రాయ్ బగన్
సావిత్రిబాయి దేశ్ ముఖ్ (మరణం: 1680-1690), రాయ్ బగాన్ లేదా రాయ్ బగాన్ (మరాఠీ: रायबागन, lit. "Royal Tigress"") అనే బిరుదుతో ప్రసిద్ధి చెందింది, ఔరంగజేబు చక్రవర్తి ఆధ్వర్యంలో ఒక మహిళా మొఘల్ సైన్యాధ్యక్షురాలు. ఆమె దక్కన్ లోని మహుర్ జాగీర్ కు చెందిన మొఘల్ సర్దార్ రాజే ఉదారామ్ దేశ్ ముఖ్ భార్య. సముఘర్ యుద్ధంలో తన కుమారుడు మరణించిన తరువాత, యుద్ధంలో అప్పటి యువరాజు ఔరంగజేబుకు సహాయంగా ఆమె తన దళాలకు నాయకత్వం వహించింది, ఇది చక్రవర్తి కావడానికి మార్గం సుగమం చేసింది. చక్రవర్తి ఆమెకు రాజ బిరుదును ప్రదానం చేశాడు. మరాఠా సామ్రాజ్య స్థాపకుడు శివాజీకి వ్యతిరేకంగా జరిగిన మొఘల్ దండయాత్రలో ఆమె ఔరంగజేబు మామ షైస్తా ఖాన్ కు సహాయం చేసింది.
సముఘర్ యుద్ధం[మార్చు]
1658లో యువరాజు ఔరంగజేబు తన అనారోగ్యం గురించి తెలియగానే తండ్రి షాజహాన్ పై తిరుగుబాటు చేశాడు. ఔరంగజేబు తన సోదరుడు దారా షికోతో కలిసి జరిగిన విలీన యుద్ధం అది. మొఘల్ సామ్రాజ్యం రెండు వర్గాలుగా విడిపోయింది, ఒకటి ఔరంగజేబుతో, మరొకటి దారాతో. వీరు ఆగ్రా సమీపంలోని చివరి సముఘర్ యుద్ధంలో పోరాడారు. దివంగత మొఘల్ సర్దార్ రాజే ఉదారం, సావిత్రిబాయిల కుమారుడు జగ్జీవన్రావు ఔరంగజేబుతో కలిసి పోరాడాడు. ఆయన సముగఢ్ లో మరణించారు. అతని సేనలు నాయకత్వరహితంగా మిగిలిపోయినప్పుడు, సావిత్రిబాయి అతని దళాలకు నాయకత్వం వహించింది, అయినప్పటికీ ఆమె గుర్తింపు యువరాజు నుండి దాచబడింది. ఆమె పోరాటాన్ని ఔరంగజేబు చూశాడు. మొఘల్ సైన్యంలో ఆమె ఒక్కతే మహిళా యోధురాలు కావడం ఆయనను ఎంతగానో ఆకట్టుకుంది.[1]
ఔరంగజేబు తనకు పట్టాభిషేకం చేసినప్పుడు సావిత్రిబాయిని తన ముందు హాజరుపరచమని ఆదేశించాడు. ఆమె అతని కోర్టులో హాజరైంది. ఆమె గురించి ఆరా తీయగా ఆమె మరణించిన సేనాధిపతి జగ్జీవనరావు తల్లి అని తెలిసింది. తన ఒక్కగానొక్క కొడుకు కళ్లముందే చనిపోయినా ఆమె సైన్యానికి నాయకత్వం వహించి వీరోచితంగా పోరాడారు.[2]
ఛత్రపతి శివాజీ మహారాజ్ తో ఘర్షణ[మార్చు]
