డొల్లాహు దర్యాను ఖాను
Darya Khan Lashari | |
|---|---|
| دوله دريا خان لاشاری | |
| Regent of the Samma Ruler | |
| In office 1508–1512 | |
| చక్రవర్తి | Jam Feroz |
| వ్యక్తిగత వివరాలు | |
| జననం | Qaboolio or (Qabool Muhammad Lashari) |
| మరణం | 1521 Sindh, Samma Dynasty |
| సంతానం | Mahmud Khan Lashari , Motan khan Lasharie |
| Military service | |
| Years of service | 1490-1521 |
| Commands | Samma Army |
| Battles/wars | Battle of Jalwakhir Battle of Fatehpur |
ముబారకు ఖాను లాషారీ లేదా దర్యా ఖాను లాషారీగా ప్రసిద్ధి చెందాడు. (సింధు: دريا خان لاشاری) సింధు సమ్మ రాజవంశానికి చెందిన ప్రసిద్ధ సైనికాధికారిగా ఉండేవాడు. సమ్మ పాలకుడు జాం ఫిరోజు రాజ్యసభలో శక్తివంతమైన రాజనీతిజ్ఞుడు, రాజప్రతినిధిగా సేవలందించాడు.[1]
ఆస్థానంలో సింధు అంతటా ఈ రోజు పరాక్రమాలు పాడతారు.
బోలను పాస్లో బీబీ నాని సమీపంలో జరిగిన జల్వాఖిరు యుద్ధంలో అర్ఘును సైన్యాన్ని ఓడించిన రెండవ జాం నిజాముద్దీను వద్ద ప్రధానమంత్రిగా పనిచేసిన [2][3] దర్యా ఖాను దత్తపుత్రుడు. ఈ విజయం దర్యా ఖాను లాషరిని సింధు 'డోల్లా' (కథానాయకుడు) గా చేసింది. ఆయన మరణశిబిరంలో జాం నిజాముద్దీను తన రాజ్యం, తన సంపద, తన కుటుంబం, ఆయన కుమారుడు జాం ఫిరోజు సంరక్షణను దర్యా ఖానుకు అప్పగించారు. దర్యా ఖాను లాషరి నిజమైన భూపుత్రుడు, మరణించే వరకు మాతృభూమి స్వేచ్ఛ కోసం పోరాడాడు.[4] ఫతేపూరు యుద్ధంలో ధైర్యంగా పోరాడుతున్నప్పుడు అమరవీరుడయ్యాడు. క్రీస్తుశకం 1521 డిసెంబరు 21 న గొంతులో బాణం కొట్టడంతో స్వతంత్ర పాలకుడిగా జాం ఫిరోజు పాలన ముగిసింది.
ఆరంభకాల జీవితం
[మార్చు]దర్యా ఖాను లాషరీని జాం నిజాముద్దీను కుమారుడిగా స్వీకరించారు. ఆయన అసలు పేరు కబూలో (లేదా కబూలు ముహమ్మదు) ఆయన బలూచు తెగ లాషారికి చెందినవాడు. ఆయన మదరులు-ముహం (ప్రధానమంత్రి) గా ఎదిగాడు. ముబారకు ఖాను లాషరి అని బిరుదు స్వీకరించాడు.
సైనికసేవ
[మార్చు]మంగోలు కాలంలో ఖురాసానుకు చెందిన సుల్తాను హుస్సేను మీర్జా బైక్రా మధ్య ఆసియా (హెరాతు, ఖంధరు) వ్యాపారుల ఫిర్యాదుల మీద వారు సర్ చేత దోచుకోబడ్డారని, సుల్తాను సింధు సరిహద్దుకు సాయుధ యాత్రను పంపాడు. ప్రారంభ దాడుల తరువాత వారి దేశానికి తిరిగి వచ్చారు. 892 A.H. (సా.శ.1487) లో హెరాతులో విజయ ప్రకటన విడుదల చేయబడింది. అవిశ్వాసులు (సింధీలు) మంగోలు ఉద్యమాల గురించి తెలుసుకున్నారని, పెద్ద సైన్యాన్ని సేకరించి ఆశ్చర్యకరమైన దాడి చేయాలని కోరుకున్నారు. కాని ఇస్లామికు దళాలు (మంగోలు) దాని గురించి తెలుసుకుని ప్రమాదకర దాడులు చేశాయి. ఈ దాడులలో హిందువులలో చాలామంది చంపబడ్డారు ( జాం నిజాముద్దీను దళాలు). ఈ విజయాల ఫలితంగా విజయ ప్రకటన జారీ చేయబడింది.
