బెండ కుటుంబము

బెండ కుటుంబము (మాల్వేసి) వృక్షశాస్త్రములోని ఒక కుటుంబము. ఈ కుటుంబములో గుల్మములు, గుబురు మొక్కలు చెట్లును గలవు. ఆకులు ఒంటరి చేరిక, లఘు పత్రములో తాళ పత్ర వైఖరి నున్నమిశ్రమ పత్రములో గలవు. కణువు పుచ్ఛములున్నవి. లేత కొమ్మలపై మెత్తని రోమములును గలుగు చుండును. పుష్పములు పెద్దవి. ఒంటరిగా నుండును. రక్షక పత్రములు ఆకర్షణ పత్రము లైదేసి గలవు. కింజల్కములన్నియు గలిసి యుండును లేదా కొన్ని కొన్నియైన గలసి యుండును. అడుగున దళ వలయము నంటియుండును. పుప్పొడి తిత్తులోక్కొకగది. అండాశయములో జాల గదులున్నవి . కాయ పగులును. లేదా, విచ్చును.

బెండ మొక్క మంచి నేలలందారడుగుల వరకు బెరుగును: లేత భాగము లందు గ్రుచ్చుకొను నూగును కొంచము నీలముగా నున్న మచ్చలును గలవు.

కుటుంబ లక్షణాలు

ఆకులు:.... ఒంటరి చేరిక, లఘు పత్రములు, కొంచము పైగా నున్న యాకులు చీలి యున్నవి. చివర వానికి బెద్ద తమ్మెలు గలవు; తాళ పత్ర వైఖరి. అంచున రంపపు పండ్లున్నవి. కరుకుగా నున్న రోమములును గలవు. తొడిమ పొడగు. కొమ్మ అకుకంటె నెర్రగా నుండును. రెండు కణుపు పుచ్ఛములు గలవు.
పుష్పమంజరి: కౌపు సందుల నొక్కొక్క పుష్పము గలదు. పువ్వులు పెద్దది. లేత పసుపు రంగు, అడుగున కొంచెము ఊదారంగుగ నుండును. వృంతము పొట్టిది. చేటికలు మరియొక పుష్ప కోశము వలె నేర్పడు చున్నవి.
పుష్పకోశము:.... సంయుక్తము, ఒక ప్రక్కన చీలును. మృదువుగా నున్నది. నీచము.
దళవలయము:.... అసయుక్తము. అడుగున కొంచము మాత్రము కలసి యుండును. 5 ఆకర్షణ పత్రములు, మెలిపెట్టియుండును.
కింజల్కములు: అన్నియు గలసి కీలము చుట్టు గొట్తము వలె నేర్పడు చున్నవి. పుప్పొడి తిత్తులు చాల గలవు. కాని ఒక్కొక్క దాని యందొక్కొక్క గది మాత్రమున్నది.
అండకోశము:.... అండాశయము ఉచ్చము, సాధారణంగా నైదు గదు లుండును. ఒక్కొక్క గదిలో నొక్కొక్క వరుస గింజలు గలవు. కాయ ఎండి పగులును. కీలము గుండ్రముగాను, బొడుగు గాను నుండును. ఎన్ని గదులున్నవో అన్ని కీలాగ్రములు గలవు.

తుత్తురుబెండ పలుచోట్ల పెరుగు గుల్మము.

ఆకులు:.... ఒంటరి చేరిక, లఘు పత్రములు, హృదయాకారము, ఇంచు మించు సమాంచలము. వాలము గలదు. ఈనెలు తాళ పత్ర వైఖరి నున్నవి.
పుష్పమంజరి:.... కణుపు సందుల నొక్కొక పుష్పముండును. ఆ తొడిమ కంటే వృతము పొడుగు. పుష్పము సరాళము సాయంత్రము వికసించును. వృంతము చివర నతుకు గలదు.
పుష్పకోశము:.... అయిదు రక్షక పత్రము లున్నవి. అండాకారము కొన సన్నము. ఇవి యల్లుకొని యుండును. క్రింద కొంచము కలిసి యున్నవి.
దళవలయము: అయిదు ఆకర్షణ పత్రములు. అడుగున నొక దాని నొకటి కలిసి కింజల్కపు గొట్టము నంతి యున్నవ్8ఇ. పసుపు రంగు.
కింజల్కములు: అన్నియు గలసి గొట్టమువలె నేర్పడి చివర మాత్రము విడివిడిగా నున్నవి. పుప్పొడి తిత్తులందు నొక గది మాత్రమే గలదు.
అండకోశము: .. అండాశయముచ్చము. పలు గదులు కాయకానడు స్త్రీ పత్రములు 15-20 ఫలము విచ్చెడు కాయలవలె నుండును గాని స్త్రీపత్రములు బ్రద్దలై గింజలు బైటకు వచ్చును.

