మహాభారతం

ఇది మహాభారత గాథను గురించిన వ్యాసం. తెలుగులో కవిత్రయం వ్రాసిన గ్రంధాన్ని గురించిన వ్యాసాన్ని శ్రీ మదాంధ్ర మహాభారతం వద్ద చూడవచ్చు. భారతము అయోమయ నివృత్తి పేజీ కూడా చూడండి

మహాభారతం హిందువులకు పంచమ వేదముగా పరిగణించబడే భారత ఇతిహాసము. సాహిత్య చరిత్ర (History of Epic Literature) పక్రారం మహాభారత కావ్యము వేద కాలం తర్వాత, అనగా సుమారు 400 B.C లో దేవనాగరి భాష అనబడిన సంస్కృతం భాషలో రచించబడినది మహాభారత మహాకావ్యాన్ని వేదవ్యాసుడు చెప్పగా గణపతి రచించాడని హిందువుల నమ్మకం. 18 పర్వములతో, లక్ష శ్లోకములతో (74,000 పద్యములతో లేక సుమారు 18 లక్షల పదములతో) ప్రపంచము లోని అతి పెద్ద పద్య కావ్యములలో ఒకటిగా అలరారుచున్నది. ఈ మహా కావ్యాన్ని 14వ శతాబ్దంలో కవిత్రయముగా పేరు పొందిన నన్నయ, తిక్కన, ఎర్రన (ఎఱ్ఱాప్రగడ) లు తెలుగు లోకి అనువదించారు.

వ్యాసుడు చెప్పగా వినాయకుడు మహాభారతాన్ని వ్రాశాడని పురాణ కథనం

గ్రంధరచనా చరిత్ర మరియు నిర్మాణం

Modern depiction of Vyasa narrating the Mahābhārata to Ganesha at the Murudeshwara temple, Karnataka.

ఇతిహాసం సాంప్రదాయకంగా వ్యాసుడు అనే ఋషికి ఆపాదించబడింది. ఆయన ఇతిహాసంలో ప్రధాన పాత్ర కూడా వహించాడు. వ్యాసుడు దీనిని ఇతిహాసం (చరిత్ర) గా అభివర్ణించాడు. ఆయన గురువులందరిని గురించి వేద కాలంలోని వారి విద్యార్థులను గుర్తించే గురు-శిష్య పరంపరను గురించి కూడా వివరించాడు.

మహాభారతం మొదటి విభాగం వ్యాసుడి పఠిస్తుండగా గణపతి (శివ పార్వతుల కుమారుడు) గ్రంధాన్ని లిఖించాడని పేర్కొనబడింది.

ఇతిహాసం కథను కథా నిర్మాణంలో ఉపయోగిస్తుంది. లేకపోతే దీనిని ఫ్రేమెటెల్సు అని పిలుస్తారు. ఇది అనేక భారతీయ మత మతేతర రచనలలో ప్రసిద్ది చెందింది. ఇది మొదట తక్షశిల వద్ద వ్యాసమహర్షి శిష్యుడు వైశంపాయన అనే ఋషి, పాండవవంశస్థుడు అర్జునుడి మనవడు అయిన జనమేజయ రాజుకు వినిపించాడు. ఈ కథను చాలా సంవత్సరాల తరువాత సౌనకుడు అనే సౌతి అనే పురాణ కథకుడు తిరిగి వినిపించాడు. నైమిశారణ్యం అనే అడవిలో సౌనక కులపతి ఋషులకు తెలియజేసాడు.

సౌతి మహాభారతం శ్లోకాలను పఠించడం

ఈ వచనాన్ని 20 వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో పాశ్చాత్య ఇండోలాజిస్టులు నిర్మాణాత్మకంగా, అస్తవ్యస్తంగా అభివర్ణించారు. అసలు కవిత ఒకప్పుడు అపారమైన "విషాద శక్తిని" కలిగి ఉండాలని హెర్మను ఓల్డెనుబర్గు భావించాడు. కాని పూర్తి వచనాన్ని "భయంకరమైన గందరగోళం" అని కొట్టిపారేశాడు. "అసమాన మూలం భాగాలను క్రమం లేని మొత్తంగా ముద్ద చేయగలిగారు. మోర్టిజు వింటర్నిట్జి (గస్చిచ్తె డరు ఇండిస్చెను లిటరాటురు 1909) ఇది " కవిత్వరహిత థియాలజిస్టులు - క్లంసీ స్క్రైబ్సు విడివిడిగా క్రమరహితంగా ఉన్న మూల భాగాలను ఒకేకథగా కూర్చాడని పేర్కొన్నాడు.

