మహిమ భట్ట
 | ఈ వ్యాసంలో మూలాలను ఇవ్వలేదు. |
మహిమ భట్ట ప్రముఖ కాశ్మీర సంస్కృత పండితుడు. అతనికే "రాజానకా" అనే బిరుదు కలదు. అతని తండ్రి పేరు శ్రీధైర్యుడు మఱియు అతను గొప్ప కవి అయిన శ్యామలాచార్యుని శిష్యుడు అని అతను తాను వ్రాసిన "వ్యక్తి వివేకం" అనే శబ్ద కావ్యం ముగింపులో తన గురించి ఈ పరిచయం ఇచ్చాడు. క్షేమేంద్రుడు తన "ఔచిత్య విచార చర్చ" మఱియు "సువృత్త తిలకం" అనే గ్రంథంలో శ్యామలాచార్యుని పద్యాలను ఉటంకించాడు. రాజనాక్ రుయ్యక్ మహిమ భట్టుడి "వ్యక్తివివేక వ్యాఖ్య" అనే పేరుమీద విమర్మసనా గ్రంధాన్ని రచించాడు. మఱియు ఆచార్య మమ్మటుడు తన "కావ్య ప్రకాశము" ఐదవ అధ్యాయములో "వ్యక్తి వివేకం" అభిప్రాయాలను ఖండించాడు. అందువల్ల, మహిమ భట్టుడు క్షేమేంద్రుడు, మమ్మటుడు మఱియు రుయాక్‌ల పూర్వీకుడు.ఆనందవర్ధనుడు మఱియు అభినవ గుప్తుడు తరువాత వాడని తెలియుచున్నది. ఈ విధంగా, "వ్యక్తి వివేకం" సృష్టికర్త అయిన మహిమ భట్టుడు కాలం క్రీస్తు 11వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో నిర్ణయించబడింది.
మహిమ భట్టుడు వక్రోక్తిజీవిత అనే అలంకార శాస్త్ర సృష్టికర్త అయిన కుంతకుడు తరువాత ధ్వని సిద్ధాంతానికి బలమైన విరుద్ధంగా రచించిన రచనకు గాను ఆచార్య మహిమ భట్ట పేరు సంస్కృత సాహిత్యంలో ప్రసిద్ధి చెందింది. అతని ప్రముఖ రచన అయిన " వ్యక్తి వివేకం " మూడు విమర్సనలతో వ్రాయబడింది. ఇది ఒక వ్యంజన కావ్యము గాప్రసిద్ధి చెందినది.ఈ పుస్తకం అంచనాలో అన్ని రకాల శబ్దాలను పొందుపరిచే ఉద్దేశ్యంతో రూపొందించబడింది అని మహిమ భట్టుడు తన మొదటి పద్యంతోనే ఇందులో స్పష్టం చేశారు. దాని మొదటి అధ్యాయంలో, ధ్వని యొక్క లక్షణాలు మఱియు అంచనాలో దాని అనుమానాలు, రెండవ అధ్యాయంలో పదాలు మఱియు అర్థాల అసంబద్ధతపై మఱియు మూడవ అధ్యాయంలో ధ్వన్యాలోకం లో చూపబడిన ధ్వని యొక్క నలభై ఉదాహరణలు వాటి అనుమానాలతో వివరించబడ్డాయి. మహిమ భట్టుడు స్పష్టమైన అర్థాన్ని, అంటే వ్యంగ్యాన్ని మఱియు లాక్షణికాలు కవిత్వంలో అతి ముఖ్యమైన అద్భుతమైన అంశాలుగా వర్ణించాడు. ధ్వనికారులు శబ్దానికి అభిధేయము, లక్ష్యం మఱియు వ్యంగ్యం అనే అర్ధాలను నిర్వచించాస్తారు. కానీ మహిమ భట్టుడు వీటిలో రెండు అర్థాలను మాత్రమే అంగీకరిస్తాడు.
మహిమ భట్టుడు అసాధారణమైన తార్కిక మఱియు అత్యంత తెలివైన విమర్శకుడు. శబ్దాన్ని తిరస్కరిస్తూనే, అతను రసాన్ని అనుమతించదగినదిగా నిరూపించాడు మఱియు ఈ విధంగా ఆచార్య శంకుకుడు యొక్క అనుమతివాదాన్ని కూడా ముందుకు తీసుకెళ్లాడు. కవిత్వంలో "రసం" ప్రాణాధారం అని రస, భావ మఱియు శబ్ద ప్రకృతి యొక్క సమర్థన కూడా చాలా అవసరమని అంగీకరిస్తాడు మహిమ భట్టుడు ఉద్దేశ్యం ప్రకారం అనుచితం అనేది కవిత్వం యొక్క అతి ముఖ్యమైన లోపం అని రసము లేకపోవడమనేది ఈ అనుచితత యొక్క సాధారణ రూపంగా వర్ణించాడు. ఇది కవిత్వం మఱియు రసం యొక్క ప్రధాన భావాలతో దాని అనుబంధం కారణంగా ఉండే "ఆంతరంగిక" మఱియు "బాహ్య" రూపాలలో వ్యక్తీకరించబడుతుంది. ఈ విధంగా అసందర్భతను వివరిస్తూనే, కవితా లోపాలను సూక్ష్మంగా విమర్శనాత్మకంగా వివరించేవారిలో మహిమ భట్టుడు అగ్రగామిగా నిలిచాడు. అతను ఐదు రకాల లోపాలను ప్రతిపాదించాడు, వాటిని మమ్మత్ కూడా అంగీకరించారు.