ఝాన్సీ రాజ్యం

Jhansi State
Jhansi State;
1804–1858
	జండా
రాజధాని	Jhansi
ప్రభుత్వం	Vassal state
చరిత్ర
• British protectorate	1804
• Indian rebellion	1858
విస్తీర్ణం
	4,059 కి.మీ2 (1,567 చ. మై.)
జనాభా
•	317000
Preceded by	Succeeded by
	Maratha Empire
Gwalior State

ఝాన్సీ 1804 నుండి 1853 వరకు బ్రిటిషు ఇండియా ఆధీనంలో మరాఠా నెవాల్కరు రాజవంశం పాలించిన స్వతంత్ర రాచరిక రాజ్యంగా ఉంది. బ్రిటీషు అధికారులు లాప్సే సిద్ధాంతం నిబంధనల ఆధారంగా రాజ్యాన్ని స్వాధీనం చేసుకున్నారు. శక్తివంతమైన ఝాన్సీ పట్టణం దాని రాజధానిగా పనిచేసింది.

చారిత్రాత్మకంగా బుందేల్ఖండులోని ఝాన్సీ రాజ్యాన్ని పేష్వా ఆధిపత్యంలో పాలించబడింది. ఆయన మరాఠా సామ్రాజ్యం ఓటమి తరువాత ఝాన్సీ ప్రావింసులో తన హక్కులను బ్రిటిషు వారికి అప్పగించాడు. లార్డు హేస్టింగ్సు ఈ ప్రావింసు మీద వంశపారంపర్య పాలన అధికారంతో అధిపతికి బహుమతిగా ఇచ్చాడు.^[2] 1857 ఆగస్టు నుండి 1858 జూన్ వరకు భారత తిరుగుబాటు నాయకులలో ప్రముఖ వ్యక్తులలో ఒకరైన రాణి లక్ష్మి బాయి ఝాన్సీ రాజ్యాన్ని తిరిగి స్వాధీనం చేసుకుని పాలించింది. రాజ్య జెండా హిందూ మతానికి సంబంధించిన కుంకుమ బ్యానరు కలిగి ఉంది.

ఆరంభకాల చరిత్ర

ఓర్చా(పన్నా) రాజపుత్రుల ఆధ్వర్యంలో

ఝాన్సీ పట్టణం పరిసరాలు చందేలా పాలకులకు బలమైన కోటగా ఉంది. ఈ ప్రదేశం పేరు బల్వంతు నగరు; ఏదేమైనా 11 వ శతాబ్దంలో ఝాన్సీ దాని ప్రాముఖ్యతను కోల్పోయింది. 17 వ శతాబ్దంలో ఓర్చాకు చెందిన రాజా మొదటి బిరు సింగు దేవ్ (ఆర్: 1605-1627) ఆధ్వర్యంలో మళ్లీ ప్రాముఖ్యత సంతరించుకుంది. రాజా బిరు సింగు దేవ్ మొఘలు చక్రవర్తి జహంగీరుతో మంచి సంబంధాలు కలిగి ఉన్నాడు. ఐదేళ్ల నిర్మాణ కాలంలో (1613-1618) రాజా బిరు సింగు దేవ్ ఝాన్సీ కోటను నిర్మించారు. దాని చుట్టూ ఒక బల్వంతు నగరు స్థాపించబడింది. తరువాత దీనిని ఝాన్సీ అని పిలుస్తారు.

మహారాజా ఛత్రాసలు, బుండేలా పాలకుడు పన్నా ముస్లిం గవర్నర్లు బుండేలా దేశంలోకి చొరబడటం ద్వారా చుట్టుముట్టబడ్డారు. 1729 లో మొహమ్మదు ఖాను బంగాషు ఛత్రసాలు మీద దాడి చేశాడు. తరువాత 1732 లో ఛత్రాసలు మొఘలులతో పోరాడటానికి మరాఠాలను సహాయానికి పిలిచాడు. పేష్వా, మొదటి బాజీ రావు మహారాజా ఛత్రసాలుకు సహాయం చేశాడు. వారు సంయుక్తంగా మొఘలు సైన్యాన్ని ఓడించారు.^[3]