ముఖ్యమైన మొక్కలు

బెండ:.... మొక్కలకు నెరువు ఎక్కువగ కావలయును. కొన్నిచోట్ల గింజలనొక మడిలో జల్లి లేత మొక్కలను దీసి దూర దూరముగ బాతుదురు. ఒకరకము గింజలు చల్లిన నాలుగు నెలలకే కాయలు గాచును. ఒక రకము చాల నెలలకు గాని కాయాదు. ఎకర నేల మొక్కలు వేయుటకు సుమారు అయిదు రూపాయలగును. లాభము ఎకరమునకు దొమ్మిది పది రూపాయలు మాత్రము వచ్చును. ఇవి ఒక చోటనే సంవత్సరమునకు రెండు పంటలు కూడా బండును. లేత బెండ కాయలను గూర వండుకొనుదుము. బెండ మొక్కనుండి మంచి నారయు వచ్చును. కాని దానిని దీసి ప్రత్యేకముగ నమ్ముటలేదు. కొన్ని చోట్ల మాత్రము కొంచమో, గొప్పయో దీసి గోగు నారలోను జనుప నారలోను గలుపుచున్నారు. బెండ కాయలోను గింజలందును నున్న జిగురును ఔషదములలో వాడుదురు.
కస్తూరి బెండ:.... గింజలు సువాసన వేయును. వీనిని పరిమళముగా నుండు నూనెలు చేయుటలోను ఔషధములలోను వాడుదురు. ఈ మొక్క నుండియు మంచి నార వచ్చును.
ప్రత్తి:... మొక్కలు పెంచుటయు నూలు దీసి బట్టలు నేయుటయు మన దేశములో జిరకాలమునుండి కలదు గాని ఐరోపియనులు మూడు వందల సంవత్సరముల క్రిందట దాని యుపయోగము లంతగా నెరుగరు. అమెరికా దేశములో బండించుటకు పూర్వ మింగ్లాండునకు నూలు మనదేశము నుండియే బోవు చుండెను. అమెరికా ప్రత్తి మేలు రకమగుటచే నిప్పుడు దాని కెక్కువ ఖరీదు గలదు. ఈ ప్రత్తి పోగులు పొడుగుగా నుండును. ఈ రకము మనదేశము లోను నాటిరి గాని యచ్చట వలె బెరుగ లేదు. ఇది వరకే ప్రత్తిలో బెక్కు తెగలును బలు రకములును గలవు. ఏరకము మంచిది, ఏది సులభముగా బెరుగును అని చర్చ లిదివరకే చాల జరిగెను. ఇప్పుడనేక రకములు పెరుగు చున్నవి. మన దేశపు ప్రత్తి కనుగుణముగా నుండెడు మరలను చేసిరి, మన ప్రత్తికి ఇంగ్లండులో తక్కువ ధర యుండుటయు, తక్కువ ధరయగుటచే మంచి ప్రత్తిని బెంచుటకుపేక్షజేయుటయు, అన్ని రకములను కలగలపుటయు దటస్థించుచు వచ్చెను గాని యిప్పుడు, మంచి రకములకు వేరు వేరుగా దగిన తావులందు పైరు చేస్తున్నారు. దీనిని సాగు చేయుట నేలను బట్టియు, అచ్చటి శీతోష్ణస్థితులను బట్టియు బ్రత్తి రకమును బట్టియు నుండును. కొన్ని చోట్ల దీనిని కందులు, జొన్నలు, నువ్వులు, మొదలగు వానితో గలిపి చల్లుదురు. కొన్ని రకముల గింజలను జల్లునపుడు వాని నంటుకొని పూర్తిగా నూడక యున్న పోగులు మూలమున గింజలొకదాని కొకటంటుకొనకుండు నట్లు పేడ, ఇసుక మొదలగు వానిలో వాని బొర్లించెదరు. కొన్ని చోట్ల నెండిన కాయల నెల్ల గోయుదురు; మరి కొన్ని చోట్లపొలములో నున్న చెట్లన్నియు ఫలించిన గాని కోయుట కారంభించరు.

ప్రత్తి గింజల నుండి మంచి నూనె వచ్చును గాని మన దేశములో దీయుట లేదనియే చెప్పవచ్చును. కొన్ని దేశముల వారీ నూనెను వంటలందును వాడు కొనెదరు. గింజలు పశువులకు బెట్టెదరు. నూని తీసిన పిదప దెలక పిండిని గూడ పశువులకు బెట్టవచ్చును.ప్రత్తి గింజలను, లేత చిగుళ్ళను కాయలను ఔషధములలో వాడుదురు. గింజలు, జీలకర్ర ---- సోపు కలిపి నూరి, రసము దీసి దినమునకు నాలుగైదు సార్లు బుచ్చుకొనిన యెడల కొన్ని సుఖ వ్యాధులు తగ్గునందురు. ప్రత్తి మిగుల నుపయోగమైన పదార్థము. మన బట్టలు, పరుపులు, దీపము వత్తులు అన్నియు ప్రత్తి మూలముననే వచ్చుచున్నవి.