Accretion and redaction

Research on the Mahābhārata has put an enormous effort into recognizing and dating layers within the text. Some elements of the present Mahābhārata can be traced back to Vedic times. The background to the Mahābhārata suggests the origin of the epic occurs "after the very early Vedic period" and before "the first Indian 'empire' was to rise in the third century B.C." That this is "a date not too far removed from the 8th or 9th century B.C." is likely. Mahābhārata started as an orally-transmitted tale of the charioteer bards. It is generally agreed that "Unlike the Vedas, which have to be preserved letter-perfect, the epic was a popular work whose reciters would inevitably conform to changes in language and style," so the earliest 'surviving' components of this dynamic text are believed to be no older than the earliest 'external' references we have to the epic, which may include an allusion in Panini's 4th century BCE grammar Aṣṭādhyāyī 4:2:56. It is estimated that the Sanskrit text probably reached something of a "final form" by the early Gupta period (about the 4th century CE). Vishnu Sukthankar, editor of the first great critical edition of the Mahābhārata, commented: "It is useless to think of reconstructing a fluid text in a literally original shape, on the basis of an archetype and a stemma codicum. What then is possible? Our objective can only be to reconstruct the oldest form of the text which it is possible to reach on the basis of the manuscript material available." That manuscript evidence is somewhat late, given its material composition and the climate of India, but it is very extensive.

The Mahābhārata itself (1.1.61) distinguishes a core portion of 24,000 verses: the Bhārata proper, as opposed to additional secondary material, while the Aśvalāyana Gṛhyasūtra (3.4.4) makes a similar distinction. At least three redactions of the text are commonly recognized: Jaya (Victory) with 8,800 verses attributed to Vyāsa, Bhārata with 24,000 verses as recited by Vaiśampāyana, and finally the Mahābhārata as recited by Ugraśrava Sauti with over 100,000 verses. However, some scholars, such as John Brockington, argue that Jaya and Bharata refer to the same text, and ascribe the theory of Jaya with 8,800 verses to a misreading of a verse in Ādiparvan (1.1.81). The redaction of this large body of text was carried out after formal principles, emphasizing the numbers 18 and 12. The addition of the latest parts may be dated by the absence of the Anuśāsana-parva and the Virāta parva from the "Spitzer manuscript". The oldest surviving Sanskrit text dates to the Kushan Period (200 CE).

According to what one character says at Mbh. 1.1.50, there were three versions of the epic, beginning with Manu (1.1.27), Astika (1.3, sub-parva 5) or Vasu (1.57), respectively. These versions would correspond to the addition of one and then another 'frame' settings of dialogues. The Vasu version would omit the frame settings and begin with the account of the birth of Vyasa. The astika version would add the sarpasattra and aśvamedha material from Brahmanical literature, introduce the name Mahābhārata, and identify Vyāsa as the work's author. The redactors of these additions were probably Pāñcarātrin scholars who according to Oberlies (1998) likely retained control over the text until its final redaction. Mention of the Huna in the Bhīṣma-parva however appears to imply that this parva may have been edited around the 4th century.

The snake sacrifice of Janamejaya

The Ādi-parva includes the snake sacrifice (sarpasattra) of Janamejaya, explaining its motivation, detailing why all snakes in existence were intended to be destroyed, and why in spite of this, there are still snakes in existence. This sarpasattra material was often considered an independent tale added to a version of the Mahābhārata by "thematic attraction" (Minkowski 1991), and considered to have a particularly close connection to Vedic (Brahmana) literature. The Pañcavimśa Brahmana (at 25.15.3) enumerates the officiant priests of a sarpasattra among whom the names Dhṛtarāṣtra and Janamejaya, two main characters of the Mahābhārata's sarpasattra, as well as Takṣaka, the name of a snake in the Mahābhārata, occur.

The Suparṇākhyāna, a late Vedic period poem considered to be among the "earliest traces of epic poetry in India," is an older, shorter precursor to the expanded legend of Garuda that is included in the Āstīka Parva, within the Ādi Parva of the Mahābhārata.

Historical references

ఇవి కూడా చూడండి: Bhagavad Gita § Date and text

The earliest known references to the Mahābhārata and its core Bhārata date to the Aṣṭādhyāyī (sutra 6.2.38) of Pāṇini (fl. 4th century BCE) and in the Aśvalāyana Gṛhyasūtra (3.4.4). This may mean the core 24,000 verses, known as the Bhārata, as well as an early version of the extended Mahābhārata, were composed by the 4th century BCE. A report by the Greek writer Dio Chrysostom (c. 40 - c. 120 CE) about Homer's poetry being sung even in India seems to imply that the Iliad had been translated into Sanskrit. However, Indian scholars have, in general, taken this as evidence for the existence of a Mahābhārata at this date, whose episodes Dio or his sources identify with the story of the Iliad.

