) వద్ద ఇటీవలి విస్ఫోటనాలు సంభవించాయి. సమోవాలో ఎత్తైన ప్రదేశం మౌంట్ సిలిసిలి దీని ఎత్తు 1,858 మీ. (6,096 అ.) . సవాయి'యి మధ్య ఉత్తర తీరంలో ఉన్న సలేయులా లావా క్షేత్రాలు మౌంట్ మాటవాను విస్ఫోటనాల ఫలితంగా ఏర్పడ్డాయి. దీని వలన 50 kమీ2 (19 చ. మై.) ఘనీభవించిన లావా. [82]

వాతావరణం

[మార్చు]

సమోవాలో భూమధ్యరేఖ వాతావరణం ఉంటుంది, సగటు వార్షిక ఉష్ణోగ్రత 26.5 °C (79.7 °F) సెల్సియస్, నవంబర్ నుండి ఏప్రిల్ వరకు ప్రధాన వర్షాకాలం ఉంటుంది. అయితే ఏ నెలలోనైనా భారీ వర్షాలు పడవచ్చు.[83]

శీతోష్ణస్థితి డేటా - Apia
నెల జన ఫిబ్ర మార్చి ఏప్రి మే జూన్ జూలై ఆగ సెప్టెం అక్టో నవం డిసెం సంవత్సరం
సగటు అధిక °C (°F) 30.4
(86.7) 		30.6
(87.1) 		30.6
(87.1) 		30.7
(87.3) 		30.4
(86.7) 		30.0
(86.0) 		29.5
(85.1) 		29.6
(85.3) 		29.9
(85.8) 		30.1
(86.2) 		30.3
(86.5) 		30.5
(86.9) 		30.2
(86.4)
సగటు అల్ప °C (°F) 23.9
(75.0) 		24.2
(75.6) 		24.0
(75.2) 		23.8
(74.8) 		23.4
(74.1) 		23.2
(73.8) 		22.6
(72.7) 		22.8
(73.0) 		23.1
(73.6) 		23.4
(74.1) 		23.6
(74.5) 		23.8
(74.8) 		23.5
(74.3)
సగటు వర్షపాతం mm (inches) 489.0
(19.25) 		368.0
(14.49) 		352.1
(13.86) 		211.2
(8.31) 		192.6
(7.58) 		120.8
(4.76) 		120.7
(4.75) 		113.2
(4.46) 		153.9
(6.06) 		224.3
(8.83) 		261.7
(10.30) 		357.5
(14.07) 		2,965
(116.72)
Source: World Meteorological Organization (UN)[84]

జీవావరణం

[మార్చు]

సమోవా ఉష్ణమండల తేమ అడవుల పర్యావరణ ప్రాంతంలో భాగంగా ఉంది.[85] మానవ నివాసం ప్రారంభమైనప్పటి నుండి దాదాపు 80% లోతట్టు వర్షారణ్యాలు కనుమరుగయ్యాయి. పర్యావరణ ప్రాంతంలో దాదాపు 28% మొక్కలు, 84% భూ పక్షులు స్థానికంగా ఉంటాయి.[86]

ఆర్ధికరంగం

[మార్చు]
సమోవా సెంట్రల్ బ్యాంక్
మూలం ద్వారా సమోవా విద్యుత్ ఉత్పత్తి
ఒక మూల పంట అయిన టారో, సాంప్రదాయకంగా సమోవా యొక్క అతిపెద్ద ఎగుమతి, 1993లో మొత్తం ఎగుమతి ఆదాయంలో సగానికి పైగా ఉత్పత్తి చేసింది. ఒక శిలీంధ్ర తెగులు మొక్కలను నాశనం చేసింది మరియు 1994 నుండి ప్రతి సంవత్సరం టారో ఎగుమతులు ఎగుమతి ఆదాయంలో 1% కంటే తక్కువగా ఉన్నాయి

2014 నుండి ఐక్యరాజ్యసమితి సమోవాను ఆర్థికంగా అభివృద్ధి చెందుతున్న దేశంగా వర్గీకరించింది. [87] 2017 కొనుగోలు శక్తి సమోవా స్థూల దేశీయోత్పత్తి $1.13 బిలియన్ US డాలర్లుగా అంచనా వేయబడింది. ఇది ప్రపంచంలో సమొవా 204వ స్థానంలో ఉందని సూచిస్తుంది. సేవల రంగం జి.డి.పిలొ 66% వాటాను కలిగి ఉంది, తరువాత పరిశ్రమ, వ్యవసాయం వరుసగా 23.6%, 10.4% ఉన్నాయి. [88] అదే సంవత్సరానికి సమోవాన్ శ్రామిక శక్తి 50,700గా అంచనా వేయబడింది. [88]

సమోవా సెంట్రల్ బ్యాంక్ సమోవా కరెన్సీ అయిన సమోవాన్ తాలాను జారీ చేస్తూ నియంత్రిస్తూ ఉంది.[89] సమోవా ఆర్థిక వ్యవస్థ సాంప్రదాయకంగా స్థానిక స్థాయిలో వ్యవసాయం, చేపల వేట మీద ఆధారపడి ఉంది. ఆధునిక కాలంలో, అభివృద్ధికి అందుకుంటున్న సహాయం, విదేశాల నుండి ప్రైవేట్ కుటుంబ నుండి వస్తున్న చెల్లింపులు, వ్యవసాయ ఎగుమతులు దేశ ఆర్థిక వ్యవస్థలో కీలకమైన అంశాలుగా మారాయి. వ్యవసాయం కార్మిక శక్తిలో మూడింట రెండు వంతులకు ఉపాధి కల్పిస్తుంది, అలాగే 90% ఎగుమతులను అందిస్తుంది. వీటిలో కొబ్బరి క్రీమ్, కొబ్బరి నూనె, నోని (సమోవాన్‌లో నోను పండు రసం అని పిలుస్తారు), కొబ్బరి ఉన్నాయి. [1]

సమోవా విద్యుత్తులో అరవై శాతం పునరుత్పాదక జల, సౌర, పవన వనరుల నుండి వస్తుంది. మిగిలినది డీజిల్ జనరేటర్ల ద్వారా ఉత్పత్తి అవుతుంది. ఎలక్ట్రిక్ పవర్ కార్పొరేషన్ 2021 నాటికి 100% పునరుత్పాదక శక్తిని ఉత్పత్తి చేయాలని లక్ష్యంగా పెట్టుకుంది. [90]

వ్యవసాయం

[మార్చు]

జర్మన్ వలసరాజ్యాలకు ముందు కాలంలో (19వ శతాబ్దం చివరి నుండి), సమోవా ఎక్కువగా కొబ్బరిని ఉత్పత్తి చేసేది. జర్మన్ వ్యాపారులు, స్థిరనివాసులు పెద్ద ఎత్తున తోటల కార్యకలాపాలను ప్రవేశపెట్టడంలో, కొత్త పరిశ్రమలను, ముఖ్యంగా కోకో బీన్స్, రబ్బరును అభివృద్ధి చేయడంలో చురుకుగా ఉన్నారు. చైనా, మెలనేషియా నుండి దిగుమతి చేసుకున్న కార్మికుల మీద ఆధారపడేవారు. 1918లో మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం (గ్రేట్ వార్ ) ముగిసే సమయానికి సహజ రబ్బరు విలువ బాగా పడిపోయినప్పుడు న్యూజిలాండ్ ప్రభుత్వం అరటిపండ్ల ఉత్పత్తిని ప్రోత్సహించింది. దీనికి న్యూజిలాండ్‌లో పెద్ద మార్కెట్ ఉంది. [91]


