ఖొండు ప్రజలు
 A Khond woman in Odisha | |
| ముఖ్యమైన జనాభా కలిగిన ప్రాంతాలు | |
|---|---|
 India | |
| Odisha | 1,627,486 (2011 census)[1] |
| భాషలు | |
| Kui, Kuvi | |
| మతం | |
| Traditional beliefs | |
| సంబంధిత జాతి సమూహాలు | |
| Dravidian people • Dangaria Kandha • Gondi people | |
ఖోండులు (కొంధ, కంధ అని కూడా పిలుస్తారు) భారతదేశంలో ఒక గిరిజన సంఘం. సాంప్రదాయకంగా వీరు వేటగాళ్ళు. జనాభా గణాంకాల ప్రయోజనాల వారు పర్వత నివాస ఖోండులు, కోసం సాదా-నివాస ఖోండులుగా విభజించబడ్డారు; ఖోండులు అందరూ తమ వంశం ద్వారా గుర్తించబడతారు. సాధారణంగా సారవంతమైన భూమిని కలిగి ఉంటారు. కాని అడవులలో వారి అనుసంధానం, యాజమాన్యానికి చిహ్నంగా అడవులలో వేట, సేకరణ, కోతకోయడం - కాల్చడం వంటివి చేస్తారు. ఖోండులు కుయి, కువి భాషలను మాట్లాడతారు. వాటిని ఒడియా లిపిలో వ్రాస్తారు.
భూ-నివాసితులైన ఖోండులు, అటవీ వాతావరణానికి ఎక్కువ అనుకూలతను ప్రదర్శిస్తారు. అయినప్పటికీ, విద్య, వైద్య సదుపాయాలు, నీటిపారుదల, తోటల పెంపకం మొదలైన వాటిలో అభివృద్ధి జోక్యం కారణంగా, వారు అనేక విధాలుగా ఆధునిక జీవన విధానంలోకి బలవంతంగా నెట్టివేయబడ్డారు. వారి సాంప్రదాయ జీవన విధానం, ఆర్థిక వ్యవస్థ ఆచార లక్షణాలు, రాజకీయ సంస్థ, నిబంధనలు, విలువలు, ప్రపంచ దృక్పథం చాలా కాలంగా తీవ్రంగా మార్చబడ్డాయి.
వారు ఆంధ్రప్రదేశు, బీహారు, ఛత్తీసుఘడు, మధ్యప్రదేశు, మహారాష్ట్ర, ఒరిస్సా, పశ్చిమ బెంగాలు రాష్ట్రాలలో నియమించబడిన షెడ్యూల్డు తెగ.[2]
భాష[మార్చు]
ఖోండులు మాతృభాష కుయి. ఇది గోండి, కువిలతో చాలా దగ్గరి సంబంధం కలిగి ఉంది. .[ఆధారం చూపాలి] కుయి ఓడియా లిపితో వ్రాయబడుతున్న ద్రావిడ భాష.[3]
సంఘం[మార్చు]
ఖోండుల అటవీ, కొండ వాతావరణంలో నివసించడానికి అనుకూలతను ప్రదర్శించే వ్యవసాయాధారిత జీవనవిధానం అనుసరిస్తారు. అయినప్పటికీ విద్య, వైద్య సదుపాయాలు, నీటిపారుదల, తోటల పెంపకం మొదలైన వాటిలో అభివృద్ధి జోక్యం కారణంగా, వారు అనేక విధాలుగా ఆధునిక జీవన విధానంలోకి బలవంతం నెట్టబడ్డారు. వారి సాంప్రదాయ జీవన విధానం, ఆర్థిక వ్యవస్థ ఆచార లక్షణాలు, రాజకీయ సంస్థ, నిబంధనలు, విలువలు, ప్రపంచ దృక్పథం ఇటీవలి కాలంలో తీవ్రంగా మార్పులకు గురైయ్యారు. సాంప్రదాయ ఖోండు సమాజంలో వంశాలమీద ఆధారపడి గుర్తించబడుతున్నారు. వీటిలో ప్రతి ఒక్కటి టోటెం ఆధారంగా గుర్తించబడిన సంబంధిత కుటుంబాల