శ్రీకృష్ణ భట్ట కవికళానిధి

(దేవర్షి) శ్రీ కృష్ణ భట్ట కవికళానిధి (1675-1761) సవాయి జై సింగ్ యొక్క సమకాలీనుడు, బుంది జిల్లా, భరత్‌పూర్, జైపూర్‌లోని ఆస్థానాధీశులచే గౌరవించబడ్డాడు, ఆంధ్ర- సంస్కృతం, బ్రజ్ భాషలలో గొప్ప కవి.

రెండవ సవాయి జయసింగ్ (నవంబర్ 1688-సెప్టెంబర్ 21,1743) తన కాలంలో తన రాజ్యంలో జాగీర్లు, పోషకాలు తీసుకువచ్చిన విద్యావంతులైన కుటుంబాలలో ఆంధ్ర ప్రదేశ్ నుండి వచ్చిన ఈ బ్రాహ్మణ కుటుంబం ప్రముఖమైనది. ఈ కుటుంబంలో (దేవర్షి) కవికళానిధి జన్మించారు, ఆయన 'ఈశ్వర విలాస్', 'పద్యముక్తావళి', 'రాఘవగీత్' మొదలైన అనేక గ్రంథాలను రచించి కీర్తిగాంచారు. అతను సవాయి జైసింగ్ నుండి గౌరవాన్ని పొందాడు. ఆయన చేసిన అశ్వమేధ యజ్ఞం లో పాల్గొన్నాడు. (ఆయన ఆమేర్ (జైపూర్) లో నిర్వహించిన), జైపూర్-కొత్త నగరం చూసానని దానిని ఆతని వ్రాసిన చారిత్రక ఇతిహాసంలో వివరించాడు. ఈ దేవర్షి వంశస్థుడు తన ప్రతిభ ద్వారా తన జీవితకాలంలో గణనీయమైన కీర్తి, సంపద, గౌరవాన్ని పొందాడు. కవికళానిధి శ్రీ కృష్ణ భట్ట, బ్రజభాష పద్యాలలో సంస్కృత కవిత్వం యొక్క సంప్రదాయాన్ని ప్రోత్సహించే వ్యక్తిగా గుర్తుండిపోతారు, ఇది తరువాతి కవులచే సుసంపన్నం చేయబడింది.ఆయన సంస్కృతం, ప్రాకృత, బ్రజభాష, అపభ్రంశాలలో ప్రావీణ్యంగల పండితుడు. ఆయన వ్యాకరణం, న్యాయ, మీమాంస, పద్యశాస్త్రం, కర్మకాండ, వేదాంత మొదలైన శాస్త్రాలతో పాటు వేదాలను కూడా లోతుగా అధ్యయనం చేశారు. ఈ మహాకావ్యం 'ఈశ్వరవిలాస్' లో అశ్వమేధ యజ్ఞం యొక్క వర్ణనలో దీని గంభీరత కనిపిస్తుంది. శ్రీ కృష్ణ భట్, సవాయ్ జయసింహా తరువాత సవాయ్ ఈశ్వరీ సింగ్, తరువాత సవాయ్ మాధో సింగ్ ఆధ్వర్యంలో కూడా కొనసాగారు. సవాయి మాధో సింగ్ కూడా వారికి గణనీయమైన గౌరవం ఇచ్చాడు.

భట్ మధురనాథ్ శాస్త్రి తన పూర్వీకుడైన కవికళానిధిని ఈ పదాలలో- తులసి-సుర్-విహారి-కృష్ణభట్ట-భారవి-ముఖ అనే సోరత పద్యంలో కూర్చిన సంస్కృత పద్యం. భాషకవితాకారీ-కావ్యః కస్య న సంభత:.

