వృత్తరత్నాకరము
వృత్తరత్నాకరము అనేది కేదారభట్ట రచించిన ఛందస్సుకు సంబంధించిన సంస్కృత గ్రంథం. కేదారభట్ట వ్యక్తిత్వం మఱియు ఆయన జీవిత విశేషాలకు సంబంధించి చాలా సమాచారం అందుబాటులో లేదు. ఈ పుస్తకం యొక్క కూర్పు 15వ శతాబ్దంలో ఆమోదించబడింది. వృత్తరత్నాకరము పద్యాల ఛంధస్సుకు సమబంధించి పరిణతి చెందిన కూర్పు. ఇందులో ఆరు అధ్యాయాలు మఱియు 136 శ్లోకాలు ఉన్నాయి.
వృత్తరత్నాకరము యొక్క ఒక లక్షణం ఏమిటంటే, ఛందస్సు యొక్క లక్షణంగా ఉపయోగించే పంక్తి ఒక పద్యానికి ఉదాహరణగా కూడా వస్తుంది. [1] అందుకు మరింత ఉపయోగకరంగా ఉండటం వలన, వృత్తరత్నాకరమునకు అనేక వ్యాఖ్యానాలు వ్రాయబడ్డాయి. దీనికి సంబంధించి పద్నాలుగు పురాతన వ్యాఖ్యానాలు అందుబాటులో ఉన్నాయి, వీటిలో నారాయణీ టీకా ముఖ్యమైనదిగా భావిస్తారు.
పింగళుడు తర్వాత కేదారభట్‌తో సహా చాలా మంది ఛందోశాస్త్ర రచయతలు వెలిసారు. అందుకు నిదర్సనముగా సైతవుడు, కశ్యపుడు, రాముడు వంటి ఛందశాస్త్ర ప్రముఖ రచయితల పేర్లను కూడా వృత్తరత్నాకరుడు ఇందులో పేర్కొన్నాడు. కానీ ఈ ఆచార్యుల గ్రంథాల పేర్లు కూడా అందుబాటులో లేవు. కాళిదాసు రచించిన 'శ్రుతబోధ' ఛందస్సుకు సుప్రసిద్ధమైన గ్రంధం, కానీ ఇందులో చాలా తక్కువ శ్లోకాల ప్రాతినిధ్యం ఉంది కాబట్టి దానికి పెద్దగా ప్రాముఖ్యత లభించలేదు. గంగాదాసు రచించిన 'ఛందోమంజరి' మంచి పద్యగ్రంథమైనా పెద్దగా ప్రచారం చేయలేకపోయింది. క్షేమేంద్రుని 'సువ్రత్తతిలకం' ఛందస్సు వివరణ కంటే ఛందస్సును ఎక్కువుగా విమర్శిస్తుంది, అందుకే దీనికి కూడా పెద్దగా ప్రచారం రాలేదు. ఇవి కాకుండా ఛందస్సుల పుస్తకాలు మరికొన్ని ఉన్నా దాదాపు అన్నీ వాడుకలో లేనివే. వీటన్నింటిలోనూ ప్రస్తుత కాలంలో వృత్తరత్నాకరమునకే ఎక్కువ ప్రచారం ఉంది. మల్లినాథుడు మొదలైన ప్రాచీన వ్యాఖ్యాతలు కూడా ఛందస్సు లక్షణములను సూచించిన చోట వీరంతా వృత్తరత్నాకరులే - ఇది పండితుల అభిప్రాయం.
వృత్తరత్నాకరుమును ఎక్కువగా ప్రాచుర్యంలోకి రావటానికి కారణం, దానికి రెండు లక్షణాలు ఉన్నాయి. ఒకటి ఇందులో శ్లోకానికి ప్రతీక అదే శ్లోకంలో జరిగింది అంటే ' భుజంగప్రయాత్ ' అనే వృత్తానికి ప్రతీక 'భుజంగప్రయాత్ భవేద్ యైశ్చతుర్భి' అన్నట్లుగా శ్లోకంలోనే ఉంది. ఇది లక్షణం మఱియు ఉదాహరణ ఒకే రూపంలో చెప్పబడిందని సూచిస్తుంది. రచయిత స్వయంగా తన పుస్తకంలోని ఈ లక్షణాన్ని ప్రస్తావించారు. ఈ విషయం ఛందశాస్త్రంలోనే కాదు ఇతర లక్షణ గ్రంథాలలో కూడా లేదు. ఈ శైలితో, ఉదాహరణలో లక్షణాలను సమన్వయం చేయడం చాలా సులభం. ఉదాహరణల కోసం మరెక్కడా వెతకాల్సిన అవసరం లేదు. రెండవ లక్షణం ఏమిటంటే దాని పరిమాణం చాలా చిన్నది. మొత్తం 136 పద్యాలు ఉన్నాయి, అయితే, ప్రబలంగా ఉన్న అన్ని ముఖ్యమైన పద్యాలు ఇందులో రూపొందించబడ్డాయి.
కేదారభట్ట వృత్తరత్నాకరము యొక్క రచయిత. అతని తండ్రి పేరు పావ్యక్, అతను శివభక్తుడైన పండితుడైన బ్రాహ్మణుడు. కశ్యప గోత్రస్తుడు . రచయిత కాలాన్ని గూర్చి ఏమీ రాయలేదు, ఏ చారిత్రక పండితుడు దాని కోసం ప్రయత్నించలేదు. కేదారభట్ట కూడా పురాతన రచయిత గాచెప్పవచ్చు. వారు తమను తాము శైవులుగా ప్రకటించుకున్నారు. దీనిని బట్టి శైవ మతం ఆధిపత్యంలో ఉన్న కాలంలో లేదా శైవులు మఱియు వైష్ణవుల మధ్య పోరాటం జరుగుతున్న కాలంలో జరిగి ఉండవచ్చని ఊహించవచ్చు.
వృత్తరత్నాకరముపై అనేక వ్యాఖ్యానాలు ఉన్నాయి, వాటిలో రెండు ప్రస్తావించదగినవి - ఒకటి కాశీనివాసి నారాయణభట్ట, మఱియు మరొకటి సేతుతిక. తెలుగులో శ్రీ. ఆచార్య. కే.నీలకంఠ వ్రాసిన వృత్తరత్నాకరము సంస్కృత అకాడమీ వారు ముద్రించినది అందుబాటులో ఉన్నది.
మూలాలు
[మార్చు]- ↑ 'सुगमा' : वृत्तरत्नाकर की एक दुर्लभ संस्कृत-टीका Archived 2018-11-04 at the Wayback Machine ( राजीव कुमार ‘त्रिगती')
బాహ్య లింకులు
[మార్చు]- వృత్తరత్నాకర్ (సంస్కృత వికీపీడియా)
- వృత్తరత్నాకర (సంస్కృత-వృత్తరత్నాకర్ యొక్క వ్యాఖ్యానం మఱియు నరసింహదేవశాస్త్రిచే హిందీ-వ్యాఖ్య)
- వృత్తరత్నాకర్, హిందీ వ్యాఖ్యానంతో (వివరణకర్త - శ్రీధరానంద శాస్త్రి)
- చందశాస్త్రం (డా. అంబా కులకర్ణి)లో రికర్షన్ మఱియు కాంబినేటోరియల్ మ్యాథమెటిక్స్
- వృత్తములు వ్యుత్పత్తి