పెద్ద సమూహాన్ని కలిగి ఉంటుంది. సాధారణంగా మగ అడవి జంతువు కుటుంబాల వంశాలకు పేర్లుగా ఉంటాయి. ప్రతి వంశానికి సాధారణంగా ఒక సాధారణ ఇంటిపేరు ఉంటుంది. వంశంలోని అత్యంత శక్తివంతమైన కుటుంబానికి చెందిన పురుషులు వంశానికి నాయకత్వం వహిస్తాడు. ఖోండ్సు అన్ని వంశాలు సాధారణంగా ఖొండ్సులో అత్యంత శక్తివంతమైన వంశానికి నాయకుడైన "కొంధు ప్రధాను" కు విధేయత చూపిస్తాయి.[ఆధారం చూపాలి]
ఖోండు కుటుంబం తరచూ అణు కుటుంబాలుగా ఉంటాయి. అయితే విస్తరించిన ఉమ్మడి కుటుంబాలు కూడా కనిపిస్తాయి. ఆడ కుటుంబ సభ్యులు ఖోండు సమాజంలోని మగ సభ్యులతో సమాన సామాజిక ప్రాతిపదికన హోదా కలిగి ఉన్నారు. వారు వారి తల్లిదండ్రులు, భర్త లేదా కొడుకుల గురించి ప్రస్తావించకుండా ఆస్తిని వారసత్వంగా, స్వంతం చేసుకొని, దాని మీద ఆధిపత్యం కలిగి ఉండవచ్చు, దానవిక్రయాలు చేయవచ్చు. స్త్రీలకు భర్తను ఎన్నుకునే హక్కు ఉంది. విడాకులు తీసుకునే అధికారం ఉంటుంది. అయితే కుటుంబం పితృస్వామ్య విధానాన్ని అనుసరిస్తుంది. విడాకులు తీసుకున్న స్త్రీలు, వితంతువులైన స్త్రీలు, పురుషులకు పునర్వివాహం సాధారణం. ఖోండు సమాజంలో పిల్లలను ఎప్పుడూ చట్టవిరుద్ధంగా పరిగణించరు. సహజంగా జన్మించిన పిల్లలకు లభించే అన్ని హక్కులతో వారి జీవ లేదా పెంపుడు తండ్రుల వంశ పేరును వారసత్వంగా పొందుతారు. ఖొండులలో కౌమార బాలికలు, అబ్బాయిల కొరకు ప్రత్యేక వసతిగృహాలు ఉంటాయి. ఇది వారి విద్యా ప్రక్రియలో ఒక భాగం. బాలికలు, బాలురు తమ వసతి గృహంలో రాత్రి నిద్రపోతారు. సాంఘిక నిషేధాలు, పురాణాలు, ఇతిహాసాలు, కథలు, చిక్కులు, సామెతలు, రాత్రంతా పాడటం, నృత్యం చేయడం ద్వారా నేర్చుకుంటారు, తద్వారా తెగ మార్గం నేర్చుకుంటారు. బాలికలకు సాధారణంగా ఇంటిపని, పిల్లలను పెంచే మార్గాలు బోధించబడతాయి. అయితే బాలురు వేట కళను, ధైర్యం, యుద్ధం, పూర్వీకుల ఇతిహాసాలను నేర్చుకుంటారు. ధైర్యం, వేటలో నైపుణ్యం ఖోండు తెగలో మనిషికి గౌరవాన్ని నిర్ణయిస్తాయి. మొదటి రెండవ ప్రపంచ యుద్ధాల సమయంలో పెద్ద సంఖ్యలో ఖోండ్లను బ్రిటిషు వారు సైన్యంలో నియమించారు. సహజ అడవి యుద్ధ నిపుణులుగా బహుమతి పొందారు. ఈ రోజు కూడా ఖొండు పురుషులలో ఎక్కువ భాగం భారత పోలీసు లేదా భారత సాయుధ దళాలలో చేరి వారి ధైర్యాన్ని నిరూపించుకునే అవకాశాన్ని కోరుకుంటారు. పురుషులు సాధారణంగా అడవులలో మేత లేదా వేటాడతారు. వారు వివిధ రకాల వరి, కాయధాన్యాలు, కూరగాయలను పండించే కొండ వాలులలో సాగును మార్చే పద్ధతిని కూడా అభ్యసిస్తారు. మహిళలు సాధారణంగా ఇంటి పనులన్నింటినీ సుదూర ప్రవాహాల నుండి నీరు తీసుకురావడం, వంట చేయడం, ఇంటిలోని ప్రతి సభ్యునికి ఆహారాన్ని అందించడం, పురుషులకు సాగు, పంటకోత, మార్కెట్లో ఉత్పత్తుల అమ్మకం వంటి వాటికి సహాయం చేస్తారు.[4]
