హలాయుధ
హలాయుధ (సుమారు క్రీ.శ. 10వ శతాబ్దం) భారతదేశానికి చెందిన ప్రముఖ జ్యోతిష్కుడు, గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు ఇంకా శాస్త్రవేత్త కూడా. పింగళుడు వ్రాసిన ఛందస్సు కు వ్యాఖ్యానంగా మృతసంజీవని అనే పుస్తకాన్ని రచించాడు. దీనిలో, పాస్కల్ త్రిభుజం ( మేరు ప్రస్తార ) యొక్క స్పష్టమైన వివరణ ఇవ్వబడింది.
- పరె పూర్ణమితి | ఉపరిష్టాదేకం చతురస్రకోష్టం లిఖేత్వా తస్యాధారస్తాత్ ఉభయ్తోర్ధనిష్క్రాన్తం కోష్టద్వయం లిఖేత్ । తస్యాప్యధస్తాత్ త్రయం తస్యాప్యధరస్తాత్ చతుష్టయం యావద్భిమతం స్థానమితి మేరుప్రస్తారః । తస్య ప్రథమే కోష్ఠే ఏకసంఖ్యామ్ వ్యవస్థాప్య లక్షణమిదం ప్రవర్తయేత్ । తత్ర పరే కోష్ఠే యత్ వృత్తసంఖ్యాజాతమ్ తత్ పూర్వకోష్ఠయోః పూర్ణం నివేషయేత్ ।
హలాయుధుడు వ్రాసిన నిఘంటువు పేరు అభిధనరత్నమాల, అయితే అది హలాయుధకోశం అనే పేరుతో మరింత ప్రసిద్ధి చెందింది . దీనిలో ఐదు కాండలు (స్వర్, భూమి, పాతాళ, సామాన్య ఇంకా అనేకార్థ) ఉన్నాయి. మొదటి నాలుగు పర్యాయపదాలు, ఐదవ పదంలో అనేకార్థక అవ్యయ పదాలు ఉన్నాయి. ఇందులో అమరదత్తుడు, కాత్యాయన మహర్షి, భాగురి, వోపాలిత్ పేర్లను పూర్వ నిఘంటుకారులుగా పేర్కొనడం జరిగింది. లింగ వివక్ష ప్రక్రియ ఆమోదించబడింది. 900 శ్లోకాలతో కూడిన ఈ పుస్తకంపై అమరకోశము ప్రభావం ఎక్కువగా ఉన్నట్లు తెలుస్తోంది.
కవి రహస్యం అనే ప్రఖ్యాత రచన కూడా ఇతనిచే వ్రాయబడింది, ఇందులో 'హలాయుధ్' ధాతువుల (శబ్ద ధాతువులు) యొక్క వివిధ రూపాలను వివరిస్తున్నది.