భానుదత్తుడు
భానుదత్త సంస్కృత అలంకారవేత్త మరియు ప్రముఖ కామశాస్త్రం నికి సంబంధించిన ప్రముఖ గ్రంధమైన రసమంజరి రచయిత. ఇతను 15వ శతాబ్దానికి చెందినవాడు. భానుదత్తుడు జన్మస్థలం మిథిలా అయితే సారస్వత ధ్యాన స్థలం ప్రయాగ. ఈతను వీర్భానుడు అనే రాజుపై ఆధారపడినవాడు. ఇతను రచించిన పద్యవేణిలోని ఉధృత (పద్య సంఖ్య- 68) ఇంకా సూక్తిసుందర్ (పద్య సంఖ్య- 102) అనే సుభాషిత రచనల నుండి మనకు ఈ సూచన లభిస్తుంది.
ఇతనిచే
- రసమంజరి
- రసతరంగిణి
- అలంకార తిలకం
- గీత్ గౌరీష్
- కుమారభార్గవీయం
- చిత్రచంద్రిక
- పద్యవేణి
మొదలైన గ్రంథాలు వ్రాయబడ్డాయి. రసమంజరి, రసతరంగిణి, అలంకార తిలక అనేవి అలంకారిక గ్రంథాలు.
పద్యవేణిలోని 161వ శ్లోకంలోనే నృప వీర్భానుడి విజయ యాత్ర గురించి చాలా అందంగా వర్ణించాడు - వీర్భానుడు భారీ సైన్యంతో బయలుదేరాడు, రణగొణధ్వనులు, గుర్రాల మోత, ఏనుగుల బూరలు భయంకరమైన శబ్దాన్ని సృష్టించాయి. . విశ్వంలో ఒక పగుళ్లు కనిపించడం ప్రారంభించాయి. శౌర్య తాపంతో ఊదిన అమృతం మళ్లీ మందాకిని, చంద్రుడు, తారకదళ రూపాన్ని ధరించి నెరవేర్చింది. అటువంటి వర్ణన ఆశ్రయం ఇచ్చేవారిని ప్రశంసించడంలో మాత్రమే సాధ్యమవుతుంది. నిజాంషా ఇంకా షేర్షాల ప్రశంసలు కూడా భానుదత్తుడు రచనలలో కనిపిస్తాయి. సాంప్రదాయకంగా, ప్రాచీన కాలంలో, దాదాపు ప్రతి కవి ఆశ్రయంలో కవిత్వాన్ని అభ్యసించేవారు. హిందీ సాహిత్యం యొక్క ఆచార కాలం ఈ వాస్తవాన్ని నిర్ధారిస్తుంది. అప్పటి కాలం నాటి కవులు, ఆచార్యులు రాజ్యాధికారంలో ఉండి ఉండాలి, అందుకే వారు నిజాంషా, బఘేల్ నృపతి వీర్భానుల లక్షణాలను ఇంకా కీర్తిని ప్రశంసించారు. చివరి పోషకుడు బహుశా వీరభానుడు. ప్రయాగలో కవిని కలిశాడు. వీరభానుడి పాలన క్రీ.శ.1540-1555 వరకు ఉంది. దీని రాజ్యం ప్రయాగ వరకు విస్తరించింది. వీరభానుడు, శౌర్యం, దాతృత్త్వం ద్వారా కీర్తిని సంపాదించిన తరువాత, తన చివరి సంవత్సరాల్లో ప్రయాగ నివాసిగా మారాడు. వీర్భానుదయ అనే పద్యంలో ప్రస్తావించబడింది - 'తన కొడుకు రామచంద్రుని కోసం రాజ్యాన్ని విడిచిపెట్టి, తన మనస్సును విషయాల నుండి, కోరికలు మొదలైన వాటి నుండి విరమించుకుని, అతను గంగా-యమునా తీరంలో తన నివాసాన్ని స్థాపించాడు' (12/27). వేదరక్ష-అవతార రూపం (వీర్భానుడు) తన కుమారుడైన రామచంద్రుడిని యువరాజు పదవికి అభిషేకించాడు. కవి భానుదత్త తన కవితా ప్రతిభను విస్తరించేందుకు ప్రయాగలోనే ఉదారుడైన వీర్భానుని ఆదరించాడు. కవి భానుదత్తకు ప్రయాగపై ఉన్న విశ్వాసం అక్కడ నివసించాలనే కోరిక యొక్క ఫలితం, అతను పర్యటించేటప్పుడు ఇక్కడకు చేరుకుని నృపతి వీర్భానుడి ఆశ్రయం పొందాడు. అందమైన ఇల్లు విడిచిపెట్టి, నికుంజ్‌లో నివసించడం ఆహ్లాదకరంగా ఉంటుంది, సంపద అనేది దానం యొక్క వస్తువు, తీర్థయాత్రల నీరు త్రాగడం ప్రయోజనకరం, కుశ మంచం మీద నిద్రించడం అన్ని దిండులలో ఉత్తమమైనది మనస్సును మత మార్గం వైపు మళ్లించడం ఉత్తమం, గంగా-యమునా సంగమం వద్ద ఉండి పురాణాలను స్మరించుకోవడం అత్యంత ప్రయోజనకరం అని అంటాడు భానుదత్తుడు.
భానుదత్తుని రసమంజరి
[మార్చు]సంస్కృత సాహిత్యంలో, భరతముని యొక్క నాట్య శాస్త్రంలో ఎక్కువగా నాటకీయ పాత్రల వర్గీకరణలు అందించబడ్డాయి. మొదటి సారిగా " అగ్నిపురాణం "లో నాయికా, నాయికల వర్ణన శృంగార రసానికి ఆలంబనముగా వర్ణించబడినది. అదేవిధముగా మధ్య యుగానికి సంబంధించిన కామశాస్త్రం గ్రంథములలో రసమంజరి ఒకటిగా కవులు పేర్కొనుచున్నారు. ఈ గ్రంథములో భానుదత్తుడు నాయికా-నాయకుల బేధాలని పలు చోట్ల విపులంగా వివరించాడు. అందుకే దీనిని శృంగారానికి సంబంధించిన గ్రంథముగా పేర్కొనబడినది.