శాంగ్
శాంగ్, స్వాంగ్ (హిందీ) అని కూడా పిలుస్తారు, ఇది రాజస్థాన్, హర్యానా, ఉత్తర ప్రదేశ్, మధ్యప్రదేశ్ లోని మాల్వా ప్రాంతంలో ప్రసిద్ధ జానపద నృత్య-నాటక రూపం. [1] స్వాంగ్ పాట, సంభాషణతో పాటు తగిన థియరిక్స్, మిమిక్రీ (లేదా నకల్) ను కలిగి ఉంటుంది. ఇది మూవ్ మెంట్ ఓరియెంటెడ్ గా కాకుండా డైలాగ్ ఓరియెంటెడ్ గా ఉంటుంది. మతపరమైన కథలు, జానపద కథలను పది లేదా పన్నెండు మంది వ్యక్తుల సమూహం బహిరంగ ప్రదేశంలో లేదా ప్రేక్షకులతో చుట్టుముట్టిన ఓపెన్-ఎయిర్ థియేటర్లో ప్రదర్శిస్తారు. అనుకరణ కళగా స్వాంగ్ అంటే రంగ్-భర్నా, నఖల్-కర్ణ అని అర్థం.[2]
స్వాంగ్ ను భారతదేశంలో అత్యంత ప్రాచీన జానపద నాటక రూపంగా పరిగణించవచ్చు. నౌతాంకి, సాంగ్, తమాషా స్వాంగ్ సంప్రదాయాల నుండి ఉద్భవించాయి. పాత స్వాంగ్ సంప్రదాయాలు:
"ఏక్ మర్దానా ఏక్ జననా మంచ్ పర్ అదే ది రాయ్"
అంటే ఒక పురుషుడు, ఒక మహిళా కళాకారులు కథను ప్రారంభిస్తారు.
"ఏక్ సారంగి ఏక్ ధోలాకియా సాథ్ మే అదే ది రాయ్"
అంటే ఒక సారంగి ఆటగాడు, ఒక ధోలక్ ఆటగాడు ప్రదర్శనలో చేరుతారు. కబీర్ సంత్, గురునానక్ ల కాలంలో ఈ స్వాంగ్/సాంగ్ ప్రదర్శన చురుకుగా ఉండేది.
సుమారు రెండు వందల సంవత్సరాల క్రితం స్వాంగ్ ప్రస్తుత శైలికి పునాది వేసిన ఘనత కిషన్ లాల్ భాత్ కు దక్కుతుంది. మొఘలుల కాలంలో, ముఖ్యంగా ఔరంగజేబు కాలంలో, మహిళలు బహిరంగ ప్రదర్శనల నుండి కఠినంగా నిషేధించబడ్డారు. స్త్రీలు నృత్య-నాటక రూపంలో పాల్గొననందున, పురుషులు సాంప్రదాయకంగా వారి పాత్రలను పోషించారు. తరువాత వివిధ కళాకారులు సామాజిక-రాజకీయ పరిస్థితులకు అనుగుణంగా శైలిని మార్చుకున్నారు.
ఫీచర్లు[మార్చు]
రంగస్థలం నాటక ప్రదర్శనను పోలి ఉంటుంది. దశ స్పష్టమైన వృత్తాకార బహిరంగ ప్రాంతాన్ని కలిగి ఉండవచ్చు లేదా గరిష్టంగా, మూడున్నర మీటర్ల పొడవు ఉన్న చెక్క వేదికను కలిగి ఉండవచ్చు. ఆధునిక నాటక ప్రదర్శనలను పోలిన విస్తృతమైన రంగస్థల ఏర్పాట్లు లేవు. బ్యాక్ డ్రాప్స్, కర్టెన్లు, గ్రీన్ రూమ్స్ లేవు. సాధారణంగా మైక్రోఫోన్లు, లౌడ్ స్పీకర్లు కూడా ఉండవు. ప్రదర్శనకు ఒక గంట ముందు, ఆర్కెస్ట్రా సంగీతకారులు నాటకానికి సరైన వాతావరణాన్ని సృష్టించడానికి నాటకానికి సంబంధించిన మతపరమైన లేదా ఇతర పాటలను పాడడం ప్రారంభిస్తారు. అప్పుడు 'గురువు' ప్రత్యక్షమై కళాకారులు ఆయన పాదాలను తాకి ఆశీస్సులు పొందుతారు. జ్ఞానదేవత అయిన భవానీని స్తుతిస్తూ ఒక పాట ('భైత్' లేదా సమర్పణ)తో నాటకం ప్రారంభమవుతుంది:
ఆ రే భవానీ బాస్ కర్ మేరే ఘాట్ కే పర్దే ఖోల్ రస్నా పర్ బాసా కరో మాయ్ శుధ్ షబ్ద్ ముఖ్ బోల్
(ఓ భవానీ దేవి, నాకు జ్ఞాన ద్వారాలు తెరవండి. నా నాలుకను ఆశీర్వదించండి, తద్వారా నేను పాడేవన్నీ స్వచ్ఛమైన సూర్లు ఉంటాయి.)