పూనా పేష్వాల ఆధ్వర్యంలో

రెండు సంవత్సరాల తరువాత మహారాజా మరణించిన తరువాత మహారాజా ఆధిపత్యాలలో మూడింట ఒక వంతు ఆధిపత్యాన్ని పొందాడు ఝాన్సీని ఈ భాగంలో చేర్చారు. తద్వారా ఝాన్సీ మరాఠా భూభాగంగా మారింది.^[3]

మరాఠా సైనికాధికారి ఝాన్సీ నగరాన్ని అభివృద్ధి చేశాడు. ఓర్చా రాజ్యానికి చెందిన ప్రజలు దీనిని నివసించారు. 1742 లో నారో శంకరును ఝాన్సీ సుబేదారుగా చేశారు.^[4] 15 సంవత్సరాల తన పదవీకాలంలో ఆయన వ్యూహాత్మక ప్రాముఖ్యత కలిగిన ఝాన్సీ కోటను విస్తరించడమే కాక మరికొన్ని భవనాలను కూడా నిర్మించాడు. కోట విస్తరించిన భాగాన్ని శంకర్గడు అంటారు. 1757 లో నరోశంకరును పేష్వా తిరిగిపిలిచాడు; ఆయన తరువాత మాధవు గోవిందు కాకిర్డే నియమించబడ్డాడు. 1757 నుండి 1766 వరకు ఈ ప్రాంతానికి ప్రాతినిధ్యం వహించిన బాబూలాలు కనహై వారసుడు. సుబేదార్ల వరుసలో విశ్వాసరావు లక్ష్మణు (1766-1769) తరువాత రెండవ రఘునాథ రావు నెవాల్కరు ఉన్నాడు. ఆయన చాలా సమర్థుడైన నిర్వాహకుడుగా రాజ్య ఆదాయాన్ని పెంచడంలో విజయం సాధించాడు. ఆయన మహాలక్ష్మి, ఆలయం రఘునాథు ఆలయం ఆయన నిర్మించారు.

ఝాంసీ రాజ్యం

1804-1853

1804 మరాఠా సుబేదారు,ప్ " రావు శివ రావు హరి భౌ "కు బ్రిటిషు రక్షణ కల్పిస్తామని వాగ్దానం చేయబడింది. ఫలితంగా పూణేలోని పేష్వాలకు స్వాతంత్ర్యం లభిస్తుంది. ఆయన 1804 వ సంవత్సరంలో ఝాన్సీ రావు అనే బిరుదును పొందాడు. ఆయన ఝాన్సీ మొదటి రావు అయ్యాడు. ఈ ప్రాంతం 4,059 చదరపు కిమీ కంటే అధికం విస్తరించింది.^[4]

తరువాత పేష్వా రెండవ బాజీ రావు బ్రిటిషు ఈస్టు ఇండియా కంపెనీ మధ్య 1818 లో జరిగిన ఒక ఒప్పందం ప్రకారం చట్టబద్ధంగా పేష్వా బుందేలుఖండులో హక్కులను పొందలేదు.

1814 లో శివరావు మరణం తరువాత ఆయన మనవడు రామచంద్రరావు వారసునిగా చేయబడ్డాడు. భూభాగం వంశపారంపర్య పాలకుల హక్కుల కోసం 1817 నవంబరు 18 న బ్రిటిషు వారితో రెండవ ఒప్పందం కుదుర్చుకున్నాడు. ఆయనకు 1832 లో బ్రిటిషు వారు మహారాజాధిరాజ బిరుదు ఇచ్చారు.^[4] [4] రామచంద్రరావు 1835 లో మరణించారు.

