లలిత్‌పూర్ (నేపాల్)
లలిత్‌పూర్ మెట్రోపాలిటన్ సిటీ
ललितपुर महानगरपालिका Manigal, Patan, Yala | |
|---|---|
| ललितपुर महानगरपालिका | |
 Bird's eye view of the Patan Durbar Square. It has been listed by UNESCO as a World Heritage Site. | |
 Seal | |
  లలిత్‌పూర్ మెట్రోపాలిటన్ సిటీ Location in Nepal  లలిత్‌పూర్ మెట్రోపాలిటన్ సిటీ లలిత్‌పూర్ మెట్రోపాలిటన్ సిటీ (Nepal) | |
| Coordinates: 27°40′N 85°19′E / 27.667°N 85.317°E | |
| Country | Nepal |
| Province | Bagmati Province |
| District | Lalitpur District |
| Incorporated | 1918 |
| Government | |
| • Mayor | Chiri Babu Maharjan (NC) |
| • Deputy Mayor | Gita Satyal (NC) |
| విస్తీర్ణం | |
| • Total | 37.4 కి.మీ2 (14.4 చ. మై) |
| జనాభా (2020) | |
| • Total | 5,13,200 est. |
| Time zone | UTC+5:45 (NST) |
| Postal Code | 44700 |
| ప్రాంతపు కోడ్ | 01 |
లలిత్‌పూర్, (Nepali: ललितपुर महानगरपालिका), చారిత్రాత్మకంగా పటాన్ అని అంటారు.(Sanskrit:పటాన్, నెవార్ భాష : Nepali: पाटन [paʈʌn]), ఖాట్మండు, పోఖారా తర్వాత నేపాల్‌లో ఇది మూడవ అతిపెద్ద నగరం.ఇది నేపాల్‌లోని కొత్త మెట్రోపాలిటన్ నగరమైన ఖాట్మండు వ్యాలీ దక్షిణ-మధ్య భాగంలో ఉంది. లలిత్‌పూర్‌ని మణిగల్ అని కూడా అంటారు.ఇది గొప్ప సాంస్కృతిక వారసత్వానికి, ప్రత్యేకించి కళలు,చేతిపనుల సంప్రదాయానికి ప్రసిద్ధి చెందింది.ఇది పండుగలు,విందులు, చక్కటి పురాతన కళలకు,లోహ,రాతితో చెక్కిన విగ్రహాల తయారీకి ప్రసిద్ధి చెందిన నగరం.2011 నేపాల్ జనాభా లెక్కల సమయంలో ఇది 54,748 వ్యక్తిగత గృహాలలో, 226,728 జనాభాను కలిగి ఉంది.[1] 2015 ఏప్రిల్ 25న సంభవించిన భూకంపానికి నగరం విస్తృతంగా ధ్వంసమైంది.
భౌగోళికం
[మార్చు]
లలిత్‌పూర్, బాగమతి నదికి దక్షిణం వైపున ఖాట్మండు లోయలో ఎత్తైన ప్రదేశంలో ఉంది.ఇది ఉత్తర,పశ్చిమ వైపున ఉన్న ఖాట్మండు నగరం నుండి వేరు చేస్తుంది.కర్మనాస ఖోలా తూర్పు వైపు సరిహద్దుగా ఉంది.ఇది నాగ్దాహా అని పిలువబడే ఎండిన పురాతన సరస్సు మధ్యభాగంలో నిల్వచేయబడిన బంకమట్టి, కంకర పలుచని పొరలపై సాపేక్షంగా అభివృద్ధి చేయబడింది.
నగరం వైశాల్యం 15.43 చ.కి.మీ.విస్తీర్ణంలో 29 పురపాలక సంఘ వార్డులుగా విభజించబడింది.లలిత్‌పూర్ మహానగరం ఈ 29 వార్డులు సరిహద్దులుగా పరిమితం చేయబడింది.[2]
- తూర్పు:మహాలక్ష్మి పురపాలక సంఘం.