Several stories within the Mahābhārata took on separate identities of their own in Classical Sanskrit literature. For instance, Abhijñānaśākuntala by the renowned Sanskrit poet Kālidāsa (c. 400 CE), believed to have lived in the era of the Gupta dynasty, is based on a story that is the precursor to the Mahābhārata. Urubhaṅga, a Sanskrit play written by Bhāsa who is believed to have lived before Kālidāsa, is based on the slaying of Duryodhana by the splitting of his thighs by Bhīma.

The copper-plate inscription of the Maharaja Sharvanatha (533–534 CE) from Khoh (Satna District, Madhya Pradesh) describes the Mahābhārata as a "collection of 100,000 verses" (śata-sahasri saṃhitā).

The 18 parvas or books

The division into 18 parvas is as follows:

Parva	Title	Sub-parvas	Contents
1	Adi Parva (The Book of the Beginning)	1–19	How the Mahābhārata came to be narrated by Sauti to the assembled rishis at Naimisharanya, after having been recited at the sarpasattra of Janamejaya by Vaishampayana at Takṣaśilā, modern-day Taxila, Pakistan. The history and genealogy of the Bharata and Bhrigu races is recalled, as is the birth and early life of the Kuru princes (adi means first).
2	Sabha Parva (The Book of the Assembly Hall)	20–28	Maya Danava erects the palace and court (sabha), at Indraprastha. Life at the court, Yudhishthira's Rajasuya Yajna, the game of dice, the disrobing of Pandava wife Draupadi and eventual exile of the Pandavas.
3	Vana Parva also Aranyaka-parva, Aranya-parva (The Book of the Forest)	29–44	The twelve years of exile in the forest (aranya).
4	Virata Parva (The Book of Virata)	45–48	The year spent incognito at the court of Virata.
5	Udyoga Parva (The Book of the Effort)	49–59	Preparations for war and efforts to bring about peace between the Kaurava and the Pandava sides which eventually fail (udyoga means effort or work).
6	Bhishma Parva (The Book of Bhishma)	60–64	The first part of the great battle, with Bhishma as commander for the Kaurava and his fall on the bed of arrows. (Includes the Bhagavad Gita in chapters 25–42.)
7	Drona Parva (The Book of Drona)	65–72	The battle continues, with Drona as commander. This is the major book of the war. Most of the great warriors on both sides are dead by the end of this book.
8	Karna Parva (The Book of Karna)	73	The continuation of the battle with Karna as commander of the Kaurava forces.
9	Shalya Parva (The Book of Shalya)	74–77	The last day of the battle, with Shalya as commander. Also told in detail, is the pilgrimage of Balarama to the fords of the river Saraswati and the mace fight between Bhima and Duryodhana which ends the war, since Bhima kills Duryodhana by smashing him on the thighs with a mace.
10	Sauptika Parva (The Book of the Sleeping Warriors)	78–80	Ashvattama, Kripa and Kritavarma kill the remaining Pandava army in their sleep. Only 7 warriors remain on the Pandava side and 3 on the Kaurava side.
11	Stri Parva (The Book of the Women)	81–85	Gandhari and the women (stri) of the Kauravas and Pandavas lament the dead and Gandhari cursing Krishna for the massive destruction and the extermination of the Kaurava.
12	Shanti Parva (The Book of Peace)	86–88	The crowning of Yudhishthira as king of Hastinapura, and instructions from Bhishma for the newly anointed king on society, economics and politics. This is the longest book of the Mahabharata. Kisari Mohan Ganguli considers this Parva as a later interpolation.'
13	Anushasana Parva (The Book of the Instructions)	89–90	The final instructions (anushasana) from Bhishma.
14	Ashvamedhika Parva (The Book of the Horse Sacrifice)	91–92	The royal ceremony of the Ashvamedha (Horse sacrifice) conducted by Yudhishthira. The world conquest by Arjuna. The Anugita is told by Krishna to Arjuna.
15	Ashramavasika Parva (The Book of the Hermitage)	93–95	The eventual deaths of Dhritarashtra, Gandhari and Kunti in a forest fire when they are living in a hermitage in the Himalayas. Vidura predeceases them and Sanjaya on Dhritarashtra's bidding goes to live in the higher Himalayas.
16	Mausala Parva (The Book of the Clubs)	96	The materialisation of Gandhari's curse, i.e., the infighting between the Yadavas with maces (mausala) and the eventual destruction of the Yadavas.
17	Mahaprasthanika Parva (The Book of the Great Journey)	97	The great journey of Yudhishthira, his brothers and his wife Draupadi across the whole country and finally their ascent of the great Himalayas where each Pandava falls except for Yudhishthira.
18	Svargarohana Parva (The Book of the Ascent to Heaven)	98	Yudhishthira's final test and the return of the Pandavas to the spiritual world (svarga).
khila	Harivamsa Parva (The Book of the Genealogy of Hari)	99–100	This is an addendum to the 18 books, and covers those parts of the life of Krishna which is not covered in the 18 parvas of the Mahabharata.