ఎత్తులో తేడాలు ఉన్నందున, సమోవా ఉష్ణమండల, ఉపఉష్ణమండల పంటలను విస్తారమైన పరిధిలో పండించగలదు. భూమి సాధారణంగా బయటి వ్యక్తులకు అందుబాటులో ఉండదు. మొత్తం భూ విస్తీర్ణం 2,934 kమీ2 (725,000 ఎకరం) లో , దాదాపు 24.4% శాశ్వత పంటలు, మరో 21.2% వ్యవసాయ యోగ్యమైనవి. దాదాపు 4.4% వెస్ట్రన్ సమోవాన్ ట్రస్ట్ ఎస్టేట్స్ కార్పొరేషన్ (WSTEC). [92]

సమోవా ప్రధాన ఉత్పత్తులు కొబ్బరి (ఎండిన కొబ్బరి మాంసం), కోకో బీన్స్ (చాక్లెట్ కోసం), రబ్బరు, అరటిపండ్లు. [93] అరటి, కొబ్బరి రెండింటి వార్షిక ఉత్పత్తి [ఎప్పుడు?] 13,000–15,000 టన్s (14,000–17,000 tons) పరిధిలో ఉంటుంది. సమోవాలోని “ కోకోనట్ రైనొసరస్ బీటిల్‌ “ ను నిర్మూలించినట్లయితే, సమోవా అధికంగా 40,000 టన్s (44,000 tons) కంటే ఎక్కువ కొబ్బరిని ఉత్పత్తి చేయగలదు. సమోవాన్ కొబ్బరికాయలు చాలా నాణ్యమైనవి. వీటిని న్యూజిలాండ్ చాక్లెట్లలో ఉపయోగిస్తారు. చాలా వరకు క్రియోల్లో -ఫోరాస్టెరో హైబ్రిడ్‌లు. కాఫీ బాగా పెరుగుతుంది. అయినప్పటికీ తగినంత ఉత్పత్తి చేయబడడం లేదు.

ఇతర వ్యవసాయ పరిశ్రమలు తక్కువ విజయవంతమయ్యాయి. చెరకు ఉత్పత్తిని మొదట జర్మన్లు 20వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో స్థాపించారు. అపియా తూర్పున ఉన్న కొన్ని తోటల వద్ద చెరకు రవాణా చేయడానికి పాత రైలు పట్టాలు కనిపిస్తాయి. సమోవాలో పైనాపిల్స్ బాగా పెరుగుతాయి, కానీ స్థానిక వినియోగాన్ని దాటి ప్రధాన ఎగుమతిగా మారలేదు.[94][95]

ప్రయాణ సౌకర్యాలు

[మార్చు]

వాహనాలు, పాదచారుల ప్రయాణీకులను తీసుకెళ్లే రోజువారీ ఫెర్రీ సేవలు రెండు ప్రధాన దీవులను కలుపుతున్నాయి. ఇవి ఉపోలు ద్వీపంలోని ములిఫానువా, సవాయి ద్వీపంలోని సలెలోలోగా మధ్య నడుస్తాయి. క్రాసింగ్ సమయం 60-90 నిమిషాలు.[96]

గణాంకాలు

[మార్చు]
సమోవాన్ కుటుంబం

2016 జనాభా లెక్కల ప్రకారం సమోవా జనాభా 194,320 గా నమోదైంది. [97] 2021 జనాభా లెక్కల ప్రకారం ఈ సంఖ్య 205,557 కు పెరిగింది.[3] జనాభాలో దాదాపు మూడొంతుల మంది ప్రధాన ద్వీపం ఉపోలులో నివసిస్తున్నారు. [69]

ఆరోగ్యం

[మార్చు]

2019 అక్టోబర్‌లో మీజిల్స్ వ్యాప్తి ప్రారంభమైంది. జనవరి ప్రారంభంలో వ్యాప్తి తగ్గే సమయానికి, సమోవాలో మరణాల సంఖ్య 83 (ప్రతి 1,000 మందికి 0.31, 201,316 జనాభా ఆధారంగా [98])చేరుకుంది. 4,460 కంటే ఎక్కువ మీజిల్స్ కేసులు (జనాభాలో 2.2%) నమోదయ్యాయి. [99][100] వీరిలో ప్రధానంగా నాలుగు సంవత్సరాల కంటే తక్కువ వయస్సు ఉన్న పిల్లలు అధికంగా ఉన్నారు. ఫిజిలో 10 కేసులు నమోదయ్యాయి.[101]

జాతి సమూహాలు

[మార్చు]

సి.ఐ.ఎ. వరల్డ్ ఫ్యాక్ట్‌బుక్‌లోని 2011 అంచనా ప్రకారం, సమొవా జనాభాలో 96% సమోవాన్లు, 2% ద్వంద్వ సమోవాన్- న్యూజిలాండ్ వాసులు, 1.9% ఇతరులు ఉన్నారు.[88]

భాషలు

[మార్చు]

సమోవన్ ( గగనా ఫాసామోవా ), ఇంగ్లీష్ అధికారిక భాషలుగా ఉన్నాయి. రెండవ భాషగా మాట్లాడేవారితో సహా, సమోవాలో ఇంగ్లీషు కంటే సమోవాన్ మాట్లాడేవారు అధికంగా ఉన్నారు. [102] సమోవాలోని బధిరుల జనాభాలో సమోవాన్ సంజ్ఞా భాష కూడా సాధారణంగా ఉపయోగించబడుతుంది. సంజ్ఞా భాష ప్రాముఖ్యతను నొక్కి చెప్పడానికి 2017 అంతర్జాతీయ బధిరుల వారంలో సమోవా పోలీస్ సర్వీస్, రెడ్ క్రాస్ సొసైటీ సభ్యులకు, ప్రజలకు ప్రాథమిక సమోవాన్ సంజ్ఞా భాషను బోధించారు.[103]

మతం

[మార్చు]
రోమన్ కాథలిక్ ఇమ్మాక్యులేట్ కాన్సెప్షన్ ఆఫ్ మేరీ కేథడ్రల్

2017 నుండి సమోవాన్ రాజ్యాంగంలోని ఆర్టికల్ 1 "సమోవా అనేది దేవుడు తండ్రి, కుమారుడు, పరిశుద్ధాత్మతో స్థాపించబడిన క్రైస్తవ దేశం" అని పేర్కొంది. [65]

2021 జనాభా లెక్కల ప్రకారం మత సమూహాల పంపిణీ ఈ క్రింది విధంగా ఉంది: క్రిస్టియన్ కాంగ్రిగేషనల్ చర్చి ఆఫ్ సమోవా 27%, రోమన్ కాథలిక్ 19%, ది చర్చ్ ఆఫ్ జీసస్ క్రైస్ట్ ఆఫ్ లేటర్-డే సెయింట్స్ 18%, మెథడిస్ట్ 12%, అసెంబ్లీ ఆఫ్ గాడ్ 10%, మిగిలిన మత సమూహాలు జనాభాలో 16% ఉన్నాయి.[3] 2007 వరకు దేశాధినేత రెండవ మాలిటోవా తనుమాఫిలి ఒక బహాయి . సమోవా ప్రపంచంలోని ఏడవ (ప్రస్తుత తొమ్మిది) బహాయి హౌసెస్ ఆఫ్ వర్షిప్ నిర్మించింది;ఇది 1984లో పూర్తి చేయబడింది. దేశాధినేత దీనిని దేశానికి అంకితం చేశారు. ఇది టియాపాపాటాలో అపియా నుండి 8 kమీ. (5.0 మై.) దూరంలో ఉంది.

