కురు సామ్రాజ్యం: కూర్పుల మధ్య తేడాలు
| పంక్తి 51: | పంక్తి 51: | ||
కురు రాజులు పురోహిత (పూజారి), గ్రామాధికారి, సైనికాధికారులు, ఆహార పంపిణీదారు, దూతలు, వార్తాహరులు, గూఢాచారులు వంటి వారి సహకారంతో పరిపాలన పాలించారు. వారు సామాన్య జనాభా నుండి, బలహీనమైన పొరుగు తెగల నుండి తప్పనిసరి కప్పం సేకరించారు. వారు తమ పొరుగువారి మీద (ముఖ్యంగా తూర్పు, దక్షిణ ప్రాంతాలు) మీద తరచూ దాడులుచేసి విజయాలు సాధించారు. పాలనలో సహాయపడటానికి రాజులు, బ్రాహ్మణ పూజారులు వేద శ్లోకాలను సేకరణలుగా ఏర్పాటు చేసి, సామాజిక క్రమాన్ని ఏర్పాటు చేయడానికి తరగతి సోపానక్రమాన్ని బలోపేతం చేయడానికి కొత్త ఆచారాలను (ఇప్పుడు సనాతన శ్రౌత ఆచారాలు) అభివృద్ధి చేశారు. ఉన్నత స్థాయి ప్రభువులు చాలా విస్తృతమైన యఙాలు చేస్తారు. అనేక ఆచారాలు ప్రధానంగా తన ప్రజల రాజు స్థితిని పెంచాయి. అశ్వమేధయాగం ఒక రాజు ఉత్తర భారతదేశంలో తన ఆధిపత్యాన్ని నొక్కి చెప్పడానికి ఒక మార్గంగా ఎంచుకున్నారు.{{sfn|Witzel|1995}} |
కురు రాజులు పురోహిత (పూజారి), గ్రామాధికారి, సైనికాధికారులు, ఆహార పంపిణీదారు, దూతలు, వార్తాహరులు, గూఢాచారులు వంటి వారి సహకారంతో పరిపాలన పాలించారు. వారు సామాన్య జనాభా నుండి, బలహీనమైన పొరుగు తెగల నుండి తప్పనిసరి కప్పం సేకరించారు. వారు తమ పొరుగువారి మీద (ముఖ్యంగా తూర్పు, దక్షిణ ప్రాంతాలు) మీద తరచూ దాడులుచేసి విజయాలు సాధించారు. పాలనలో సహాయపడటానికి రాజులు, బ్రాహ్మణ పూజారులు వేద శ్లోకాలను సేకరణలుగా ఏర్పాటు చేసి, సామాజిక క్రమాన్ని ఏర్పాటు చేయడానికి తరగతి సోపానక్రమాన్ని బలోపేతం చేయడానికి కొత్త ఆచారాలను (ఇప్పుడు సనాతన శ్రౌత ఆచారాలు) అభివృద్ధి చేశారు. ఉన్నత స్థాయి ప్రభువులు చాలా విస్తృతమైన యఙాలు చేస్తారు. అనేక ఆచారాలు ప్రధానంగా తన ప్రజల రాజు స్థితిని పెంచాయి. అశ్వమేధయాగం ఒక రాజు ఉత్తర భారతదేశంలో తన ఆధిపత్యాన్ని నొక్కి చెప్పడానికి ఒక మార్గంగా ఎంచుకున్నారు.{{sfn|Witzel|1995}} |
||
==ఇతిహాస సాహిత్యం == |
|||
==In epic literature== |
|||
{{See also|Kauravas|Pandavas}} |
|||
[[Image:Ancient india.png|thumb|The later Kuru state in the [[Mahajanapada]] period, c. 600 BCE]] |
[[Image:Ancient india.png|thumb|The later Kuru state in the [[Mahajanapada]] period, c. 600 BCE]] |
||
మహాభారతం అనే పురాణ ఇతిహాసం క్రీస్తుపూర్వం 1000 లో ఉన్న కురు వంశానికి చెందిన రెండు శాఖల మధ్య సంఘర్షణ గురించి చెబుతుంది. ఏదేమైనా వివరించిన నిర్దిష్ట సంఘటనలకు ఏదైనా చారిత్రక ఆధారం ఉందా అనే దానిమీద నిశ్చయమైన పురావస్తు ఆధారాలు ఇవ్వలేదు. మహాభారతం ప్రస్తుత వచనం అభివృద్ధి అనేక దశలను దాటి వెళ్ళింది. ప్రధానంగా సి క్రీ.పూ. 400 క్రీ.పూ, 400 క్రీ.శ.) మద్య కాలంలో అభివృద్ధి చెందినది.<ref>Singh, U. (2009), ''A History of Ancient and Mediaeval India: From the Stone Age to the 12th Century'', Delhi: Longman, p. 18-21, {{ISBN|978-81-317-1677-9}}</ref> |
