భారతదేశంలో పురస్కారాలు, పతకాలు
| భారతరత్న | |
|---|---|
 భారతరత్న (భారత అత్యున్నత పురస్కారం) | |
| Type | జాతీయ పౌర పురస్కారం |
| దేశం |  India |
భారతీయ గౌరవ వ్యవస్థ, గణతంత్ర భారతదేశంలో వివిధ రకాల సేవలు చేసిన వ్యక్తులకు ఇచ్చే పురస్కారాల వ్యవస్థ. వివిధ పురస్కారాల వర్గాలు క్రింది విధంగా ఉన్నాయి
పౌర పురస్కారాలు
[మార్చు]భారతరత్న
[మార్చు]భారతరత్న, [1] దేశంలోని అత్యున్నత పౌర పురస్కారం, 1954లో దీన్ని స్థాపించారు. జాతి, వృత్తి, హోదా, లింగం లేదా మత భేదం లేకుండా ఎవరైనా ఈ పురస్కారానికి అర్హులే. దీన్ని అసాధారణమైన సేవ లేదా మానవ ప్రయత్నానికి సంబంధించి ఏదైనా రంగంలో అత్యున్నత స్థాయి కృషికి గుర్తింపుగా ఇస్తారు. గ్రహీతకు రాష్ట్రపతి సంతకం చేసిన సనద్ (సర్టిఫికేట్), పతకాన్ని ప్రదానం చేస్తారు.
పద్మ పురస్కారాలు
[మార్చు]పద్మ పురస్కారాలు [2] 1954లో స్థాపించారు. 1977 నుండి 1980 వరకు, ఆ తరువాత 1993, 1997 సంవత్సరాలలోనూ వచ్చిన అంతరాయాలు మినహా, ప్రతి సంవత్సరం గణతంత్ర దినోత్సవం నాడు ఈ పురస్కారాలను ప్రకటించారు. ఈ పురస్కారాన్ని పద్మవిభూషణ్, పద్మభూషణ్, పద్మశ్రీ అనే మూడు విభాగాలలో ఇస్తారు.
- పద్మవిభూషణ్‌ను "అసాధారణమైన, విశిష్ట సేవలకు" ప్రదానం చేస్తారు. పద్మవిభూషణ్ భారతదేశంలో రెండవ (2వ) -అత్యున్నత పౌర పురస్కారం.
- "అత్యున్నత స్థాయి యొక్క విశిష్ట సేవ" కోసం పద్మ భూషణ్. పద్మభూషణ్ మూడవ (3వ) - భారతదేశంలో అత్యున్నత పౌర పురస్కారం.
- "విశిష్ట సేవ"కి పద్మశ్రీ. పద్మశ్రీ భారతదేశంలో నాల్గవ (4వ) -అత్యున్నత పౌర పురస్కారం.
జాతీయ గౌరవాల మాదిరిగా కాకుండా, పద్మ పురస్కారాలలో నగదు అలవెన్సులు, ప్రయోజనాలు లేదా రైలు/విమాన ప్రయాణంలో ప్రత్యేక రాయితీలు ఉండవు.[3] 1995 డిసెంబరు నాటి భారత సుప్రీంకోర్టు తీర్పు ప్రకారం, భారతరత్న లేదా పద్మ పురస్కారాలలో దేనితోనూ బిరుదులు లేదా గౌరవప్రదములు అనుబంధించబడలేదు; సన్మాన గ్రహీతలు వాటిని లేదా వారి మొదటి అక్షరాలను ప్రత్యయాలు, ఉపసర్గలు లేదా పురస్కారం గ్రహీత పేరుకు ముందు గాని వెనుక గానీ వాదకూడదు. లెటర్‌హెడ్‌లు, ఆహ్వాన కార్డ్‌లు, పోస్టర్‌లు, పుస్తకాలు మొదలైన వాటిపై రాసుకోకూడదు. ఏదైనా దుర్వినియోగం జరిగితే, పురస్కారం గ్రహీత ఆ పురస్కారాన్ని కోల్పోతారు. పురస్కారం పొందిన సమయంలోనే అలాంటి దుర్వినియోగానికి సంబంధించి హెచ్చరిస్తారు.[4]
- అలంకరణలో రాష్ట్రపతి చేతి ముద్ర క్రింద జారీ చేయబడిన సనద్ (సర్టిఫికేట్), పతకం ఉంటాయి.
- గ్రహీతలకు మెడల్లియన్ యొక్క ప్రతిరూపం కూడా ఇస్తారు. వారు కావాలనుకుంటే వారు ఏదైనా వేడుక/రాష్ట్ర విధులు మొదలైన సందర్భాల్లో వాటిని ధరించవచ్చు.