కావ్య ప్రశస్తి

"యదిహాస్తి తదన్యత్ర యన్నేహాస్తి న తత్క్వచిత్" - "ఇందులో ఏది ఉందో అదే ఎక్కడైనా ఉంది. ఇందులో లేనిది మరెక్కడా లేదు" అని ప్రశస్తి పొందింది. హిందువులకు ఎంతో పవిత్ర గ్రంథాలైన భగవద్గీత, విష్ణు సహస్రనామ స్తోత్రము కూడా మహాభారతంలోని భాగాలే. దీనిని బట్టి ఈ కావ్య విశిష్టతను అంచనా వేయవచ్చును.

ఈ కావ్యవైభవాన్ని నన్నయ:

“

దీనిని ధర్మ తత్త్వజ్ఞులు ధర్మశాస్త్రమనీ, ఆధ్యాత్మవిదులు వేదాంతమనీ, నీతి విచక్షణులు నీతి శాస్త్రమనీ, కవులు మహాకావ్యమనీ అంటారు. లాక్షణికులు సర్వ లక్షణ సంగ్రహమనీ, ఐతిహాసికులు ఇతిహాసమనీ, పౌరాణికులు బహుపురాణ సముచ్ఛయమనీ కొనియాడుతారు. వివిధ తత్త్వవేది, విష్ణు సన్నిభుడు అయిన వేదవ్యాసుడు దీనిని విశ్వజనీనమయ్యేలా సృజించాడు.

”

మహాభారత గాథను వ్యాసుడు ప్రప్రథమంగా తన శిష్యుడైన వైశంపాయనుడి చేత సర్పయాగం చేయించేటపుడు జనమేజయ మహారాజుకి చెప్పించగా, అదే కావ్యాన్ని తరువాత నైమిశారణ్యంలో శౌనక మహర్షి సత్రయాగము చేయుచున్నప్పుడు సూతమహర్షి అక్కడకు వచ్చిన ఋషులకు చెప్పాడు.

మహాభారతాన్నిచెరకుగడతో పోల్చారు. పర్వము అంటే చెరకు కణుపు. 18 కణుపులు (పర్వములు) కలిగిన పెద్ద చెరకుగడ, మహాభారతం. చెరకును నములుతున్న కొద్దీ రసం నోటిలోకి వచ్చి, నోరు తీపి ఎక్కుతుంది. అలాగే భారతాన్ని చదివిన కొద్దీ జ్ఞానం పెరుగుతుంది.

మహాభారతంలోని విభాగాలు

మహాభారతంలో 18 పర్వములు, వాటిలో జరిగే కథాక్రమం ఇది:

1. ఆది పర్వము: 1-19 ఉపపర్వాలు - పీఠిక, కురువంశం కథ, రాకుమారుల జననం, విద్యాభ్యాసం.
2. సభా పర్వము: 20-28 ఉపపర్వాలు - కురుసభా రంగం, మయసభ, పాచికల ఆట, పాండవుల ఓటమి, రాజ్యభ్రష్టత.
3. వన పర్వము (లేక) అరణ్య పర్వము: 29-44 ఉపపర్వాలు - అరణ్యంలో పాండవుల 12 సంవత్సరాల జీవనం.
4. విరాట పర్వము: 45-48 ఉపపర్వాలు - విరాటరాజు కొలువులో ఒక సంవత్సరం పాండవుల అజ్ఞాతవాసం.
5. ఉద్యోగ పర్వము: 49-59 ఉపపర్వాలు - కౌరవ పాండవ సంగ్రామానికి సన్నాహాలు.
6. భీష్మ పర్వము: 60-64 ఉపపర్వాలు - భీష్ముని నాయకత్వంలో సాగిన యుద్ధం.
7. ద్రోణ పర్వము 65-72 ఉపపర్వాలు - ద్రోణుని నాయకత్వంలో సాగిన యుద్ధం.
8. కర్ణ పర్వము: 73 వ ఉపపర్వము - కర్ణుని నాయకత్వంలో సాగిన యుద్ధం.
9. శల్య పర్వము: 74-77 ఉపపర్వాలు - శల్యుడు సారథిగా సాగిన యుద్ధం.
10. సౌప్తిక పర్వము: 78-80 ఉపపర్వాలు - నిదురిస్తున్న ఉపపాండవులను అశ్వత్థామ వధించడం.
11. స్త్రీ పర్వము: 81-85 ఉపపర్వాలు - గాంధారి మొదలగు స్త్రీలు, మరణించినవారికై రోదించడం.
12. శాంతి పర్వము: 86-88 ఉపపర్వాలు - యుధిష్ఠిరుని రాజ్యాభిషేకం. భీష్ముని ఉపదేశాలు.
13. అనుశాసనిక పర్వము: 89-90 ఉపపర్వాలు - భీష్ముని చివరి ఉపదేశాలు (అనుశాసనాలు)
14. అశ్వమేధ పర్వము: 91-92 ఉపపర్వాలు - యుధిష్ఠిరుని అశ్వమేధ యాగం.
15. ఆశ్రమవాస పర్వము: 93-95 ఉపపర్వాలు - ధృతరాష్ట్రుడు, గాంధారి, కుంతి ప్రభృతులు చివరి రోజులు ఆశ్రమవాసులుగా గడపడం.
16. మౌసల పర్వము: 96వ ఉపపర్వం - యదువంశంలో ముసలం, అంతఃకలహాలు.
17. మహాప్రస్ధానిక పర్వము: 97వ ఉపపర్వం - పాండవుల స్వర్గ ప్రయాణం ఆరంభం.
18. స్వర్గారోహణ పర్వము:98వ ఉపపర్వం - పాండవులు స్వర్గాన్ని చేరడం.