|||
మహాభారతం ఫ్రేం స్టోరీలో చారిత్రక రాజులు పరిక్షిత్తు, జనమేజయలు కురు వంశానికి చెందిన వారసులుగా కనిపిస్తారు. {{sfn|Witzel|1995}} |
|||
The [[Sanskrit epics|epic]] poem, the ''[[Mahabharata]]'', tells of a conflict between two branches of the reigning Kuru clan possibly around 1000 BCE. However, archaeology has not furnished conclusive proof as to whether the specific events described have any historical basis. The existing text of the ''Mahabharata'' went through many layers of development and mostly belongs to the period between c. 400 BCE and 400 CE.<ref>Singh, U. (2009), ''A History of Ancient and Mediaeval India: From the Stone Age to the 12th Century'', Delhi: Longman, p. 18-21, {{ISBN|978-81-317-1677-9}}</ref> Within the [[frame story]] of the ''Mahabharata'', the historical kings [[Parikshit]] and [[Janamejaya]] are featured significantly as scions of the Kuru clan.{{sfn|Witzel|1995}} |
|||
ఋగ్వేద యుగానికి చెందిన రాజు సుదాసు వారసుడిగా ధీతరాష్ట్ర విచిత్రావిర్య అనే చారిత్రక కురురాజు యజుర్వేదంలోని కథా సంహిత (క్రీ.పూ. 1200–900) లో ప్రస్తావించబడింది. వ్రత్య సన్యాసులతో విభేదాల ఫలితంగా అతని పశువులు నాశనమయ్యాయి; ఏది ఏమయినప్పటికీ ఈ వేద ప్రస్తావన అతని పాలన గురించి మహాభారతం ఖచ్చితమైన ధృవీకరణను అందించదు. |
|||
A historical Kuru King named [[Dhritarashtra|Dhritarashtra Vaichitravirya]] is mentioned in the [[Kathaka]] Samhita of the [[Yajurveda]] ({{circa}} 1200–900 BCE) as a descendant of the [[Rigveda|Rigvedic]]-era king [[Sudas]]. His cattle were reportedly destroyed as a result of conflict with the [[Yoga#Vedic period (1700–500 BCE)|vratya]] ascetics; however, this Vedic mention does not provide corroboration for the accuracy of the Mahabharata's account of his reign.<ref>Witzel 1995, p.17 footnote 115</ref><ref>Michael Witzel (1990), [http://www.people.fas.harvard.edu/~witzel/vamsa.pdf "On Indian Historical Writing"], p.9 of PDF</ref> |
|||
<ref>Witzel 1995, p.17 footnote 115</ref><ref>Michael Witzel (1990), [http://www.people.fas.harvard.edu/~witzel/vamsa.pdf "On Indian Historical Writing"], p.9 of PDF</ref> |
|||
===కురు కుటుంబవృక్షం === |
|||
===Kuru family tree in Mahabharata=== |
|||
This shows the line of both parentage and succession, according to the [[Mahabharata]] (but is not corroborated by sources contemporary with the Vedic-era Kuru Kingdom). See the notes below for detail. |