- పశ్చిమం: కీర్తిపూర్ (కిరాత్ కింగ్‌డమ్ ఆఫ్ యలంబర్ క్లాన్) పురపాలక సంఘం, ఖాట్మండు నగరం
- ఉత్తరం: ఖాట్మండు నగరం
- దక్షిణం: గోదావరి పురపాలక సంఘం (లలిత్‌పూర్ జిల్లా)
భాష
[మార్చు]పటాన్ అసలు స్థానిక భాష నేపాల్ భాష. ఇతర ప్రాంతాల నుండి ప్రజలు పటాన్‌కు వలస వచ్చినప్పటికీ, నేపాలీ, తమాంగ్ మొదలైన ఇతర భాషలు కూడా మాట్లాడతారు.
వాతావరణం
[మార్చు]వాతావరణం ఏడాది పొడవునా సమానంగా పంపిణీ అవపాతం ద్వారాఅధిక ఉష్ణోగ్రతలు,సాపేక్షంగా వర్గీకరించబడుతుంది.ఇక్కడ కొప్పెన్ వాతావరణ వర్గీకరణ ఉపరకం "సి.ఎఫ్.ఎ."(తేమతో కూడిన ఉపఉష్ణమండల వాతావరణం) ఉంటుంది. [3]
చరిత్ర
[మార్చు]లలిత్‌పూర్ సా.పూ. మూడవ శతాబ్దంలో కిరాత్ రాజవంశంచే స్థాపించబడిందని, ఆరవ శతాబ్దంలో లిచ్చవిస్‌చే విస్తరించబడిందని నమ్ముతారు. ఇది మధ్యయుగ కాలంలో మల్లాలచే మరింత విస్తరించబడింది.
దాని పేరు గురించి అనేక పురాణాలు ఉన్నాయి. అత్యంత ప్రజాదరణ దేవుడు పురాణ కథ ఒకటి ఉందిదాని పేరు గురించి అనేక పురాణాలు ఉన్నాయి.ఖాట్మండు లోయలో కేంద్రీకృతమై ఉన్న మూడు రాజ్యాలకు ప్రాతినిధ్యం వహిస్తున్న ముగ్గురు వ్యక్తుల బృందం భారతదేశంలోని అస్సాంలో ఉన్న కమరు కమచ్యా నుండి లోయకు తీసుకురాబడిన రాటో మచ్చింద్రనాథ్ దేవుడి పురాణం అత్యంత ప్రజాదరణ పొందింది.
ఆ ముగ్గురులో ఒకరిని లలిత్ అని పిలువబడ్డాడు.అతను రాటో మఛ్చింద్రనాథ్ దేవుడిని భారతదేశంలోని అస్సాం నుండి లోయకు తీసుకువస్తాడు.రాటో మఛీంద్రనాథ్ దేవుడిని లోయకు తీసుకురావడంలో ఉద్దేశ్యం రాటో మఛీంద్రనాథ్ దేవుడు లోయలో వర్షం కురిపిస్తాడనే బలమైన నమ్మకం ఉంది.దానితో అక్కడ తీవ్రమైన కరువును అధిగమించవచ్చు అనే అభిప్రాయం వారికి ఉంది.లలిత్ కృషి వల్లనే రతో మచ్చీంద్రనాథ్ దేవుడు లలిత్‌పూర్‌లో స్థిరపడ్డాడు అని నమ్మతారు.అలా అతని పేరు లలిత్, పూర్ అంటే టౌన్‌షిప్.అలా ఈ పట్టణానికి లలిత్‌పూర్ అనేపేరు వచ్చిందని చాలామంది నమ్ముతారు.
పటాన్‌లో రాటో మఛీంద్రనాథ్ అని పిలువబడే దేవతను గౌరవించే బుంగా ద్యయా జాతర (రధోత్సవం) మే నెలలోజరుగుతుంది. ఇది పటాన్‌లోని అతి పొడవైన, అత్యంత ముఖ్యమైన మతపరమైన వేడుకలలో ఒకటి. నెల రోజుల పాటు జరిగే ఉత్సవాల్లో, రాటో మచ్చేందనాథ్ చిత్రాన్ని ఎత్తైన రథంపై ఉంచి దశలవారీగా నగర వీధుల్లో లాగుతారు.