ఆయన మరణం తరువాత మూడవ రఘునాథ రావు ఆయన వారసునిగా చేయబడ్డాడు. అదే సంవత్సరం "మహారాజాధిరాజ ఫిద్వి బాద్షా జమ్జా ఇంగ్లిస్తాను" (గ్రేట్ కింగు ఫెయిత్ఫుల్ టు గ్రేట్ బ్రిటన్) అనే బిరుదుతో ఆయనకు గౌరవం లభించింది. మూడవ రఘునాథ రావు, చాలా అసమర్థుడు, బలహీనుడు కనుక పరిపాలన బ్రిటిషు వారు స్వాధీనం చేసుకున్నారు.^[5] 1838 లో ఆయన మరణించిన తరువాత బ్రిటిషు పాలకులు ఆయన కుమారుడు గంగాధరరావును 1843 లో ఝాన్సీ రాజాగా అంగీకరించబడ్డాడు.^[5]

రాజా గంగాధరు రావు లక్ష్మీ బాయిని వివాహం చేసుకున్నాడు. ఆయన చనిపోయే ముందు రోజు తన బంధువు కుమారుడు ఆనందరావు అనే బిడ్డను దమోదరు రావు అని పేరుతో దత్తపుత్రుగా స్వీకరించబడ్డాడు. ఈ దత్తత బ్రిటీషు రాజకీయ అధికారి సమక్షంలో జరిగింది. పిల్లవాడిని దయతో చూడాలని, ఝాన్సీ ప్రభుత్వం తన భార్య జీవితకాలానికి ఇవ్వాలి అని తన భార్యకు ఇవ్వాలి ఆయన రాజు నుండి ఒక లేఖను బ్రిటిషు అధికారి అందుకున్నాడు. 1853 నవంబరులో రాజా మరణం తరువాత దామోదరు రావును దత్తత తీసుకున్నందున గవర్నరు జనరలు లార్డు డల్హౌసీ ఆధ్వర్యంలో బ్రిటిష్ ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ లాప్సే సిద్ధాంతాన్ని వర్తింపజేసింది. దామోదర రావు సింహాసనం మీద హక్కుకొరకు చేసిన వాదనను తిరస్కరించి రాజ్యాన్ని దాని భూభాగాలకు అనుసంధానించింది.

అప్పుడు ఝాన్సీ రాజ్యం, జలాను చందేరి జిల్లాలను సూపరింటెండెన్సీగా ఏర్పాటు చేశారు. 1854 మార్చిలో లక్ష్మీబాయికి రూ. 60,000 తీసుకుని ప్యాలెసు, కోటను విడిచిపెట్టమని ఆదేశించారు.^[5] సింహాసనం మీద దామోదర రావు వాదనను గుర్తించాలని రాజా వితంతువు రాణి లక్ష్మీబాయి గవర్నరు జనరలుకు, ఆపై బ్రిటిషు ప్రభుత్వానికి అభ్యర్ధన వేశారు. అయితే ఈ అభ్యర్ధన తిరస్కరించబడింది.

ఝాన్సీ పతనం తరువాత ఖన్యాధనా స్వతంత్ర రాచరిక రాజ్యంగా మారింది.^[6]

