ఉద్భటుడు
ఉద్భట లేదా ఉద్భటుడు అలంకారం శాస్త్రములో( సంస్కృతం ), భామహ ఇంకా దండి తరువాతి ప్రధాన ఆచార్యులుగా పరగణించబడుతున్నాడు. కల్హణుడు రచించిన రాజతరంగిణి ప్రకారం, అతను కాశ్మీర్ పాలకుడైన జయాపీడ యొక్క పండిత మండలి సభాధ్యక్షుడిగా పనిచేసాడని, అతని జీతం లక్ష దినార్ (బంగారు నాణెం)లుగా తెలియుచున్నది. చరిత్రకారులు జయాపీడ పాలనను క్రీ.శ.779-813గా పరిగణించారు. జయాపీడ తన పాలన యొక్క చివరి దశలో ప్రజలను తగినంతగా అణచివేసినట్లు నమ్ముతున్నందున ఉద్భటుడు జయాపీడుని పాలన యొక్క మొదటి దశలో ఉంచవచ్చు. దీంతో ఆగ్రహించిన బ్రాహ్మణులు ఆయనను బహిష్కరించారు. కాబట్టి, ఇతడు క్రీ.శ.8వ శతాబ్దానికి చెందిన అలంకారుకుడా గుర్తించబడినాడు.
ఉద్భటుని 'కావ్యాలంకారసారసంగ్రహ' అనే పుస్తకాన్ని రచించారు. ఈ పుస్తకం అందుబాటులో లేదు కానీ డాక్టర్ వూలర్ జైసల్మేర్‌లో దాని లఘువృత్తి కారికను కనుగొన్నారు. ఈ పుస్తకం ఆరు విభాగాలుగా విభజించబడింది, దాని 75 కారికలలో 41 అలంకారాలు వివరించబడినవి. ఉద్భటుడు తన స్వీయ-రచన కవిత 'కుమారసంభవ' నుండి అందించిన 95 పద్యాలలో ఉదాహరణలు ఉన్నాయి. పైన పేర్కొన్న సంఖ్య బొంబాయి సంస్కృత సిరీస్ ప్రచురించిన ఎడిషన్ ప్రకారం ఉంది, అయితే నిర్ణయ సాగర్ ప్రెస్ ఎడిషన్‌లో లక్షణాలు, 100 అలంకారాలు, 79 కారికలు ఉన్నాయి. ప్రతిహారేందురాజా రచించిన 'కావ్యాలంకారసారసంగ్రహ',అభినవగుప్తాచార్యుల 'ధ్వన్యాలోకలోచన' అనే సంక్షిప్త విభాగంలో కూడా అతని మరొక పుస్తకం 'భామహ వివరణా ప్రస్తావన ఉంది.
ఉద్భటుడు భామహుని రచనల అనుసరించే తన రచనలలో అలంకారాల క్రమాన్ని, వాటి వర్గాలను వివరించాడు. అదే వర్గ సంఖ్యను కూడా వాడాడు. భామహుడు నిర్దేశించిన 39 అలంకారాలలో ఆశి, ఉత్పేక్షావయవ, ఉపమారూపక, యమకం మొదలైన నాలుగు అలంకారాలను వదిలి పునరుక్తవాదభాష, చేకానుప్రాస, కావ్యహేతు, ప్రతివస్తుపమా, దృష్టాంతములు, అనుప్రసలు అనే ఆరు కొత్త అలంకారాలను స్వీకరించాడు. ఇదొక్కటే కాదు, పైన పేర్కొన్న ఆరు అలంకారాలలో, పునరుక్తవాదభాష, కవితా ఉద్దేశ్యం, దృష్టాంతాన్ని మొదట ఉద్భటుడె కనుగొన్నాడు, ఎందుకంటే భామహా, దండి మొదలైన మునుపటి ఆచార్యులెవరూ వాటిని ప్రస్తావించలేదు. అనుప్రాస, ఉత్ప్రేక్ష, రసవత్ వంటి మరో 12 అలంకారాల లక్షణాలను కూడా వివరించాడు.