రాయసం వేంకటపతి

రాయసం వెంకటపతి శ్రీరంగరాయ ఆస్థానంలో అధికారి, కవి. ఈ కవి కర్ణాటక సామ్రాజ్యం యొక్క సకలాధిపాత్ర (అన్ని రాజరిక కార్యాలయాల) నిర్వాహకుడనని చెప్పుకున్నాడు. శ్రీరంగరాయలు అతి పెద్ద సైన్యం కలిగిన కుతుబ్ షా ను ఓడించి రాజ్యాన్ని స్వాధీనం చేసుకున్నాడు. ఈ కవి శ్రీరంగరాయలు తనకు బహుమతిగా గ్రామాన్ని, రాయసం కార్యాలయాన్ని, బంగారం, ఆభరణాలను యిచ్చినట్లు చెప్పుకున్నాడు.

రాయసము వేంకటపతి - ఇత డారువేల నియోగి; అక్కయామాత్యుని కుమారుడు. ఈకవి తన వంశము వారిని వర్ణించుచు తమది వసిష్ఠగోత్ర మయినట్లీ క్రింది పద్యమునందు జెప్పెను -

శా. శ్రీల న్మించి సమస్త ధీకలనచే జెన్నొందు నార్వేలవం

శాలంకారకరుల్ వసిష్ఠమునిగోత్రాంకుల్ బుధు ల్దీనర

క్షాలీలం బొగ డొంది రందు వెలసెన్ సన్మాని భానప్ప ది

గ్జాలలోద్వేలవిశాలకీర్తుల సుధీసందోహమందారమై.

ఇతడు లక్ష్మీవిలాసమనెడి యైదాశ్వాసముల ప్రబంధమును రచించెను. "రసిజనహృదయంగమ సంగీతసాహిత్యకళాధౌరంధర్య" అని గద్యములో జెప్పుకొన్నదానినిబట్టి యీకవి సాహిత్యమునందు మాత్రమేకాక సంగీతమునందును సమర్థు డైనట్టు కనబడుచున్నాడు. ఇతడు శ్రీరంగరాయని యాస్థానమునందుండి యాతనివలన నగ్రహార రత్నాభరణాదులను బొందినట్టు లక్ష్మీవిలాసములోని యీక్రిందిపద్యమువలన విదితమగుచున్నది.

మ. అలఘుప్రాభవభవ్యు డాకుతపశాహామేయసైన్యంబు న

గల్గిక న్బాహులచేత గెల్చి బిరుదల్ గైకొన్న శ్రీరంగరా

యల చిత్తం బిగురింప రాయసము వ్రాయం జాలి తౌనౌ సుధీ

తిలకా యక్కయమంత్రి వేంకటపతీ దీవ్యత్కళావాక్పతీ.

ఉ. వ్రాయుచు రాజ్యవైభవ ధురంధరభూతి దలిర్ప గీర్తిధౌ

రేయసిరంగరాయమహిభృన్మణిరాయస మగ్రహారహై

మాయతరత్న భూషలు నృపాడ్యులు వర్తనలియ్య నుబ్బుచున్

వేయననేమి రాయసము వేంకటమంత్రియనన్ యశస్వివై.

ఈశ్రీరంగరాయలు వసుచరిత్రను కృతినందిన తిరుమలదేవరాయ ని కుమారుడు. ఇతడు 1534 వ సంవత్సరము మొదలుకొని 1585 వ సంవత్సరము వఱకును రాజ్యముచేసినందున, కవియు నాకాలమునందే యుండినవాడు. లక్ష్మీవిలాసము సలక్షణమై మృధుమధురరచనను గలిగి యున్నది. కవితాశైలి జూపుట కయి గ్రంథమునుండి రెండు పద్యముల నుదాహరించుచున్నాను-

చ. తనదువిలాసహాసముల దాలిమి దూలగ రాగసాగరం

బున బలుమాఱు మారుదెస మున్గుచు దేలుచు నిచ్చ మెచ్చగా

మునుకొని వారితో భువనమోహిని యాకుహనావియచ్చరాం

గన పలికెం బికస్వరవికస్వరసుస్వరభాస్వరంబుగన్. [ఆ.3]