1661లో షైస్తాఖాన్ ను ఔరంగజేబు దక్కన్ గవర్నరుగా నియమించినప్పుడు, అతను పూణే, సమీప ప్రధాన స్టేషన్లను స్వాధీనం చేసుకోగా, శివాజీ మహారాజ్ బీజాపూర్ సుల్తానులచే పన్హాలా కోట ముట్టడిలో చిక్కుకున్నాడు. ముట్టడి నుంచి తప్పించుకుని చివరకు తన స్థావరమైన రాజ్ గఢ్ కోటకు చేరుకోగలిగిన శివాజీ తన దృష్టిని షాహిస్తాఖాన్ వైపు మళ్లించాడు. శివాజీరాజే షాహిస్తా ఖాన్ తోను, బీజాపూర్ కు చెందిన రెండవ అలీ ఆదిల్ షాతోను సంధి కుదుర్చుకున్నాడు. షాహిస్తా ఖాన్ కు సహాయం చేయమని రాయ్ బగన్ కు చెప్పారు. ఇంతలో, శివాజీ మహారాజ్ ఆధీనంలో ఉన్న కొంకణ్ పై దాడి చేయడానికి షాహిస్తా ఖాన్ కర్తాలాబ్ ఖాన్, రాయ్ బగన్ లను నియమించాడు. వారిద్దరికీ ఖాన్ సుమారు 20,000 బలగాలను ఇచ్చాడు. కుర్వంద ఘాట్ మార్గాన్ని ఎంచుకున్నారు. శివాజీ మహారాజ్, అతని సైన్యం ఉంబెర్ఖిండ్ (ఉంబెర్ గోర్జ్) సమీపంలోని అడవిలో వారి కోసం వేచి ఉన్నారు. ఉంబర్ఖిండ్ యుద్ధంలో శివాజీమహారాజ్ నాయకత్వంలో సుమారు 300-400 మంది మరాఠా విలువిద్యార్థులు, కత్తులు మొఘలులను ఓడించారు. అతని ధైర్యసాహసాలు, పోరాట పటిమను చూసిన రాయ్బగన్, శివాజీ మహారాజ్‌ను ప్రశంసించడం ప్రారంభించింది.
1663 ఏప్రిల్ లో శివాజీ మహారాజ్ పూణేలో షాహిస్తా ఖాన్ బస చేసిన లాల్ మహల్ పై సర్జికల్ స్ట్రైక్ చేశాడు. ఖాన్ భారీ నష్టాలతో బయటపడ్డాడు. తరువాత ఔరంగజేబు ఆదేశం మేరకు బెంగాలుకు పంపబడ్డాడు. పుణె ప్రాంతంలో గస్తీ నిర్వహించాలని రాయ్బగన్ను ఆదేశించారు.[3]
సబాసద్ బఖర్ ప్రకారం, 1664 జనవరిలో సూరత్ యుద్ధంలో రాయ్బగన్ మళ్ళీ శివాజీని ఎదుర్కొన్నాడు. ఆమె పోరాటంలో ఓడిపోయి పట్టుబడింది. శివాజీ మహారాజ్ ఆమె పట్ల ఆతిథ్యం చూపించి, ఆమెను సన్మానించి వెనక్కి పంపారు. అనంతరం ఆమెను తిరిగి జాగీర్ కు పంపించారు. ఆమె మిలటరీ సర్వీసు నుంచి రిటైర్ అయ్యారు. ఆమె 1680-1690 ప్రాంతంలో మరణించింది.[4][5]
ఉంబర్ఖిండ్ యుద్ధం[మార్చు]
1661 ఫిబ్రవరి 3 న భారతదేశంలోని మహారాష్ట్రలోని పెన్ సమీపంలోని సహ్యాద్రి పర్వత శ్రేణిలో ఉంబర్ఖిండ్ యుద్ధం జరిగింది. ఈ యుద్ధం ఛత్రపతి శివాజీ నేతృత్వంలోని మరాఠా సైన్యానికి, మొఘల్ సామ్రాజ్యానికి చెందిన జనరల్ కర్తలాబ్ ఖాన్ కు మధ్య జరిగింది. మొఘల్ సైన్యాలను మరాఠాలు నిర్ణయాత్మకంగా ఓడించారు.
