సెలీనియం

సెలీనియం
34Se
S ↑ Se ↓ Te ఆర్సెనిక్ ← సెలీనియం → బ్రోమిన్
ఆవర్తన పట్టిక లో సెలీనియం స్థానం
రూపం
black and red allotropes
సాధారణ ధర్మములు
మూలకం పేరు, రసాయన సంకేతం, పరమాణు సంఖ్య	సెలీనియం, Se, 34
ఉచ్ఛారణ	/sᵻˈliːniəm/ si-LEE-nee-əm
మూలక వర్గం	బహు పరమాణుక అలోహం sometimes considered a metalloid
గ్రూపు, పీరియడ్, బ్లాకు	group 16 (chalcogens), 4, p
ప్రామాణిక పరమాణు భారం	78.971(8)
ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం	[Ar] 3d10 4s2 4p4 2, 8, 18, 6
చరిత్ర
నామకరణం	after Selene, Greek goddess of the moon
ఆవిష్కరణ	Jöns Jakob Berzelius and Johann Gottlieb Gahn (1817)
మొదటి ఐసోలేషన్	Jöns Jakob Berzelius and Johann Gottlieb Gahn (1817)
భౌతిక ధర్మములు
పదార్థ స్థితి	solid
సాంద్రత (near r.t.)	(gray) 4.81 g·cm−3
సాంద్రత (near r.t.)	(alpha) 4.39 g·cm−3
సాంద్రత (near r.t.)	(vitreous) 4.28 g·cm−3
ద్రవీభవన స్థానం వద్ద ద్రవరూప సాంద్రత	3.99 g·cm−3
ద్రవీభవన స్థానం	494 K, 221 °C, 430 °F
మరుగు స్థానం	958 K, 685 °C, 1265 °F
క్రిటికల్ స్థానం	1766 K, 27.2 MPa
సంలీనం యొక్క ఉష్ణం	(gray) 6.69 kJ·mol−1
బాష్పీభవనోష్ణం	95.48 kJ·mol−1
మోలార్ హీట్ కెపాసిటీ	25.363 J·mol−1·K−1
బాష్ప పీడనం
P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T (K) 500 552 617 704 813 958
పరమాణు ధర్మములు
ఆక్సీకరణ స్థితులు	6, 4, 2, 1, -2 (strongly acidic oxide)
ఋణవిద్యుదాత్మకత	2.55 (Pauling scale)
అయనీకరణ శక్మములు	1st: 941.0 kJ·mol−1
	2nd: 2045 kJ·mol−1
	3rd: 2973.7 kJ·mol−1
పరమాణు వ్యాసార్థం	120 pm
సమయోజనీయ వ్యాసార్థం	120±4 pm
వాండర్ వాల్ వ్యాసార్థం	190 pm
వివిధ విషయాలు
స్ఫటిక నిర్మాణము	hexagonal
అయస్కాంత పదార్థ రకం	diamagnetic
ఉష్ణ వాహకత్వం	(amorphous) 0.519 W·m−1·K−1
ఉష్ణ వ్యాకోచం	(25 °C) (amorphous) 37 µm·m−1·K−1
ధ్వని వేగం (సన్నని కడ్డీ)	(20 °C) 3350 m·s−1
యంగ్ గుణకం	10 GPa
షీర్ మాడ్యూల్	3.7 GPa
బల్క్ మాడ్యూల్స్	8.3 GPa
పోయిస్సన్ నిష్పత్తి	0.33
Mohs ధృఢత	2.0
బ్రినెల్ దృఢత	736 MPa
సి.ఎ.యస్ రిజిస్ట్రీ సంఖ్య	7782-49-2
అతి స్థిరమైన ఐసోటోపులు
ప్రధానవ్యాసం: సెలీనియం యొక్క ఐసోటోపులు
iso NA అర్థజీవితకాలం DM DE (MeV) DP 72Se syn 8.4 d ε - 72As γ 0.046 - 74Se 0.87% - (β+β+) 1.2094 74Ge 75Se syn 119.779 d ε - 75As γ 0.264, 0.136, 0.279 - 76Se 9.36% Se, 42 న్యూట్రాన్లతో స్థిరంగా ఉన్నది. 77Se 7.63% Se, 43 న్యూట్రాన్లతో స్థిరంగా ఉన్నది. 78Se 23.78% Se, 44 న్యూట్రాన్లతో స్థిరంగా ఉన్నది. 79Se trace 3.27×105 y β− 0.151 79Br 80Se 49.61% - (β−β−) 0.1339 80Kr 82Se 8.73% 1.08×1020 y β−β− 2.995 82Kr Decay modes in parentheses are predicted, but have not yet been observed

సెలీనియం (Selenium) ఒక రసాయన మూలకము. దీని పరమాణు సంఖ్య 34, రసాయన సంకేతము Se, పరమాణు భారము 78.96. ఇది ఒక nonmetal. దీని రసాయన గుణాలు సల్ఫర్ మరియు టెల్లూరియంలకు దగ్గరగా ఉంటాయి. ఇది ప్రకృతిలో మూలకం రూపంలో ఉండడం చాలా అరుదు.

ఎక్కువ పరిమాణంలో ఇది విషకరం. (toxic in large amounts). కాని చాలా కొద్ది మోతాదులలో మాత్రం అనేక ప్రాణుల జీవకణాల ప్రక్రియలకు అవసరం. గ్లూటాతియోన్ పెరాక్సిడేస్ మరియు తియోరిడాక్సిన్ రిడక్టేస్ అనే ఎంజైములలో కీలకమైన పదార్ధము (active center). ఈ ఎంజైములు కొన్ని జంతువులలోను, చెట్లలోను పరోక్షంగా ఆక్సిడైడ్ అయిన ఆణువులను reduce చేయడానికి సహకరిస్తాయి. ఇంకా మూడు డి-అయొడినేస్ ఎంజైములలో కూడా ఇది భాగం. ఈ మూడు డి-అయొడినేస్ ఎంజైములు థైరాయిడ్ హార్మోనుల (thyroid hormone) ను మార్చడానికి ఉపయోగ పడతాయి. కొన్ని వృక్షజాతులలో మాత్రమే సెలీనియం పదార్ధాల అవసరం ఉన్నట్లున్నది.

విడిగా సెలీనియం వివిధ రూపాలలో ఉంటుంది. సాధారణమైనది dense purplish-gray semi-metal (సెమి కండక్టర్). దీని నిర్మాణం ఒక trigonal polymer chain. ఇది చీకటిలో కంటే వెలుతురులో విద్యుత్తును బాగా ప్రసరింపజేస్తుంది. కనుక ఫొటో సెల్స్లో దీనిని వాడుతారు.

సెలీనియం సాధారణంగా పైరైట్ వంటి సల్ఫైడ్ ఖనిజాలలో లభిస్తుంది.

బయటి లింకులు

• Los Alamos National Labs Chemistry Division - Selenium
• WebElements.com - Selenium
• National Institutes of Health page on Selenium
• ATSDR - Toxicological Profile: Selenium
• Peter van der Krogt elements site