- ప్రతి పురస్కారం విజేతకు సంబంధించి సంక్షిప్త వివరాలను అందించే స్మారక బ్రోచర్‌ను కూడా పెట్టుబడి వేడుక రోజున విడుదల చేస్తారు.
ఎంపిక ప్రక్రియ
[మార్చు]ఈ పురస్కారాలు ఏదైనా విభిన్నమైన పనిని గుర్తించడానికి ప్రయత్నిస్తాయి. కళ, సాహిత్యం, విద్య, క్రీడలు, వైద్యం, సామాజిక పని, సైన్స్, ఇంజినీరింగ్, ప్రజా వ్యవహారాలు వంటి అన్ని కార్యకలాపాలు/విభాగాలలో విశిష్టమైన, అసాధారణమైన విజయాలు/సేవలకు, పౌర సేవ, వాణిజ్యం, పరిశ్రమ మొదలైనసేవలకు గాను వీటిని ప్రదానం చేస్తారు. జాతి, వృత్తి, స్థానం లేదా లింగ భేదం లేకుండా వ్యక్తులందరూ ఈ పురస్కారాలకు అర్హులే.
2015లో, మంత్రులు పద్మ పురస్కారాల కోసం పేర్లను సిఫారసు చేసే పద్ధతిని ముగించాలని ప్రభుత్వం నిర్ణయించింది. దాని స్థానంలో ఏ భారతీయ పౌరుడైనా పద్మ పురస్కారాల కోసం ఆన్‌లైన్‌లో ఒక వ్యక్తిని సిఫార్సు చేసే విధానాన్ని ప్రవేశపెట్టింది. ప్రతి పౌరుడు దేశానికి ఏదైనా దోహదపడతారనే నమ్మకంతో ఇది జరిగిందని, దేశ అభివృద్ధిలో సహకారం సమగ్రంగా ఉండాలని ప్రభుత్వం తెలిపింది. దీని ప్రకారం, 2017లో ఇప్పటివరకు తెలియని పలువురు పౌరులకు పద్మ పురస్కారాలు లభించాయి. రాష్ట్ర ప్రభుత్వాల పాత్ర కూడా తగ్గిపోయింది.[5][6][7]
పురస్కారాల రద్దు
[మార్చు]పద్మ పురస్కారాన్ని ఉపసంహరించుకోవడానికి నిర్దిష్ట ప్రమాణాలు ఏవీ లేనప్పటికీ, పురస్కారాల శాసనాల ప్రకారం, గ్రహీత ఏదైనా దుష్ప్రవర్తనకు పాల్పడిన సందర్భంలో భారత రాష్ట్రపతి ఏదైనా పురస్కారాన్ని రద్దు చేయవచ్చు. కనీసం పద్మశ్రీ మూడు పురస్కారాలను రద్దు చేసారు, 1958లో రెండుసార్లు పంజాబ్ రాష్ట్రంలో నివసిస్తున్న గ్రహీతలకు, 1974లో గుజరాత్ రాష్ట్రంలో నివసిస్తున్న గ్రహీతకు ఒకసారి రద్దుచేసారు.[8]
సైనిక పురస్కారాలు
[మార్చు]2019 జూలై 11 నుండి, భారత సైన్యం యుద్ధ స్మారక చిహ్నాలు, శ్మశానవాటికలు, అంత్యక్రియల వద్ద నివాళులర్పించే వేడుకలకు హాజరైనప్పుడు మరణించిన సైనిక సిబ్బంది యొక్క దగ్గరి బంధువులు వారి పతకాలను ఛాతీకి కుడి వైపున ధరించడానికి అనుమతిస్తుంది.[9]
యుద్ధకాల శౌర్య పురస్కారాలు
[మార్చు]1947 ఆగస్టు 15 నుండి పునరాలోచన ప్రభావంతో 1950 జనవరి 26న స్థాపించారు.
- పరమ వీర చక్ర - భారతదేశంలో అత్యున్నత-సైనిక పురస్కారం. శత్రువు సమక్షంలో ప్రదర్శించిన ధైర్యసాహసాలకు ఇచ్చే జాతీయ పురస్కారం. ఇది రెండవ ప్రపంచ యుద్ధంలో భారతీయులకు చివరిగా ప్రదానం చేసిన విక్టోరియా క్రాస్‌కి సమానమైనది.
- మహా వీర చక్ర – మహావీర చక్ర భారతదేశంలో రెండవ అత్యధిక సైనిక అలంకరణ. భూమిపై, సముద్రంలో లేదా గాలిలో శత్రువుల సమక్షంలో ప్రదర్శించిన శౌర్యానికి ప్రదానం చేస్తారు.