భవానీ తరువాత చమోలాస్, కాఫియాస్, సావియాస్ ప్రదర్శనకు ప్రధాన అంశాలు. గూగా ధమోడా అనే నృత్య రూపకం ప్రారంభంలో ప్రారంభమవుతుంది. నాటకం గురించి సంక్షిప్త పరిచయంతో ప్రదర్శన మొదలవుతుంది. ఇది ప్రధానంగా మిమిక్రీని కలిగి ఉంటుంది, దీని నుండి రంగస్థల రూపం పేరు ఉద్భవించింది (స్వాంగ్ అంటే మారువేషం లేదా మారువేషం అని అర్థం). నటీనటుల మధ్య సుదీర్ఘమైన ప్రశ్నోత్తరాల సెషన్లు కూడా ప్రముఖంగా కనిపిస్తాయి. డైలాగులు చాలా వరకు ఇంప్రూవ్ చేయబడ్డాయి, నటులు కొటేషన్లు, పులుసులు, సామెతలు, పాటలను టోపీ చుక్కలో ట్రేడ్ చేయగలగాలి. పాటలు, నృత్యాలు ఎక్కువగా ఉంటాయి, మఖౌలియా (జెస్టర్) అని పిలువబడే ఒక విదూషక పాత్ర ఎల్లప్పుడూ ఉంటుంది. స్వాంగ్ థియేటర్ సాంప్రదాయకంగా పురుషులకు పరిమితం చేయబడింది, వారు స్త్రీ పాత్రలను కూడా పోషిస్తారు, రెండవది తరచుగా విస్తృతమైన మేకప్, దుస్తులను కలిగి ఉంటుంది. కానీ మహిళా బృందాలు పూర్తిగా తెలియనివి కావు.
స్వాంగ్ ఒకే ప్రదర్శన ఐదు లేదా ఆరు గంటల వరకు కొనసాగవచ్చు. ముఖ్యంగా రాగాని అని పిలువబడే ప్రసిద్ధ హరియాన్వి శైలి గానంలో చాలా పాటలు, సంగీతం ఉన్నాయి.
థీమ్స్[మార్చు]
నైతికత, జానపద కథలు, స్ఫూర్తిదాయక వ్యక్తుల జీవితాలు, భారతీయ పురాణాల నుండి కథలు, ఇటీవలి కాలంలో ఆరోగ్యం, పరిశుభ్రత, అక్షరాస్యత, ఎయిడ్స్ అవగాహన, మహిళా సాధికారత వంటి మరింత వర్తమాన ఇతివృత్తాల నుండి స్వాంగ్ ఇతివృత్తాలు వివిధ రకాలుగా ఆకర్షిస్తాయి. దేవాలయ ఆధారిత మత నాటకరంగంలో, భారతీయ ఇతిహాసాలు, పురాణాలు పాత్రలకు ప్రధాన వనరు, అయితే సమాజ ఆధారిత లౌకిక నాటకరంగం తేలికపాటి వైవిధ్యం కలిగి ఉంటుంది. అనేక ఇతివృత్తాలు కలిసి ఉండవచ్చు - పౌరాణిక ప్రేమ, ప్రజాదరణ పొందిన చరిత్ర, మతపరమైన ఇతివృత్తాలు, ఇవన్నీ లౌకిక విలువలతో ఉంటాయి. అన్ని నాటకాలు సాధారణంగా చెడుపై మంచి సాధించిన విజయంతో ముగుస్తాయి.