లలిత్‌పూర్‌ని సా.శ. 299లో వీర్ దేవ రాజు స్థాపించాడని చెబుతారు. అయితే పటాన్ పురాతన కాలం నుండి బాగా స్థిరపడిన, అభివృద్ధి చెందిన పట్టణమని పండితులలో ఏకాభిప్రాయం ఉంది. అనేక ఇతర పురాణాలతో సహా అనేక చారిత్రక రికార్డులు ఖాట్మండు లోయలోని అన్ని నగరాలలో పటాన్ పురాతనమైందని సూచిస్తున్నాయి. చాలా పాత కిరాత్ చరిత్ర ప్రకారం, లిచ్చవి పాలకులు ఖాట్మండు లోయలో రాజకీయ రంగంలోకి రాకముందే పటాన్ కిరాత్ పాలకులచే స్థాపించబడిందనే అభిప్రాయం ఉంది.ఆ చరిత్ర ప్రకారం, కిరాత్ పాలకుల మొట్టమొదటి రాజధాని థాంకోట్. ఖాట్మండు, ప్రస్తుత రాజధాని. థాన్‌కోట్ నుండి పటాన్‌కు బహుశా సా.శ. రెండవ శతాబ్దం లో కిరాత్ రాజు యలంబర్ అధికారంలోకి వచ్చిన తర్వాత మార్చబడిందని నమ్ముతారు. .లలిత్‌పూర్‌లో ఎక్కువగా ఉపయోగించే, విలక్షణమైన నెవార్ పేర్లలో యేలా ఒకటి. కింగ్ యాలంబర్ లేదా యెల్లుంగ్ హాంగ్ ఈ నగరానికి తన పేరు పెట్టుకున్నాడని, అప్పటి నుండి ఈ పురాతన నగరాన్ని యాలా అని పిలుస్తారు. లలిత్‌పూర్‌ను పృథ్వీ నారాయణ్ షా 1768లో ఎలాంటి యుద్ధం లేకుండానే తన గూర్ఖా రాజ్యంలో కలుపుకున్నాడు.
చారిత్రక కట్టడాలు
[మార్చు]
ఈ నగరం మొదట్లో బౌద్ధ ధర్మ చక్రం (ధర్మ చక్రం) ఆకారంలో రూపొందించబడింది. పటాన్ చుట్టుకొలతలో నాలుగు గురులు లేదా మట్టిదిబ్బలు చుట్టూ ఆపాదించబడ్డాయి. దాని ప్రధానమైన ప్రదేశాల ప్రతి మూలలో ఒకటి ఉంది. వీటిని అశోక స్థూపాలు అని పిలుస్తారు. పురాణాల ప్రకారం, అశోక చక్రవర్తి (భారతదేశపు పురాణ రాజు) తన కుమార్తె చారుమతితో కలిసి సాశ. 250లో ఖాట్మండుకు వెళ్లి ఐదు అశోక స్థూపాలను, చుట్టుపక్కల నాలుగు, పటాన్ మధ్యలో ఒకటి నిర్మించాడు.ఈ స్థూపాల పరిమాణం, ఆకృతి వాటి ప్రాచీనతను నిజమైన అర్థంలో ఊపిరి పోసినట్లు ఉన్నాయి. నగరంలో చుట్టుపక్కల 1,200 కంటే ఎక్కువ బౌద్ధ స్మారక చిహ్నాలు వివిధ ఆకారాలు, పరిమాణాలలో ఉన్నాయి.