ఖోండు సాధారణంగా వంశం వెలుపలి వివాహసంబంధాన్ని అభ్యసిస్తారు. ఆచారం ఆధారంగా వివాహం వంశ సరిహద్దులను దాటాలి (అశ్లీల నిషిద్ధం). అంటే వివాహాలు వంశానికి వెలుపల జరుగుతాయి (ఇంకా వెలుపలి ఖోండు జనాభాలో). సహచరుడిని సంపాదించడానికి తరచుగా చర్చల ద్వారా ఉంటుంది. ఏదేమైనా సంగ్రహించడం లేదా తప్పించుకోవడం ద్వారా వివాహం కూడా చాలా అరుదుగా జరుగుతుంది. వివాహం కోసం వధువు ధర (కన్యాశుల్కం) వధువు తల్లిదండ్రులకు వరుడు చెల్లిస్తారు. ఇది ఖోండుల అద్భుతమైన లక్షణం. వధువు ధర సాంప్రదాయకంగా పులి చర్మాల రూపంలో చెల్లించబడేది. అయితే ఇప్పుడు భూమి లేదా బంగారు రూపంలో వధువు ధరను చెల్లించే సాధారణ పద్ధతి.[ఆధారం చూపాలి]
మతవిశ్వాసాలు[మార్చు]
_(14783429545).jpg)
సాంప్రదాయకంగా ఖోండు మత విశ్వాసాలలో టోటెమిజం, అనిమిజం, పూర్వీకుల ఆరాధన, షమానిజం, ప్రకృతి ఆరాధనలను కలిపే సమకాలీకరణ విధానాలు ఆచరించబడుతున్నాయి. ప్రపంచ సృష్టికర్త, నిలకడగా భావించే భూమి దేవతకు ఖోండులు అధిక ప్రాముఖ్యత ఇచ్చారు. ఖోండు సమాజంలో వారి సమాజంలోని ఏ సభ్యుడైనా అంగీకరించిన మత ఉల్లంఘన చేస్తే వర్షపాతం లేకపోవడం, ప్రవాహాలు ముచెత్తడం, అటవీ ఉత్పత్తులను నాశనం చేయడం, ఇతర ప్రకృతి వైపరీత్యాల రూపంలో ఆత్మల కోపాన్ని ఆహ్వానించింది. అందువలన ఆచార చట్టాలు, నిబంధనలు, నిషేధాలు, విలువలు ఉల్లంఘనకు నేరాల తీవ్రతను బట్టి అధిక శిక్షలు విధించబడతాయి. సాంప్రదాయ మతం ఆచారం ప్రస్తుతం దాదాపు అంతరించిపోయింది. సెరాంపూరు మిషను మిషనరీల కృషి కారణంగా చాలా మంది ఖోండులు పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం చివరి, ఇరవయ్యవ శతాబ్దం ప్రారంభంలో ప్రొటెస్టంటు క్రైస్తవ మతంలోకి మారారు. క్రైస్తవ మతం మీద ఖోండు సాంప్రదాయ విశ్వాసాల ప్రభావం ఈస్టరు, పునరుత్థానంతో సంబంధం ఉన్న కొన్ని ఆచారాలలో చూడవచ్చు. పూర్వీకులు కూడా పూజింపబడడం, నైవేద్యాలు ఇవ్వడం చర్చి సాంప్రదాయ విశ్వాసాలను అధిగమించడం, అన్యమత ఆచరణగా భావించి చర్చి అధికారికంగా తిరస్కరిస్తుంది. చాలా మంది ఖోండ్లు ఇస్లాం మతంలోకి కూడా మారారు. మతపరమైన