ప్రసిద్ధ పౌరాణిక ఇతివృత్తాలలో రాజా విక్రమాదిత్య, రణ్వీర్ - పద్మావత్, జానీ చోర్, ప్రహ్లాద భగత్, గోపి చంద్, భర్తరి, హరిశ్చందర్, రాజా భోజ్, కిచక్ బాద్, ద్రౌపది చిర్ హరన్, జానీ చోర్, పింగ్లా భర్తి, పాత సాహిత్యం నుండి ఇతర కథలు ఉన్నాయి. పూరన్ భగత్, హీర్ రంఝా వంటి పంజాబీ శృంగారాలు కూడా ప్రాచుర్యం పొందాయి. రాజా రిస్సాలు, అమర్ సింగ్ రాథోర్, సర్వర్ నీర్, జస్వంత్ సింగ్, రాందేవ్జీ మొదలైన చారిత్రక, అర్ధ-చారిత్రక ఇతివృత్తాలు ఉన్నాయి. ఇతర ప్రజాదరణ పొందిన కథలలో సోరత్ రాయ్ దియాచ్, నిహల్డే, పద్మావత్ మొదలైన శృంగారాలు ఉన్నాయి.
చరిత్ర[మార్చు]
హర్యానాలోని సోనిపట్ లోని ఖండా గ్రామానికి చెందిన దీప్ చంద్ బహ్మన్ పేరు ప్రముఖంగా వినిపిస్తోంది. ఇతడు హర్యానాకు చెందిన షేక్ స్పియర్ లేదా కాళిదాస్ గా ప్రసిద్ధి చెందాడు. అతను అలీ బక్స్ శైలిని మెరుగుపరిచి ఈ జానపద కళకు కొత్త రంగు ఇచ్చాడు. ఆనాటి సాంగ్ లో రెండు వర్గాలు ఉన్నాయి: (1) కీర్తన శైలి, (2) నౌతాంకీ శైలి. దీప్ చంద్ ప్రదర్శన శైలిలో సంగీతం, నృత్యం, మూఢనమ్మకం, వెర్సిఫికేషన్, గేయ పఠనం నుండి అంశాలను పొందుపరిచారు. మొదటి ప్రపంచ యుద్ధ సమయంలో, దీప్ చంద్ మెరుగుదల, అనుసరణ సామర్థ్యం శిఖరాగ్రంలో ఉన్నప్పుడు, బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం అతన్ని రాయ్ సాహిబ్గా చేసి, అతనికి ఇతర ఉపకారాలను ఇచ్చింది. మార్షల్ ట్యూన్లతో కూడిన అతని ఆకర్షణీయమైన పాట-కూర్పులు పెద్ద సంఖ్యలో సైన్యంలో నియామకాలను ఆకర్షించాయి. [3]
దీప్ చంద్ బహ్మన్:[మార్చు]
దాదాపు రెండు వందల సంవత్సరాల క్రితం ప్రస్తుత జానపద నాటక శైలికి పునాది వేసిన కిషన్ లాల్ బాత్ స్వాంగ్ కు మూలంగా గుర్తించారు. మీరట్ కు చెందిన కవి శంకర్ దాస్ అనే కవికవికి ఈ ఘనత దక్కుతుంది. మరొక ముఖ్యమైన ప్రారంభ మార్గదర్శకుడు రేవారీకి చెందిన అలీ బక్స్, అతను ఫసానై, ఆజాద్, పద్మావత్ అనే నాటకాలను విజయవంతంగా ప్రదర్శించాడు. సంగీతం, పాట కోసం, ఈ ప్రారంభ స్వాంగ్ ఖయాల్స్, చంబోలాలను గీసేవారు. రంగస్థలం చాలా ప్రాధమికమైనది, నటులు ప్రేక్షకుల మధ్య ఒక కేంద్ర స్థానం నుండి ప్రదర్శన ఇచ్చారు. కాంతిని మషాల్స్ (రోమన్ టార్చ్ లు) అందించాయి.
హరియాన్వీ సంస్కృతిని శిఖరాగ్రంలో నిలిపిన ఆరుగురు ప్రధాన లోక్ కవిలు ఉన్నారు.