నగర అతి ముఖ్యమైన స్మారక చిహ్నం పటాన్ దర్బార్ చతురస్రం, ఇది ఖాట్మండు లోయ ప్రపంచ వారసత్వ ప్రదేశంగా రూపొందించబడిన ఏడు స్మారక మండలాలు ఒకటిగా యునెస్కోచే జాబితాలో నమోదు చేయబడింది. ఏడు స్మారక మండలాలు 1979లో ప్రపంచ వారసత్వ జాబితాలో ఒక సమీకృత ప్రదేశంగా చేర్చబడ్డాయి.స్మారక మండలాలు 1956 నాటి స్మారక చిహ్నాల పరిరక్షణ చట్టం ప్రకారం రక్షిత, సంరక్షించబడినవిగా ప్రకటించబడ్డాయి.2015 ఏప్రిల్ 25న సంభవించిన భూకంపం కారణంగా పటాన్ దర్బార్ చతురస్రం తీవ్రంగా దెబ్బతింది. [4]
ఆర్థిక వ్యవస్థ
[మార్చు]
జనాభాలో గణనీయమైన భాగం వ్యాపారాలలో నిమగ్నమై ఉంది, ముఖ్యంగా సాంప్రదాయ హస్తకళలు, చిన్న-స్థాయి కుటీర పరిశ్రమలు, నివాసితులలలో కొంతమంది వ్యవసాయంలో పని చేస్తున్నారు. నేపాలీ కళ చరిత్రలో అత్యధిక సంఖ్యలో ప్రసిద్ధ కళాకారులు అత్యుత్తమ కళాకారులను లలిత్‌పూర్ సృష్టించింది.వేగవంతమైన పట్టణీకరణ, అనేక సామాజిక, రాజకీయ కల్లోలాల నేపథ్యంలో కూడా లలిత్‌పూర్ చేతిపనుల సంస్కృతిని కొనసాగించింది. పటాన్ సమీపంలోని జవాలాఖేల్‌లో బుద్ధ ఎయిర్ ప్రధాన కార్యాలయం ఉంది.
చదువు
[మార్చు]పోస్ట్ సెకండరీ విద్య
[మార్చు]లలిత్‌పూర్‌లో పుల్‌చౌక్ ఇంజనీరింగ్ క్యాంపస్ ఉంది , ఇది త్రిభువన్ విశ్వవిద్యాలయంలోని ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ ఇంజనీరింగ్‌తో అనుబంధంగా ఉన్న పురాతన, అత్యంత ప్రసిద్ధ కళాశాలలలో ఒకటి. పటాన్ అకాడమీ ఆఫ్ హెల్త్ సైన్సెస్ నగరంలో ఉన్న ఏకైక వైద్య విశ్వవిద్యాలయం, పటాన్ హాస్పిటల్ దాని ప్రాథమిక బోధనా ఆసుపత్రిగా ఉంది, మరొక వైద్య పాఠశాల - లలిత్‌పూర్‌లో కె.ఐ.ఎస్.టి మెడికల్ కాలేజీ ఉంది. [5] పటాన్‌లోని ఇతర ఉన్నత విద్యా సంస్థలలో ఖాట్మండు యూనివర్శిటీ స్కూల్ ఆఫ్ మేనేజ్‌మెంట్ (KU SOM), పటాన్ మల్టిపుల్ క్యాంపస్ ఉన్నాయి. పినాకిల్ కళాశాల, లలిత్‌పూర్‌లోని పురాతన ప్రైవేట్ కళాశాలలో ఒకటి.
ప్రాథమిక, మాధ్యమిక విద్య
[మార్చు]నగరంలో ప్రాథమిక స్థాయి నుండి మాధ్యమిక స్థాయి వరకు అనేక ప్రైవేట్, ప్రభుత్వ సంస్థలు విద్యను అందిస్తున్నాయి.ఇతర పాఠశాలల్లో హిందూ విద్యా పీఠ్-నేపాల్, ఆదర్శ మోడల్ ఉన్నత పాఠశాల , ధోబీఘాట్, సెయింట్ మేరీస్, లిటిల్ ఏంజెల్స్ పాఠశాల, గ్రేడెడ్ ఇంగ్లీష్ మాధ్యమ పాఠశాల, డి.ఎ.వి. సుశీల్ కేడియా, ఆదర్శ కన్యా నికేతన్, త్రి-పద్మ విద్యాశ్రమం, నేపాల్ డాన్ బాస్కో పాఠశాల, సరళ మాధ్యమిక విద్యాలయ, సుదేశ ఉన్నత పాఠశాల, నవ సూర్యోదయ ఆంగ్ల మాధ్యమిక పాఠశాల ఉన్నాయి.