ఆచారాల గొప్ప వైవిధ్యం తెగ సభ్యులలో చూడవచ్చు. విశేషమేమిటంటే ఇతర సంస్కృతి మాదిరిగానే, ఖోండు నైతిక పద్ధతులు ప్రజలను నిర్వచించే సామాజిక, ఆర్థిక పద్ధతులను బలోపేతం చేస్తాయి. అందువలన భూమి పవిత్రత గిరిజన సామాజిక-ఆర్ధిక శాస్త్రాన్ని శాశ్వతం చేస్తుంది. దీనిలో ప్రకృతితో సామరస్యం, పూర్వీకుల పట్ల గౌరవం లోతుగా పొందుపరచబడి ఉంటాయి. అయితే భూమి పవిత్రతను విస్మరించే గిరిజనేతర సంస్కృతులు అటవీ నిర్మూలన, స్ట్రిప్-మైనింగు మొదలైన వాటికి ఎటువంటి సమస్యను కనుగొనలేదు. ఇది అనేక సందర్భాలలో సంఘర్షణ పరిస్థితికి దారితీసింది.[5]
ఆర్ధికం[మార్చు]
వారు వే, సేకరణ ఆధారంగా జీవనాధార ఆర్థిక వ్యవస్థను కలిగి ఉన్నారు. కాని ఇప్పుడు అవి ప్రధానంగా జీవనాధార వ్యవసాయం మీద ఆధారపడి ఉన్నాయి. అనగా పంటమార్పిడి, స్లాష్-అండ్-బర్న్ వ్యవసాయం. డోంగ్రియా ఖొండు అద్భుతమైన పండ్ల రైతులు. డోంగ్రియా ఖొండుల అత్యంత ఆకర్షణీయమైన లక్షణం ఏమిటంటే వారు ఉద్యానవన పంటలకు అనుగుణంగా ఉన్నారు. అనాస, నారింజ, పసుపు, అల్లం, బొప్పాయిలను పుష్కలంగా పండిస్తారు. మామిడి, పనస వంటి అటవీ పండ్ల చెట్లు కూడా భారీ సంఖ్యలో కనిపిస్తాయి. ఇవి డోంగ్రియాల ప్రధాన ఆహార అవసరాలను పూర్తి చేస్తాయి. అంతేకాకుండా అభివృద్ధి చెందని, సాంస్కృతిక పరిణామం అత్యంత ప్రాచీన లక్షణాలను నిలుపుకునే ఆర్థిక అవసరంలో భాగంగా, డోంగ్రియాల సాగు స్థానికంగా " పోడు చసా " ను పిలుస్తారు.
ఖోండులు (స్థానికంగా కుయి స్థానికంగా) ఒరిస్సాలోని అతిపెద్ద గిరిజన సమూహాలలో ఒకటి. వారు సాంస్కృతిక వారసత్వం, ప్రకృతి విలువలను గౌరవించడానికి కేంద్రాలుగా ఉన్నాయి. ఒరిస్సాలోని కంధమాలు జిల్లా (పూర్వం ఫుల్బానీ జిల్లాలో ఒక భాగం)లో ఖోండుల జనాభాలో యాభై-ఐదు శాతం ఉంది. ఫలితంగా దీనికి తెగ పేరు పెట్టారు.
వారు తినడానికి లభించే పండ్లు, మూలాలను సేకరించడానికి సామూహిక వేట కోసం వారు బయలుదేరుతారు. వారు సాధారణంగా సాలు, మహువా విత్తనాల నుండి సేకరించిన నూనెతో ఆహారాన్ని వండుతారు. వారు ఔషధ మొక్కలను కూడా ఉపయోగిస్తారు. ఈ పద్ధతులు మనుగడ కోసం ప్రధానంగా అటవీ వనరుల మీద ఆధారపడేలా చేస్తాయి. ఖోండుల సంరక్షణ కోసం చేపలు, మాంసాన్ని పొగడతారు. ఖోండుల డోంగ్రియా వంశం కొరాపుటు జిల్లాలోని నియాంగిరి శ్రేణి ఎత్తైన వాలులలో, సరిహద్దు మీదుగా కలహండిలో నివసిస్తారు. వారు తమ జీవనోపాధి కోసం పూర్తిగా ఏటవాలు పర్వతప్రాంతాలలో పనిచేస్తారు.