విద్య

[మార్చు]

సమోవాన్ ప్రభుత్వం ఎనిమిది సంవత్సరాల ప్రాథమిక - మాధ్యమిక విద్యను అందిస్తుంది. తరువాత ట్యూషన్ రుసుము లేకుండా 16 సంవత్సరాల వయస్సు వరకు తప్పనిసరి విద్యావిధానం ఉంది. [104]

1984లో సమోవా ప్రధాన పోస్ట్-సెకండరీ విద్యా సంస్థ నేషనల్ యూనివర్శిటీ ఆఫ్ సమోవాను స్థాపించింది . ఈ దేశంలో పలు శాఖలతో విస్తరించి ఉన్న బహుళజాతి దక్షిణ పసిఫిక్ విశ్వవిద్యాలయం, ఓషియానియా వైద్య విశ్వవిద్యాలయం ఉన్నాయి.[105]

సమోవాలోని వయోజనుల్లో 99 శాతం మంది అక్షరాస్యులు అని 2012 యునెస్కో నివేదిక పేర్కొన్నందున సమోవాలో విద్య ప్రభావవంతంగా ఉందని నిరూపించబడింది. [106]

హ్యూమన్ రైట్స్ మెజర్మెంట్ ఇనిషియేటివ్ (హెచ్.ఆర్.ఎం.ఐ)[107] దేశం ఆదాయ స్థాయి ఆధారంగా విద్యా హక్కు కోసం సమోవా నెరవేర్చాల్సిన దానిలో 88.0% మాత్రమే నెరవేరుస్తోందని కనుగొంది. [108] ప్రాథమిక విద్య, మాధ్యమిక విద్య రెండింటి హక్కులను పరిశీలించడం ద్వారా హెచ్.ఆర్.ఎం.ఐ విద్యా హక్కును విచ్ఛిన్నం చేస్తుంది. సమోవా ఆదాయ స్థాయిని పరిగణనలోకి తీసుకుంటే, దేశం ప్రాథమిక విద్యకు దాని వనరులు (ఆదాయం) ఆధారంగా సాధ్యమయ్యే దానిలో 97.7% సాధిస్తోంది, కానీ మాధ్యమిక విద్యకు 78.3% మాత్రమే సాధిస్తోంది. [108]

సంస్కృతి

[మార్చు]
తూర్పు ఉపోలులోని లే మాఫా పాస్ నుండి ఫలేఫా వ్యాలీ యొక్క దృశ్యం
ఐ టోగా యువకుడు

ఫా సమోవా, లేదా సాంప్రదాయ సమోవాన్ మార్గం, సమోవాన్ జీవితం, రాజకీయాల్లో బలమైన శక్తిగా మిగిలిపోయింది. 3,000 సంవత్సరాల కాలంలో పురాతన పాలినేషియన్ సంస్కృతులలో ఒకటిగా, ఫా సమోవా అభివృద్ధి చెందింది, శతాబ్దాల యూరోపియన్ ప్రభావాన్ని తట్టుకుని దాని చారిత్రక ఆచారాలు, సామాజిక, రాజకీయ వ్యవస్థలు, భాషను కొనసాగించింది. ముఖ్యమైన సందర్భాలలో ముఖ్యమైనవి సమోవా 'అవా వేడుక' వంటి సాంస్కృతిక ఆచారాలు, గంభీరమైన ఆచారాలు ఆచరించబడుతూ ఉంటాయి. ముఖ్యంగా మాటాయ్ బిరుదులను ప్రదానం చేయడం వంటివి ఇందులో ఉన్నాయి. గొప్ప సాంస్కృతిక విలువ కలిగిన వస్తువులలో చక్కగా నేసిన 'ఐ టోగా' ఉన్నాయి. [109][110]

సమోవాన్ పురాణాలలో సృష్టి కథలు, టాగలోవా, యుద్ధ దేవత నఫానువా, ఆత్మ రాజ్య పాలకుడు, పులోటు సవేసియులియో కుమార్తె వంటి పురాణాల బొమ్మలతో అనేక దేవుళ్ళు ఉన్నారు. ఇతర ఇతిహాసాలలో మొదటి కొబ్బరి చెట్టు మూలాలను వివరించే సినా - ఈల్ ప్రసిద్ధ కథ ఉంది.

కొంతమంది సమోవాన్లు ఫా సమోవాతో 'సరిపోయేలా' ఆధ్యాత్మిక, మతపరమైనవారున్నారు. దీనికి విరుద్ధంగా క్రైస్తవ మతం (ఆధిపత్య మతాన్ని) సూక్ష్మంగా స్వీకరించారు. పురాతన నమ్మకాలు క్రైస్తవ మతంతో పాటు మిశ్రితం చేస్తూనే ఉన్నారు. ముఖ్యంగా ఫా సమోవా సాంప్రదాయ ఆచారాలు, ఆచారాలకు సంబంధించినవి వదలకుండా క్రైస్తవమతంతో మిశ్రితం చేస్తుంటారు. సమోవాన్ సంస్కృతి వాఫెలోయి సూత్రం మీద అంటే ప్రజల మధ్య సంబంధాల మీద కేంద్రీకృతమై ఉంది. ఈ సంబంధాలు గౌరవం లేదా ఫాలోలో మీద ఆధారపడి ఉంటాయి. సమోవాలో క్రైస్తవ మతం ప్రవేశపెట్టబడినప్పుడు, చాలా మంది సమోవాన్ ప్రజలు మతం మారారు. ప్రస్తుతం జనాభాలో 98% మంది తమను తాము క్రైస్తవులుగా గుర్తించుకుంటున్నారు.[111]

కొంతమంది సమోవాన్లు సామూహిక జీవన విధానాన్ని గడుపుతారు. సమిష్టిగా కార్యకలాపాల్లో పాల్గొంటారు. దీనికి ఉదాహరణలు సాంప్రదాయ సమోవాన్ ఫేల్ (ఇళ్ళు), ఇవి గోడలు లేకుండా తెరిచి ఉంటాయి, రాత్రిపూట లేదా చెడు వాతావరణంలో కొబ్బరి తాటి ఆకులతో తయారు చేసిన బ్లైండ్‌లను ఉపయోగిస్తారు.

సమోవాన్ శివ నృత్యం సంగీతానికి అనుగుణంగా శరీర సున్నితమైన కదలికలను కలిగి ఒక కథను చెబుతుంది. అయితే సమోవాన్ పురుష నృత్యాలు మరింత చురుగ్గా ఉంటాయి. [112] సాస కూడా ఒక సాంప్రదాయ నృత్యం, దీనిలో నృత్యకారులు వరుసలు చెక్క డ్రమ్స్ ( పేట్ ) లేదా చుట్టిన చాపల లయకు అనుగుణంగా వేగవంతమైన సమకాలీకరించబడిన కదలికలను ప్రదర్శిస్తారు. పురుషులు ప్రదర్శించే మరో నృత్యాన్ని ఫా'అతౌపతి లేదా స్లాప్ డ్యాన్స్ అని పిలుస్తారు, ఇది శరీరంలోని వివిధ భాగాలను చప్పరించడం ద్వారా లయబద్ధమైన శబ్దాలను సృష్టిస్తుంది. ఇది శరీరం మీద కీటకాలను కొట్టడం వల్ల ఉద్భవించిందని నమ్ముతారు. [ ఆధారం అవసరం ]

సమోవా సాంప్రదాయ నిర్మాణ శైలి, నిర్మాణం తుఫుగా మీద ఫాలే ప్రత్యేక నైపుణ్యం, ఇది ఇతర సాంస్కృతిక కళారూపాలతో కూడా ముడిపడి ఉంది.