గ్రంథాలయాలు
[మార్చు]1957లో స్థాపించబడిన నేపాల్ జాతీయ గ్రంధాలయం 1961లో సింఘా దర్బార్ నుండి లలిత్‌పూర్‌కు మార్చబడింది. ఇది హరిహర్ భవన్‌లో ఉంది. [6] మదన్ పురస్కార్, జగదాంబ శ్రీ పురస్కార్ సాహిత్య పురస్కారాలను ప్రదానం చేసే మదన్ పురస్కార్ పుస్తకాలయ నగరంలో ఉంది. లలిత్‌పూర్ మెట్రోపాలిటన్ నగరం చుట్టూ సత్డోబాటోలోని దీపావళి పుస్తకాలయ, లగాంఖేల్‌లోని బుద్ధిబికాష్ లైబ్రరీ వంటి అనేక గ్రంధాలయాలు ఉన్నాయి.
ఆనవాలు
[మార్చు]
లలిత్‌పూర్ చాలా కళాత్మక నగరంగా ప్రసిద్ధి చెందింది. నేపాల్ కళలో ఎక్కువ భాగం దేవుళ్లకు అంకితం చేయబడింది. దేవాలయాలు, విహారాలు పుష్కలంగా ఉన్నాయి.అవి లలిత్‌పూర్ నగరాన్ని గుర్తించదగిన మైలురాళ్లు [7]
- పటాన్ దర్బార్ స్క్వేర్: ప్యాలెస్ స్క్వేర్ పటాన్ రాష్ట్రంలోని మల్లా పాలకుల నివాసం. ఇప్పుడు అది సంగ్రాహాలయంగా కలిగి ఉంది.
- పటాన్ ధోకా: పాత నగరానికి చారిత్రక ప్రవేశ ద్వారం.
- హిరణ్య వర్ణ మహావిహార్: స్థానికంగా గోల్డెన్ టెంపుల్ అని పిలువబడే బౌద్ధ దేవాలయం.
- మహాబౌద్ధ ఆలయం: అలాగే 1000 బుద్ధ ఆలయం అని పిలవటానికి ఎక్కువుగా ఇష్టపడటానికి రూపుదిద్దుకున్న మహాబోధి ఆలయం బోధ్ గయలో ఉంది.
- కుంభేశ్వరాలయం: గోసాయికుండ నుండి నీరు వస్తుందని నమ్ముతున్న రెండు చెరువులతో కూడిన శివాలయం.
- బంగ్లాముఖి ఆలయం: హిందూమతంలోని పది మహావిద్యలలో (గొప్ప జ్ఞాన దేవతలు) ఒకటి.
- రత్నాకర్ మహావిహార్: హ బహా అని కూడా పిలుస్తారు, వయాహార సముదాయం పటాన్ కుమారి అధికారిక నివాసం.
- కృష్ణ మందిరం :16వ శతాబ్దంలో నేపాల్ రాజు సిద్ధినర్సింగ్ మల్లా నిర్మించిన రాతి దేవాలయాలలో ఒకటి.
- సెంట్రల్ జూ: సెంట్రల్ జంతుప్రదర్శనశాలను 1932లో రాణా ప్రధాన మంత్రి జుద్దా షుమ్‌షేర్ జంగ్ బహదూర్ రానా ఒక ప్రైవేట్ జూగా స్థాపించాడు, ఇది నేపాల్‌లోని ఏకైక జంతుప్రదర్శనశాలను
- పిమ్ బహల్ పోఖారీ: ఈ పెద్ద చెరువు ఒక అందమైన లేక్‌షోర్ పెవిలియన్ చుట్టూ కేంద్రీకృతమై ఉన్న ఒక రహస్య రత్నం. ఉత్తరం వైపున 1663లో నిర్మించిన మూడంచెల చందేశ్వరి ఆలయం ఉంది. చెరువు చుట్టూ సవ్యదిశలో నడిస్తే, 1357లో ముస్లిం ఆక్రమణదారులచే దెబ్బతిన్న పురాతనమైన తెల్లటి స్థూపాన్నిఉంది.