తిరుగుబాట్లు[మార్చు]
ఖోండులు అనేక సందర్భాలలో అధికారానికి వ్యతిరేకంగా కొంతెత్తారు. ఉదాహరణకు, 1817 లో - 1836 లో వారు బ్రిటిషు ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీకి వ్యతిరేకంగా తిరుగుబాటు చేశారు.[6][7]
సాంఘిక, పర్యావరణం[మార్చు]
నియాంగిరి పర్వతాలలోని లోని వారి నివాసం బాక్సైటు సమృద్ధిగా ఉన్నందున ఈ తెగకు చెందిన డోంగ్రియా ఖోండు విభాగం భవిష్యత్తును యు.కె.కు చెందిన " వేదంతా రిసోర్సెసు " అనే మైనింగు కంపెనీ బెదిరించింది.[8] ఇందుకు బాక్సైటు కూడా ఒక కారణం. నటి జోవన్నా లుమ్లే వివరించిన " సర్వైవల్ ఇంటర్నేషనలు " లఘు చిత్రం తెగ దుస్థితిని వివరించింది.[9] 2010 లో భారత పర్యావరణ మంత్రిత్వ శాఖ ఒరిస్సాలో అల్యూమినియం రిఫైనరీని ఆరు రెట్లు విస్తరణను నిలుపుదల చేయాలని వేదాంత వనరులను ఆదేశించింది.[10][11] దాని అవసరాలను గౌరవించడంలో భాగంగా 2011 లో అమ్నెస్టీ ఇంటర్నేషనలు డోంగ్రియా ఖోండుల హక్కులకు సంబంధించిన నివేదికను ప్రచురించింది.[12] మంత్రి నిర్ణయానికి వ్యతిరేకంగా వేదాంత విజ్ఞప్తి చేశారు.[13]
2013 ఏప్రిలులో నియాంగిరి కొండలలో వేదాంత ప్రాజెక్టు మీద నిషేధాన్ని సుప్రీంకోర్టు సమర్థించింది. దీనివల్ల ప్రభావితమైన ఆ వర్గాల అభిప్రాయాలను తప్పనిసరిగా పరిగణించాలని తీర్పునిచ్చింది. మొత్తం 12 గిరిజన గ్రామాలు 2013 ఆగస్టులో ఈ ప్రాజెక్టుకు వ్యతిరేకంగా ఓటు వేశాయి. 2014 జనవరిలో పర్యావరణ, అటవీ మంత్రిత్వ శాఖ ఈ ప్రాజెక్టును నిలిపివేసింది.[14]
వేదాంతాన్ని ఆపడానికి తమకు సహాయం చేయమని తెగ జేమ్స్ కామెరానుకు విజ్ఞప్తి చేసింది. ఇదే విధమైన విషయంతో వ్యవహరించే అవతారు చిత్రం రచయిత వారి దుస్థితిని అర్థం చేసుకుంటారని లెక్కించారు. వెరైటీ మ్యాగజైన్‌లో ఒక ప్రకటన ఇలా చెప్పింది: "జేమ్స్ కామెరాన్‌కు విజ్ఞప్తి. అవతార్ ఫాంటసీ ... నిజం. భారతదేశంలోని డోంగ్రియా కొండు తెగ తమ పవిత్ర పర్వతాన్ని నాశనం చేయడంలో నరకం చూపిన మైనింగు కంపెనీకి వ్యతిరేకంగా తమ భూమిని కాపాడుకోవడానికి కష్టపడుతోంది. దయచేసి సహాయం చెయ్యండి డోంగ్రియా. "[15] ఈ పోరాటానికి ప్రముఖులలో అరుంధతి రాయి (బుకరు బహుమతి పొందిన రచయిత), అలాగే బ్రిటిషు నటులు జోవన్నా లుమ్లే, మైఖేల్ పాలిను వంటి ఇతర ప్రముఖులు మద్దతు ఇస్తున్నారు.[13] సేవ్ నియాంగిరి కమిటీ నాయకుడు లింగరాజు ఆజాదు మాట్లాడుతూ డోంగ్రియా ఖోండు "దాని సాంప్రదాయ భూములు, ఆవాసాల మీద హక్కు వివిక్త తెగకు మాత్రమే కాదు, మన సహజ వారసత్వాన్ని పరిరక్షించడంలో ప్రపంచం మొత్తానికి ఉంటుంది" అని అన్నారు.[13]
ఇవి కూడా చూడండి[మార్చు]
- లోడు సికాక, కొంధా తెగ అధిపతి
మూలాలు[మార్చు]
- ↑ "A-11 Individual Scheduled Tribe Primary Census Abstract Data and its Appendix". www.censusindia.gov.in. Office of the Registrar General & Census Commissioner, India. Retrieved 3 నవంబరు 2017.
