కపిల వాత్స్యాయన్

వికీపీడియా నుండి
Jump to navigation Jump to search
కపిల వాత్స్యాయన్
2006లో కపిల వాత్స్యాయన్
2006లో కపిల వాత్స్యాయన్
జననం(1928-12-25)1928 డిసెంబరు 25
ఢిల్లీ
మరణం2020 సెప్టెంబరు 16(2020-09-16) (వయసు 91)
విద్యాసంస్థఢిల్లీ విశ్వవిద్యాలయం
మిచిగాన్ విశ్వవిద్యాలయం
బనారస్ హిందూ విశ్వవిద్యాలయం
వృత్తిపండితుడు, కళా చరిత్రకారుడు
జీవిత భాగస్వామిసచ్చిదానంద వాత్స్యాయన్ 'అగ్యేయ'

కపిల వాత్స్యాయన్ (25 డిసెంబర్ 1928 - 16 సెప్టెంబర్ 2020) భారతీయ శాస్త్రీయ నృత్యం, కళ, వాస్తుశిల్పం, కళా చరిత్రలో ప్రముఖ పండితురాలు. ఆమె భారతదేశంలో పార్లమెంటు సభ్యురాలిగా, బ్యూరోక్రాట్‌గా పనిచేశారు, ఇందిరా గాంధీ నేషనల్ సెంటర్ ఫర్ ఆర్ట్స్ వ్యవస్థాపక డైరెక్టర్‌గా కూడా పనిచేశారు. 1970లో, వాత్స్యాయన్ సంగీత నాటక అకాడమీ ఫెలోషిప్‌ను అందుకుంది, ఇది సంగీత నాటక అకాడమీ, సంగీతం, నృత్యం, నాటకం కోసం భారతదేశ జాతీయ అకాడమీ ద్వారా అందించబడిన అత్యున్నత గౌరవం; దీని తరువాత లలిత కళా అకాడమీ ఫెలోషిప్, 1995లో లలిత కళా అకాడమీ, లలిత కళా అకాడమీ ద్వారా లలిత కళలలో అత్యున్నత గౌరవం పొందింది. 2011లో, భారత ప్రభుత్వం ఆమెకు భారతదేశపు రెండవ అత్యున్నత పౌర పురస్కారమైన పద్మవిభూషణ్‌ను ప్రదానం చేసింది.

ప్రారంభ జీవితం[మార్చు]

ఆమె ఢిల్లీలో రామ్ లాల్, సత్యవతి మాలిక్ దంపతులకు జన్మించింది. [1] ఆమె ఢిల్లీ విశ్వవిద్యాలయం నుండి ఆంగ్ల సాహిత్యంలో ఎంఏ పట్టా పొందారు. [2] ఆ తర్వాత, ఆమె ఆన్ అర్బోర్‌లోని మిచిగాన్ విశ్వవిద్యాలయంలో విద్యలో రెండవ ఎంఏ, బనారస్ హిందూ విశ్వవిద్యాలయంలోపిహెచ్డి పూర్తి చేసింది. కవి, కళా విమర్శకుడు కేశవ్ మాలిక్ ఆమె అన్నయ్య, ఆమె ప్రముఖ హిందీ రచయిత ఎస్హెచ్ వాత్స్యాయన్ 'ఆజ్ఞేయ' (1911-1987)ని వివాహం చేసుకుంది. వారు 1956లో వివాహం చేసుకున్నారు, 1969లో విడిపోయారు.

కెరీర్[మార్చు]

వాత్స్యాయన్ ది స్క్వేర్ అండ్ ది సర్కిల్ ఆఫ్ ఇండియన్ ఆర్ట్స్ (1997), భరత: ది నాట్య శాస్త్ర (1996), మాత్రలక్షణం (1988) వంటి అనేక పుస్తకాలను రచించారు. [3]1987లో, ఆమె ఢిల్లీలోని ఇందిరా గాంధీ నేషనల్ సెంటర్ ఫర్ ది ఆర్ట్స్ (ఇందిరా కళాకేంద్ర), భారతదేశపు ప్రధాన కళల సంస్థ వ్యవస్థాపక ధర్మకర్త,సభ్య కార్యదర్శి అయ్యారు. [4] [5] ఆ తర్వాత, 1993లో, ఆమె దాని అకడమిక్ డైరెక్టర్‌గా నియమించబడ్డారు, 2000 వరకు ఆమె ఆ పదవిలో కొనసాగారు, ఆమె బిజెపి నేతృత్వంలోని సెంటర్-రైట్ ప్రభుత్వం ద్వారా పదవీ విరమణ పొందింది.[6]2005లో, భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ నేతృత్వంలోని సెంటర్-లెఫ్ట్ ప్రభుత్వం తిరిగి అధికారంలోకి వచ్చినప్పుడు, ఆమె సంస్థకు ఛైర్‌పర్సన్‌గా నియమితులయ్యారు. [7] ఆమె విద్యా మంత్రిత్వ శాఖలో భారత ప్రభుత్వ కార్యదర్శిగా కూడా పనిచేశారు, అక్కడ ఆమె పెద్ద సంఖ్యలో జాతీయ ఉన్నత విద్యా సంస్థల స్థాపనకు బాధ్యత వహించారు. ఆమె న్యూఢిల్లీలోని ఇండియా ఇంటర్నేషనల్ సెంటర్‌లో ఆసియా ప్రాజెక్ట్‌కి చైర్‌పర్సన్‌గా ఉన్నారు.[7]ఆమె పురాణ కూడియాట్టం మాస్ట్రో గురు మణి మాధవ చాక్యార్ (1899-1990) వంటి గొప్ప కళాకారులతో తన సహకారానికి ప్రసిద్ధి చెందింది, సాంప్రదాయ భారతీయ కళారూపాల వారసత్వాన్ని కాపాడటంలో కీలక పాత్ర పోషించింది. ఆమె 2006లో భారత పార్లమెంటు ఎగువ సభ, రాజ్యసభ సభ్యురాలిగా నామినేట్ చేయబడింది, అయితే తరువాత మార్చి 2006లో, లాభదాయకమైన కార్యాలయం వివాదం కారణంగా ఆమె రాజీనామా చేసింది. [8] ఏప్రిల్ 2007లో, ఫిబ్రవరి 2012లో పదవీకాలం ముగియడంతో ఆమె రాజ్యసభకు తిరిగి నామినేట్ చేయబడింది.[9]