1857 ఆగస్టు నుండి 1858 జూన్ వరకు

ఏదేమైనా 1857 లో జరిగిన భారత తిరుగుబాటు ప్రకారం ఝాన్సీ తిరుగుబాటు తీవ్రతరం అయినట్లు గుర్తించారు. జూన్ మాసంలో 12 వ బెంగాల్ స్థానిక పదాతిదళానికి చెందిన కొంతమంది పురుషులు నిధితో కోటను స్వాధీనం చేసుకున్నారు. 1857 జూన్ 8 న వారి భార్యలు, పిల్లలతో కలిసిన దండులోని ఐరోపా అధికారులను ఊచకోత కోశారు.^[7] దీనిని అనుసరించి నగరంలో ఉన్న ఏకైక అధికార వనరుగా రాణి పరిపాలనను చేపట్టాల్సిన బాధ్యత ఉందని భావించి సౌగరు డివిజన్ కమిషనర్ మేజర్ ఎర్స్‌కైన్‌కు ఆమె రాసిన సంఘటనలను వివరిస్తూ లేఖ రాశారు.^[8] పట్టుబడి, ఖైదు చేయబడిన యువరాజు సింహాసనం స్వాధీనం చేసుకోవడానికి తిరుగుబాటుదారుల ప్రయత్నాన్ని రాణిదళాలు ఓడించాయి. ఓర్చా, డాటియా (బ్రిటిషు మిత్రదేశాలు) దళాలు ఝాన్సీ మీద దాడి చేశాయి; ఝాన్సీని వారి మధ్య విభజించాలన్నది వారి లక్ష్యంగా ఉంది. రాణి సహాయం కోసం బ్రిటిషు వారికి విజ్ఞప్తి చేసినప్పటికీ ఒకప్పటి ఊచకోతకు ఆమె కారణమని భావించిన బ్రిటిషు నుండి ఎలాంటి సమాధానం రాలేదు. 1857 ఆగస్టులో ఆక్రమణదారులను ఓడించగలిగిన ఝాన్సీ మాజీ పాలెగాళ్ళు, తిరుగుబాటుయోధులతో సహా ఆమె బలగాలను సమీకరించింది. ఈ సమయంలో ఆమె ఉద్దేశ్యం బ్రిటిషు వారి తరపున ఝాన్సీని పట్టుకోవడమే.^[9]

1857 ఆగస్టు నుండి జనవరి 1858 వరకు రాణి పాలనలో ఝాన్సీ ప్రజలు శాంతితో ఉన్నారు. నియంత్రణను కొనసాగించడానికి దళాలను అక్కడికి పంపిస్తామని బ్రిటిషు వారు ప్రకటించారు. బ్రిటిషు పాలన నుండి స్వాతంత్ర్యం కోరుకునే ఆమె సలహాదారుల బృందం ఆస్థానాన్ని బలపరిచింది. చివరకు మార్చిలో బ్రిటిషు దళాలు వచ్చినప్పుడు వారు కోటబాగా బలపరచబడిందని, కోటలో భారీ తుపాకులు ఉన్నాయని, పట్టణం, సమీప గ్రామీణ ప్రాంతాల మీద కాల్పులు జరపవచ్చునని గ్రహించారు. సర్ హ్యూ రోజ్ బ్రిటిషు దళాలకు నాయకత్వం వహిస్తూ, నగరాన్ని అప్పగించాలని నిర్భంధం చేశారు; దీనిని తిరస్కరించినట్లయితే అది నాశనం అవుతుందని హెచ్చరిక చేయబడింది.^[10] తగిన చర్చల తరువాత రాణి ఒక ప్రకటన విడుదల చేసింది: "మేము స్వాతంత్ర్యం కోసం పోరాడుతాం. శ్రీకృష్ణుడి మాటలలో మనం విజయం సాధిస్తే, విజయ ఫలాలను అనుభవిస్తాం, యుద్ధ మైదానంలో ఓడిపోయి చంపబడితే, మనం తప్పకుండా శాశ్వతంగా కీర్తి, మోక్షం సంపాదిస్తాం. " ^[11] 1858 మార్చి 23 న సర్ హగ్ రోజ్ ఝాన్సీని ముట్టడించినప్పుడు ఆమె బ్రిటిషు దళాలకు వ్యతిరేకంగా ఝాన్సీని సమర్థించింది. బాంబు దాడి మార్చి 24 న ప్రారంభమైంది. కాని భారీగా తిరిగి కాల్పులు జరిగాయి. దెబ్బతిన్న రక్షణవ్యవస్థకు మరమ్మతులు చేయబడ్డాయి. తాంతియా తోపేకు సహాయం కోసం రక్షకులు విజ్ఞప్తులు పంపారు.^[12] తాంతియా తోపే నేతృత్వంలోని 20,000 మందికి పైగా సైన్యాన్ని ఝాన్సీకి మద్ధతుగా కోసం పంపారు. కాని వారు మార్చి 31 న బ్రిటిషు వారితో జరిగిన పోరాటంలో వారు విఫలమయ్యారు. తాంతియా తోపే దళాలతో జరిగిన యుద్ధంలో బ్రిటిషు దళాలలో కొంత భాగం ముట్టడిని కొనసాగించింది. ఏప్రిలు 2 నాటికి గోడను ఉల్లంఘించడం ద్వారా దాడి చేయాలని నిర్ణయించారు. నాలుగు స్తంభాలు వేర్వేరు కేంద్రాల వద్ద రక్షణవ్యవస్థ మీద దాడి చేశాయి. గోడలను అధిగమించడానికి చేయడానికి ప్రయత్నించిన వారు భారీ మంటల్లోకి వచ్చారు. అప్పటికే మరో రెండు సైనికబృందాలు నగరంలోకి ప్రవేశించి రాజభవనం సమీపించాయి. ప్రతి వీధిలో, ప్యాలెసు ప్రతి గదిలో నిర్ణీత ప్రతిఘటన ఎదురైంది. మరుసటి రోజు వరకు వీధి పోరాటం కొనసాగింది. మహిళలు, పిల్లలకు కూడా పావువంతు దారి ఇవ్వలేదు.^[13] నగరంలో ప్రతిఘటన ఉపయోగం లేదని అధికారులబృందం నిర్ణయించిన తరువాత రాణి భవనం నుండి కోటకు చేరుకుంది. ఆమె బయలుదేరి తాంతియా తోపే (రావు సాహిబు) (నానా సాహిబు మేనల్లుడు)దగ్గరకు చేరాలి.^[14] రాణి తన కొడుకుతో కలిసి రాత్రి కాపలాదారుల నుండి తప్పించుకున్నది.^[15] 1858 ఏప్రెలులో జనాభాలో ఎక్కువ మంది (5,000 మంది మరణించారు) నగరంలో జరిగిన ఉచకోతలో మరణించారు. ^[16]