జీవిత విశేషాలు

ఈ కుటుంబం ఉత్తర భారతదేశానికి వలస వచ్చిన చరిత్ర చాలా ఆసక్తికరంగా ఉంది, దీని రికార్డును ఈ రాజవంశానికి చెందిన పండితులు "కులప్రబంధ్" అనే సంస్కృత పద్యంలో నమోదు చేశారు. దక్షిణ భారతదేశంలోని చాలా మంది పండితులు శంకరాచార్య లేదా వల్లభాచార్య వంటి ఆచార్యులు చేపట్టిన పాన్-ఇండియన్ ప్రయాణం లేదా తీర్థయాత్రకు సహచరులుగా ఉత్తర భారతదేశానికి వచ్చారు, వీరిలో కొందరు అతని వైద్యశాస్త్రానికి ముగ్ధులై స్థానిక రాష్ట్రాల రాజులకు గురువులు లేదా రాజపండితులు అయ్యారు. . అంగీకరించి అక్కడే స్థిరపడ్డారు. కొందరిని చదువు కోసం కాశీకి వచ్చి ఈ విద్యా కేంద్రం నుండి స్థానిక రాజులు ఎంపిక చేసి గౌరవప్రదంగా తమ రాజ్యాలకు తీసుకెళ్లారు.

క్రమంగా వారు హిందీ లేదా ఉత్తర భారతీయ భాషలను తమ మాతృభాషగా స్వీకరించారు. ఈ కుటుంబానికి పూర్వీకుడు , బావి జీ దీక్షిత్, వల్లభాచార్య కుటుంబంతో తన స్వస్థలమైన 'దేవలపల్లి' (దేవరకొండ, ఆంధ్రప్రదేశ్) నుండి ఉత్తర భారతదేశానికి వచ్చారు. అతను కాశీ, ప్రయాగలో చదువుకున్నాడు. తన పిల్లలను కూడా అక్కడ చదివించాడు. ఆ రోజుల్లో (పదిహేనవ-పదహారవ శతాబ్దం) ప్రయాగ్ రేవా రాష్ట్ర పాలనలో ఉండేది. రీన్వా కింగ్ గోపాల్ సింగ్, బావి జీ దీక్షిత్ యొక్క ముని మనవడు మండల్ దీక్షిత్ యొక్క జ్ఞానానికి ముగ్ధుడై, అతన్ని రాజ గురువుగా చేసి, అతనికి దివ్రిఖియా అనే గ్రామ జాగీర్‌ను ఇచ్చాడు. అప్పటి నుండి అతని అవతాంక్ దేవర్షి అయ్యాడు. ఆంధ్ర కుటుంబాల్లో తమ పేరు మొదట్లో తమ ఊరి పేరు పెట్టుకునే సంప్రదాయం ఉంది - 'సర్వేపల్లి రాధాకృష్ణన్' ('సర్వేపల్లి' అనేది ఊరి పేరు). "

(దేవర్షి) భట్జీ కుటుంబం 'బాంధవ్-నరేష్' అని కూడా పిలువబడే రీన్వా నరేష్ ఆధ్వర్యంలో కొన్ని సంవత్సరాలు జీవించింది. కొంతమంది చరిత్రకారుల ప్రకారం, అతని తండ్రి పండిట్ లక్ష్మణ్ భట్. అతను 1740 (1683) వరకు కామ్యవన (కమాన్)లో నివసించాడు, కాబట్టి శ్రీ కృష్ణ భట్ కామన్‌లో మాత్రమే జన్మించి ఉండవచ్చని భావించవచ్చు. కవికళానిధి బాల్యం కూడా కమాన్‌లోనే గడిచింది, అందుకే అక్కడ నివసిస్తున్నప్పుడు బ్రజ్ భాషపై అసాధారణమైన పట్టు సాధించడం సహజం. డా. భాలచంద్రరావు ప్రకారం భరత్‌పూర్ రాజు బదన్ సింగ్ యొక్క జూనియర్ కుమారుడు ప్రిన్స్ ప్రతాప్ సింగ్ కోసం శ్రీ కృష్ణ భట్ 'రామచంద్రోదయ'ను రచించాడు, అతని ఆశ్రయంలో అతను నివసించాడు.