ముండ్లబూరుగ:... చెట్టు మిగుల పెద్ద చెట్టు. దీని పువ్వులెర్రగా నుండును. దీని దూది అతి మృదువుగను పోగులు మిక్కిలి పొట్టిగను నుండుటచే నేతకు బనికి వచ్చుటలేదు. దీనితో తలగడలు, పరుపులను గుట్టుదురు. దీని లేత పువ్వుల మొగ్గలను గొందరు తిందురు. దీని జిగురు, గింజలు, దూది, బెరడు చిన్న మొక్కల వేరులును ఔషధములలో వాడు చున్నారు.

జిగురు ఇతర మొక్కలందు వలె నాటులు బెట్టి తీయ లేము. నాటు పెట్టినను రాదు. కొన్ని చోట్ల బెరుడులో బురుగులు దొలుచుట వలన గాని, మరే కారణము వల్ల నైనను అచ్చటి భాగము పాడుగా నున్నప్పుడు జిగురు వచ్చు చున్నది. ఈ జిగురును బొడుము చేసి గాని, నల్లమందు మొదలగు వానితో గలిపి కాని విరేచనములు మొదలగు జబ్బులకును కవిరి యుపయోగపడు ప్రతి దానికిని వాడుదురు. దీని గింజలును బ్రత్తి గింజలు చేయు పని చేయును. దీని దూదిని ఆసుపత్రులందు వాడుదురు. ఎండిన లేత కాయలను మూత్ర వ్యాధులందును జన నేంద్రియముల నీరసమును బోగొట్టుటకును వాడుదురు.

బెరడు వేరుల కషాయమును కాయలు పని జేసినట్లే పని చేయును. అంగళ్ళ యందు మరాటిమొగ్గు అని అమ్మునది ఎక్కువగా దీని కాయలే కాని, బూరుగ కాయలను (ఇది మరియొక చెట్టు, ఈ కుటుంబము లోనిదె కాని వేరొక జాతి) సంపెంగ కాయలను గూడ అమ్ముచున్నారు.

ఈ చెట్టు కలప మెత్తగ నుండును. గష్ట పనులకు మంచిది గాదు. కొన్ని చోట్ల అగ్గిపుల్లలు చేయుటకు మాత్రముపయోగించు చున్నారు.

బూరుగుచెట్టు:.... (బురుసన్న చెట్టు) దీని దూది కాయ, గింజలును పైదాని వలెనే నుపయోగ పడుచున్నవి. కాయలంత గుణము నీయవు. ఈ కాయల తొడిమలు కాయల కంటే రెండు మూడు రెట్లు పొడుగుగా నుండును. ముండ్లు బూరగ కాయల తొడిమలు, కాయలంతయే యుండును. ఇవి వాని కంటే జిన్నవి. ఈ భేదముల వలన వానిని గుర్తింప వచ్చును.

కడిమి చెట్టు:.... ముండ్ల బూరుగు చెట్టువ్బలే నుండును. పువ్వులు తెలుపు.
నల్లబెండ మొక్క చిన్నది. ఆకులు హృదయాకారము, కొంచము గుండ్రముగా నుండును. రోమములు గలవు కాయ విచ్చెడుకాయ.
తిరునల్ల బెండ:.... చిన్న మొక్క దీని యాకులు కొంచము అండాకారముగను గుండ్రముగను నుండును. కింజల్కములు. కొన్ని కొన్ని కలిసి ఏర్పడిన కట్టలు మూడు మొదలు ఆరు వరకు నుండును. వర్షకాలమునందే పుష్పించును.
తూటిబెండ:.... మొక్కయు బలుతావులనే పెరుగు చునది. సంవత్సరము పొడుగున బుష్పించు. కాయ ఇరువదింటి క్రింద విచ్చును.
నూగు బెండ:.... కొంచము పెద్ద మొక్కయె. పువ్వుల రేకులు వంకరగాను, త్రిభుజాకారముగను నుండును. ఈ నాలుగు బెండలను బెండ జాతిలోనివి గావు. బెండ కాయ ఎండి పగులును. గింజలు బైటికి వచ్చును. వీని కాయలు నెండి విచ్చును గాని గింజలు పైకి వచ్చు నట్లు పగలవు. కాయలో నున్న గదులు మాత్రము విడిపోవును. ఇవి పగులవు వీని లోపలనే గింజ గలదు.
గోంగూర:.... మనదేశములో జాల చోటుల బెంచు చున్నారు గాని, ఆకులనుపయోగించుటకే గాదు, దాని నుండి మంచి నార వచ్చును. ఈ నారకై పైరు చేస్తున్నారు. దీనిని పెంచుటయు గష్టము లేదు. ఇతర పైరుల తోడనే గోగు గింజలను చల్లెదరు. నార దీయుటకైనచో పుష్పించి కాయలుగా నైన పిదప జెట్లను గోయవలెను. పుష్పించు చుండగా గోసిన యెడల నంత మంచి నార రాదు. మొక్కలను గోసి కట్టలు గట్టి నీళ్ళలో నూర వేసి జనుపనార దీయుదురు. ఈ నారయు జనుపనార వలెనే నుండును గాని కొంచెము ముతకగా నుండును. అయినను జాల వస్తువులు చేయుటకే నుపయోగించు చున్నారు. వలలకు జనుప నారకంటే నిదియే మంచిది. దీని యాకులు పుల్లగా నుండును. వీనితో బచ్చడి పులుసును జేసికొందుము. ఒక రకము ఆకులెక్కువ పుట్లగా నుండును.

