సెలీనియం

సెలీనియం, ₀₀Se
సెలీనియం
Pronunciation	/sɪˈliːniəm/ (sə-LEE-nee-əm)
Appearance	black and red allotropes
Standard atomic weight Ar°(Se)
	78.971±0.008; 78.971±0.008 (abridged);
సెలీనియం in the periodic table
	ఆర్సెనిక్ ← సెలీనియం → బ్రోమిన్
Group	group 16 (chalcogens)
Period	period 4
Block	p-block
Electron configuration	[Ar] 3d10 4s2 4p4
Electrons per shell	2, 8, 18, 6
Physical properties
Phase at STP	solid
Melting point	494 K (221 °C, 430 °F)
Boiling point	958 K (685 °C, 1265 °F)
Density (near r.t.)	(gray) 4.81 g/cm3 ; (alpha) 4.39 g/cm3 ; (vitreous) 4.28 g/cm3
when liquid (at m.p.)	3.99 g/cm3
Critical point	1766 K, 27.2 MPa
Heat of fusion	(gray) 6.69 kJ/mol
Heat of vaporization	95.48 kJ/mol
Molar heat capacity	25.363 J/(mol·K)
Atomic properties
Oxidation states	−2, −1, 0, +1, +2, +3, +4, +5, +6 (a strongly acidic oxide)
Electronegativity	Pauling scale: 2.55
Atomic radius	empirical: 120 pm
Covalent radius	120±4 pm
Van der Waals radius	190 pm
	Spectral lines of సెలీనియం
Other properties
Natural occurrence	primordial
Crystal structure	hexagonal
Speed of sound thin rod	3350 m/s (at 20 °C)
Thermal expansion	(amorphous) 37 µm/(m⋅K) (at 25 °C)
Thermal conductivity	(amorphous) 0.519 W/(m⋅K)
Magnetic ordering	diamagnetic
Young's modulus	10 GPa
Shear modulus	3.7 GPa
Bulk modulus	8.3 GPa
Poisson ratio	0.33
Mohs hardness	2.0
Brinell hardness	736 MPa
CAS Number	7782-49-2
History
Discovery	Jöns Jakob Berzelius and Johann Gottlieb Gahn (1817)
First isolation	Jöns Jakob Berzelius and Johann Gottlieb Gahn (1817)
Isotopes of సెలీనియం v; e;
	Template:infobox సెలీనియం isotopes does not exist
	Category: సెలీనియం; view; talk; edit; \| references

సెలీనియం (Selenium) ఒక రసాయన మూలకము. దీని పరమాణు సంఖ్య 34, రసాయన సంకేతము Se, పరమాణు భారము 78.96. ఇది ఒక nonmetal. దీని రసాయన గుణాలు సల్ఫర్, టెల్లూరియంలకు దగ్గరగా ఉంటాయి. ఇది ప్రకృతిలో మూలకం రూపంలో ఉండడం చాలా అరుదు.

ఎక్కువ పరిమాణంలో ఇది విషకరం. (toxic in large amounts). కాని చాలా కొద్ది మోతాదులలో మాత్రం అనేక ప్రాణుల జీవకణాల ప్రక్రియలకు అవసరం. గ్లూటాతియోన్ పెరాక్సిడేస్, తియోరిడాక్సిన్ రిడక్టేస్ అనే ఎంజైములలో కీలకమైన పదార్ధము (active center). ఈ ఎంజైములు కొన్ని జంతువులలోను, చెట్లలోను పరోక్షంగా ఆక్సిడైడ్ అయిన ఆణువులను reduce చేయడానికి సహకరిస్తాయి. ఇంకా మూడు డి-అయొడినేస్ ఎంజైములలో కూడా ఇది భాగం. ఈ మూడు డి-అయొడినేస్ ఎంజైములు థైరాయిడ్ హార్మోనుల (thyroid hormone) ను మార్చడానికి ఉపయోగ పడతాయి. కొన్ని వృక్షజాతులలో మాత్రమే సెలీనియం పదార్ధాల అవసరం ఉన్నట్లున్నది.^[7]

విడిగా సెలీనియం వివిధ రూపాలలో ఉంటుంది. సాధారణమైనది dense purplish-gray semi-metal (సెమి కండక్టర్). దీని నిర్మాణం ఒక trigonal polymer chain. ఇది చీకటిలో కంటే వెలుతురులో విద్యుత్తును బాగా ప్రసరింపజేస్తుంది. కనుక ఫొటో సెల్స్లో దీనిని వాడుతారు.

సెలీనియం సాధారణంగా పైరైట్ వంటి సల్ఫైడ్ ఖనిజాలలో లభిస్తుంది.

ఇవి కూడా చూడండి

మూలాలు

↑ "Standard Atomic Weights: Selenium". CIAAW. 2013.
↑ Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; et al. (2022-05-04). "Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)". Pure and Applied Chemistry (in ఇంగ్లీష్). doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.
↑ A Se(0) atom has been identified using DFT in [ReOSe(2-pySe)₃]; see Cargnelutti, Roberta; Lang, Ernesto S.; Piquini, Paulo; Abram, Ulrich (2014). "Synthesis and structure of [ReOSe(2-Se-py)3]: A rhenium(V) complex with selenium(0) as a ligand". Inorganic Chemistry Communications. 45: 48–50. doi:10.1016/j.inoche.2014.04.003. ISSN 1387-7003.
↑ Greenwood, Norman N.; Earnshaw, Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. ISBN 0080379419.
↑ Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds, in Lide, D. R., ed. (2005). CRC Handbook of Chemistry and Physics (86th ed.). Boca Raton (FL): CRC Press. ISBN 0-8493-0486-5.
↑ Greenwood, Norman N.; Earnshaw, Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. ISBN 0080379419.
↑ "ఆర్కైవ్ నకలు" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2011-09-27. Retrieved 2008-11-29.

బయటి లింకులు

[1] "Standard Atomic Weights: Selenium". CIAAW. 2013.

[CIAAW2021-2] Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; et al. (2022-05-04). "Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)". Pure and Applied Chemistry (in ఇంగ్లీష్). doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.

[3] A Se(0) atom has been identified using DFT in [ReOSe(2-pySe)₃]; see Cargnelutti, Roberta; Lang, Ernesto S.; Piquini, Paulo; Abram, Ulrich (2014). "Synthesis and structure of [ReOSe(2-Se-py)3]: A rhenium(V) complex with selenium(0) as a ligand". Inorganic Chemistry Communications. 45: 48–50. doi:10.1016/j.inoche.2014.04.003. ISSN 1387-7003.

[4] Greenwood, Norman N.; Earnshaw, Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. ISBN 0080379419.

[5] Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds, in Lide, D. R., ed. (2005). CRC Handbook of Chemistry and Physics (86th ed.). Boca Raton (FL): CRC Press. ISBN 0-8493-0486-5.

[6] Greenwood, Norman N.; Earnshaw, Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. ISBN 0080379419.

[autogenerated1-7] "ఆర్కైవ్ నకలు" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2011-09-27. Retrieved 2008-11-29.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[7]