This shows the line of both parentage and succession, according to the [[Mahabharata]] (but is not corroborated by sources contemporary with the Vedic-era Kuru Kingdom). See the notes below for detail. |
||
14:16, 20 ఆగస్టు 2019 నాటి కూర్పు
Kuru Kingdom సంస్కృతం: कुरु राज्य | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| c. 1200 BCE–c. 500 BCE | |||||||||||
.png) Kuru and other kingdoms in the Late Vedic period. | |||||||||||
.png) Kuru and other Mahajanapadas in the Post Vedic period. | |||||||||||
| రాజధాని | Āsandīvat, later Hastinapura and Indraprastha | ||||||||||
| సామాన్య భాషలు | Vedic Sanskrit | ||||||||||
| మతం | Vedic Hinduism Brahmanism | ||||||||||
| ప్రభుత్వం | Monarchy | ||||||||||
| Raja (King or Chief) | |||||||||||
| చారిత్రిక కాలం | Iron Age | ||||||||||
• స్థాపన | c. 1200 BCE | ||||||||||
• పతనం | c. 500 BCE | ||||||||||
| |||||||||||
| Today part of |  India | ||||||||||
మధ్యయుగ వేద కాలంలో ఉత్తర భారతదేశంలోని ఢిల్లీ, హర్యానా, పంజాబ్, ఉత్తరాఖండ్ మరియు ఉత్తరప్రదేశ్ పశ్చిమ భాగం (దోయాబ్ ప్రాంతాలలో ఇనుప యుగం వేద భారతీయ-ఆర్య గిరిజన సమాజం కురు (సంస్కృతం: కురు) [1][2] (సుమారు 1200 - క్రీ.పూ. 900) లో కనిపించింది. భారతీయ ఉపఖండంలో మొట్టమొదటి నమోదు చేయబడిన రాష్ట్ర-స్థాయి సమాజంగా అభివృద్ధి చెందింది.
కురు రాజ్యం తొలి వేద కాలం వేద వారసత్వాన్ని నిర్ణయాత్మకంగా మార్చుకుంది. వేద శ్లోకాలు సేకరించి చేస్తూ కొత్త ఆచారాలను అభివృద్ధి చేశాయి. ఇవి భారతీయ నాగరికతలో సాంప్రదాయిక శ్రాచువా ఆచారాలు [3] అని పిలవబడే "సాంప్రదాయిక" సంశ్లేషణ " [4] లేదా" హిందూ సంశ్లేషణ ".[5] ఇది పరిక్షిత్ మరియు జానమేజయా (మొదటి)[3]పాలనలో మధ్య వేద కాలం ప్రధాన రాజకీయ మరియు సాంస్కృతిక కేంద్రంగా మారింది. అయితే ఇది వేద కాలంలో (900 - క్రీ.పూ. 500) ప్రాముఖ్యతను కోల్పోయింది. " క్రీ.పూ. 5 వ శతాబ్దంలో మహాజనదకాలం నాటికి ఒక అయినప్పటికీ కురూ ప్రజలు వేదకాలం తరువాత కూడా కొనసాగి మహాభారత ఇతిహాసానికి వేదికగా మారారు.[3] కురు రాజ్యాన్ని అర్థం చేసుకునేందుకు ప్రధాన సమకాలీన వనరులు ప్రాచీన కాలపు గ్రంథాలు ఈ కాలంలో జీవిత వివరాలు మరియు చారిత్రక వ్యక్తులు మరియు సంఘటనలకు సంబంధించిన ఇతిహాసాలు వివరిస్తున్నాయి.[3]కురు రాజ్య సమయ-ఫ్రేమ్ మరియు భౌగోళిక పరిధి (వేద సాహిత్యం యొక్క వేదాంత అధ్యయనముచే నిర్ణయించబడినది) పురావస్తు పెయింటెడ్ గ్రే వేర్ (బూడిదరంగులో చిత్రీకరించిన పాత్రలు) సంస్కృతితో తన అనురూపాన్ని సూచిస్తుంది. [4]ఏదేమైనా, కురుస్ గురించి సంప్రదాయాలు మరియు అనేక పురాణగాధలతో మహాభారతం పురాణ గాథను అందించాయి.