గెరిల్లా యుద్ధానికి ఇదొక అద్భుతమైన ఉదాహరణ. ఔరంగజేబు ఆదేశాల మేరకు రాజ్గడ్ కోటపై దాడి చేయడానికి షహిస్తా ఖాన్ కర్తాలాబ్ ఖాన్, రాయ్ బగాన్లను పంపాడు. ఛత్రపతి శివాజీ మహరాజ్ మనుషులు పర్వతాలలో ఉన్న ఉంబర్ఖిండ్ అడవిలో వారిని కలుసుకున్నారు.
యుద్ధము[మార్చు]
1659 లో ఔరంగజేబు సింహాసనాన్ని అధిష్టించిన తరువాత, అతను షైస్తా ఖాన్ను దక్కన్ వైస్రాయ్గా నియమించాడు, బీజాపూర్ ఆదిల్షాహితో మొఘల్ ఒప్పందాన్ని అమలు చేయడానికి భారీ మొఘల్ సైన్యాన్ని పంపాడు.
అయితే, 1659 లో ఆదిల్షాహి సేనాధిపతి అఫ్జల్ ఖాన్ను చంపిన తరువాత అపఖ్యాతి పొందిన మరాఠా పాలకుడు ఛత్రపతి శివాజీ మహారాజ్ ఈ ప్రాంతాన్ని తీవ్రంగా వ్యతిరేకించాడు. 1660 జనవరిలో ఔరంగాబాద్ చేరుకున్న షైస్తా ఖాన్ వేగంగా ముందుకు సాగి ఛత్రపతి శివాజీ సామ్రాజ్యం రాజధాని పూణేను స్వాధీనం చేసుకున్నాడు.
మరాఠీలతో గట్టి పోరాటం తరువాత, అతను చకన్ మరియు కళ్యాణ్ కోటలతో పాటు ఉత్తర కొంకణ్ కోటలను కూడా స్వాధీనం చేసుకున్నాడు. మరాఠాలు పుణెలోకి ప్రవేశించకుండా నిషేధం విధించారు. షైస్తా ఖాన్ ప్రచారాన్ని కర్తాలాబ్ ఖాన్, రాయ్ బగాన్ లకు అప్పగించారు. రాజ్ గఢ్ కోటను స్వాధీనం చేసుకోవడానికి కర్తలాబ్ ఖాన్, రాయ్ బగాన్ లను షైస్తా ఖాన్ పంపాడు. ఫలితంగా ఒక్కొక్కరి కోసం 20 వేల మంది సైనికులతో బయలుదేరారు.
ఛత్రపతి శివాజీ మహారాజ్ కర్తాలాబ్ మరియు రాయ్ బగాన్ (రాయల్ టైగర్), మహూర్ దేశ్ ముఖ్ భార్యను కోరుకున్నాడు.[5]
మూలాలు[మార్చు]
- ↑ "The Bloody and Tragic Battle of Samugarh - Varnan" (in అమెరికన్ ఇంగ్లీష్). 2022-08-18. Retrieved 2024-02-05.[permanent dead link]
- ↑ "Who was the so-called Rai Baghin who was female warrior during Peshwa (Sawai Madhavrao)?". Quora (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2024-02-05.
- ↑ "Rai Bagan", Wikipedia (in ఇంగ్లీష్), 2023-11-29, retrieved 2024-02-05
- ↑ "A Guerilla Victory At Umberkhind!". Chanakya Forum (in అమెరికన్ ఇంగ్లీష్). Retrieved 2024-02-05.
- ↑ 5.0 5.1 Bahubali (2021-04-21). "HISTORY OF CHHATRAPATI SHIVAJI MAHARAJ: BATTLE OF UMBERKHIND". Hindu FAQS | Get answers for all the questions related to hinduism, the greatest religion! (in బ్రిటిష్ ఇంగ్లీష్). Retrieved 2024-02-05.