  • సమోవాన్ అగ్ని నృత్యకారిణి.
    సమోవాన్ అగ్ని నృత్యకారిణి.
  • మనోనో ద్వీపంలో ఒక విషాదం
    మనోనో ద్వీపంలో ఒక విషాదం

మాధ్యమం

[మార్చు]

పచ్చబొట్టు

[మార్చు]
సాంప్రదాయ మాలు ధరించిన సమోవాన్ మహిళ

ఇతర పాలినేషియన్ సంస్కృతుల ( హవాయి, తాహితీయన్, మావోరీ ) మాదిరిగానే, ముఖ్యమైన, ప్రత్యేకమైన టాటూలతో, సమోవాన్లు రెండు లింగ నిర్దిష్ట, సాంస్కృతికంగా ముఖ్యమైన టాటూలను కలిగి ఉన్నారు. పురుషులకు, దీనిని పె'ఆ అని పిలుస్తారు, ఇది మోకాళ్ల నుండి పక్కటెముకల వరకు ఉన్న ప్రాంతాలను కప్పి ఉంచే క్లిష్టమైన, రేఖాగణిత నమూనాలను టాటూలుగా కలిగి ఉంటుంది. అటువంటి టాటౌ కలిగి ఉన్న పురుషుడిని సోగా'ఇమిటి అంటారు. సమోవాన్ అమ్మాయి లేదా టీనేకి మాలు ఇస్తారు, ఇది ఆమె మోకాళ్ల క్రింద నుండి ఆమె పై తొడల వరకు ఉన్న ప్రాంతాన్ని కప్పివేస్తుంది. [113]

సమకాలీన సంస్కృతి

[మార్చు]

ఆల్బర్ట్ వెండ్ట్ ఒక ప్రముఖ సమోవాన్ రచయిత. ఆయన నవలలు, కథలు సమోవాన్ అనుభవాలను చెబుతాయి. 1989లో ఆయన రాసిన నవల ఫ్లయింగ్ ఫాక్స్ ఇన్ ఎ ఫ్రీడమ్ ట్రీ న్యూజిలాండ్‌లో మార్టిన్ సాండర్సన్ దర్శకత్వం వహించిన చలనచిత్రంగా రూపొందించబడింది.[114] 1979లో పాల్ మౌండర్ దర్శకత్వం వహించిన సన్స్ ఫర్ ది రిటర్న్ హోమ్ అనే మరో నవల కూడా ఒక చలనచిత్రంగా రూపొందించబడింది. [115]

అమెరికన్ సమోవాలో జన్మించిన దివంగత జాన్ న్యూబుల్ ఒక నిష్ణాతుడైన నాటక రచయిత, స్క్రీన్ రైటర్, రచయిత. ఆయన మరణించిన ఒక సంవత్సరం తర్వాత 1993లో ఆక్లాండ్‌లో ఆయన నాటకం థింక్ ఆఫ్ గార్డెన్‌ను ప్రదర్శించారు. దీనికి నథానియల్ లీస్ దర్శకత్వం వహించారు. ఇది 1929లో సెట్ చేయబడింది, సమోవా స్వాతంత్ర్య పోరాటం గురించి ఉంటుంది. [116][117]సియా ఫిగియల్ నవల "వేర్ వుయ్ వన్స్ బిలోంగ్డ్" ఆగ్నేయ ఆసియా/దక్షిణ పసిఫిక్ ప్రాంతంలో ఫిక్షన్ కొరకు 1997 కామన్వెల్త్ రైటర్స్ బహుమతిని గెలుచుకుంది.

తుసియాటా ఏవియా ఒక ప్రదర్శన కవయిత్రి. ఆమె మొదటి కవితా సంకలనం వైల్డ్ డాగ్స్ అండర్ మై స్కర్ట్ 2004 లో విక్టోరియా యూనివర్సిటీ ప్రెస్ ద్వారా ప్రచురించబడింది. డాన్ తౌలపాపా మెక్‌ముల్లిన్ ఒక కళాకారుడుగా, రచయితగా గుర్తింపు పొందాడు.

ఇతర సమోవా కవులు, రచయితలలో సపావు రూపరాకే పెటాయా, ఎటి సాగా, సమోవా అబ్జర్వర్ సంపాదకుడు సవే సనో మలిఫా ఉన్నారు .

సంగీతంలో, ప్రసిద్ధ స్థానిక బ్యాండ్‌లలో ది ఫైవ్ స్టార్స్, పెనినా ఓ టియాఫౌ, పునియాలావా ఉన్నాయి. యాండాల్ సిస్టర్స్ కవర్ పాట స్వీట్ ఇన్స్పిరేషన్ 1974లో న్యూజిలాండ్ చార్టులలో మొదటి స్థానానికి చేరుకుంది.

1999లో కింగ్ కపిసి తన రివర్స్ రెసిస్టెన్స్ పాటకు ప్రతిష్టాత్మక న్యూజిలాండ్ APRA సిల్వర్ స్క్రోల్ అవార్డును అందుకున్నాడు. ఈ అవార్డును అందుకున్న మొదటి హిప్ హాప్ కళాకారుడుగా కూడా కింగ్ కసిపి గుర్తించబడ్డాడు. రివర్స్ రెసిస్టెన్స్ మ్యూజిక్ వీడియోను సవాయిలోని కింగ్ కసిపి గ్రామాలలో చిత్రీకరించారు.

సమోవాలో విజయవంతమైన ఇతర హిప్ హాప్ కళాకారులలో రాపర్ స్క్రైబ్, డీ హమో, సావేజ్, థా ఫీల్‌స్టైల్ ఉన్నారు. వీరి మ్యూజిక్ వీడియో సుమాలీని సమోవాలో చిత్రీకరించారు

లెమి పోనిఫాసియో ఒక దర్శకుడు, కొరియోగ్రాఫర్ ప్రసిద్ధి చెందాడు. ఆయన తన నృత్య సంస్థ ఎం.ఎ.యు. తో అంతర్జాతీయంగా ప్రముఖుడుగా కూడా గుర్తించబడ్డాడు.[118] నీల్ ఐరెమియా కంపెనీ బ్లాక్ గ్రేస్ యూరప్, న్యూయార్క్ పర్యటనలతో అంతర్జాతీయ ప్రశంసలను కూడా పొందింది.

హిప్ హాప్ సమోవాన్ సంస్కృతిపై గణనీయమైన ప్రభావాన్ని చూపింది. మనోవాలోని హవాయి విశ్వవిద్యాలయం నుండి పీహెచ్‌డీ చేసిన కాటెరినా మార్టినా టీవా ప్రకారం, "ముఖ్యంగా హిప్ హాప్ సంస్కృతి సమోవా యువతలో ప్రసిద్ధి చెందింది." "[119] అనేక ఇతర దేశాలలో వలె, హిప్ హాప్ సంగీతం సమొవాలో కూడా ప్రసిద్ధి చెందింది. అదనంగా, సమోవాన్ సంప్రదాయంలో హిప్ హాప్ అంశాల ఏకీకరణ "నృత్య రూపాల బదిలీ సామర్థ్యాన్ని", "ప్రజలు వారి కళారూపాలన్నింటిని మూర్తీభవించిన ప్రయాణించే సర్క్యూట్‌లను" కూడా రుజువు చేస్తుంది. [120] దాని సాంప్రదాయ రూపంలో, దాని ఆధునిక రూపాల్లో నృత్యం సమోవాన్లకు, ముఖ్యంగా యువతకు కేంద్ర సాంస్కృతిక ఆదాయవనరుగా మిగిలిపోయింది. [119]

1980లలో ప్రారంభించబడిన టౌటై పసిఫిక్ ఆర్ట్స్ ట్రస్ట్ అనే కళా సంస్థ ఫాటు ఫ్యూయు, జానీ పెనిసులా, షిగేయుకి కిహారా, మిచెల్ టఫరీ , లిల్లీ లైటా వంటి దృశ్య కళాకారుల అనధికారిక సమిష్టి కృషితో 1995లో అధికారికంగా ఒక ట్రస్ట్‌గా మారింది. ఇప్పుడు అనోలి రోవేనా ఫులుయిఫాగా దర్శకత్వం వహించిన ప్రముఖ పసిఫిక్ కళా సంస్థగా ఉంది.[121][122]

మార్లిన్ కోల్హాస్ 2007 నుండి 2013 వరకు ఒకైయోసియానికార్ట్ అనే పసిఫిక్ కేంద్రీకృత గ్యాలరీని నడిపింది.[123] ఇతర ముఖ్యమైన సమోవా సమకాలీన కళాకారులలో ఆండీ లెలీసియువా, రేమండ్ సాగపోలుటేలే ఉన్నారు. [4] [124][125]

