నాగేశ భట్ట
 | ఈ వ్యాసం మౌలిక పరిశోధన కలిగివుండవచ్చు. |
నాగేష్ భట్ లేదా నాగోజీ భట్ లేదా నాగేశ భట్టుడు, నాగేశ భట్ (1730–1810) సంస్కృతంలోని నవీన వ్యాకరణకారులలో అత్యుత్తమమైన వ్యాకరణ వేత్త. అతని రచనలు ఇప్పటికీ భారతదేశంలోని ప్రతి మూలలో చదవబడతాయి. అతను మహారాష్ట్రకు చెందిన బ్రాహ్మణుడు. అతను భట్టోజీ దీక్షిత్ మనవడు హరిదీక్షిత్ శిష్యుడు. అతని తండ్రి పేరు శివ్ భట్ మఱియు తల్లి పేరు సతీదేవి. పాణినియా సంప్రదాయంలో, అతని పేరు వరదరాజన్ తర్వాత పేర్కొనబడినది. అతను వ్యాకరణంపై మాత్రమే 10 కి పైగా పుస్తకాలు రాశాడు. వ్యాకరణంతో పాటు, సాహిత్యం, వేదాంతశాస్త్రం, తత్వశాస్త్రం, యోగా మఱియు జ్యోతిషశాస్త్రం వంటి అంశాలలో అతను ఎడతెగని కృషి చేశాడు.
ప్రయాగ సమీపంలోని శృంగవేరపురమునకు చెందిన రాజా రామ్ సింగ్ అతని పోషకుడు. 1772లో, జైపూర్ రాజ్‌లో జరిగిన అశ్వమేధ యాగం సందర్భంగా అతన్ని ఆహ్వానించారు. ఆ సమయంలో నాగేష్ భట్ సన్యాసాన్ని ఆశ్రయించారని అందుకనుకనే అశ్వమేధ ఆహ్వానాన్ని అంగీకరించలేదు అన్నప్రాచుర్యంలో ఉన్న కధ.
నాగేష్ భట్ పెద్ద శిష్యులలో బాలశర్మ ఒకరు. అతను మనుదేవ్ మఱియు హెన్రీ కోల్‌బ్రూక్ ప్రేరణతో " ధర్మశాస్త్ర సంగ్రహ " అనే గ్రంథాన్ని రచించాడు .
రచనలు
[మార్చు]నాగేష్ భట్ పేరులో, రసమంజరి టీకా, లఘుశబ్దేందుశేఖర్, బృహచ్ఛబ్దేందుశేఖర్, పరిభాషేందుశేఖర్, మంజుష, లఘుమంజూష, పరమలఘుమంజూష, స్ఫోటవదం, మహాభాష్య-ప్రత్యఖ్యాయన్-సంగ్రహ మఱియు ఉద్యోత్ మహాభాష్యకృత్ ఉన్నాయి. ఈ గ్రంథాల పరిధిలో అనేక విస్తారమైన గ్రంథాలు సృష్టించబడ్డాయి మఱియు వీటికి వ్యాఖ్యానాలు పుష్కలంగా ఉన్నాయి.
వ్యాకరణ సిద్ధాంత మంజూష నాగేష్ భట్ వ్యాకరణ తత్వశాస్త్ర పుస్తకం. ఇది ఉద్యోత్ మఱియు పరిభాషేందుశేఖర్ కంటే ముందు నిర్మించబడింది. మంజూష, లఘుమంజూష, పరమలఘుమంజూష, ఈ మూడూ వ్యాకరణానికి సంబంధించిన తాత్విక గ్రంథాలు.
పరిభాషేందుశేఖర పాణినీయ వ్యాకరణానికి వ్యాఖ్యానం. దీని అధ్యయన విస్తారము చాలా పెద్దది. అందుకే ఈ ప్రసిద్ధ గ్రంథానికి అనేక వ్యాఖ్యానాలు అందుబాటులో ఉన్నాయి. లఘుశబ్దేందుశేఖర మఱియు బృహచ్ఛబ్దేందుశేఖర అనే పదాలు వరుసగా భట్టోజీ దీక్షిత్ ద్వారా ప్రధుమనోరమ యొక్క వివరణలు మఱియు వివరణాత్మక వివరణలు.
స్ఫోటవాదము అనేది స్ఫోటవాద తత్త్వానికి సంబంధించిన గ్రంథము. భానుదత్తుడు రచించిన రసమంజరి పై నాగేష్ భట్ వ్యాఖ్యానించారు. ఆ వ్యాఖ్యానం యొక్క మాన్యుస్క్రిప్ట్ లండన్లోని 'ఇండియా ఆఫీస్' లైబ్రరీలో ఉంది. అతని రచనా కాలం క్రీ.శ 1769 గా పరిగణిస్తారు.
నాగేష్ భట్ వ్రాసిన జ్ఞాపకసంగ్రహము అనే పుస్తకాన్ని 1972లో "తిరుపతి కేంద్ర సంస్కృత విద్యాపీఠం" ప్రచురించింది. ఈ పుస్తకం గతంలో తెలుగులో ప్రచురించబడిందని. కేంద్రీయ సంస్కృత విశ్వవిద్యాలయం పూర్వ ప్రిన్సిపాల్ శ్రీ ఎన్.ఎస్. రామానుజ తాతాచార్యులచే "వివృత్తి" అనే ఈ రచన యొక్క వివరణ కూడా అందుబాటులో ఉంది. ఈ పుస్తకంలో "వ్యాకరణంపై నాగేశ భట్టుడు సూచనాత్మకంగా నిరూపించబడిన ప్రకటనలను చర్చించబడినాయి మఱియు వాటిలో ఇతర వ్యాఖ్యకారులచే ఆమోదించబడిన సూత్రాలను మాత్రమే తాతాచార్యులు చేత పరిగణించబడినాయి. వ్యాఖ్యానంలో విస్మరించబడిన కొన్ని ప్రకటనలు సిద్ధాంతకౌముది మఱియు ఇతర గ్రంథాలలో కనిపిస్తాయి.
బాహ్య లింకులు
[మార్చు]- పరిభాషేందుశేఖర : (సంస్కృత వికీసోర్స్)
- ప్రభాషందుశేఖర్ యొక్క గగర్ నిర్వచనాలలో సముద్రాలు ఉన్నాయి
- నాగోజీ భట్ రచన