- వీర చక్ర – యుద్ధకాల శౌర్య పురస్కారాలలో ప్రాధాన్యతలో మూడవది.
- అశోక చక్రం
- కీర్తి చక్ర
- శౌర్య చక్రం
ఈ పురస్కారాలను 1952 జనవరి 4న స్థాపించారు. ఈ పురస్కారాలు అశోక చక్రం (క్లాస్ I), అశోక చక్ర (క్లాస్ II), అశోక చక్ర (క్లాస్ III) ల పేర్లను అశోక చక్ర, కీర్తి చక్ర, శౌర్య చక్రగా 1967 జనవరి 27న మార్చారు.
యుద్ధ సమయ/శాంతికాల సేవా పురస్కారాలు
[మార్చు]- సేనా పతకం (ఆర్మీ), నౌ సేనా పతకం (నేవీ) వాయు సేనా పతకం (వైమానిక దళం).
యుద్ధకాల విశిష్ట సేవ
[మార్చు]- సర్వోత్తమ యుద్ధ సేవా పతకం
- ఉత్తమ్ యుద్ధ సేవా పతకం
- యుద్ధ సేవా పతకం
శాంతిసమయంలో విశిష్ట సేవ
[మార్చు]- పరమ విశిష్ట సేవా పతకం
- అతి విశిష్ట సేవా పతకం
- విశిష్ట సేవా పతకం
దీన్ని 1960 జనవరి 26 న స్థాపించారు
ఇతర జాతీయ పురస్కారాలు
[మార్చు]- పబ్లిక్ అడ్మినిస్ట్రేషన్‌లో ఎక్సలెన్స్ కోసం ప్రధానమంత్రి పురస్కారాలు: భారతీయ సివిల్ సర్వెంట్‌లు చేసిన అసాధారణమైన, వినూత్నమైన పనిని గుర్తించి, ఈ పురస్కారాలు ఇస్తారు.
- జాతీయ ఐక్యతను, సమగ్రతను పెంపొందించడానికి కృషి చేసిన వ్యక్తులకు సర్దార్ పటేల్ జాతీయ ఐక్యత పురస్కారాన్ని ప్రదానం చేస్తారు.[10]
- స్వచ్ఛ భారత్ మిషన్, నీతి ఆయోగ్ ద్వారా ఛాంపియన్స్ ఆఫ్ చేంజ్ (పురస్కారం).
స్త్రీలు
[మార్చు]- నారీ శక్తి పురస్కారం
పిల్లలు
[మార్చు]- ప్రధాన మంత్రి రాష్ట్రీయ బాల పురస్కార్
- జాతీయ బాల శ్రీ గౌరవం
ఔషధం
[మార్చు]- డాక్టర్ బిసి రాయ్ పురస్కారం - వైద్య రంగంలో అత్యున్నత పురస్కారం. మెడికల్ కౌన్సిల్ ఆఫ్ ఇండియా స్థాపించింది. దీనిని భారత రాష్ట్రపతి ప్రదానం చేస్తారు.
సాహిత్య పురస్కారాలు
[మార్చు]- జ్ఞానపీఠ్ పురస్కారం భారతదేశంలోని సాహిత్యంలో అత్యున్నత పురస్కారం
- సాహిత్య అకాడమీ పురస్కారం
- సాహిత్య అకాడమీ ఫెలోషిప్
- సరస్వతి సమ్మాన్
- వ్యాస్ సమ్మాన్
- భాషా సమ్మాన్
- అనువాద పురస్కారాలు
- ఆనంద్ కుమారస్వామి ఫెలోషిప్‌లు
- ప్రేమ్‌చంద్ ఫెలోషిప్
క్రీడలు, సాహస పురస్కారాలు
[మార్చు]- జాతీయ క్రీడా పురస్కారాలు
- మేజర్ ధ్యాన్ చంద్ ఖేల్ రత్న పురస్కారం
- అర్జున పురస్కారం
- ధ్యాన్ చంద్ పురస్కారం
- ద్రోణాచార్య పురస్కారం
- మౌలానా అబుల్ కలాం ఆజాద్ ట్రోఫీ
- రాష్ట్రీయ ఖేల్ ప్రోత్సాహన్ పురస్కార్
- టెన్జింగ్ నార్గే నేషనల్ అడ్వెంచర్ పురస్కారం
సినిమా, కళలు
[మార్చు]ప్రత్యేక పురస్కారాలు
[మార్చు]పోలీసు పురస్కారాలు
[మార్చు]- ధైర్య సాహసాలకు రాష్ట్రపతి పోలీసు పతకం
- ధైర్య సాహసాలకు రాష్ట్రపతి ఫైర్ సర్వీసెస్ మెడల్
- ధైర్య సాహసాలకు రాష్ట్రపతి దిద్దుబాటు సేవా పతకం
- రాష్ట్రపతి హోంగార్డ్స్, సివిల్ డిఫెన్స్ మెడల్ ఫర్ గ్యాలంట్రీ
- ధైర్య సాహసాలకు పోలీస్ మెడల్
- ధైర్య సాహసాలకు ఫైర్ సర్వీసెస్ మెడల్
- ధైర్య సాహసాలకు దిద్దుబాటు సేవా పతకం
- హోంగార్డ్స్, ధైర్య సాహసాలకు సివిల్ డిఫెన్స్ మెడల్