దర్శకురాలు సిమా ఉరాలే ఒక చిత్రనిర్మాత. 1996లో వెనిస్ ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్‌లో ఉరేల్ రూపొందించిన 'ఓ తమైటి' అనే లఘు చిత్రం ప్రతిష్టాత్మకమైన ఉత్తమ లఘు చిత్రంగా అవార్డును గెలుచుకుంది. ఆమె మొదటి చలనచిత్రం అప్రాన్ స్ట్రింగ్స్ 2008 న్యూజిలాండ్ అంతర్జాతీయ చలనచిత్రోత్సవాన్ని ప్రారంభించింది. ఆస్కార్ కైట్లీ సహ రచయితగా వ్యవహరించిన సియోన్స్ వెడ్డింగ్ అనే చలనచిత్రం ఆక్లాండ్, అపియాలో ప్రీమియర్ల తర్వాత ఆర్థికంగా విజయవంతమైంది. 2011 చిత్రం ది ఒరేటర్ మొట్టమొదటి పూర్తిగా సమోవాన్ చిత్రం, దీనిని సమోవాన్ భాషలో సమోవాన్ తారాగణం ఒక ప్రత్యేకమైన సమోవాన్ కథను చెబుతూ చిత్రీకరించారు. తుసి తమసేసే రచన, దర్శకత్వం వహించిన ఇది ప్రపంచవ్యాప్తంగా చలనచిత్రోత్సవాలలో విమర్శకుల ప్రశంసలు పొందింది.

క్రీడలు

[మార్చు]
2007 జూన్ సమోవా (నీలం) vs. దక్షిణాఫ్రికా

సమోవాలో ఆడే ప్రధాన క్రీడలు రగ్బీ యూనియన్, సమోవాన్ క్రికెట్, నెట్‌బాల్ . రగ్బీ యూనియన్ అనేది సమోవా జాతీయ ఫుట్‌బాల్ కోడ్‌గా ఉంది. సమోవా గ్రామాల్లో, వాలీబాల్ కూడా ప్రజాదరణ పొందింది.

రగ్బీ యూనియన్ సమోవాలో జాతీయ క్రీడ (ఇది మను సమోవా అని పిలువబడుత్ంది) జాతీయ జట్టుగా అధిక జనాభా కలిగిన దేశాల జట్లతో స్థిరంగా పోటీపడుతుంది. సమోవా 1991 నుండి ప్రతి రగ్బీ ప్రపంచ కప్‌లోనూ పోటీ పడింది. 1991, 1995 లో క్వార్టర్ ఫైనల్స్‌కు, 1999 ప్రపంచ కప్‌లో రెండవ రౌండ్‌కు చేరుకుంది.[126] 2003 ప్రపంచ కప్‌లో, మను సమోవా చివరికి ప్రపంచ ఛాంపియన్లు అయిన ఇంగ్లాండ్‌ను ఓడించే స్థాయికి చేరుకుంది. సమోవా పసిఫిక్ నేషన్స్ కప్, పసిఫిక్ ట్రై-నేషన్స్‌లో కూడా ఆడింది. ఈ క్రీడను సమోవా రగ్బీ ఫుట్‌బాల్ యూనియన్ నిర్వహిస్తుంది. వీరు పసిఫిక్ ఐలాండ్స్ రగ్బీ అలయన్స్‌లో సభ్యులుగా ఉన్నారు. అంతర్జాతీయ పసిఫిక్ ఐలాండర్స్ రగ్బీ యూనియన్ జట్టుకు కూడా జతకడతారు.

ప్రముఖ సమోవాన్ ఆటగాళ్ళలో పాట్ లామ్, బ్రియాన్ లిమా ఉన్నారు. అదనంగా చాలా మంది సమోవాన్లు న్యూజిలాండ్ తరపున ఆడారు లేదా ఆడుతున్నారు.

జాతీయ రగ్బీ లీగ్ జట్టు 2013 రగ్బీ లీగ్ ప్రపంచ కప్‌లో క్వార్టర్ ఫైనల్స్‌కు చేరుకుంది, ఈ జట్టులో ఎన్.ఆర్.ఐ. సూపర్ లీగ్ ఆటగాళ్లతో పాటు దేశీయ ఆటగాళ్లు ఉన్నారు. సమోవా సంతతికి చెందిన అనేక మంది సమోవా వాసులు, న్యూజిలాండ్ వాసులు లేదా ఆస్ట్రేలియన్లు బ్రిటన్‌లోని సూపర్ లీగ్, నేషనల్ లీగ్‌లలో ఆడతారు. వీరిలో ఫ్రాన్సిస్ మెలి, వర్కింగ్టన్ టౌన్‌కు చెందిన తానే లావులావు, సెయింట్ హెలెన్స్‌కు చెందిన మౌరీ ఫాసావాలు, వైట్‌హావెన్‌కు చెందిన డేవిడ్ ఫాటియాలోఫా, లండన్ ఐరిష్ రగ్బీ క్లబ్‌తో ఒప్పందం కుదుర్చుకున్న సెటైమాటా సా ఉన్నారు. న్యూజిలండ్ ఆస్ట్రేలియా నుండి ఇతర ప్రముఖ ఆటగాళ్ళు సమోవాన్ జాతీయ జట్టుకు ప్రాతినిధ్యం వహించారు. 2011 దేశీయ సమోవాన్ రగ్బీ లీగ్ పోటీలో 10 జట్లు ఉన్నాయి. 2012 లో ఈ సంఖ్యను 12 కి విస్తరించాలని ప్రణాళికలు వేస్తున్నారు. [127] [128] ఆస్ట్రేలియాతో తలపడి సమోవా 2021 రగ్బీ లీగ్ ప్రపంచ కప్ ఫైనల్‌కు చేరుకుంది.

సమోవాన్లు బాక్సింగ్, కిక్‌బాక్సింగ్, రెజ్లింగ్, సుమోలలో బాగా కనిపిస్తారు; కొంతమంది సమోవాన్ సుమో రెజ్లర్లు, ముఖ్యంగా ముసాషిమారు, కొనిషికి ఇరువురు ఓజెకి యోకోజునాలలో అత్యున్నత స్థాయికి చేరుకున్నారు.

అమెరికన్ ఫుట్‌బాల్ అప్పుడప్పుడు సమోవాలో ఆడబడుతుంది. ఇది అమెరికన్ సమోవాలో దాని విస్తృత ప్రజాదరణను ప్రతిబింబిస్తుంది. ఇక్కడ ఈ క్రీడ ఉన్నత పాఠశాల అనుమతితో ఆడబడుతుంది. దాదాపు 30 మంది జాతి సమోవాన్లు ఉన్నారు. వీరిలో చాలామంది అమెరికన్ సమోవాకు చెందినవారు ఉన్నారు. వీరు ప్రస్తుతం నేషనల్ ఫుట్‌బాల్ లీగ్‌లో ఆడుతున్నారు. ESPN నుండి 2002లో వచ్చిన ఒక కథనం ప్రకారం, సమోవాన్ పురుషుడు (అమెరికన్ సమోవాన్ లేదా యునైటెడ్ స్టేట్స్ ప్రధాన భూభాగంలో నివసిస్తున్న సమోవాన్) సమోవాన్ కాని అమెరికన్ కంటే NFLలో ఆడే అవకాశం 40 రెట్లు ఎక్కువగా ఉంటుంది. [129]

ఇది కూడ చూడు

[మార్చు]

