కామందక నీతిసారము
 | ఈ పేజీకి ఏ ఇతర పేజీల నుండి లింకులు లేకపోవడం చేత ఇదొక అనాథ పేజీగా మిగిలిపోయింది. |
కామందక నీతిసారము (కామండకి లేదా నీతిసారము) రాజకీయాలు, ప్రభుత్వకళపై ఒక పురాతన భారతీయ గ్రంథం. దీనిని చాణుక్యుని శిష్యుడైన కామందక అని కూడా పిలువబడే కామందకుడు రచించాడు. ఇది సుమారుగా క్రీస్తుపూర్వం 4వ-3వ శతాబ్దం నాటిది[1], అయినప్పటికీ ఆధునిక పాండిత్యము దీనిని గుప్త, హర్షుల కాలం మధ్య 3వ,7 వ శతాబ్దాల మధ్య కాలానికి చెందినదిగా పేర్కొంటుంది. వాస్తవానికి ఇది క్రీస్తుపూర్వం 4వ శతాబ్దం యొక్క శుక్రనీతి ఆధారంగా పునరావృతమైనది.[2] ఇందులో 20 విభాగాలు ఉన్నాయి. ఈ రచన పాటలీపుత్ర చంద్రగుప్తుడికి అంకితం చేయబడింది. ఈ రచన హితోపదేశ నమూనాగా రూపొందించబడిందని పండితులు భావిస్తున్నారు.
రచనాకాలం
[మార్చు]మౌర్య చక్రవర్తి చంద్రగుప్తుని పేరును సూచిస్తున్నందున, కమాండకియ నీతిసారను మౌర్యుల కాలానికి అనంతర గ్రంథంగా పరిగణిస్తారు. మరోవైపు, మహాభారతం (శాంతిపర్వం, 123,11) లో కామందకీయ ప్రస్తావన గొప్ప ఇతిహాసం పూర్తయ్యే ముందు కాలానికి చెందినదని తెలియజేస్తుంది. చరిత్రకారుడు కె. పి. జయస్వాల్ ఈ గ్రంథాన్ని గుప్తుల యుగానికి (క్రీ. శ. 3వ-6వ శతాబ్దం) ఆపాదించారు.[3]
7వ శతాబ్దపు కవి భవభూతి దౌత్యకళలో ప్రావీణ్యం ఉన్న కామందకుడిని సూచిస్తున్నందున, ఈ గ్రంథం క్రీ. శ. 7వ శతాబ్దానికి పూర్వపు రచనగా నిర్ణయించడం జరిగింది. క్రీ. శ. 6వ శతాబ్దం చివరి భాగంలో నివసించిన దండి యొక్క దశకుమారచరిత్రము మొదటి అధ్యాయం చివరిలో నీతిసారం ఉదహరించబడింది.[4] అందువల్ల, ఈ గ్రంథం క్రీ పూ 3వ శతాబ్దం, క్రీ పూ 7వ శతాబ్దం మధ్య ఎప్పుడైనా రచించబడి ఉండవచ్చు.
డి.ఆర్. భణ్డార్కర్ ప్రకారము ఇది క్రీ.శ. 300 కాలానికి చెందినదని, చార్లెస్ డెంక్మీర్ ప్రకారం, ఇవి 4వ-5వ శతాబ్దానికి చెందినవి. కౌటిల్యుడు రెండవ చంద్రగుప్తుడి మంత్రి (శిఖర్) లేదా రాజకీయాల్లో చురుకుగా పాల్గొనని మేధావి అని ఆయన నమ్ముతాడు. ఉపిందర్ సింగ్ 'నితిసార్' ను 500-700 AD నాటిదిగా పరిగణించారు. కృష్ణేందు దీని కూర్పు కాలాన్ని 700-750 AD గా పరిగణించారు.