కమ్వాన్ (కమాన్) నుండి కవికళానిధి బుండి రాజస్థాన్‌కు వచ్చి అప్పటి రాజు రౌరాజా బుద్ సింగ్ ఆస్థానంలో గౌరవించబడ్డాడు. అతని అనుమతితో, అతను శృంగార రసమాధురి, విదగ్ధ రసమాధురి అనే పుస్తకాలను రచించాడు. బుంది రాజు వైదుష్యుని అభిమానించేవాడు. బుండీ రాజకుటుంబం రేవాకు వచ్చినప్పుడు, వారు అక్కడ కొంతమంది రాజ పండితులకు జాగీర్లు ఇచ్చి వారిని బుండిలో స్థిరపరిచారు. శ్రీ కృష్ణ భట్ కవికళానిధి సవాయ్ జై సింగ్ యొక్క బావ అయిన బుండి రాజా బుద్ సింగ్ పాలనలో బుండి రాష్ట్రానికి రాజపండిట్. అతను వేదాలు, పురాణాలు, తత్వశాస్త్రం, వ్యాకరణం, సంగీతం మొదలైన గ్రంథాలలో గుర్తింపు పొందిన పండితుడు మాత్రమే కాదు, అతను సంస్కృతం, ప్రాకృతం, బ్రజ్ భాషలలో అద్భుతమైన వక్త, కవి కూడా. సవాయ్ జై సింగ్ (బూండీలో) అతనిని ఎంతగానో ఆకట్టుకున్నాడు, ఎంత ఖర్చు అయినా సరే అమెర్‌కు రావాలని అభ్యర్థించాడు. శ్రీ కృష్ణ భట్ తన పోషకుడైన రాజు బుద్ సింగ్ ఆమోదం పొందిన తర్వాత మాత్రమే రాజపండిట్‌గా అమేర్‌కు వచ్చి స్థిరపడమని ఈ ఆహ్వానాన్ని అంగీకరించాడు. ఈ ప్రస్తావన అనేక చారిత్రక కవితలలో కనిపిస్తుంది.

దేవర్షి శ్రీ కృష్ణ భట్ కవికళానిధి వారసులలో, తమ ప్రతిభతో జైపూర్ ఖ్యాతిని భారతదేశమంతటా వ్యాపింపజేసిన అద్వితీయమైన పండితులు, కవులు, తాంత్రికులు, సంగీత విద్వాంసులు మొదలైన వారు ఉన్నారు. ఈ పండిత సంప్రదాయంలో, ద్వారకానాథ్ భట్, జగదీష్ భట్, వాసుదేవ్ భట్, మందన్ భట్, దేవర్షి రామనాథ్ శాస్త్రి, భట్ మధురనాథ్ శాస్త్రి, దేవర్షి కళానాథ్ శాస్త్రి వంటి పండితులు తమ సృజనాత్మక గుణాలు, ఫలవంతమైన సాహిత్య ఉత్పత్తితో సంస్కృత ప్రపంచాన్ని వెలిగించారు.

దేవర్షి శ్రీ కృష్ణ భట్ జీ కవికళానిధి రామసాచార్య బిరుదులను ప్రదానం చేసి సత్కరించారు. మహారాజా జై సింగ్ వేదాలపై ఆయనకున్న అద్భుతమైన జ్ఞానం, సంస్కృతం, ప్రాకృతం, బ్రజ్ భాషలలో కవిత్వ పద్యాలు రాయడంలో అతని అద్వితీయ సామర్థ్యానికి ముగ్ధులయ్యారు. ఆయనను 'కవికళానిధి' అలంకారంతో సత్కరించారు.