మరణం[మార్చు]

కపిల వాత్స్యాయన్ 16 సెప్టెంబర్ 2020న 92 సంవత్సరాల వయస్సులో న్యూ ఢిల్లీలోని తన ఇంట్లో మరణించారు. [10] [11]

అవార్డులు[మార్చు]

[12] 1970లో సంగీత నాటక అకాడమీ ఫెలోషిప్ లభించింది. అదే సంవత్సరంలో యునైటెడ్ స్టేట్స్, ఇండోనేషియాలో సాంస్కృతిక సంస్థలు, సమకాలీన కళ అభివృద్ధిని సర్వే చేయడానికి జాన్ డి. రాక్‌ఫెల్లర్ 3వ ఫండ్ నుండి ఆమెకు ఫెలోషిప్ లభించింది. ఆమెకు 1975లో ప్రతిష్టాత్మక జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ ఫెలోషిప్ లభించింది [13]1992లో ఆసియన్ కల్చరల్ కౌన్సిల్ ఆమెను అత్యుత్తమ వృత్తిపరమైన అచీవ్‌మెంట్ కోసం జాన్ డి. రాక్‌ఫెల్లర్ 3వ అవార్డ్‌తో సత్కరించింది, భారతదేశంలో నృత్యం, కళా చరిత్రపై అంతర్జాతీయ అవగాహన, అభ్యాసం, అధ్యయనానికి ఆమె గణనీయమైన కృషి చేసింది.[14] 1998లో, ఆమె కాంగ్రెస్ ఆన్ రీసెర్చ్ ఇన్ డ్యాన్స్ (CORD) ఇచ్చిన "నృత్య పరిశోధనకు అత్యుత్తమ సహకారం" అవార్డును అందుకుంది.[15]2000లో, ఆమె రాజీవ్ గాంధీ జాతీయ సద్భావన అవార్డు [16] గ్రహీత, 2011లో, ఆమె భారత ప్రభుత్వంచే పద్మవిభూషణ్‌తో సత్కరించింది.[17]

గ్రంథ పట్టిక[మార్చు]