రచనా విశేషాలు
[మార్చు]నీతిసారంలో 20 సర్గలు (అధ్యాయాలు), 36 ప్రకరణాలు ఉన్నాయి. ఇది కౌటిల్యుని అర్థశాస్త్రం మీద ఆధారపడింది, సామాజిక క్రమం యొక్క సిద్ధాంతాలు, రాష్ట్ర నిర్మాణం, పాలకుడి బాధ్యతలు, ప్రభుత్వ సంస్థ, ప్రభుత్వ సూత్రాలు, విధానాలు, అంతర్ రాష్ట్ర సంబంధాలు, రాయబారులు, గూఢచారుల నీతి, వివిధ రాజకీయ ప్రయత్నాల అనువర్తనం, వివిధ రకాల యుద్ధ శ్రేణులు, నైతికత పట్ల వైఖరి మొదలైన వివిధ సామాజిక అంశాలతో వ్యవహరిస్తుంది.[5]
నీతిసార అనేది పూర్తిగా రాజకీయాలపై ఆధారపడిన పుస్తకం. ఇందులో 1192 శ్లోకాలు ఉన్నాయి, వీటిని 32 అధ్యాయాలుగా విభజించారు. ఈ అధికరణాలను 20 సర్గలుగా (అధ్యాయాలు) వర్గీకరించారు. వీటిలో, ఇంద్రియాలపై విజయం, విద్య, వర్ణాశ్రమం, శిక్షా విధానం, సప్త స్వభావాలు, యజమాని మరియు సేవకుల విధులు, విభజన తొలగింపు, యువరాజు కుమారుని రక్షణ, ద్వాదశమండలము, షాడ్గుణ్యం, మంత్రాన, దూత, గూఢచారి, ప్రకృతి వ్యసనం, వ్యూహ నిర్మాణం, విజయ యాత్ర, స్కంధవర్, పరిష్కారం మరియు ప్రత్యామ్నాయాలు, సైన్యం మరియు దాని రకాలు, సైనికాధిపతి మొదలైన అంశాలపై వివరణాత్మక చర్చ జరిగింది.
| మొదటి సర్గ | రాజు యొక్క ఇంద్రియ నియంత్రణ గురించి ఆలోచనలు |
| రెండవ సర్గ | శాస్త్ర విభాగం, వర్ణాశ్రమధర్మ వ్యవస్థ మరియు దండమహాత్మ |
| మూడవ సర్గ | రాజు యొక్క ధర్మం వాటి నియమాలు |
| నాల్గవ సర్గ | రాష్ట్ర ఏడు అంగముల విభజన వాటి వివరణ |
| ఐదవ సర్గ | రాజు మరియు రాజ సేవకుల పరస్పర సంబంధాలు |
| ఆరవ సర్గ | దుష్టులను రాజ్యం నియంత్రించడం, ధర్మం మరియు అన్యాయం యొక్క వివరణ |
| ఏడవ సర్గ | రాజకుమారుడు మరియు ఇతరులు సంక్షోభం నుండి రక్షించే సామర్థ్యాన్ని వివరించండి |
| ఎనిమిదవ నుండి పదకొండవ సర్గ వరకు | శత్రువులు, మిత్రదేశాలు మరియు తటస్థ దేశాలు | ఒప్పందాలు, తిరుగుబాట్లు, యుద్ధాలు | ఘర్షణలు, బెదిరింపులు, శిక్షలు మరియు వివక్ష-నాలుగు చర్యలను ఎప్పుడు, ఎలా అవలంబించాలి |
| పన్నెండవ సర్గ | వివిధ రకాల విధానాలు |
| పదమూడవ సర్గ | దూత ప్రణాళికలు. గూఢచారుల రకాలు. రాజు యొక్క అనేక విధులు. |
| పద్నాలుగో సర్గ | ఉత్సాహం మరియు ప్రారంభానికి ప్రశంసలు. రాష్ట్రం యొక్క వివిధ భాగాలు |
| పదిహేనవ సర్గ | ఏడు రకాల రాజద్రోహం |
| పదహారవ సర్గ | ఇతర దేశాలపై దండయాత్ర మరియు దండయాత్ర పద్ధతులు |