ఎటువంటి ఫలితాలు లేకుండా సింధు సరిహద్దు మీద దాడి చేసి ఉండవచ్చు. అమీరు జుల్ నూన్ అర్ఘూను అప్పుడు ఖంధరు వద్ద హెరాతు నాయబుగా ఉన్నాడు. ఈ దండయాత్రలో ఆయన తన కుమారుడు షా బేగును పంపినట్లు తెలుస్తోంది. తరువాతి వారు జాబీ నిజాముద్దీను రాజప్రతినిధి బహదూరు ఖాను నుండి సిబి కోటను స్వాధీనం చేసుకున్నారు. ఆయన సోదరుడు సుల్తాను మొహమ్మదును సింహాసం అధిష్టించాడు. తరువాత బీబీ నానికి దగ్గరగా ఉన్న బోలను పాసు లోని జల్వాగిరు సమీపంలో ముబారకు ఖాను లాషరి (దర్యా ఖాను లాషరి దుల్లా) చేత చంపబడ్డాడు.
ఈ సంఘటన తరువాత జాం నిజాముద్దీను తన జీవితంలో మంగోలు సింధులోకి రాలేదు. ఆ సమయంలో మంగోలు దళాలు చందూకా, సర్దేచా, కోటు మాచి వరకు ముందుకు సాగాయి. కాని దర్యా ఖాను లాషారీ చేత తరిమి కొట్టబడిన తరువాత 'జాం నిజాముద్దీను జీవితకాలంలో వారు ఎప్పుడూ వెనక్కి తిరగలేదు.
సింధు 48 సంవత్సరాల పాలన తరువాత జాం నిజాముద్దీను సమ్మ మరణించాడు. ఆయన తరువాత ఆయన కుమారుడు రెండవ నసిరుద్దీను అబులు ఫతా ఫిరోజు షా సింహాసనం అధిష్టించాడు. ఆ సమయంలో జాం ఫిరోజు రాష్ట్ర వ్యవహారాలను నిర్లక్ష్యం చేసాడు. దర్యా ఖాను లాషరి సలహాను తిరస్కరించాడు. ఆయన తన జాగీరుకు ఘహా గ్రామంలో (సెహ్వాను సమీపంలోని కహాను, రిటైర్ కావలసి వచ్చింది. ఈ వైఫల్యాలు సింధు పాలకుడు సలాహుదుయిను చేతిలో అతని ఓటమిని తెచ్చాయి. ఫిరోజు షా తన తల్లి మదీనా మచానితో కలిసి దహా ఖాను లాషారి వద్దకు వెళ్ళింది. ఆయన మదీనా కోరిక మేరకు సహాయం చేయడానికి అంగీకరించాడు. సెహ్వాను నుండి దళాలను సేకరించాడు. కాని జాం సలావుద్దీన్ మంత్రి హాజీ చేతిలో మొదటి ఓటమి పొందాడు. అదృష్టం ఉన్నందున జాం సలావుద్దీను ప్రారంభ యుద్ధం విజయాల గురించి మంత్రి రాసిన లేఖ దర్యా ఖాను లాషారీ చేతిలో పడింది. మంత్రి బలగాలు ఓడిపోయాయని సలాహుద్దీనుకు తెలియజేయబడింది. తట్టాను విడిచిపెట్టడం అతనికి మంచిదని భావించి దానిని విడిచిపెట్టాడు. దర్యా ఖాను లాషరి అప్పుడు ఫిరోజు షాను తట్టాకు తరలించి 1 వ షావ్వాలుగా 918 AH (సా.శ.1512 అక్టోబరు 12) లో ఆయనను నియమించారు. సలావుద్దీను గుజరాతుకు తిరిగి వచ్చాడు. సుమారు ఎనిమిది నెలలు తట్టా స్వాధీనంలో ఉంది. తట్టా నుండి పెద్ద మొత్తంలో డబ్బు వసూలు చేసి మరొక యుద్ధాన్ని నిర్వహించి ఉండాలి.
దర్యాను ఖాను లషారి చివరి రోజులు
[మార్చు]దర్యాను ఖాను చివరిరోజుల గురించి వైవిధ్యమైన కథనాలు ప్రచారంలో ఉన్నాయి.