హరివంశ పర్వము: శ్రీకృష్ణుని జీవితగాథ వీటిలో మొదటి అయిదు పర్వాలను ఆదిపంచకము అనీ, తరువాతి ఆరు పర్వాలను యుద్ధషట్కము అనీ, ఆ తరువాతి ఏడు పర్వాలను శాంతిసప్తకము అనీ అంటారు.

మహాభారతం ప్రత్యేకతలు

• మహాభారత రచన చేసినది పరాశర మహర్షి కుమారుడయిన వేదవ్యాసుడు (500 B.C?-300 B.C?).
• మహాభారతకథను వ్యాసుడు రచన చేసిన సమయం మూడు సంవత్సరాలు .
• మహాభారతకథను చెప్పడానికి స్వర్గలోకంలో నారద మహర్షిని, పితృలోకములో చెప్పడానికి దేవల మహర్షిని, గరుడ గంధర్వ లోకాలలో చెప్పడానికి శుక మహర్షిని, సర్పలోకంలో చెప్పడానికి సుమంతుడిలని, మానవలోకంలో చెప్పడానికి వైశంపాయన మహర్షిని నియమించాడు.
• అంతకు పూర్వం దేవాసురయుధ్దంలా కురుక్షేత్రంలో మహాభారత యుద్ధం జరిగింది.
• ఈ యుద్ధంలో భీష్ముడు 10 రోజులు, ద్రోణుడు 5 రోజులు, కర్ణుడు 2 రోజులు, శల్యుడు అర్ధరోజు సైన్యాధ్యక్షత వహించారు. మిగిలిన సగం రోజు భీముడు ధుర్యోధనుడితో యుద్ధం చేసాడు.
• ఈ యుద్ధంలో పోరాడి మరణించిన వారి సంఖ్య 18 అక్షౌహిణులు. వీరిలో కౌరవ పక్షం వహించి పోరాడిన వారి సంఖ్య 11

అక్షౌహిణి

భారతీయ కొలమానంలో అక్షౌహిణి ఒక కొలత. సైన్యాన్ని అక్షౌహిణిలో కొలుస్తారు. కంబ రామాయణంలో ఆ లెక్కలు ఇలా ఉన్నాయి. ఆదిపర్వం బట్టి సైన్యగణాంకాలలో పునాది నిష్పత్తి 1 రథము : 1 ఏనుగు : 3 గుర్రాలు : 5 కాలిబంట్లు.

అక్షౌహిణి	రథములు	ఏనుగులు	గుఱ్ఱములు	కాలిబంట్లు
1	21,870	21,870	65,610	1,09,350

వివిధ ప్రమాణాలు

పత్తి

ఒక రథము, ఒక ఏనుగు, మూడు గుర్రాలు మరియు ఐదు కాలిబంట్లు కలిస్తే ఒక "పత్తి" అంటారు.

1 రథములు + 1 ఏనుగు + 3 గుర్రాలు + 5 కాలిబంట్లు

సేనాముఖము

మూడు పత్తులు ఒక సేనాముఖము అనగా సేనాముఖము = 3 X పత్తి

3 రథములు + 3 ఏనుగులు + 9 గుర్రాలు + 15 కాలిబంట్లు

గుల్మము

మూడు సేనాముఖములు ఒక గుల్మము. అనగా గుల్మము = 3 X సేనాముఖము

9 రథములు + 9 ఏనుగులు + 27 గుర్రాలు + 45 కాలిబంట్లు

గణము

గణము అనగా మూడు గుల్మములు అనగా గణము = 3 X గుల్మము

27 రథములు + 27 ఏనుగులు + 81 గుర్రాలు + 135 కాలిబంట్లు

వాహిని

వాహిని అనగా మూడు గణములు. అనగా గణము =3 X గణము

81 రథములు + 81 ఏనుగులు + 243 గుర్రాలు + 405 కాలిబంట్లు

పృతన

పృతన అనగా మూడు వాహినులు అనగా పృతన=3 X వాహినులు

243 రథములు + 243 ఏనుగులు + 729 గుర్రాలు + 1215 కాలిబంట్లు

చమువు

చమువు అనగా మూడు పృతనల సైన్యము. అనగా 3 Xపృతన

729 రథములు + 729 ఏనుగులు + 2187 గుర్రాలు + 3645 కాలిబంట్లు

అనీకిని

అనీకిని అనగా మూడు చమువుల సైన్యము. అనగా 3 Xచమువు.