మూలాలు

[మార్చు]
  1. ↑ 1.0 1.1 "Samoa". CIA – The World Factbook. 26 October 2021. Archived from the original on 28 October 2021. Retrieved 24 January 2021.
  2. ↑ "Samoa". Central Intelligence Agency. 27 February 2023. Archived from the original on 28 October 2021. Retrieved 24 January 2021 – via CIA.gov.
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; sbs అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 "Samoa". International Monetary Fund. Archived from the original on 10 October 2018. Retrieved 10 October 2018.
  5. ↑ "Gini Index coefficient". CIA World Factbook. Archived from the original on 17 July 2021. Retrieved 16 July 2021.
  6. ↑ "Human Development Report 2023/2024" (PDF) (in ఇంగ్లీష్). United Nations Development Programme. 13 March 2024. Archived (PDF) from the original on 13 March 2024. Retrieved 13 March 2024.
  7. ↑ "Samoa skips Friday in time zone change". ABC Australia. 31 December 2011. Archived from the original on 3 January 2012. Retrieved 16 January 2012.
  8. ↑ Chang, Richard S. (8 September 2009). "In Samoa, Drivers Switch to Left Side of the Road". The New York Times. Archived from the original on 9 July 2017. Retrieved 23 May 2010.
  9. ↑ "List of Member States: S". United Nations. Archived from the original on 24 October 2007. Retrieved 27 November 2007.
  10. ↑ "The Navigator Islands". The Argus. 2 January 1882. Archived from the original on 12 January 2022. Retrieved 1 May 2017.
  11. ↑ "Samoa". Polynesian Culture Center. Archived from the original on 24 July 2011.
  12. ↑ "League of Nations Mandate for German Samoa | NZHistory, New Zealand history online". nzhistory.net.nz. Retrieved 2024-12-03.
  13. ↑ Hart, S.R.; Coetzee, M; Workman, R; Blusztajn, Jerzy (2004). "Genesis of the Western Samoa seamount province: Age, geochemical fingerprint and tectonics". Earth and Planetary Science Letters. 227 (1–2): 38. Bibcode:2004E&PSL.227...37H. doi:10.1016/j.epsl.2004.08.005.
  14. ↑ Green, Roger C.; Leach, Helen M. (1989). "New Information for the Ferry Berth Site, Mulifanua, Western Samoa". Journal of the Polynesian Society. 98 (3): 319–330. Archived from the original on 4 July 2022. Retrieved 30 January 2011.
  15. ↑ The Political Economy of Ancient Samoa: Basalt Adze Production and Linkages to Social Status (Winterhoff 2007)
  16. ↑ 16.0 16.1 Suaalii-Sauni, Tamasailau M.; Tuagalu, I'uogafa; Kirifi-Alai, Tofilau Nina; Fuamatu, Naomi, eds. (November 2017). Su'esu'e manogi in search of fragrance : Tui Atua Tupua Tamasese Ta'isi Efi and the Samoan indigenous reference. Huia Publishers. ISBN 978-1-77550-296-8. OCLC 1057446674. Archived from the original on 18 June 2020. Retrieved 17 June 2020.
  17. ↑ Schellinger, Paul; Salkin, Robert, eds. (1996). International Dictionary of Historic Places, Volume 5: Asia and Oceania. Chicago: Fitzroy Dearborn Publishers. p. 724. ISBN 1-884964-04-4.
  18. ↑ Rhys Richards, (1992), Samoa's forgotten whaling heritage; American whaling in Samoan waters 1824-1878, Wellington, Lithographic Services, pp.18-20.
  19. ↑ Langdon, Robert (1984) Where the whalers went; an index to the Pacific ports and islands visited by American whalers (and some other ships) in the 19th century, Canberra, Pacific Manuscripts Bureau, p.215. ISBN 086784471X
  20. ↑ Watson, R.M. (1919). History of Samoa: THE ADVENT OF THE MISSIONARY. (1830.1839). Chapter III. Archived from the original on 3 May 2011. Retrieved 27 November 2007.
  21. ↑ West, Barbara A. (2008). Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania Archived 24 మార్చి 2017 at the Wayback Machine. Infobase Publishing. p. 704. ISBN 0-8160-7109-8
  22. ↑ "A Footnote to History: Eight Years of Trouble in Samoa, 1892". RLS website. Archived from the original on January 9, 2015. Retrieved January 23, 2015.
  23. ↑ 23.0 23.1 Stevenson, Robert Louis (1892). A Footnote to History: Eight Years of Trouble in Samoa Archived 6 మే 2021 at the Wayback Machine at Gutenberg. ISBN 978-1847187598
  24. ↑ Lang, Andrew (1911). The Works of Robert Louis Stevenson Vol 25, Appendix II. London: Chatto and Windnes. Archived from the original on 27 October 2020. Retrieved 23 October 2020.
  25. ↑ Stevenson, Robert Louis (1892). A Footnote to History: Eight Years of Trouble in Samoa. BiblioBazaar. ISBN 978-1-4264-0754-3. {{cite book}}: ISBN / Date incompatibility (help)
  26. ↑ Mains, P. John; McCarty, Louis Philippe (1906). The Statistician and Economist: Volume 23. p. 249
  27. ↑ 27.0 27.1 Ryden, George Herbert. The Foreign Policy of the United States in Relation to Samoa. New York: Octagon Books, 1975. (Reprint by special arrangement with Yale University Press. Originally published at New Haven: Yale University Press, 1928), p. 574
  28. ↑ 28.0 28.1 28.2 28.3 28.4 28.5 Pedersen, Susan (2015). The Guardians: The League of Nations and the Crisis of Empire. Oxford University Press. pp. 169–192. doi:10.1093/acprof:oso/9780199570485.001.0001. ISBN 978-0-19-957048-5. Archived from the original on 4 April 2023. Retrieved 19 March 2023.
  29. ↑ World History at KMLA Archived 17 డిసెంబరు 2013 at the Wayback Machine, zum.de
  30. ↑ Lewthwaite, Gordon R. "Life, Land and Agriculture to Mid-Century," in Western Samoa. Edited by James W. Fox and Kenneth Brailey Cumberland. Christchurch, New Zealand: Whitcomb & Tombs Ltd. 1962, p. 148
  31. ↑ "New Zealand goes to war: The Capture of German Samoa". nzhistory.net.nz. Archived from the original on 14 November 2016. Retrieved 27 November 2007.
  32. ↑ "Imperialism as a Vocation: Class C Mandates". Archived from the original on 25 August 2007. Retrieved 27 November 2007.
  33. ↑ "External Affairs Bill", in New Zealand Parliamentary Debates, Vol. 185 (3 October–5 November 1919), p.337.
  34. ↑ Templeton, Malcolm (1993). An Eye, An Ear, and a Voice: 50 Years in New Zealand's External Relations, 1943–1993. Wellington: Ministry of Foreign Affairs and Trade. p. 1.
  35. ↑ "The 1918 flu pandemic". NZHistory.net.nz. Archived from the original on 27 September 2007. Retrieved 26 November 2007.
  36. ↑ 36.0 36.1 Albert Wendt. "Guardians and Wards: (A study of the origins, causes, and the first two years of the Mau in Western Samoa.)". Archived from the original on 6 July 2008. Retrieved 20 March 2008.
  37. ↑ Tomkins, Sandra M. (1992). "The Influenza Epidemic of 1918-19 in Western Samoa". Journal of Pacific History. 27 (2): 181–197. doi:10.1080/00223349208572706. JSTOR 25169127.
  38. ↑ "Wartime administration – capture of German Samoa". NZHistory.net.nz. Archived from the original on 24 May 2010. Retrieved 18 October 2010.
  39. ↑ Hiery, Hermann (1992). "West Samoans between Germany and New Zealand 1914–1921". War and Society. 10 (1): 53–80. doi:10.1179/072924792791198986.
  40. ↑ మూస:DNZB
  41. ↑ "The Mau Movement" (PDF). Archived from the original (PDF) on 27 November 2007. Retrieved 27 November 2007.
  42. ↑ Field, Michael (2006). Black Saturday: New Zealand's tragic blunders in Samoa. Auckland, N.Z.: Reed Publishing (NZ). ISBN 978-0-7900-1103-5.