చరిత్ర
కురూ ప్రజల ఉనికి ఋగ్వేదం తరువాత వేద సాహిత్యంలో ప్రముఖంగా కనుపించింది. కురూ ప్రజలు ప్రారంభ ఇండో-ఆర్యన్ల శాఖగా గంగా-జమున దోయాబు, ఆధునిక హర్యానాలను పాలించింది. వేద కాలం తరువాత పురాణకాల చారిత్రక దృష్టి పంజాబు నుండి హర్యానా, దోయాబు, కురు వంశానికి తరలించబడింది.[6]
ఈ ధోరణి హర్యానా, దోయాబు ప్రాంతంలో బూడిదవర్ణ పాత్రలు స్థావరాల సంఖ్య, పరిమాణానికి అనుగుణంగా ఉంటుంది. కురుక్షేత్ర జిల్లా పురావస్తు సర్వేలు క్రీ.పూ. 1000 నుండి 600 వరకు కాలం గడువు కోసం మరింత క్లిష్టమైన (ఇంకా పూర్తిగా పట్టణీకరించబడినది) మూడు-అంచెల సోపానక్రమం వెల్లడైంది. క్లిష్టమైన లేదా అభివృద్ధి చెందుతున్న ప్రారంభ రాష్ట్రాన్ని సూచిస్తూ, గంగాలోయ మిగిలిన భాగంలో (సాధారణ "ప్రధాన ప్రాంగణాల్లో ఉనికిని సూచిస్తూ" కొన్ని "సచ్ఛీల కేంద్ర ప్రదేశాల" తో) రెండు అంతస్తుల పరిష్కారంతో విభేదిస్తుంది.[7] బూడిదవర్ణపాత్రల అనేక ప్రాంతాలు చిన్న వ్యవసాయ గ్రామాలు అయినప్పటికీ, అనేక బూడిదవర్ణపాత్రల ప్రాంతాలుగా వర్ణించబడే ప్రాంతాలు పెద్ద స్థిరనివాసాలుగా ఉద్భవించాయి; వీటిలో అతిపెద్దవి క్రీ.పూ. 600 ల తర్వాత పెద్ద నగరాలలో ఉద్భవించిన విస్తృతమైన కోటల కంటే చిన్నవి మరియు సరళమైనవి అయినప్పటికీ పలకలు లేదా కంచెలు మరియు పైకప్పులతో కప్పబడిన భూమితో నిర్మించబడ్డాయి. [8]
10 రాజ్యాల యుద్ధం తరువాత భరత, పురు తెగలకు మధ్య సంధి, విలీనం ఫలితంగా మధ్య వైదిక కాలంలో బృహత్తరమైన కురు తెగ ఏర్పడింది.[3][9] కురుక్షేత్ర ప్రాంతంలోని అధికార కేంద్రంగా కురులు వేద కాలంలో మొదటి రాజకీయ కేంద్రంగా ఏర్పడింది. సుమారుగా క్రీ.పూ 1200 నుండి క్రీ.పూ 800 వరకు ఆధిపత్యంలో ఉన్నారు. మొట్టమొదటి కురు రాజధాని అసంధివతు సమీపంలో ఉంది.[3]హర్యానాలో ఆధునిక అస్సాందుగా గుర్తించబడింది.[10][11] తరువాత సాహిత్యం ఇంద్రప్రస్థ (ఆధునిక ఢిల్లీ), హస్తినాపుర ప్రధాన కురు రాజధాని నగరాలుగా సూచిస్తుంది.[3]
అధర్వవేద (XX.127) "కురు రాజు" పరీక్షిత్తును గొప్ప అభివృద్ధి చెందుతున్న సంపన్న రాజ్యం పాలకుడుగా ప్రశంసించింది. శతపథ బ్రాహ్మణ వంటి ఇతర చివరి వేద గ్రంథాలు పరీక్షిత్తు జ్ఞాపకార్ధం కుమారుడు మొదటి జనమేజయుడు అశ్వమేధయాగం చేసిన గొప్ప విజేతగా ఉన్నాడు.[12] ఈ రెండు కురు రాజులు కురు రాజ్యాన్ని ఏకీకృతం చేయడంలో మరియు శ్రాచువా సంప్రదాయాల అభివృద్ధిలో నిర్ణయాత్మక పాత్ర పోషించారు. తరువాత పురాణములు మరియు సంప్రదాయాల్లో (ఉదా, మహాభారతంలో) ముఖ్యమైన వ్యక్తులలో కనిపిస్తారు. [3]