- విశిష్ట సేవకు రాష్ట్రపతి పోలీసు పతకం
- విశిష్ట సేవకు రాష్ట్రపతి ఫైర్ సర్వీసెస్ మెడల్
- విశిష్ట సేవకు రాష్ట్రపతి దిద్దుబాటు సేవా పతకం
- రాష్ట్రపతి హోంగార్డులు, విశిష్ట సేవ కోసం పౌర రక్షణ
- ఉత్తమ సేవకు పోలీస్ మెడల్
- ఉత్తమ సేవకు ఫైర్ సర్వీసెస్ మెడల్
- ఉత్తమ సేవకు దిద్దుబాటు సేవా పతకం
- ఉత్తమ సేవకు హోంగార్డ్స్, సివిల్ డిఫెన్స్ మెడల్
- రాష్ట్రపతి తటరక్షక పతకం
శౌర్యం
[మార్చు]- జాతీయ శౌర్య పురస్కారం
- భారత్ పురస్కారం
- సంజయ్ చోప్రా
- గీతా చోప్రా పురస్కారం
- బాపు గైధాని పురస్కారం
- జీవన్ రక్షా పదక్ సిరీస్ పురస్కారాలు
- సర్వోత్తం జీవన్ రక్ష పదక్
- ఉత్తమ్ జీవన్ రక్షా పదక్
- జీవన్ రక్షా పదక్
కార్పొరేట్ పురస్కారాలు
నేషనల్ కార్పొరేట్ సోషల్ రెస్పాన్సిబిలిటీ పురస్కారాలను భారత రాష్ట్రపతి అందజేస్తారు. ఈ పురస్కారాలను కార్పొరేట్ వ్యవహారాల మంత్రిత్వ శాఖ ఏర్పాటు చేసింది. పురస్కారాలు 20 విభిన్న ఉప-కేటగిరీలలో ఇవ్వబడ్డాయి.
ఇవి కూడా చూడండి
[మార్చు]- బ్రిటిష్ ఇండియా ఆర్డర్లు, అలంకరణలు, పతకాలు
- భారతీయ సాయుధ దళాల పురస్కారాలు, పతకాలు
- భారతీయ గౌరవాలు, అలంకారాలను తిరస్కరించిన లేదా త్యజించిన వ్యక్తుల జాబితా
- అసాధారణ విజయానికి జాతీయ బాలల పురస్కారం
- సర్దార్ పటేల్ నేషనల్ యూనిటీ పురస్కారం
మూలాలు
[మార్చు]- ↑ Ministry of Home Affairs, Govt of India, Samarth Ratna Archived నవంబరు 26, 2011 at the Wayback Machine
- ↑ "Archived copy" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2016-11-15. Retrieved 2014-12-26.
{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link) - ↑ "Lok Sabha Unstarred Question No. 1219: Padma Awards (2015)". Lok Sabha: Government of India. Retrieved 19 June 2018.
- ↑ "Lok Sabha Unstarred Question No. 2536: Use of Title of Awards (2016)" (PDF). Lok Sabha: Government of India. Archived from the original (PDF) on 20 జూన్ 2018. Retrieved 19 June 2018.
- ↑ "Padma Awards this time only on merit, no lobbying: Modi government". Retrieved 23 August 2017.
- ↑ "Underdogs stunned to get Padma awards, as PM reforms nomination process". Retrieved 23 August 2017.
- ↑ "Now, anyone can recommend a person for Padma awards online: PM Narendra Modi". Retrieved 23 August 2017.
- ↑ "Lok Sabha Unstarred Question No. 4895: Persons Awarded with Padmashree (2006)". Lok Sabha: Government of India. Retrieved 19 June 2018.
- ↑ Indian Army allows next of kin to wear medals of late ex-servicemen during homage ceremonies, India Today, 23 July 2019.
- ↑ https://nationalunityawards.mha.gov.in/