2187 రథములు + 2187 ఏనుగులు + 6561 గుర్రాలు + 10935 కాలిబంట్లు

అక్షౌహిణి

అక్షౌహిణి అనగా పది అనీకినుల సైన్యము అనగా 10 X అనీకిని

21870 రథములు + 21870 ఏనుగులు + 65610 గుర్రాలు + 109350 కాలిబంట్లు

ఇటువంటి అక్షౌహిణులు 18 కురుక్షేత్ర యుద్ధములో పాల్గొన్నాయి. అంటే - 3,93,660 రధములు + 3,93,660 ఏనుగులు + 11,80,980 గుర్రాలు + 19,68,300 కాలిబంట్లు

ఒక్కొక్క రథం మీద యుద్ధవీరునితో పాటు సారథి కూడా ఉంటాడు. సారథులను కూడా లెక్కలోనికి తీసుకుంటే, రథబలం 7,87,329 కి చేరుకుంటుంది. అలాగే గజబలంతో యుద్ధవీరునితో పాటు మావటిని లెక్కలోనికి తీసుకుంటే, గజ బలం 7,87,329 కి చేరుకుంటుంది.

రకం	ఎన్నింతలు	రథములు	ఏనుగులు	గుర్రాలు	కాలిబంట్లు	సారథి
పత్తి	1	1	1	3	5	పత్తిపాలుడు
సేనాముఖము	3	3	3	9	15	సేనాముఖి
గుల్మము	3*3	9	9	27	45	నాయకుడు
గణము	33	27	27	81	135	గణనాయకుడు
వాహిని	34	81	81	243	405	వాహినిపతి
పృతన	35	243	243	729	1,215	పృతనాధిపతి
చమువు (సేనా)	36	729	729	2,187	3,645	సేనాపతి
అనీకిని	37	2,187	2,187	6,561	10,935	అనీకాధిపతి
అక్షౌహిణి	10*37	21,870	21,870	65,610	1,09,350	మహా సేనాపతి

మరిన్ని ప్రమాణాలు[మార్చు]

అక్షౌహిణి X '18' = ఏకము

ఏకము X '8' = కోటి (ఈ కోటి మన కోటి కాదు)

కోటి X '8' = శంఖము

శంఖము X '8' = కుముదము

కుముదము X '8' = పద్మము

పద్మము X '8' = నాడి

నాడి X '8' = సముద్రము

సముద్రము X '8' = వెల్లువ

అంటే 36,691,71,39,200 సైన్యాన్ని వెల్లువ అంటారు.

ఇటు వంటివి 70 వెల్లువలు సుగ్రీవుని దగ్గర ఉన్నట్లుగా కంబ రామాయణం చెపుతుంది. అంటే 366917139200 X 70 = 256842399744000 మంది వానర వీరులు సుగ్రీవుని దగ్గర వుండేవారు. వీరికి నీలుడు అధిపతి.

256842399744000 మంది బలవంతులు కలిసి త్రేతాయుగములో (1,700,000 సంవత్సరాల పూర్వం) లంకకు వారధి కట్టారన్నమాట.

మూలాలు

• అక్షౌహిణులు. పాండవ పక్షం వహించి పోరాడిన వారి సంఖ్య 7అక్షౌహిణులు.
• ఈ యుద్ధం జరిగిన ప్రదేశం శమంతక పంచకం. తన తండ్రిని అధర్మంగా చంపిన క్షత్రియ వంశాల మీద పరశురాముడు 21 పర్యాయములు భూమండలం అంతా తిరిగి దండయాత్ర చేసి క్షత్రియ వధ చేసిన సమయంలో క్షత్రియ రక్తంతో ఏర్పడ్డ ఐదు తటాకాలే ఈ శమంతక పంచకం. పరశురాముడు తన తండ్రికి ఇక్కడ తర్పణం వదిలి క్షత్రియుల మీద తనకు ఉన్న పగ తీర్చుకున్నాడు.
• పంచమ వేదంగా వర్ణించబడే ఈ మహాభారతాన్ని కవులు మహాకావ్యమని, లాక్షణికులు సర్వలక్షణాలు కలిగిన గ్రంధరాజమని, పౌరాణికులు అష్టాదశపురాణ సారమని, నీతిశాస్త్రపారంగతులు నీతి శాస్త్రమని, తత్వజ్ఞులు ధర్మశాస్త్రమని, ఇతిహాసకులు ఇతిహాసమని ప్రశంసించారు.
• వినాయకుని ఆదేశానుసారం వేదవ్యాసుడు ఆగకుండా చెప్తుంటే వినాయకుడు తన దంతమును విరిచి ఘంటముగా చేసికొని మహాభారతకథను లిఖించాడు.
• మహాభారతంలోని ఉపపర్వాలు 100. పైష్యమ, ఆస్తీకము, ఆదివంశావతారం, సంభవపర్వము, జతుగృహదాహము, హైడంబము, బకవధ, చైత్రరధము, ద్రౌపదీస్వయంవరం, వైవాహికం, విదురాగమనము, రాజ్యార్ధలాభము, అర్జునతీర్ధయాత్ర, సుభద్రాకల్యాణం, హరణహారిక, ఖాండవదహనం, మయదర్శనం,