సవాయి జయసింహా స్వయంగా ఆయనకు రామరాచార్య బిరుదును కూడా ప్రదానం చేశారు, ఇది ఒక ఆసక్తికరమైన సంఘటను గుర్తిస్తుంది. ఒక దర్బార్ సమయంలో, శ్రీకృష్ణుడి రాసలీలా కథను వివరించినట్లే శ్రీ రాముడి రాసలీలలో ఏదైనా ప్రస్తావన ఉందా అని మహారాజా జైసింగ్ సభికులను అడిగారు. సభ మొత్తం నిశ్శబ్దంగా ఉండిపోయింది. అప్పుడే శ్రీ కృష్ణ భట్ నిలబడి, అటువంటి పుస్తకం కాశీలో అందుబాటులో ఉందని చెప్పారు. రెండు నెలల్లో ఈ పుస్తకాన్ని తీసుకురావాలని రాజు అతన్ని కోరాడు. శ్రీ కృష్ణ భట్ నిజంగా అలాంటి పుస్తకం ఎక్కడా లేదని తెలుసు, ఆయన కాశీలో ఉందని చెప్పినప్పుడు. ఆ తరువాత ఆయన రామ-రాసపై స్వయంగా కవిత్వం రాయడం ప్రారంభించి, రెండు నెలల్లోనే రామాయణ సమానమైన బ్రజభాషలో "రామరాసా" అనే పుస్తకాన్ని సిద్ధం చేశారు. కాలపరిమితిలో ఈ పుస్తకాన్ని కనుగొని, కవికలానిధి శ్రీకృష్ణుడు భట్ స్వయంగా ఈ కవితను రచించాడని తెలుసుకుని, కవిత్వం-కళ-మేధావి మహారాజ్ చాలా సంతోషించి, భట్ కు "రామరసాచార్య" అనే బిరుదుతో, గొప్ప నిధులతో సత్కరించారు. ఇతని మహాకావ్యం 'ఈశ్వరవిలాస్ జైపూర్ గురించి కవిత్వ శైలిలో వ్రాసిన చరిత్ర పుస్తకం. దీని మాన్యుస్క్రిప్ట్ సిటీ ప్యాలెస్ (చంద్రమహల్) పోతిఖానాలో ఉంది. చాలా సంవత్సరాల క్రితం దీనిని భట్ మధురనాథ్ శాస్త్రి పరిచయంతో ' ఓరియంటల్ విద్యా ప్రతిస్థాన్ ' జోధ్‌పూర్ ప్రచురించింది.

బ్రజ్ భాషలో కవికళానిధి రచించిన తెలిసిన గ్రంథాలలో కొన్ని మాత్రమే ప్రచురించబడ్డాయి. ఈ గ్రంథాలు జైపూర్‌లోని పోతిఖానాలో భద్రంగా ఉన్నాయి. వంశవృక్షం లో శ్రీ కృష్ణ భట్ రచించిన సాహిత్యాల జాబితాను అధ్యయనం చేయడం ద్వారా, గోవింద్రం చరోరా సంపాదకత్వం వహించిన 'రామగీతం' పరిచయం ఈ క్రింది పుస్తకాలు భట్ వ్రాసినట్లు తెలిస్తున్నది.

బ్రజ్ భాషా గ్రంథాలు అలంకార కళానిధి అమృత ధ్వని అపరోక్షానుభూతి భాషా ఇష్క్ మహతాబ్ ఉపదేశసహశ్రీ భాషా కల్కి కావ్యం

కల్కిజీకి స్తుతి కవిత్వ సంగ్రహ గీత సారాంశం (శంకరభాష్య భాషా) జాజౌ రాసో (జాజౌ యుద్ధం?) భక్తితరంగిణి పంచదశీసార

నాఖశిఖ వర్ణన బుద్ధసింహా ప్రశస్తి భాగవతసార భాషా యోగవాసిష్ఠసార భాషా రామచంద్రోదయము వృత్త చంద్రికా

శృంగారి రసమాధురి విదగ్ధ రసమాధురి బహాదుర్ విజయం షడ్ రుతు వర్ణన సాంభర్ యుద్ధం రామరాసో తిత్తేరియన్ ఉపనిషత్తు యొక్క బ్రజ్ భాషలోకి అనువాదం