జూన్ 17/18 న గ్వాలియరు నగరానికి సమీపంలో ఉన్న కోటా కి సెరాయి వద్ద జరిగిన యుద్ధంలో రాణి లక్ష్మీబాయి గాయాలతో మరణించింది. 1858 నవంబరు వరకు ఝాన్సీని బ్రిటిషు నియంత్రణలోకి తీసుకురాలేదు.^[17]

పాలకులు

తరువాత అభివృద్ధి

1861 లో గావలియరు నగరాన్ని, ఆధారపడిన భూభాగాన్ని గ్వాలియరు రాష్ట్రానికి అప్పగించారు. జిల్లా రాజధాని కొత్త పట్టణం, ఝాన్సీ నవోబాదు (ఝాన్సీ రిఫౌండెడు) కు మార్చబడింది. ఇది "కంటోన్మెంటు" (సైనిక శిబిరం) లేని గ్రామం.

ఝాన్సీ (పాత నగరం) గ్వాలియరు రాష్ట్రంలోని "సుబా" (ప్రావింసు) రాజధానిగా మారింది. కాని 1886 లో గ్వాలియరు కోట, సమీపంలోని మోరారు కంటోన్మెంటు బ్రిటిషు పాలనకు తిరిగి ఇవ్వబడింది.^[18] ఈ ప్రాదేశిక మార్పిడి ఫలితంగా ఈ ప్రాంతం బ్రిటిషు భారతదేశం ప్రత్యక్ష బ్రిటిషు నియంత్రణలోకి వచ్చింది. ఇది యునైటెడు ప్రావిన్సులలో కలిసిపోయింది.

