దక్షిణామూర్తి ఆలయం
| దక్షిణామూర్తి ఆలయం | |
|---|---|
 మధురైలోని మీనాక్షి దేవాలయం దక్షిణ ద్వారంపై దక్షిణామూర్తి శివ శిల్పం. | |
| అనుబంధం | శివ (శైవమతం) |
దక్షిణామూర్తి అనేది అన్ని రకాల జ్ఞానం, గురువు (ఉపాధ్యాయుడు) వంటి హిందూ దేవుడు శివుని అంశం. శివుని ఈ అంశం, అసలు గురువుగా, అత్యున్నత లేదా అంతిమ అవగాహన, అవగాహన, జ్ఞానంగా అతని వ్యక్తిత్వం. ఈ రూపం శివుడిని యోగా, సంగీతం, జ్ఞానానికి గురువుగా సూచిస్తుంది, శాస్త్రాలపై వివరణ ఇస్తుంది. అతను జ్ఞానం, పూర్తి, బహుమతి పొందిన ధ్యానం దేవుడుగా పూజించబడ్డాడు. హిందూ గ్రంధాల ప్రకారం, ఒక వ్యక్తికి గురువు లేకుంటే, వారు దక్షిణామూర్తిని తమ గురువుగా భావించి పూజించవచ్చు. చివరికి వారు యోగ్యులైతే, స్వీయ-సాక్షాత్కార మానవ గురువుతో ఆశీర్వదించబడతారు.[1]
అర్థం[మార్చు]
దక్షిణామూర్తి అంటే సంస్కృతంలో 'దక్షిణ ముఖంగా ఉన్నవాడు (దక్షిణ)' అని అర్థం. మరొక ఆలోచనా విధానం ప్రకారం 'దాక్షిణ్య' అంటే సంస్కృతంలో కరుణ లేదా దయ (పరోపకారం). కాబట్టి శివుని ఈ అభివ్యక్తి మోక్షాన్ని కోరుకునేవారికి జ్ఞానాన్ని అందించే దయగల గురువు. చాలా శివాలయాలలో, గర్భగుడి చుట్టూ దక్షిణ ప్రదక్షిణ మార్గంలో దక్షిణాభిముఖంగా దక్షిణామూర్తి రాతి ప్రతిమను ప్రతిష్టించారు. బహుశా, అన్ని హిందూ దేవుళ్లలో, అతను ఒక్కడే దక్షిణాభిముఖంగా కూర్చుని ఉంటాడు.[2]
చిత్రణ[మార్చు]
జ్ఞాన దక్షిణామూర్తిగా అతని అంశంలో, శివుడు సాధారణంగా నాలుగు చేతులతో కనిపిస్తాడు. అతను ఒక మర్రి చెట్టు కింద దక్షిణం వైపు కూర్చున్నట్లు చిత్రీకరించబడ్డాడు. శివుడు జింక సింహాసనంపై కూర్చున్నాడు, అతని ఉపదేశాన్ని స్వీకరించే ఋషులచే చుట్టుముట్టబడి ఉంది. అతను పౌరాణిక అపస్మర (హిందూ పురాణాల ప్రకారం, అజ్ఞానం స్వరూపం అయిన ఒక రాక్షసుడు)పై తన కుడి పాదంతో కూర్చున్నట్లు చూపబడింది, అతని ఎడమ పాదం అతని ఒడిలో ముడుచుకుని ఉంటుంది. కొన్నిసార్లు అడవి జంతువులు కూడా శివుడిని చుట్టుముట్టినట్లు చిత్రీకరించబడ్డాయి.[3]
ప్రాముఖ్యత[మార్చు]
భారతీయ సంప్రదాయం గురువు లేదా ఆధ్యాత్మిక గురువుకు ప్రత్యేక గౌరవాన్ని ఇస్తుంది. హిందూ విశ్వాసాల వ్యవస్థలో దక్షిణామూర్తిని అంతిమ గురువుగా పరిగణిస్తారు. జ్ఞాన ముద్ర ఈ విధంగా వివరించబడింది:- బొటనవేలు భగవంతుడిని, చూపుడు వేలు మనిషిని సూచిస్తుంది. మిగిలిన మూడు వేళ్లు మనిషి మూడు పుట్టుకతో వచ్చే మలినాలను సూచిస్తాయి. గత జన్మల అహంకారం, భ్రమ , చెడు పనులు.[4]
భారతీయ జీవితంపై ప్రభావం[మార్చు]