మందారము:.... (దాసాని) మొక్క ఎర్రని పెద్ద పువ్వులను బూయుటచే దోటలందు బెంచుచున్నారు. పువ్వుల నౌషధములలో వాడుదురు. వాని నుండి ఒక విధమగు నెర్రని రంగును వచ్చును. ఈ మొక్కల నుండి కూడా నార వచ్చును.
జూకామందారము:... పై దాని వలెనే నుండును గాని పువ్వుల రేకులు చీలి చీలి యున్నవి. కింజల్కముల గొట్టము పొడుగుగా నుండును, పువ్వుల కాడ పొడుగుగా నుండుటచే వంగి యుండును.
బాల:... చిన్న మొక్క. మ్రాను వంకరలుగా నుండును. ఆకుల యడుగున మెత్తని రోమములు చాల గలవు. పువ్వులు పచ్చగా నుండును. దీని నుండియు నార వచ్చును.
ఎర్రసాల భర్త:... గుబురు చెట్టు. ఒక్కొక్కచో నొక్కొక్క పుష్పముండును. కాయలు గుండ్రముగా నుండును. తెల్లని పువ్వులు పూసెడు రకమును గలదు.
కొండపట్టి:... కొందలమీద బెరుగును. ఆకులకు మూడు తమ్మెలు గలవు. వర్షా కాలములూ పుష్పించును.
కొండగంగ:... కొండల మీద బెరుగు చిన్న చెట్టు. పువ్వులు పెద్దవిగా, గులాబి రంగుగాను నుండును. దీని నారయు బాగుండుడును.
పద్మచారిణి:... చెట్టు తోటలందు బెంచుదురు. దీనికి పువ్వులు ముద్ద పువ్వులు కూడా గలవు. వువ్వులు ప్రాతః కాలములో వికసించి తెల్లగా నుండును. కాని క్రమక్రమముగ సాయంత్రమున కెర్రబడును.
గంగరావి:... పెద్ద చెట్టు. మనదేశములో జాల చోట్ల మొలచు చున్నది. దీని కాయలలో బచ్చని రసము గలదు. చీడ మొదలగు చర్మ వ్యాధులు కొన్ని ఈ రసము రాసినచో దగ్గును. బెరడు కషాయము గూడ నుపయోగింతురు.
మునిగంగరావి:... చెట్టును పై దాని వలెనే యుండును. దీని ఆకులులకు వాలము గలదు.
పల్లెమంకెన:... గుబురు మొక్క. ఆకులకు తాళ పత్ర వైఖరిని తమ్మె లున్నవి. దీని నుండియు మంచి నార వచ్చును.
చిట్టిమూతి:... మొక్క తేమ నేలలందు మొలచును. దీని వేరు కషాయమును అజీర్ణమునకును, నీరసము బోగొట్టుటకు నిత్తురు. తరచుగా నల్లము రసముతో గలిసి కొంచెమిత్తురు గాని కొంచెము కొంచెమిచ్చుట వలన లాభమంతగా లేదు.
ఎర్రగోంగూర:... గింజలను నూరి నీళ్ళలో గలిపి వడకట్టి నీరసమునకును, మూత్ర విసర్జన మప్పుడు నొప్పులకు నిత్తురు.
అతిబల:... మొక్క చిన్నది. దీని యాకులు వంకరగా నుండును. దీని నుండి మంచి నార వచ్చును. ఈ నారను బరీక్షించి బాగున్నదని దెలిసి కొని ఇప్పుడుప్పుడే పైరు చేస్తున్నారు.
తుత్తురుబెండ:.. ఆకులను నీళ్ళలో గాచిన జిగురు వంటి పదార్థము వచ్చును. ఈ కషాయముతో నొప్పులకు బట్లు వేయుదురు. గింజల పొడుము శగ మొదలగు వానికి వాడుదురు.