వేదసంస్కృతికి చెందని సాల్వా (లేదా సాల్వి) తెగ ఓడించిన తరువాత కురురాజ వంశం క్షీణించింది. వేద సంస్కృతి కేంద్రం తూర్పుప్రాంతాన్ని పాంచాల రాజ్యంగా (ఉత్తరప్రదేశంలో) మార్చింది.[3]కురు కుటుంబంలో చెలరేగిన తిరుగుబాటుల కారణంగా .[1] నాశనం కావడంతో తరువాత (వేద సంస్కృత సాహిత్యం ఆధారంగా) కురు రాజధాని దిగువ దోయాబులోని కౌసాంబికి బదిలీ చేయబడింది.[13][14][note 1] వేద కాలంలో (క్రీస్తుపూర్వం 6 వ శతాబ్దం నాటికి) కురు రాజవంశం వరుసగా కురు, వాట్సా జనపదాలుగా రూపొందాయి. ఇవి ఎగువ దోయాబు (ఢిల్లీ, హర్యానా), దిగువ దోయాబులుగా విభజితమై పాలించబడ్డాయి. కురు రాజవంశం అదనంగా వాట్సా శాఖ కౌన్హంబి, మథుర శాఖలుగా విభజించబడింది.[16]
సాంఘికం
ఏకీకృత గిరిజనులు (అధికంగా అర్ధ సంచార) మతసంబంధమైన తెగలు కురు రాజ్యం లేదా 'కురు ప్రదేశ్' లో విలీనం అయ్యారు. తరువాత వీరు పశ్చిమ గంగా మైదానంలోకి స్థిరపడి ప్రధానంగా వరి, బార్లీల వ్యవసాయానికి ప్రాముఖ్యత ఇచ్చారు. ఈ కాలపు వేద సాహిత్యం మిగులు ఉత్పత్తి చేతివృత్తులు, హస్తకళాకారుల ఆవిర్భావం అభివృద్ధిని సూచిస్తుంది. ఈ యుగం సాహిత్యం అయిన అధర్వవేదంలో ఇనుమును మొదట అయామా (అక్షరాలా "నల్లని లోహం") గా ఉపయోగించినట్లు పేర్కొన్నారు. మరో ముఖ్యమైన అభివృద్ధి చతుర్వర్ణ (తరగతి) వ్యవస్థ ఇది ఋగ్వేద కాలం నుండి ఆర్య, దాస వ్యవస్థలను రెండింటినీ భర్తీ చేసింది. సామాన్య ఆర్యులు (ఇప్పుడు వైశ్యులు అని పిలుస్తారు), దాస కూలీలు (ఇప్పుడు శూద్రులు అని పిలుస్తారు) ఆధిపత్య స్థానం వహించిన బ్రాహ్మణ అర్చకత్వం, క్షత్రియ కులీనులను ప్రత్యేక తరగతులుగా నియమించారు.[3][18]
_circa_350-315_BCE.jpg)