సంస్కృత గ్రంథాలు పద్య ముక్తావళి వృత్త ముక్తావళి రామగీతం ఈశ్వర విలాస మహాకావ్యం సుందరి స్తవరాజం వేదాంత పంచవింశత ప్రశస్తి ముక్తావళి

సరసరసాస్వాదసాగర కార్తవీర్యార్జునాష్టుకస్తోత్రం పతంజలి యోగ భాష్యం బుధ సింహయశోవర్ణం రామోజ్వాల మాధురాస్త్రోత్రం

ఈ రచనలలో శృంగార రసమాధురి, అలంకార కళానిధి అనేవి కవిత్వానికి సంబంధించినవి. "అలంకార్ కళానిధి" అనే బ్రజభాషలో వ్రాయబడిన గ్రంథం. ఇది మమ్మటుడుయొక్క "కావ్యప్రకాశ" రచనల నుండి చాలా వరకు ప్రభావితమైనట్లు తెలుస్తోంది. డాక్టర్ నాగేంద్ర ఎడిట్ చేసిన "ది గ్రాత్ హిస్టరీ ఆఫ్ హిందీ లిటరేచర్ పార్ట్ 6" లో కవి కళానిధిని "శృంగార రసవ్యాసకుడు ఆచార్య" గా పేర్కొన్నారు.శృంగార రసమాధురి అనే తన గ్రంథంలో శ్రీ కృష్ణ భట్, శృంగార రసాన్ని ప్రధాన రసంగా పరిగణించి, అన్ని రసాలను వివరంగా వివరించాడు.

శృంగార రసమాధురి 16 ఆస్వాదాలుగా (అధ్యాయాలు) విభజించారు.ఈ గ్రంథాన్ని బూందీ నరేష్ రావ్రాజ బుధసింహ ఆదేశాల మేరకు రూపొందించారు. ఈ గ్రంథం ప్రధానంగా శృంగార రసాలను, ఆ తరువాత శృంగార రహిత రసాలు, కవితా లోపాలను అత్యంత మాధుర్యంతో, చక్కదనంతో వివరిస్తుంది. గ్రంథం యొక్క ప్రారంభ అధ్యాయం గణేష్ వందనం, బూందీ రాజ్యం యొక్క వివరణ, బూందీ రాజు బుద్ధసింహా యొక్క ఆజ్ఞ, శృంగారా రసాన్ని వివరిస్తుంది. ఆ తరువాత, అలంబన్, కథానాయిక రూపకల్పన, రాగం కోసం కలలు కనడం, చిత్రం కోసం దర్శనాలు మొదలైనవి, కథానాయికల ప్రయత్నాలు, శృంగార సందర్భాలు, ఎనిమిది రకాల కథానాయికలు, విప్రలంభ శృంగారం దాని భేదాలు, రస-ప్రతికృతి మొదలైన అనేక విషయాలను వివరించారు.

శ్రీకృష్ణ భట్ చే రచించ బడిన మరొక ముఖ్యమైన రచన అలంకార కళానిధి గ్రంథం 14 దిశలు లేదా అధ్యాయాలుగా విభజించబడింది. ఈ సూచనలు వరుసగా అర్థవివరణ, రస లక్షణాలు, రస భేదాలు, ధ్వని వివరణ, సద్గుణ వ్యంగ్యం, దాని భేదాలు, నీచమైన కవిత్వం యొక్క రకాలు, పద చిత్రణ, అర్థ వివరణ, కవితా లక్షణాలు, పురాతన, కొత్త ఆచార్యుల ప్రకారం లక్షణాల రూపాలు, తేడాలు, పదనిర్మాణం, అర్థవివరణలు, అలంకార దోషాలు, కథానాయిక భేదాలు వంటి వివిధ విభాగాలను వివరిస్తాయి.

మూలములు

• అధునాతన సంస్కృత కవులు