- ↑ "List of notified Scheduled Tribes" (PDF). Census India. Archived from the original (PDF) on 7 నవంబరు 2013. Retrieved 21 డిసెంబరు 2019.
- ↑ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2017). "Kui (India)". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.
- ↑ Jena M. K., et.al. Forest Tribes of Orissa: Lifestyles and Social Conditions of selected Orissan Tribes, Vol.1, Man and Forest Series 2, New Delhi, 2002, pages -13-18.
- ↑ Hardenburg Roland, Children of the Earth Goddess:Society, Sacrifice and Marriage in the Highlands of Orissa in Transformations in Sacrificial Practices: From Antiquity to Modern Times ...By Eftychia Stavrianopoulou, Axel Michaels, Claus Ambos, Lit Verlag Muster, 2005, pages -134.
- ↑ Ghosh, Srikanta (1987). Law Enforcement in Tribal Areas. APH Publishing. p. 131. ISBN 978-8-17024-100-3.
- ↑ Kumar, Raj (2004). Essays on Social Reform Movements. Discovery Publishing House. p. 266. ISBN 978-8-17141-792-6.
- ↑ "Tribe takes on global mining firm". BBC. 17 జూలై 2008. Retrieved 17 జూలై 2008.
- ↑ "Survival International". Archived from the original on 28 ఆగస్టు 2009. Retrieved 21 డిసెంబరు 2019.
- ↑ "India blocks Vedanta mine on Dongria-Kondh tribe's sacred hill". Guardian News and Media Ltd. 24 ఆగస్టు 2010. Retrieved 21 ఏప్రిల్ 2012.
- ↑ "India puts stop to expansion of Vedanta aluminium plant". BBC. 21 అక్టోబరు 2010. Retrieved 13 ఆగస్టు 2011.
- ↑ India: Generalisations, omissions, assumptions: The failings of Vedanta’s Environmental Impact Assessments for its bauxite mine and alumina refinery in India’s state of Odisha (Executive Summary) Amnesty International.
- ↑ 13.0 13.1 13.2 "Indian tribe's Avatar-like battle against mining firm reaches supreme court". Guardian News and Media Ltd. 8 ఏప్రిల్ 2012. Retrieved 21 ఏప్రిల్ 2012.
- ↑ "Vedanta Resources lawsuit (re Dongria Kondh in Orissa)". Business & Human Rights Resource Centre. Retrieved 4 డిసెంబరు 2016.
- ↑ Hopkins, Kathryn (8 ఫిబ్రవరి 2010). "Indian tribe appeals for Avatar director's help to stop Vedanta". The Guardian. London. Retrieved 14 ఫిబ్రవరి 2010.
వెలుపలి లింకులు[మార్చు]
- Pictures
- Sinlung Sinlung - Indian tribes
- Dongria Kondh Survival International (Includes Images)
- A 5 minute video about the tribe and the challenges they face from Vedanta Resources
మూస:Scheduled tribes of India మూస:Scheduled tribes in Odisha మూస:Reservation in India
- May 2019 from Use dmy dates
- May 2019 from Use Indian English
- All Wikipedia articles written in Indian English
- "Related ethnic groups" needing confirmation
- మూలాలు చేర్చవలసిన పాఠ్యమున్న వ్యాసాలు
- మూలాలు చేర్చవలసిన పాఠ్యమున్న వ్యాసాలు from October 2018
- మూలాలు చేర్చవలసిన పాఠ్యమున్న వ్యాసాలు from September 2017
- మూలాలు చేర్చవలసిన పాఠ్యమున్న వ్యాసాలు from May 2019
- Commons category link is on Wikidata
- Ethnic groups in India
- Social groups of Odisha
- Social groups of Andhra Pradesh
- Telugu society
- Dravidian peoples
- Scheduled Tribes of Bihar
- Scheduled Tribes of Chhattisgarh
- Scheduled Tribes of Madhya Pradesh
- Scheduled Tribes of Maharashtra
- Scheduled Tribes of West Bengal
- Human sacrifice