కురు రాజులు పురోహిత (పూజారి), గ్రామాధికారి, సైనికాధికారులు, ఆహార పంపిణీదారు, దూతలు, వార్తాహరులు, గూఢాచారులు వంటి వారి సహకారంతో పరిపాలన పాలించారు. వారు సామాన్య జనాభా నుండి, బలహీనమైన పొరుగు తెగల నుండి తప్పనిసరి కప్పం సేకరించారు. వారు తమ పొరుగువారి మీద (ముఖ్యంగా తూర్పు, దక్షిణ ప్రాంతాలు) మీద తరచూ దాడులుచేసి విజయాలు సాధించారు. పాలనలో సహాయపడటానికి రాజులు, బ్రాహ్మణ పూజారులు వేద శ్లోకాలను సేకరణలుగా ఏర్పాటు చేసి, సామాజిక క్రమాన్ని ఏర్పాటు చేయడానికి తరగతి సోపానక్రమాన్ని బలోపేతం చేయడానికి కొత్త ఆచారాలను (ఇప్పుడు సనాతన శ్రౌత ఆచారాలు) అభివృద్ధి చేశారు. ఉన్నత స్థాయి ప్రభువులు చాలా విస్తృతమైన యఙాలు చేస్తారు. అనేక ఆచారాలు ప్రధానంగా తన ప్రజల రాజు స్థితిని పెంచాయి. అశ్వమేధయాగం ఒక రాజు ఉత్తర భారతదేశంలో తన ఆధిపత్యాన్ని నొక్కి చెప్పడానికి ఒక మార్గంగా ఎంచుకున్నారు.[3]
ఇతిహాస సాహిత్యం
మహాభారతం అనే పురాణ ఇతిహాసం క్రీస్తుపూర్వం 1000 లో ఉన్న కురు వంశానికి చెందిన రెండు శాఖల మధ్య సంఘర్షణ గురించి చెబుతుంది. ఏదేమైనా వివరించిన నిర్దిష్ట సంఘటనలకు ఏదైనా చారిత్రక ఆధారం ఉందా అనే దానిమీద నిశ్చయమైన పురావస్తు ఆధారాలు ఇవ్వలేదు. మహాభారతం ప్రస్తుత వచనం అభివృద్ధి అనేక దశలను దాటి వెళ్ళింది. ప్రధానంగా సి క్రీ.పూ. 400 క్రీ.పూ, 400 క్రీ.శ.) మద్య కాలంలో అభివృద్ధి చెందినది.[20] మహాభారతం ఫ్రేం స్టోరీలో చారిత్రక రాజులు పరిక్షిత్తు, జనమేజయలు కురు వంశానికి చెందిన వారసులుగా కనిపిస్తారు. [3]
ఋగ్వేద యుగానికి చెందిన రాజు సుదాసు వారసుడిగా ధీతరాష్ట్ర విచిత్రావిర్య అనే చారిత్రక కురురాజు యజుర్వేదంలోని కథా సంహిత (క్రీ.పూ. 1200–900) లో ప్రస్తావించబడింది. వ్రత్య సన్యాసులతో విభేదాల ఫలితంగా అతని పశువులు నాశనమయ్యాయి; ఏది ఏమయినప్పటికీ ఈ వేద ప్రస్తావన అతని పాలన గురించి మహాభారతం ఖచ్చితమైన ధృవీకరణను అందించదు.
[21][22]
కురు కుటుంబవృక్షం
This shows the line of both parentage and succession, according to the Mahabharata (but is not corroborated by sources contemporary with the Vedic-era Kuru Kingdom). See the notes below for detail.
Key to Symbols
List of Kuru Kings according to epic literature
| 1200 BC - 1000 BC | 1000 BC - 500 BC |
Notes
- a: Shantanu was a king of the Kuru dynasty or kingdom, and was some generations removed from any ancestor called Kuru. His marriage to Ganga preceded his marriage to Satyavati.