సభాపర్వము, మంత్రపర్వము, జరాసంధవధ, దిగ్విజయము, రాజసూయము, బర్ఘ్యాభిహరణం, శిశుపాలవధ, ద్యూతము, అనుద్యూతము, అరణ్యము, కిమ్మీరవధ, కైరాతము, ఇంద్రలోకాభిగమనం, ధర్మజతీర్ధయాత్ర, జటాసురవధ, యక్షయుద్ధం, అజగరం, మార్కడేయోపాఖ్యానం, సత్యాద్రౌపదీ సంవాదం, ఘోషయాత్ర, ప్రాయోపవేశం, వ్రీహి ద్రోణాఖ్యానం, ద్రౌపదీహరణం, కుండలాహరణం, ఆరణేయం, వైరాటం, కీచకవధ, గోగ్రహణం, అభిమన్యువివాహం, ఉద్యోగం, సంజయయానం, ధృతరాష్ట్రప్రజాగరణం, సానత్సుతజాతం, యానసంధి, భగవద్యానం, సైనానిర్యాత, ఉలూకదూతాభిగమనం, సమరధ, అతిరధ సంఖ్యానము, కర్ణభీష్మవివాదం, అబోపాఖ్యానం, జంబూఖండవినిర్మాణం, భూమిపర్వము, భీష్మాభిషేకం, భగవద్గీత, భీష్మవధ, ద్రౌణాభిషేకం, సంశప్తకవధ, అభిమన్యువధ, ప్రతిజ్ఞాపర్వం, జయద్రధ వధ, ఘటోత్కచ వధ, ద్రోణవధ, నారాయణాస్రప్రయోగం, కర్ణపర్వం, శల్యపర్వం, హ్రదప్రవేశం, గదాయుద్ధం, సారసత్వం, సౌప్తిక పర్వం, వైషీకం, జలప్రదానం, స్త్రీపర్వం, శ్రాద్ధపర్వం, రాజ్యాభిషేకం, చార్వాక నిగ్రహం, గృహప్రనిభాగం, శాంతిపర్వం, రాజధర్మానుకీర్తనం, ఆపద్ధర్మం, మోక్షధర్మం, ఆనుశాసనికం, భీష్మస్వర్గారోహణం, అశ్వమేధం, అనుగీత, ఆశ్రమవాసం, పుత్రసందర్శనం, నారదాగమనం, మౌసలం, మహాప్రస్థానం, హరివంశం, భనిష్యత్పర్వం.

చారిత్రక పరిశీలనలు

కథల్లోను, కావ్యాల్లోను నిజమైన ప్రదేశాల పేర్లను పేర్కొనడం ఎక్కువమంది రచయితల్లో కనిపించే లక్షణం. రచయిత చనిపోయిన లక్షల సంవత్సరాల తర్వాత త్రవ్వకాల్లో బయల్పడిన ఆ రచయిత వ్రాతల ప్రకారం పరిశొధిస్తే ఆ ప్రదేశాలు అలాగే ఉంటాయి కనుక ఎవరైనా ఆ వ్రాతలు చదివినప్పుడు అందులోని కథ నిజంగా జరిగినట్లు అనిపిస్తుందని ఒక అభిప్రాయం ఉంది. క్రీస్తు పూర్వం 2000 సంవత్సరాల వరకూ ఆర్యుల భాష అయిన సంస్కృత భాష భారతదేశంలో లేదని, మహాభారత కావ్యం వేద కాలం తర్వాత, అనగా సుమారు క్రీస్తు పూర్వం 800 - క్రీస్తు పూర్వం 500 సంవత్సరాల మధ్య ఆర్యుల తెగకు చెందిన వేదవ్యాసుడు అను కవి రచించిన కావ్యము అని, మహా భారతములోని సన్నివేశాలు కల్పితాలు అని, హిందువులకు తమ మతముపై యున్న గట్టి విశ్వాసాలే కల్పిత కావ్యాన్ని చరిత్రగా చేశాయని పరిశోధకుల భావన. గుజరాత్ రాష్ట్రంలో ఇటీవల ద్వారకా నగరం వద్ద అరేబియన్ సముద్ర తీర గర్భంలో బయల్పడిన ఓడ రేవు క్రీస్తుపూర్వం 3000 సంవత్సారాలనాటిదని, అది సింధూ (హరప్పా) నాగరికతకు చెందినది అని, ఆ కాలంలో భాషకు లిపి లేదని పరిశోధనలు తెలుపుతున్నాయి