  43. ↑ "History and migration: Who are the Samoans?". Ministry for Culture and Heritage / Te Manatū Taonga. Archived from the original on 14 June 2009. Retrieved 27 November 2007.
  44. ↑ 44.0 44.1 "New Zealand in Samoa, pp. 7–8". nzhistory.govt.nz (in ఇంగ్లీష్). 2020. Archived from the original on 12 December 2022. Retrieved 2022-12-12.
  45. ↑ Restless Samoan Mau Archived 14 డిసెంబరు 2022 at the Wayback Machine Pacific Islands Monthly, October 1936, p8
  46. ↑ "A Step Towards Self-Government" Archived 14 డిసెంబరు 2022 at the Wayback Machine Pacific Islands Monthly, September 1959, p29
  47. ↑ Western Samoa Act 1961 Archived 5 జనవరి 2016 at the Wayback Machine (24 November 1961; 1961 No 68). Resolution 1626 (XVI) of 18 October 1961 Archived 7 జనవరి 2016 at the Wayback Machine of the United Nations General Assembly.
  48. ↑ Chapter XII. International Trusteeship System Archived 3 జూలై 2017 at the Wayback Machine. Charter of the United Nations. legal.un.org
  49. ↑ "Celebration of Samoa's Independence Day Archived 2 జూన్ 2014 at the Wayback Machine", Te Ara Encyclopedia of New Zealand. Retrieved 1 June 2014.
  50. ↑ "Independence Day Archived 5 జూన్ 2014 at the Wayback Machine", United Nations. Retrieved 1 June 2014.
  51. ↑ T.T. Suatipatipa II Pacific Islands Monthly, September 1974, p102
  52. ↑ "Constitution of the Independent State of Western Samoa 1960". University of the South Pacific. Archived from the original on 8 జూలై 2007. Retrieved 28 డిసెంబరు 2007.
  53. ↑ "General Assembly admits Western Samoa as 147th United Nations member state" (PDF). United Nations. 15 December 1976. p. 2. Archived (PDF) from the original on 4 July 2022. Retrieved 3 June 2022.
  54. ↑ Theroux, Paul (1992). The Happy Isles of Oceania: Paddling the Pacific. New York, NY: G.P. Putnam's Sons (NZ). ISBN 978-0-618-65898-5.
  55. ↑ Constitution Amendment Act (No 2) 1997 Archived 17 ఏప్రిల్ 2019 at the Wayback Machine. Paclii.org. Retrieved on 9 November 2016.
  56. ↑ 56.0 56.1 "Samoan History". U.S. Embassy in Samoa. Archived from the original on 14 April 2021. Retrieved 17 January 2017.
  57. ↑ "New Zealand's apology to Samoa". The New Zealand Herald. 4 June 2002. Archived from the original on 30 March 2019. Retrieved 16 December 2013.
  58. ↑ "Prime Minister Helen Clark's Historic Apology".
  59. ↑ Samoa switches smoothly to driving on the left Archived 8 నవంబరు 2020 at the Wayback Machine, Associated Press, The Guardian, 8 September 2009
  60. ↑ "Samoa switches to driving on left". BBC News. 7 September 2009. Archived from the original on 6 October 2018. Retrieved 7 September 2009.
  61. ↑ "Samoa to jump forward in time by one day". BBC News. 9 May 2011. Archived from the original on 31 December 2011. Retrieved 9 May 2011.
  62. ↑ Mydans, Seth (29 December 2011). "Samoa Sacrifices a Day for Its Future". The New York Times. Archived from the original on 8 May 2021. Retrieved 16 February 2017.
  63. ↑ "Samoa Scraps Daylight Saving Time (DST)". www.timeanddate.com (in ఇంగ్లీష్). Archived from the original on 11 October 2021. Retrieved 2021-10-11.
  64. ↑ "Chapter XXVI: Disarmament – No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons". United Nations Treaty Collection. 7 July 2017. Archived from the original on 6 August 2019. Retrieved 15 August 2019.
  65. ↑ 65.0 65.1 Wyeth, Grant (16 June 2017). "Samoa Officially Becomes a Christian State". The Diplomat. Archived from the original on 16 June 2017. Retrieved 16 June 2017.
  66. ↑ Feagaimaali’i-Luamanu, Joyetter (8 June 2017). "Constitutional Amendment Passes; Samoa Officially Becomes 'Christian State'". Pacific Islands Report. Archived from the original on 11 November 2020. Retrieved 16 June 2017.
  67. ↑ "Samoa set to appoint first female prime minister". Reuters. 17 May 2021. Archived from the original on 27 June 2021. Retrieved 27 June 2021.
  68. ↑ Hollingsworth, Julia (25 May 2021). "Pacific island swears in its first female PM in a tent after she is locked out of Parliament". CNN. Archived from the original on 13 June 2021. Retrieved 27 June 2021.
  69. ↑ 69.0 69.1 "Background Note: Samoa". U.S. State Department. Archived from the original on 22 January 2017. Retrieved 26 November 2007.
  70. ↑ "Samoan Parliament re-elects Head of State". RNZ (in New Zealand English). 2022-08-23. Retrieved 2024-08-30.
  71. ↑ "Samoa: Key Facts: Political". New Zealand Ministry of Foreign Affairs & Trade. Archived from the original on 29 July 2015. Retrieved 27 November 2007.
  72. ↑ "Samoa: Country Reports on Human Rights Practices in 2006". U.S. Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor. 6 March 2007. Archived from the original on 17 January 2020. Retrieved 27 November 2007.
  73. ↑ "About Samoa". Government of Samoa. 15 July 2014. Archived from the original on 14 May 2018. Retrieved 30 December 2017.
  74. ↑ "Homosexuality to remain illegal in Samoa, Solomon Islands and PNG" Archived 14 మే 2018 at the Wayback Machine, Radio Australia, 21 October 2011
  75. ↑ "Constitution of Samoa" (PDF). palemene.ws. p. 14. Archived (PDF) from the original on 23 June 2022. Retrieved 2 June 2022.
  76. ↑ "New Zealand and Western Samoa: Treaty of Friendship" (PDF). United Nations. 1 August 1962. Archived (PDF) from the original on 4 September 2021. Retrieved 4 September 2021.
  77. ↑ "Samoa: New Approval Guidelines for Arming Police Passed". Library of Congress. 14 March 2017. Archived from the original on 4 September 2021. Retrieved 4 September 2021.
  78. ↑ "Demographic Yearbook—Table 3: Population by sex, rate of population increase, surface area and density" (PDF). United Nations Statistics Division. 2010. Archived (PDF) from the original on 10 November 2014. Retrieved 7 April 2014.
  79. ↑ "Samoa an Overview". Salesian Bulletin. Archived from the original on 20 November 2007.
  80. ↑ Koppers, Anthony A.P. (June 2008). "Samoa reinstated as a primary hotspot trail". Geology. 36 (6): 435–438. Bibcode:2008Geo....36..435K. doi:10.1130/G24630A.1.
  81. ↑ "GSA Press Release – GEOLOGY/GSA Today Media Highlights". Geosociety.org. 27 May 2008. Archived from the original on 15 June 2010. Retrieved 30 June 2010.
  82. ↑ Savai'i – An Introduction Archived 2 ఏప్రిల్ 2015 at the Wayback Machine, Samoa Tourism Authority.
  83. ↑ "Samoa: Climate". Encyclopædia Britannica. Archived from the original on 3 April 2008. Retrieved 26 November 2007.
  84. ↑ World Weather Information Service – Apia Archived 15 అక్టోబరు 2012 at the Wayback Machine, World Meteorological Organization. Retrieved 15 October 2012.
  85. ↑ Dinerstein, Eric; et al. (2017). "An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm". BioScience. 67 (6): 534–545. doi:10.1093/biosci/bix014. ISSN 0006-3568. PMC 5451287. PMID 28608869.
  86. ↑ మూస:WWF ecoregion
  87. ↑ "Samoa graduates from the LDC category". United Nations Committee for Development Policy. 8 January 2014. Archived from the original on 12 March 2018. Retrieved 11 March 2018.