  • కపిల వాత్స్యాయన్ (1982). సారంగపాణి ఆలయంలో నాట్య శిల్పం . సొసైటీ ఫర్ ఆర్కియోలాజికల్, హిస్టారికల్, ఎపిగ్రాఫికల్ రీసెర్చ్.
  • కపిల వాత్స్యాయన్ (1987). భారతీయ జానపద నృత్య సంప్రదాయాలు క్లారియన్ బుక్స్ హింద్ పాకెట్ బుక్స్‌తో అనుబంధించబడింది. ISBN 9788185120225.
  • కపిల వాత్స్యాయన్ (1991). అంతరిక్ష భావనలు: ప్రాచీన, ఆధునిక . అభినవ్ పబ్లికేషన్స్. ISBN 978-81-7017-252-9.
  • కపిల వాత్స్యాయన్ (1992). భారతీయ శాస్త్రీయ నృత్యం . ప్రచురణల విభాగం, సమాచార, ప్రసార మంత్రిత్వ శాఖ, ప్రభుత్వం. భారతదేశం యొక్క. ISBN 978-81-230-0589-8.
  • కపిల వాత్స్యాయన; బైద్యనాథ్ సరస్వతి; సుభాష్ చంద్ర మాలిక్; మధు ఖన్నా (1994). కళ, సమగ్ర దృష్టి: కపిల వాత్స్యాయన్‌కు సన్మానంలో వ్యాస సంపుటి . DK ప్రింట్ వరల్డ్ (P) లిమిటెడ్. ISBN 978-81-246-0029-0.
  • కపిల వాత్స్యాయన్ (1995). పరంపరీక్ భారతీయ రంగమంచ్: అనంత్ ధరణే . నేషనల్ బుక్ ట్రస్ట్. ISBN 978-81-237-1432-5.
  • కపిల వాత్స్యాయన్ (1995). భారతీయ కళలు, వాటి ఆదర్శ నేపథ్యం, రూప సూత్రాలు . అనుబంధ ఈస్ట్-వెస్ట్ ప్రెస్.
  • కపిల వాత్స్యాయన్ (1995). ప్రకృతి: సమగ్ర దృష్టి . DK ప్రింట్‌వరల్డ్ (P) లిమిటెడ్. ISBN 978-81-246-0036-8.
  • కపిల వాత్స్యాయన్ (1997). ది స్క్వేర్ అండ్ ది సర్కిల్ ఆఫ్ ది ఇండియన్ ఆర్ట్స్ అభినవ్ పబ్లికేషన్స్. ISBN 978-81-7017-362-5.
  • కపిల వాత్స్యాయన్ (2004). భారతీయ పెయింటింగ్‌లో నృత్యం . అభినవ్ పబ్లికేషన్స్. ISBN 978-81-7017-153-9.
  • కపిల వాత్స్యాయన్ (2006). భరత ది నాట్యశాస్త్రము . సాహిత్య అకాడమీ. ISBN 978-81-260-1808-6.
  • కపిల వాత్స్యాయన్ (2007). సాహిత్యం, కళలలో భారతీయ శాస్త్రీయ నృత్యం . సంగీత నాటక అకాడమీ.
  • కపిల వాత్స్యాయన్, సం. (2011) ప్రసారాలు, పరివర్తనలు: ఆసియాలో కళల ద్వారా నేర్చుకోవడం . ప్రైమస్ బుక్స్. పేజీలు 100-1 9–. ISBN 978-93-80607-14-6.
  • కపిల వాత్స్యాయన్ (2011). దర్భంగా గీత-గోవింద . అభినవ్ పబ్లికేషన్స్. ISBN 978-81-7017-447-9.
  • కపిల వాత్స్యాయన్ (2011). ఆసియా నృత్యం: బహుళ స్థాయిలు . BR రిథమ్స్. ISBN 978-81-88827-23-7.
  • కపిల వాత్స్యాయన్ (2013). బహువచన సంస్కృతులు, ఏకశిలా నిర్మాణాలు . ప్రైమస్ బుక్స్. ISBN 978-93-80607-45-0.

మూలాలు[మార్చు]

  1. ↑ "Members Biodata". Rajya Sabha. Retrieved 8 July 2013.
  2. ↑ Uttara Asha Coorlawala (12 January 2000). "Kapila Vatsyayan – Formative Influences". narthaki. Retrieved 8 July 2013.
  3. ↑ Bouton, Marshall & Oldenburg, Philip, Eds. (2003). India Briefing: A Transformative Fifty Years, p. 312. Delhi: Aakar Publications.
  4. ↑ Bouton, Marshall & Oldenburg, Philip, Eds. (2003). India Briefing: A Transformative Fifty Years, p. 312. Delhi: Aakar Publications.
  5. ↑ "About IGNCA". IGNCA. Archived from the original on 6 January 2018. Retrieved 8 July 2013.
  6. ↑ "Kapila Vatsyayan: Polymath of the arts". Frontline (in ఇంగ్లీష్). 2020-09-22. Retrieved 2023-08-08.
  7. ↑ 7.0 7.1 "Congress appoints Kapila Vatsyayan as IGNCA chairperson, completes tit-for-tat with NDA". India Today. 31 October 2005. Retrieved 8 July 2013.
  8. ↑ "Vatsyayan resigns from RS". Rediff.com India News. 24 March 2006. Retrieved 8 July 2013.
  9. ↑ "Swaminathan, Vatsyayan nominated to Rajya Sabha". The Hindu. 11 April 2007. Archived from the original on 1 October 2007. Retrieved 8 July 2013.
  10. ↑ "'A huge void in the art and culture world': Indians mourn the death of Kapila Vatsyayan". 16 September 2020.
  11. ↑ "Kapila Vatsyayan, grand matriarch of cultural research, passes away". The Hindu (in Indian English). 2020-09-16. ISSN 0971-751X. Retrieved 2023-08-08.
  12. ↑ "SNA: List of Sangeet Natak Akademi Ratna Puraskar winners (Akademi Fellows)". Official website. Archived from the original on 4 March 2016.
  13. ↑ "Official list of Jawaharlal Nehru Fellows (1969-present)". Jawaharlal Nehru Memorial Fund.
  14. ↑ "ACC: List of John D. Rockefeller 3rd Awardees". Official website. Archived from the original on 26 July 2014.
  15. ↑ "Past Award Recipients". Congress on Research in Dance. Retrieved 13 December 2013.
  16. ↑ "Secularism under assault, says Sonia". The Hindu. 21 August 2001. Archived from the original on 10 November 2012.
  17. ↑ "Padma Awards Announced" (Press release). Ministry of Home Affairs. 25 January 2011. Retrieved 25 January 2011.
"https://te.wikipedia.org/w/index.php?title=కపిల_వాత్స్యాయన్&oldid=4104596" నుండి వెలికితీశారు