८

తెలుగు సినిమాలలో భారతగాథ

మహాభారత కథ ఇతివృత్తంగా ఎన్నో తెలుగు సినిమాలు వెలువడ్డాయి. పౌరాణిక ఇతివృత్తాలను తెరకెక్కించడంలో తెలుగువారికున్న నైపుణ్యం కారణంగా వాటిలో చాలా సినిమాలు చిరస్థాయిగా జనాదరణ పొందాయి. వాటిలో కొన్ని:

• మాయాబజార్ (కల్పిత కథ)
• పాండవ వనవాసం
• శ్రీకృష్ణ పాండవీయం
• నర్తనశాల
• విరాటపర్వం
• కురుక్షేత్రం
• దానవీరశూరకర్ణ
• భీష్మ
• బాలభారతం

మహాభారతంలోని 18 విభాగాల విడియో ప్రసంగాలు

• ఆది పర్వము Videos
• సభా పర్వము Videos
• వన పర్వము Videos
• విరాట పర్వము Videos
• ఉద్యోగ పర్వము Videos
• భీష్మ పర్వము Videos
• ద్రోణ పర్వము Videos
• కర్ణ పర్వము Videos
• శల్య పర్వము Videos
• సౌప్తిక పర్వము Videos
• స్త్రీ పర్వము Videos
• శాంతి పర్వము Videos
• అనుశాసనిక పర్వము
• అశ్వమేధ పర్వము Videos
• ఆశ్రమవాస పర్వము మరియు మౌసల పర్వము Videos
• మహాప్రస్థానిక పర్వము మరియు స్వర్గారోహణ పర్వము Videos

"మహాభారతం" లోమంచి కథలు ( వ్యాసాలు)

"మహాభారతం" లోమంచి కథలు ( వ్యాసాలు) Videos

బయటి లింకులు

• మహాభారతంలోని 18 విభాగాలు
• శ్రీమదాంధ్ర మహాభారతం -18 పర్వాల PDF దిగుమతి - ఆన్ లైన్ పఠనము

మరింత సమాచారం

బయటి లింకులు

• మహాభారతము లోని నీతికథలు

ఆన్‌లైన్ మహాభారత గ్రంథం

• అనువాదం, కథలు, నీతులు
• [1]
• https://en.wikipedia.org/wiki/Timeline_of_Hindu_texts
• http://www.slideshare.net/jctamilselvan/values-of-mahabharata
• http://www.ece.lsu.edu/kak/MahabharataII.pdf
• మహాభారతం పురాతన గ్రంథం
• https://books.google.co.in/books?id=gFHV6nc6l3EC&pg=PA1462&lpg=PA1462&dq=mahabharata,+4th+century&source=bl&ots=tWujyJjrHA&sig=7kXTWoCRaK7C7NRCNov6bVCxP4s&hl=en&sa=X&ei=j2XtVO7XENjU8gWchID4Cw&ved=0CDcQ6AEwBA#v=onepage&q=mahabharata%2C%204th%20century&f=false
• [2] (transliterated) at అనువాదం
• [3] అనువాదం Internet Sacred Text Archive

కిసారి మోహన్ గంగూలి అనువాదం

• at sacred-texts.com
• at bharatadesam.com

మహాభారతం గురించిన వ్యాసాలు

• సుభాష్-కక్ వ్యాసం (pdf)
• మహాభారత యుధ్ధకాల నిర్ణయం
• మహాభారతం గురించి వివేకానందుడు
• భారతం గూర్చి వి.ఎమ్.బ్లేక్

వినండి (ఆడియో)

• తమిళంలో
• మహా భారమము తెలుగు

ఇంకా కొన్ని వనరులు

• HinduWiki.Com హిందూమతం గురించి వికీ
• Reading Suggestions J. F. Fitzgerald, University of Tennessee
• Clay Sanskrit Library
• భారతాన్ని గూర్చి వనరులు

• http://larryavisbrown.homestead.com/files/xeno.mahabsynop.htm
• http://www.ece.lsu.edu/kak/MahabharataII.pdf
• http://www.itcsra.org/sra_hcm/sra_hcm_chrono/sra_hcm_chrono_500bc.html
• https://en.wikipedia.org/wiki/Mahabharata
• http://www.iisc.ernet.in/currsci/jul10/articles29.htm