చేమ కుటుంబము

చేమ కుటుంబము:

చేమ దుంపలు

చేమమొక్క గుల్మము. ప్రకాండము భూమిలో నున్నది. ఆకులు: బాణాగ్రాకారము. తొడిమ పొడుగు. పత్రముతో అంచును జేరక మధ్యగా గలయు చున్నది. సమాంచలము. సమరేఖ పత్రము. పుష్ప మంజరి: కంకి ఊరుచేటిక. దీనిని జుట్టుకొని యెదిగిన పిమ్మట విడిపోవును. తెలుపు రంగు. కంకి: లావుగ మొక్కజొన్న పొత్తి వలె నున్నది. దీనిమీద పెక్కు పుష్పములు గలవు. ఇవి చాల మారి యున్నవి. ఉప వృంతములు లేవు. రక్షక పత్రములు గాని, ఆకర్షణ పత్రములు గాని లేవు. ఏక లింగ పుష్పములు. అడుగున స్త్రీ పుష్పములు. పైన పురుష పుష్పములు నపుంసక పుష్పములు కూడా ఉన్నాయి.

స్త్రీ పుష్పము

అండ కోశము: అండాశయము. 3 గదులు. గింజలు స్తంభ సంయోగము. ఫలము కండ కాయ. పురుష పుష్పములు: మూడో నాలుగో కింజల్కములున్నవి. పుప్పొడి తిత్తులు రెండు గదులు నపుంసక పుష్పములలో నేయియు లేవు.

గజపిప్పలి:

గజపిప్పలి అడవులలో చెట్ల మీద వేళ్ళమూలమున ప్రాకు చున్నచి. దీనికి నులితీగలు లేవు.

ఆకులు:

ఒంటరి చేరిక. తొడిమ గలదు. అండాకారము. సమాంచలము. సమ రేఖ పత్రము. కొన సన్నము.

ప్పుష్ప మంజారి

కంకి. ఊరు చేటిక యొక వైపున వంగి యున్నది. అడుగున కాయ పచ్చగాను, పైన పసుపు పచ్చగా నుండును. కంకి కొంచము పసుపు వర్ణముగా నుండును. దాని మీద నల్లని మచ్చలు గలవు. మిధున పుష్పములు.

పుష్ప కోశము

పురు చేటిక తీసి వేయ బడింది.

కింజల్కములు

4 కాండలు పొట్టివి. పుప్పొడి తిత్తులు 2 గదులు.

అండకోశము

అండాశయము 1 గది. 1 అండము. పీఠ సంయోగము ఫలము లేదు. కీలాగ్రము నల్లగా నుండును. కొన్ని అండ కోశములు గొడ్డులయి యున్నవి.

ఈ కుటుంబపు మొక్కలలో కొన్ని చిన్నవి. కొన్ని పెద్దవి. కొన్ని తీగలు కొన్ని బురుద నేలలో పెరుగును. ఆకులు ఒంటరి చేరిక. వీని పుష్పములను బట్టి ఈ కుటుంబపు మొక్కలను గుర్తింప వచ్చును. వాని కంకులు మొక్కజొన్న పొత్తుల వలె నుండును. సంపూర్ణ పుష్పములు లేవు. అండ కోశము ఉచ్చము.

చేమ దుంపలు మన దేశములో ఎల్ల చోట్లను సేద్యము సేయు చున్నారు. ఒండ్రు మట్టితో కూడిన ఇసుక నేలలో బాగుగ పెరుగును. బాగుగ ఎదిగిన దుంపల తలలు కోసి పాతి పెట్టుదురు. ఆతలల నుండి 5, 6 మొక్కలు మొల్చును. వానికి దరుచుగా నీరును పెంటయు దగులు చుండ వలెను. ఆకులు కాక దుంపలకై వీనిని సేద్యము చేయు చుండిన అడుగు దూరములో పాతి మూడో నాలుగో ముదురాకులుంచి లేత వానిని త్రుంపి వేయ వలెను. పదినెలల నాటికి దుంప లేదుగును.

కుంభిక నీళ్ళలో మొలచును. వేసవి కాలమందు పుష్పించుట కారంబించును.

కాయలు దొరకనప్పుడివి సమృద్ధిగను కుళ్ళి పోకుండను నుండుటచే మిక్కిలి యుపయోగ కర్ములగు చున్నవి. చేం దుంపలలో కొన్ని గుండ్రముగాను, కొన్ని కోలగాను నుండును. కోల దుంపలు బాగుగ ఉడుకు నందురు. చేమ దుంపల యందును గంద వలె దురద పెట్టు పదార్థము గలదు. చేమ దుంపల నుడక పెట్టిన నది పోవును. నేదైన పుల్లని పదార్థము గీనితో గలసిన ఆ పదార్థము చెడు గుణము పోవును. కనుక దరుచుగా చింత పండు పులుసునో, నిమ్మకాయల రసమునో కలుపు చుందురు. వీని ఆకుల తోడసు కూర వండు కొందురు.

కంద మొక్కయని మనమనుకొనునది నిజముగా ఆకులే. మాను గాదు. మాను భూమిలో దాగి కంద వలె మారినది. కందసు కూడా చేమ వలెనే సేద్యము చేయుదురు. దీనికి నల్ల నేల మంచిది. దీని యందు దురద పెట్టు పదార్థము చాల గలసు. క్షీరాభ్ధి ద్వాదశికి నుసిరి మొక్కను పూజ చేసినట్లు మహాళాయమావాశ్యకు కంద మొక్కను పూజింతురు.

వస మొక్క పువ్వులలో రేకులున్నవి. వీని ఆకుల నుండి తైలము తీయుదురు. దీని వేరును అజీర్ణము, దగ్గు మొదలగు రోగములకు దగుననుపానములతో నిత్తురు.

సూరి కంద ఎక్కువగా మామిడి చెట్ల నీడలను బెరుగును. దీని దుంపలును కంద వలె నుండును కాని అంత కంటే చిన్నవి. కొంచెము తెల్లగా నుండును. ఈ దుంపలనరుగ దీసి కంతులకును బాము కాటులకును వేయుదురు. దీనిని సరిగా ఉపయోగించిన ఎడల మంచి పని చేయును.

అడవి కంద కొండల మీద పెరుగును. దాని దుంపలు కోలగా నుండును. వీనికి నొక విధమగు వాసన గలదు. రెండు మూడు మారులు నీరుతో ఉడక బెట్టిన గాని వాసన పోదు. దీనిని కొండ మీద నుండు వారే తిను చున్నారు.

అడవిచామ మొక్కకు ఆకులు ఒకటో రెండో మత్రము పుట్టుచున్నవి. దీనిని కొండ జాతులు తిందురు.

గజ పిప్పలి అడవులలో చెట్ల మీద ప్రాకును. దీని కాయల నెండ పెట్టి ముక్కలుగా కోసి గజ పిప్పలి యని అమ్ముచున్నారు. దీని ఔషధములలో వాడుదురు.

మూలసరి ఆకుల అడుగున ముండ్లు గలవు. పువ్వులలో కింజల్కములు చాల యున్నవి. కాయ నాలుగు పలకలుగా నుండును. కుంభిక నీళ్ళలో మొలచును. వేసవి కిఆలమందు పుష్పించుట కారంబించును.