•పండిట్ దీప్ చంద్ బహ్మన్
•పండిట్ లక్ష్మీ చంద్
• జాట్ మెహర్ సింగ్
• బజే భగత్
• పండిట్ మంగే రామ్
• పండిట్ రాంకిషన్ వ్యాస్
హర్యానా లోని ప్రసిద్ధ కళాకారుల జాబితా[మార్చు]
• బ్రాహ్మణ బిహారీలాల్ - 13 వ శతాబ్దం
• చేతన్ శర్మ - 13వ సెంచరీ
• బల్ముకుంద్ గుప్త్ - 16వ శతాబ్దం
• గిర్దార్ - 16వ శతాబ్దం
• శివకౌర్ - 16 వ శతాబ్దం
• కిషన్ లాల్ భట్ - 16వ శతాబ్దం
• సాదుల్లా - 1760 కాలంలో
• బన్సీలాల్ - 1802లో
• అంబారం- 1819లో
• పండిట్ బస్తీరామ్- (1841-1958)
• అహ్మద్ బక్ష్-(1800-1850)
• అలీ బక్ష్ (1854-1899)
• హిరాదాస్ ఉదాసి - 1861 లో
• తౌ సాంగి - 1878 లో
• జమువా మీర్ (1879-1959)
• జశ్వంత్ సింగ్ వర్మ (1881-1957)
• పండిట్ దీప్ చంద్ బహ్మన్ (1884-1940)
• హర్దేవ స్వామి (1884-1926)
• మాన్ సింగ్ బహ్మన్ (1885-1955)
• పండిట్ మైరామ్ (1886-1964)
• సూరజ్భన్ వర్మ (1889-1942)
• పండిట్ షాదీరామ్ (1889-1973)
• పండిట్ సరూప్ చంద్ (1890-1956)
• పండిట్ నేత్రం -1890లో
• బాజే భగత్ (1898-1936)
• పండిట్ హరికేష్ (1898-1954)
• పండిట్ నాథూ రామ్ (1902-1990)
• పండిట్ లక్ష్మీ చంద్ (1903-1945)
• పండిట్ మంగే రామ్ (1906-1967)
• శ్రీరామ్ శర్మ (1907-1966)
• పండిట్ నంద్ లాల్ (1913-1963)
• దయాచంద్ మేనా (1915-1993)
• మున్షీరామ్ జండ్లి (1915-1950)
• పండిట్ జగదీష్ చంద్ర (1916-1997)
• పండిట్ మైచంద్ - 1916 లో
• రాయ్ ధన్ పత్ సింగ్ - కాలంలో (1916-1979)
• దయాచంద్ గోపాల్ - 1916లో
• పండిట్ రామానంద్ -1917లో
• జాట్ మెహర్ సింగ్ దహియా (1918-1944)
• సుల్తాన్ శాస్త్రి -1919
• మాస్టర్ నేకిరామ్ (1915-1996)
• కిషన్ చంద్ శర్మ - 1922
• ఖేమ్ చంద్ స్వామి (1923లో)
• చంద్రలాల్ భట్ (1923-2004)
• జ్ఞానిరామ్ శాస్త్రి -1923లో
• పండిట్ రాంకిషన్ (1925-2003)
• మాస్టర్ దయాచంద్ (1925-1945)
• చందగీరం (1926-1991)
• పండిట్ రఘునాథ్ (1922-1977)
• పండిట్ తేజ్రామ్ -1931 కాలంలో
• భరత్ భూషణ్ -1932
• బన్వరి లాల్ థేత్ (1932-1983)
• ఝమ్మన్ లాల్ - 1935
• మహాశయ్ సరుప్పల్ - (1937-2013)
• పండిట్ జగన్నాథ్ - 1939లో
• పండిట్ తులేరాం - (1939-2008)
• రణబీర్ దహియా - 1950
• చతుర్భుజ్ బన్సాల్ - 1951లో
మూలాలు[మార్చు]
- ↑ Sachchidananda Encyclopaedic Profile of Indian Tribes Volume 1 - 1996 817141298X p416 "DANCE DETAILS One of the major dance forms of the Saharia is 'Swang' meaning imitation. In this form of dance the Saharias imitate human beings, "
- ↑ "World Theatre Day: From 'Theyyam' to 'Bhavai' here are regional folk forms that are integral to Indian culture". Economictimes.Indiatimes.Com. 25 March 2023. p. 1. Retrieved 25 March 2023.
- ↑ "Folk theatre of Haryana- State in India". Webindia123.com. Retrieved 2018-10-28.