వారంలోని ఐదవ రోజు, గురువారం బృహస్పతి గ్రహంతో సంబంధం కలిగి ఉంటుంది. దీనిని గురువుగా (గురువర్ లేదా గురువారం) సూచిస్తారు. ఏదైనా విద్యా ప్రయత్నాలను ప్రారంభించడానికి గురువారం శుభప్రదంగా పరిగణించబడుతుంది. అనేక శైవక్షేత్రాలలో గురువారం నాడు దక్షిణామూర్తికి ప్రత్యేక పూజలు జరుగుతాయి. కొన్ని ఆలయ సంప్రదాయాలు పౌర్ణమి రాత్రులను నిర్వహిస్తాయి, ముఖ్యంగా గురు పూర్ణిమ రాత్రి దక్షిణామూర్తికి ఆరాధన సేవలకు తగిన సమయం.[5]
దేవాలయాలు[మార్చు]
ప్రతి శివాలయంలో దక్షిణామూర్తి విగ్రహాన్ని ప్రతిష్టించినప్పటికీ, దక్షిణామూర్తి ప్రధాన దైవంగా కొన్ని ఆలయాలు మాత్రమే ఉన్నాయి. పన్నెండు జ్యోతిర్లింగాలలో ఒకటి మాత్రమే ఉజ్జయినిలోని మహాకాళేశ్వరుడైన దక్షిణామూర్తి. ఏకైక దక్షిణమూర్తి జ్యోతిర్లింగం కావడం వల్ల, ఇది శైవులకు నేర్చుకునే ప్రదేశంగా ప్రత్యేక ప్రాముఖ్యతను కలిగి ఉంది.[6]
మంత్రాలు , శ్లోకాలు[మార్చు]
దక్షిణామూర్తికి అంకితం చేయబడిన అనేక మంత్రాలు ఉన్నాయి. భగవంతుడు దక్షిణామూర్తి రక్షణ కోసం, మొత్తం శ్రేయస్సు కోసం అలాగే విద్యలో విజయం కోసం ప్రార్థిస్తారు.[7]
దక్షిణామూర్తి గాయత్రీ మంత్రం[మార్చు]
ఓం వృషభ-ధ్వజాయ విద్మహే ఘృణి-హస్తాఆ ధీమహి తన్నో దక్షిణామూర్తి ప్రచోదయాత్
దక్షిణామూర్తి స్తోత్రం[మార్చు]
ఓం నమః ప్రణవార్థాయ శుద్ధజ్ఞానైకామూర్తయే ! నిర్మాలాయ ప్రశాంతాయ దక్షిణామూర్తయే నమః !! చిద్ఘనాయ మహేశాయ వటమూలనివాసినే ! ఓంకారవాచ్యరూపాయ దక్షిణామూర్తయే నమః !! గురవే సర్వలోకానాం భిషజే భవరోగినమ్ ! నిధయే సర్వవిద్యానాం దక్షిణామూర్తయే నమః !![8]
చిత్రాలు[మార్చు]
-
దక్షిణామూర్తి విగ్రహం, తమిళనాడు, 10వ శతాబ్దం
మూలాలు[మార్చు]
- ↑ "Pattamangalam Guru Temple | Pattamangalam Guru Bhagavan Temple Timings".
- ↑ Dictionary of Hindu Lore and Legend (ISBN 0-500-51088-1) by Anna Dallapiccola
- ↑ Magick of the Gods and Goddesses: Invoking the Power of the Ancient Gods By D. J. Conway p.284
- ↑ Rajarajan, R.K.K. "New Dimensions of Dakṣiṇāmūrti: with Special Reference to Vijayanagara-Nāyaka Art". Heritage: Journal of Multidisciplinary Studies in Archaeology.
- ↑ Rajarajan, R.K.K. "Dakṣiṇamūrti on vimānas of Viṣṇu Temples in the Far South". South Asian Studies. 27 (2): 131–144. doi:10.1080/02666030.2011.614413. S2CID 194022781.
- ↑ For the deer-throne and the audience of sages as Dakṣiṇāmūrti, see: Chakravarti, p. 155.
- ↑ Sadhguru (22 February 2017). "Yogeshwar: A Heartless Yogi".
- ↑ "PM Narendra Modi to unveil first 112 feet Shiva idol at Isha Foundation". The Indian Express. 24 February 2017.