  88. ↑ 88.0 88.1 88.2 "Samoa". CIA World Factbook. Central Intelligence Agency. Archived from the original on 28 October 2021. Retrieved 11 March 2018.
  89. ↑ "Introduction". Central Bank of Samoa website. Archived from the original on 6 December 2010. Retrieved 19 November 2010.
  90. ↑ "Samoa making progress on renewable energy goal". Radio New Zealand (in New Zealand English). 24 May 2018. Archived from the original on 31 July 2018. Retrieved 31 July 2018.
  91. ↑ "FAO Fisheries & Aquaculture - Country Profile". Archived from the original on 14 November 2021. Retrieved 14 November 2021.
  92. ↑ "About Us". samoaland.gov.ws. Archived from the original on 14 November 2021. Retrieved 9 December 2021.
  93. ↑ Twining-Ward, Louise; Butler, Richard (2002). "Implementing STD on a small island: Development and use of sustainable tourism development indicators in Samoa". Journal of Sustainable Tourism. 10 (5): 363–387. Bibcode:2002JSusT..10..363T. doi:10.1080/09669580208667174. S2CID 154442062.
  94. ↑ "Pineapples in Paradise". pacificfarmers.com. 6 February 2019. Archived from the original on 21 April 2021. Retrieved 9 December 2021.
  95. ↑ "Samoa: Pineapples in Paradise". asiapacificfarmersforum.net. 12 October 2018. Archived from the original on 14 November 2021. Retrieved 9 December 2021.
  96. ↑ "Catching the Ferry | Samoa Plan and Book | Pacific Island".
  97. ↑ "Population & Demography Indicator Summary". Samoa Bureau of Statistics. Archived from the original (PDF) on 3 April 2019. Retrieved 25 June 2018.
  98. ↑ "Australia - Oceania :: Samoa — The World Factbook - Central Intelligence Agency (July 2018 est.)". www.cia.gov. Archived from the original on 28 October 2021. Retrieved 6 December 2019.
  99. ↑ "Measles death toll rises to 68 in Samoa". RNZ. 8 December 2019. Archived from the original on 27 August 2021. Retrieved 8 December 2019.
  100. ↑ Samoa, Government of (5 December 2019). "Latest update: 4,357 measles cases have been reported since the outbreak with 140 recorded in the last 24 hours. To date, 63 measles related deaths have been recorded". Twitter (in ఇంగ్లీష్). Archived from the original on 28 October 2021. Retrieved 6 December 2019.
  101. ↑ "Two more deaths from measles in Samoa over New Year period". Archived from the original on 7 January 2020.
  102. ↑ "Samoa". Ethnologue. Archived from the original on 10 September 2016. Retrieved 4 September 2016.
  103. ↑ "Historic training for Samoa Police on International Week of the Deaf". Samoa Planet. 25 September 2017. Archived from the original on 21 June 2018. Retrieved 21 June 2018.
  104. ↑ "Samoa". 2001 Findings on the Worst Forms of Child Labor. U.S. Bureau of International Labor Affairs. Archived from the original on 5 November 2008. Retrieved 27 February 2018.
  105. ↑ "Education in Samoa". Nexus Commonwealth Network. Archived from the original on 28 February 2018. Retrieved 27 February 2018.
  106. ↑ UNESCO (2015). "Pacific Education for All 2015 Review" (PDF). UNESCO. Archived from the original (PDF) on 6 April 2018.
  107. ↑ "Human Rights Measurement Initiative – The first global initiative to track the human rights performance of countries". humanrightsmeasurement.org. Archived from the original on 8 March 2022. Retrieved 2022-03-26.
  108. ↑ 108.0 108.1 "Samoa - HRMI Rights Tracker". rightstracker.org (in ఇంగ్లీష్). Archived from the original on 15 March 2022. Retrieved 2022-03-26.
  109. ↑ "KIE HINGOA 'NAMED MATS', 'IE TŌGA 'FINE MATS' AND OTHER TREASURED TEXTILES OF SAMOA AND TONGA". The Journal of the Polynesian Society. 108 (2). June 1999. Archived from the original on 22 April 2022. Retrieved 22 April 2022.
  110. ↑ "'Ie Toga (Fine Mat): Samoan Traditions of Weaving - Teachers (U.S. National Park Service)". www.nps.gov (in ఇంగ్లీష్). Archived from the original on 28 July 2021. Retrieved 2022-04-22.
  111. ↑ Wyeth, Grant. "Samoa Officially Becomes a Christian State". thediplomat.com (in అమెరికన్ ఇంగ్లీష్). Archived from the original on 16 June 2017. Retrieved 2021-09-06.
  112. ↑ "Dance: Siva". Samoa.co.uk. Archived from the original on 17 November 2007. Retrieved 27 November 2007.
  113. ↑ "Worn With Pride – Tatau (Tatoo)". Oceanside Museum of Art. Archived from the original on 30 మార్చి 2009. Retrieved 26 నవంబరు 2007.
  114. ↑ "NZ Feature Project: Flying Fox in a Freedom Tree – The New Zealand Film Archive". Archived from the original on 25 May 2010. Retrieved 30 June 2010.
  115. ↑ "NZ Feature Project: Sons For the Return Home – The New Zealand Film Archive". Archived from the original on 25 May 2010. Retrieved 30 June 2010.
  116. ↑ "Think of a Garden". Theatre Aotearoa Data Base. Archived from the original on 27 January 2022. Retrieved 2022-01-27.
  117. ↑ "Samoan history play 'Think of a Garden' to be staged, literally, in a garden". Stuff (in ఇంగ్లీష్). 2018-01-17. Archived from the original on 27 January 2022. Retrieved 2022-01-27.
  118. ↑ Home Archived 12 మే 2011 at the Wayback Machine. Mau.co.nz. Retrieved on 9 November 2016.
  119. ↑ 119.0 119.1 Dances of Life |American Samoa. piccom.org
  120. ↑ Henderson, April K. "Dancing Between Islands: Hip Hop and the Samoan Diaspora." In The Vinyl Ain't Final: Hip Hop and the Globalization of Black Popular Culture, ed. by Dipannita Basu and Sidney J. Lemelle, 180–199. London; Ann Arbor, MI: Pluto Press, 2000
  121. ↑ "KIE HINGOA 'NAMED MATS', 'IE TŌGA 'FINE MATS' AND OTHER TREASURED TEXTILES OF SAMOA AND TONGA". The Journal of the Polynesian Society. 108 (2). June 1999. Archived from the original on 22 April 2022. Retrieved 22 April 2022.
  122. ↑ "'Ie Toga (Fine Mat): Samoan Traditions of Weaving - Teachers (U.S. National Park Service)". www.nps.gov (in ఇంగ్లీష్). Archived from the original on 28 July 2021. Retrieved 2022-04-22.
  123. ↑ Kohlhase, Marilyn. "The Okaioceanikart Story". Pantograph Punch. Retrieved 2022-01-27.[permanent dead link]
  124. ↑ "Andy Leleisi'uao wins 2017 Wallace Art Award". The New Zealand Herald (in New Zealand English). 2023-12-07. Archived from the original on 7 December 2023. Retrieved 2023-12-07.
  125. ↑ "Aua e te fefe: Art exhibition challenges audience 'Don't be afraid'". RNZ (in New Zealand English). 2022-10-12. >raid Archived from the original on 9 February 2024. Retrieved 2023-12-07.
  126. ↑ "Rugby in Samoa". ManuSamoa.net. Archived from the original on 19 February 2012. Retrieved 26 November 2007.
  127. ↑ "Samoa". rugbyleagueplanet.com. Archived from the original on 20 September 2012. Retrieved 20 September 2012.
  128. ↑ 2019 Oceania Cup Preview - Toa Samoa Archived 13 ఫిబ్రవరి 2020 at the Wayback Machine www.rugbyleagueplanet.com, accessed 13 February 2020
  129. ↑ "American football, Samoan style". ESPN. Archived from the original on 16 November 2007. Retrieved 26 November 2007.
"https://te.wikipedia.org/w/index.php?title=సమోవా&oldid=4510826" నుండి వెలికితీశారు