ఇవికూడా చూడండి

మూలాలు

↑ Princely States of India - Jhansi
↑ John Clark Marshman, History of India from the Earliest Period to the Close of the East India Company's Government. Cambridge University Press, pg. 478
↑ ^3.0 ^3.1 Bhagavānadāsa Gupta, Contemporary Sources of the Mediaeval and Modern History of Bundelkhand (1531-1857), vol. 1 (1999)
↑ ^4.0 ^4.1 ^4.2 "Jhansi rulers". Archived from the original on 10 జూలై 2018. Retrieved 2 జనవరి 2020.
↑ ^5.0 ^5.1 ^5.2 Edwardes (1975), p. 113
↑ "Khaniadna : Princely States of India". Archived from the original on 25 మే 2011.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
↑ "The death of Captain Skene and his wife" (4 quatrains long) by C. G. Rossetti is reprinted in an appendix to Red Year, by Michael Edwardes, 1975, as part of an appendix "The Muse and the Mutiny" (pp. 174-183) Skene was the British political officer stationed at Jhansi.
↑ Edwardes, Michael (1975) Red Year. London: Sphere Books, p. 119
↑ Edwardes, Michael (1975) Red Year. London: Sphere Books, p. 117
↑ Edwardes, Michael (1975) Red Year. London: Sphere Books, pp. 117-19
↑ Edwardes, Michael (1975) Red Year. London: Sphere Books, p. 119, citing Vishnubhat Godse Majha Pravas, Poona, 1948, in Marathi; p. 67
↑ Edwardes, Michael (1975) Red Year. London: Sphere Books, p. 119
↑ Edwardes, Michael (1975) Red Year. London: Sphere Books, pp. 120-21
↑ Edwardes, Michael (1975) Red Year. London: Sphere Books, p. 121
↑ Rani of Jhansi, Rebel against will by Rainer Jerosch, published by Aakar Books 2007, chapters 5 and 6
↑ Edwardes (1975) Red Year. London: Sphere Books; p. 122
↑ Edwardes Red Year: one of two quotations to begin pt. 5, ch. 1 (p. 111)
↑ "Dschansi". Meyers Grosses Konversations-Lexikon. సెప్టెంబరు 1905. Retrieved 18 నవంబరు 2012.

[1] Princely States of India - Jhansi

[2] John Clark Marshman, History of India from the Earliest Period to the Close of the East India Company's Government. Cambridge University Press, pg. 478

[bg-3] 3.0 ^3.1 Bhagavānadāsa Gupta, Contemporary Sources of the Mediaeval and Modern History of Bundelkhand (1531-1857), vol. 1 (1999)

[js-4] 4.0 ^4.1 ^4.2 "Jhansi rulers". Archived from the original on 10 జూలై 2018. Retrieved 2 జనవరి 2020.

[e-5] 5.0 ^5.1 ^5.2 Edwardes (1975), p. 113

[6] "Khaniadna : Princely States of India". Archived from the original on 25 మే 2011.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)

[7] "The death of Captain Skene and his wife" (4 quatrains long) by C. G. Rossetti is reprinted in an appendix to Red Year, by Michael Edwardes, 1975, as part of an appendix "The Muse and the Mutiny" (pp. 174-183) Skene was the British political officer stationed at Jhansi.

[8] Edwardes, Michael (1975) Red Year. London: Sphere Books, p. 119

[9] Edwardes, Michael (1975) Red Year. London: Sphere Books, p. 117

[10] Edwardes, Michael (1975) Red Year. London: Sphere Books, pp. 117-19

[11] Edwardes, Michael (1975) Red Year. London: Sphere Books, p. 119, citing Vishnubhat Godse Majha Pravas, Poona, 1948, in Marathi; p. 67

[12] Edwardes, Michael (1975) Red Year. London: Sphere Books, p. 119

[13] Edwardes, Michael (1975) Red Year. London: Sphere Books, pp. 120-21

[14] Edwardes, Michael (1975) Red Year. London: Sphere Books, p. 121

[15] Rani of Jhansi, Rebel against will by Rainer Jerosch, published by Aakar Books 2007, chapters 5 and 6

[16] Edwardes (1975) Red Year. London: Sphere Books; p. 122

[17] Edwardes Red Year: one of two quotations to begin pt. 5, ch. 1 (p. 111)

[18] "Dschansi". Meyers Grosses Konversations-Lexikon. సెప్టెంబరు 1905. Retrieved 18 నవంబరు 2012.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]