| పదిహేడవ సర్గ | శత్రువు రాజ్యంలో సైనిక కార్యకలాపాలు నిర్వహించడం మరియు శిబిరాలను నిర్మించడం. |
| పద్దెనిమిదవ సర్గ | సామ, దామ మొదలైన నాలుగు లేదా ఏడు చర్యలను శత్రువుతో ఉపయోగించే పద్ధతి |
| పంతొమ్మిదవ సర్గ | సైనిక శక్తి ఆలోచన. సైనికాధిపతి యొక్క లక్షణాలు |
| ఇరవయ్యవ సర్గ | గజదళము, అశ్వదళము, రథం, మరియు కాలినడకన ఏర్పాటును ఏర్పాటు చేయడం |
రాజు మరియు రాజ్య విస్తరణకు యుద్ధాలు అవసరమని కౌటిల్యుడు చెప్పాడు. రాజు యుద్ధాలు చేయగల సామర్థ్యం కలిగి ఉండాలంటే, అతను నిరంతరం వేటాడటం మొదలైన వాటి ద్వారా తనను తాను శిక్షణ పొందాలని చాణక్యుడు నమ్మాడు. నీతిసారలో, రాజు వేటాడటం కూడా అనవసరమని వర్ణించబడింది, ఇది అన్ని జీవుల మనుగడ మరియు సహజీవనం గురించి మాట్లాడుతుంది. నీతిసార దౌత్యం, సంప్రదింపులు మరియు ఇలాంటి అహింసా పద్ధతుల వాడకానికి ప్రాధాన్యత ఇస్తుంది.కౌటిల్యుడు విజయానికి 'సామ, దాన, దండము మరియు భేదము' అనే విధానాన్ని ఉత్తమమని భావిస్తాడు. వారు భ్రమ, నిర్లక్ష్యం మరియు మాయాజాలాన్ని నమ్ముతారు. నీతిసార సంప్రదింపుల శక్తి, దేవుని శక్తి మరియు ఉత్సాహ శక్తి గురించి మాట్లాడుతుంది. ఇందులో, రాజుకు రాష్ట్ర విస్తరణ కోరిక ఉండదు, అయితే అర్థశాస్త్రం రాష్ట్ర విస్తరణ మరియు దేశ ఐక్యత కోసం ప్రతి రకమైన విధానానికి మద్దతు ఇస్తుంది.
నీతిసార యుద్ధాలకు వ్యతిరేకంగా అనేక వాదనలను కలిగి ఉంది మరియు తెలివైన పాలకుడు ఎల్లప్పుడూ యుద్ధాలను నివారించడానికి ప్రయత్నించాలని పదే పదే పేర్కొంది.అంతర్రాష్ట్ర విధానాల కింద కౌటిల్యుడు నాలుగు చర్యలను వివరించాడు. కౌటిల్యుడు నాలుగు కొలతలకు బదులుగా ఏడు కొలతలను సూచించాడు. అదేవిధంగా, వివిధ రాజ్యాల ఏర్పాటు మరియు శత్రువుతో వివిధ రకాల ఒప్పందాలు సాపేక్షంగా వివరంగా వివరించబడ్డాయి.
మూలాలు
[మార్చు]- ↑ Dutt, Manmatha Nath (Ed.). (1896). Kamandakiya Nitisara or The Elements of Polity (PDF) (in ఇంగ్లీష్). Calcutta: Elysium Press. pp. i–.
- ↑ Kaushik Roy (2012). Hinduism and the Ethics of Warfare in South Asia: From Antiquity to the Present. Cambridge University Press. p. 137. ISBN 9781139576840.
- ↑ Mitra, Rajendralala (1861). The Nitisara.
- ↑ Sastri, T. Ganapati (1912). Nitisara Of Kamandaka.
- ↑ Mitra, Raja Rajendra Lala (Ed.). (2008). The Nitisara by Kamandaki (in ఇంగ్లీష్). The Asiatic Society.