- b: Pandu and Dhritarashtra were actually fathered by Vyasa after Vichitravirya's death. Dhritarashtra, Pandu and Vidura were the sons of Vyasa with Ambika, Ambalika and a maid servant respectively.
- c: Karna was born to Kunti through her invocation of Surya, before her marriage to Pandu.
- d: Yudhishthira, Bhima, Arjuna, Nakula and Sahadeva were acknowledged sons of Pandu but were begotten by Kunti's invocation of various deities. They all married Draupadi (not shown in tree) but she also had 5 sons. named Upapandavas.
- e: Duryodhana and his siblings were born at the same time, and they were of the same generation as their Pandava cousins.
- f: After Dhritarashtra and Gandhari's rule in Hastinapura, Yudhishthira and Draupadi ascended the throne, not Arjuna and Subhadra.
వెలుపలి లింకులు
- ↑ 1.0 1.1 Pletcher 2010, p. 63.
- ↑ Witzel 1995, p. 6.
- ↑ 3.00 3.01 3.02 3.03 3.04 3.05 3.06 3.07 3.08 3.09 3.10 3.11 Witzel 1995.
- ↑ 4.0 4.1 Samuel 2010.
- ↑ Hiltebeitel 2002.
- ↑ The Ganges In Myth And History
- ↑ Bellah, Robert N. Religion in Human Evolution (Harvard University Press, 2011), p. 492; citing Erdosy, George. "The prelude to urbanization: ethnicity and the rise of Late Vedic chiefdoms," in The Archaeology of Early Historic South Asia: The Emergence of Cities and States, ed. F. R. Allchin (Cambridge University Press, 1995), p. 75-98
- ↑ James Heitzman, The City in South Asia (Routledge, 2008), pp.12-13
- ↑ National Council of Educational Research and Training, History Text Book, Part 1, India
- ↑ Prāci-jyotī: Digest of Indological Studies (in ఇంగ్లీష్). Kurukshetra University. 1967-01-01.
- ↑ Dalal, Roshen (2010-01-01). Hinduism: An Alphabetical Guide (in ఇంగ్లీష్). Penguin Books India. ISBN 9780143414216.
- ↑ Raychaudhuri, H. C. (1972). Political History of Ancient India: From the Accession of Parikshit to the Extinction of the Gupta Dynasty, Calcutta:University of Calcutta, pp.11-46
- ↑ "District Kaushambi, Uttar Pradesh, India : Home". kaushambhi.nic.in. Archived from the original on 13 మే 2016. Retrieved 8 మే 2016.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadurl=ignored (help) - ↑ "History of Art: Visual History of the World". www.all-art.org. Retrieved 2016-05-08.
- ↑ Michael Witzel (1990), "On Indian Historical Writing"
- ↑ Political History of Uttar Pradesh; Govt of Uttar Pradesh, official website.
- ↑ Śrīrāma Goyala (1994). The Coinage of Ancient India. Kusumanjali Prakashan.
- ↑ Sharma, Ram Sharan (1990), Śūdras in Ancient India: A Social History of the Lower Order Down to Circa A.D. 600 (Third ed.), Motilal Banarsidass, ISBN 978-81-208-0706-8
- ↑ CNG Coins
- ↑ Singh, U. (2009), A History of Ancient and Mediaeval India: From the Stone Age to the 12th Century, Delhi: Longman, p. 18-21, ISBN 978-81-317-1677-9
- ↑ Witzel 1995, p.17 footnote 115
- ↑ Michael Witzel (1990), "On Indian Historical Writing", p.9 of PDF
ఉల్లేఖన లోపం: "note" అనే గ్రూపులో <ref> ట్యాగులు ఉన్నాయి గానీ, దానికి సంబంధించిన <references group="note"/> ట్యాగు కనబడలేదు