రవాణా
[మార్చు]విమానాశ్రయాలు
[మార్చు]పటాన్ సిటీ సెంటర్ నుండి సుమారు 7 కి.మీ. దూరంలో ఉన్న త్రిభువన్ అంతర్జాతీయ విమానాశ్రయం ద్వారా ఖాట్మండు వ్యాలీకి అన్ని అంతర్జాతీయ, దేశీయ విమానాలు నిర్వహించబడతాయి.
రోడ్లు
[మార్చు]నగరం అంతర్భాగంలో జనసాంద్రత ఎక్కువగా ఉన్నందున నడక నగరంలో రవాణాకు సులభమైన మార్గం. మోటారు రవాణా పరంగా, లోయ మధ్య భాగాన్ని చుట్టుముట్టే ఖాట్మండు రింగ్ రోడ్ నగరంలో ఒక వ్యూహాత్మక రహదారి. బాగమతి నది మీదుగా అనేక రహదారులు, పాదచారుల వంతెనల ద్వారా ఖాట్మండుకు అనుసంధానం అందించబడుతుంది. అత్యంత ప్రయాణికుల రద్దీని ఖాట్మండుకు మధ్యలో కలిపే ముఖ్యమైన థాపతాలి వంతెన ఉంది. పాదచారులు, వాహనాలు తరచూ ఒకే రహదారిని పంచుకోవాల్సి ఉంటుంది, కాబట్టి, పటాన్‌లో వాహనాల రద్దీ ప్రధాన సమస్య. వాహనాల రాకపోకలకు అనువుగా ఉండేలా రోడ్ల విస్తరణకు కృషి జరుగుతుంది. [8]
ప్రజా రవాణా
[మార్చు]పటాన్‌ను లోయలోని ఇతర ప్రాంతాలతో కలుపుతూ ప్రైవేట్ కంపెనీలు అనేక మార్గాలను నడుపుతున్నాయి. బస్సులు, చిన్న బస్సులు, విద్యుత్ టెంపోలు నగరంలోప్రజా రవాణాను కొనసాగిస్తాయి. లలిత్‌పూర్ యటాయత్ బస్సులు ఖాట్మండులోని పర్యాటక ప్రాంతమైన థమెల్ ప్రాంతాన్ని పటాన్ దర్బార్ స్క్వేర్‌కు ఐదు నిమిషాల నడకలో పటాన్ ధోకా వద్ద ఆపే బస్సులతో కలుపుతాయి. లగన్‌ఖేల్ బస్ పార్క్ కేంద్ర రవాణా కేంద్రం.
మూలాలు
[మార్చు]- ↑ "National Population and Housing Census". Government of Nepal. 2011. p. 41. Archived from the original on 13 September 2018. Retrieved 20 September 2013.
- ↑ "Welcome to Official Site of Lalitpur Sub-Metropolital City Office, Nepal ::". Lalitpur.org.np. Archived from the original on 24 July 2011. Retrieved 22 May 2011.
- ↑ "Climate Summary for Patan, Nepal". Archived from the original on 1 November 2013. Retrieved 31 July 2013.
- ↑ "Earthquake in Nepal: Patan Durbar Square shattered completely". India.com, online. Archived from the original on 13 October 2015. Retrieved 25 April 2015.
- ↑ "About PAHS". Patan Academy of Health Sciences. Archived from the original on 22 June 2012. Retrieved 29 June 2012.
- ↑ "NNL: About Us". Nepal National Library. Archived from the original on 20 May 2012. Retrieved 30 June 2012.
- ↑ "Historical Monuments". Lalitpur Sub-Metropolitan City. Archived from the original on 29 June 2012. Retrieved 29 June 2012.
- ↑ "After Kathmandu, Lalitpur road expansion starts". Katipur Media. Archived from the original on 25 February 2012. Retrieved 1 July 2012.