తాహిరి ఇలా చెబుతోంది:
| “ | "సభికులు ఆయన శక్తి, స్థానం పట్ల అసూయపడటం ఫిరోజు షాను ఆయనను అణిచివేసేందుకు ఒప్పించింది. కాని తరువాతి సంఘటనలు తనను తాను అసమర్థుడని గుర్తించడం జరిగింది; అందువలన వారు ఫిరోజు తల్లి మదీనా మచానిని సంప్రదించి, సింధును దర్యా ఖాను శక్తి నుండి విడిపించడానికి మంగోలు, అర్గునులను ఆహ్వానించమని సలహా ఇచ్చారు. ఈ ప్రణాళిక ప్రకారం మదీనా కందహారు నుండి షా బేగును ఆహ్వానించింది. షా బేగు బాగ్బను-సెహ్వాను మార్గంలో వెళ్ళాడు. 'ఖాన్ వాన్' కాలువ సమీపంలో దర్యా ఖాను లాషరీని ఎదుర్కొన్నాడు. ఆయన గ్రామం సంకోరా (సక్రో), ఇతర ప్రాంతాల (తట్టా, సక్రో తాలూకా) భూములకు సాగునీరు ఇవ్వడానికి నిర్మించాడు. ధైర్యంగా పోరాడుతున్నప్పుడు దర్యా ఖాను లాషారీ గొంతులో బాణం తగలడంతో చంపబడ్డాడు. ఫిరోజు షా దూరంగా ఉండిపోయాడు.[5] | ” |
మరోవైపు మసుమి నివేదికలు:
| “ | "కొంతమంది మంగోలు తట్టాకు వలస వచ్చి జాం ఫిరోజు సేవలో ప్రవేశించారు. వారికి మంగోలు పురా అని పిలువబడే ఒక ప్రత్యేక నివాసప్రాంతాలు కేటాయించారు. ఒక మీర్ ఖాసిం కైబాకియను అర్ఘూను షా బేగును తట్టా మీద విజయం సాధించాలని ప్రోత్సహించి ప్రేరేపించాడు. అందువల్ల షా బేగు, దాల్యా ఖాను లాషారీ కుమారుడు మాతాను ఖాను లాషారీ (మోతాను ఖాను లాషారీ) మొదట తల్హతి (తల్తి) సమీపంలో ఎదుర్కొన్నాడు. కాని వారి నుండి తప్పించడం కొరకు షా బేగు తట్టా నగరానికి 6 మైళ్ళ ఉత్తరాన ఉన్న ఖాన్వాకు చేరుకుంది. సైనికదళం నిస్సారంగా ఉన్న చోట నదిని దాటి తట్టా దగ్గరకు చేరుకుంది. దర్యా ఖాను లాషారీ నగరంలో ఫిరోజు షాను విడిచిపెట్టి భీకర యుద్ధానికి బయలుదేరాడు. యుద్ధంలో ఆయన ఓడిపోయి తింగరి బర్డి కబ్తాసలు చేతిలో పట్టుబడ్డాడు. ఇతర సమ్మ సైనికులతో పాటు కత్తి పెట్టాడు. జాం ఫిరోజు పారిపోయాడు. " | ” |
బెగ్లరు నామా " పట్టుబడ్డాడు, చంపబడ్డాడు. " అని పేర్కొన్నది.
జాఫర్-ఉల్-వలీహ్ ఇలా పేర్కొన్నాడు:
| “ | ఆయనను అర్ఘునులు చర్చలకు పిలిచి మోసపూరితంగా చంపబడ్డాడు. | ” |
దర్యానుఖాను లషారి సమాధి
[మార్చు]" ఉత్తర ఒయి ముబారకు " సమాధిలో లిఖించబడిన వ్రాతలలో " ఆయనను అల్ ఖనుల్ అజం వా షహిదు ముబారక్ ఖాన్ ఇబ్ను సుల్తాను నిజాముద్దీను " అని పేర్కొనబడింది.
మూలాలు
[మార్చు]- ↑ "Desecrated Heritage". Newsline (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2019-09-27.
- ↑ InpaperMagazine, From (2013-03-09). "Heritage: Setting history right". DAWN.COM (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2019-09-27.
- ↑ Sayyidu, Jī Em (1996). Shah Latif and His Message (in ఇంగ్లీష్). Sain Publishers.
- ↑ "Sindh Sujagi Forum pays tribute to Dollah Darya Khan". Daily Times (in అమెరికన్ ఇంగ్లీష్). 2017-12-27. Archived from the original on 2019-09-27. Retrieved 2019-09-27.
- ↑ Channa Mahboob Ali, Mehran, Vol.41, No. 4, 1964, pp. 131-32.