సెలీనియం

సెలీనియం,  ₃₄Se

సాధారణ ధర్మములు
ఉచ్ఛారణ	/sɪˈliːniəm/ ​(sih-LEE-nee-əm)
కనిపించే తీరు	black and red allotropes
ప్రామాణిక అణు భారం (Ar, standard)	78.971(8)
ఆవర్తన పట్టికలో సెలీనియం
S ↑ Se ↓ Te ఆర్సెనిక్ ← సెలీనియం → బ్రోమిన్
పరమాణు సంఖ్య (Z)	34
గ్రూపు	గ్రూపు 16 (chalcogens)
పీరియడ్	పీరియడ్ 4
బ్లాకు	p-బ్లాకు
ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం	[Ar] 3d10 4s2 4p4
ప్రతీ కక్ష్యలో ఎలక్ట్రానులు	2, 8, 18, 6
భౌతిక ధర్మములు
STP వద్ద స్థితి	solid
ద్రవీభవన స్థానం	494 K ​(221 °C, ​430 °F)
మరుగు స్థానం	958 K ​(685 °C, ​1265 °F)
సాంద్రత (గ.ఉ వద్ద)	(gray) 4.81 g/cm3 (alpha) 4.39 g/cm3 (vitreous) 4.28 g/cm3
(ద్ర.స్థా వద్ద) ద్రవస్థితిలో ఉన్నప్పుడు	3.99 g/cm3
సందిగ్ద బిందువు	1766 K, 27.2 MPa
ద్రవీభవన ఉష్ణం (హీట్ ఆఫ్ ఫ్యూజన్)	(gray) 6.69 kJ/mol
భాష్పీభవన ఉష్ణం (హీట్ ఆఫ్ వేపొరైజేషన్)	95.48 kJ/mol
మోలార్ హీట్ కెపాసిటీ	25.363 J/(mol·K)
భాష్ప పీడనం P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T (K) 500 552 617 704 813 958
పరమాణు ధర్మములు
ఆక్సీకరణ స్థితులు	6, 4, 2, 1, -2 (strongly acidic oxide)
ఋణవిద్యుదాత్మకత	Pauling scale: 2.55
పరమాణు వ్యాసార్థం	empirical: 120 pm
సమయోజనీయ వ్యాసార్థం	120±4 pm
వాండర్‌వాల్ వ్యాసార్థం	190 pm
వర్ణపట రేఖలు
ఇతరములు
స్ఫటిక నిర్మాణం	​హెక్సాగోనల్
Speed of sound thin rod	3350 m/s (at 20 °C)
ఉష్ణ వ్యాకోచం	(amorphous) 37 µm/(m·K) (at 25 °C)
ఉష్ణ వాహకత	(amorphous) 0.519 W/(m·K)
అయస్కాంత క్రమం	diamagnetic
యంగ్ గుణకం	10 GPa
షేర్ గుణకం	3.7 GPa
బల్క్ గుణకం	8.3 GPa
పాయిసన్ నిష్పత్తి	0.33
మోహ్స్ కఠినత్వం	2.0
బ్రినెల్ కఠినత్వం	736 MPa
CAS సంఖ్య	7782-49-2
చరిత్ర
ఆవిష్కరణ	Jöns Jakob Berzelius and Johann Gottlieb Gahn (1817)
మొదటి సారి వేరుపరచుట	Jöns Jakob Berzelius and Johann Gottlieb Gahn (1817)
సెలీనియం ముఖ్య ఐసోటోపులు
ఐసో­టోప్ లభ్యత అర్థ­జీవిత­కాలం (t1/2) విఘ­టనం లబ్దం 72Se syn 8.4 d ε - 72As γ 0.046 - 74Se 0.87% - (β+β+) 1.2094 74Ge 75Se syn 119.779 d ε - 75As γ 0.264, 0.136, 0.279 - 76Se 9.36% Se, 42 న్యూట్రాన్లతో స్థిరంగా ఉన్నది. 77Se 7.63% Se, 43 న్యూట్రాన్లతో స్థిరంగా ఉన్నది. 78Se 23.78% Se, 44 న్యూట్రాన్లతో స్థిరంగా ఉన్నది. 79Se trace 3.27×105 y β− 0.151 79Br 80Se 49.61% - (β−β−) 0.1339 80Kr 82Se 8.73% 1.08×1020 y β−β− 2.995 82Kr
Decay modes in parentheses are predicted, but have not yet been observed

సెలీనియం (Selenium) ఒక రసాయన మూలకము. దీని పరమాణు సంఖ్య 34, రసాయన సంకేతము Se, పరమాణు భారము 78.96. ఇది ఒక nonmetal. దీని రసాయన గుణాలు సల్ఫర్, టెల్లూరియంలకు దగ్గరగా ఉంటాయి. ఇది ప్రకృతిలో మూలకం రూపంలో ఉండడం చాలా అరుదు.

ఎక్కువ పరిమాణంలో ఇది విషకరం. (toxic in large amounts). కాని చాలా కొద్ది మోతాదులలో మాత్రం అనేక ప్రాణుల జీవకణాల ప్రక్రియలకు అవసరం. గ్లూటాతియోన్ పెరాక్సిడేస్, తియోరిడాక్సిన్ రిడక్టేస్ అనే ఎంజైములలో కీలకమైన పదార్ధము (active center). ఈ ఎంజైములు కొన్ని జంతువులలోను, చెట్లలోను పరోక్షంగా ఆక్సిడైడ్ అయిన ఆణువులను reduce చేయడానికి సహకరిస్తాయి. ఇంకా మూడు డి-అయొడినేస్ ఎంజైములలో కూడా ఇది భాగం. ఈ మూడు డి-అయొడినేస్ ఎంజైములు థైరాయిడ్ హార్మోనుల (thyroid hormone) ను మార్చడానికి ఉపయోగ పడతాయి. కొన్ని వృక్షజాతులలో మాత్రమే సెలీనియం పదార్ధాల అవసరం ఉన్నట్లున్నది.

విడిగా సెలీనియం వివిధ రూపాలలో ఉంటుంది. సాధారణమైనది dense purplish-gray semi-metal (సెమి కండక్టర్). దీని నిర్మాణం ఒక trigonal polymer chain. ఇది చీకటిలో కంటే వెలుతురులో విద్యుత్తును బాగా ప్రసరింపజేస్తుంది. కనుక ఫొటో సెల్స్లో దీనిని వాడుతారు.

సెలీనియం సాధారణంగా పైరైట్ వంటి సల్ఫైడ్ ఖనిజాలలో లభిస్తుంది.

బయటి లింకులు

• Los Alamos National Labs Chemistry Division - Selenium
• WebElements.com - Selenium
• National Institutes of Health page on Selenium
• ATSDR - Toxicological Profile: Selenium
• Peter van der Krogt elements site