మంగలేశ
మంగలేశ (సా.శ 592 – 610) భారతదేశంలోని కర్ణాటకలోని వాతాపి చాళుక్య రాజవంశానికి చెందిన రాజు. ఈయన తన సోదరుడు మొదటి కీర్తివర్మన్ తర్వాత సింహాసనాన్ని అధిష్టించాడు. దక్షిణ గుజరాత్ నుండి ఉత్తరాన బళ్లారి-కర్నూలు ప్రాంతం వరకు దక్షిణాన, దక్కన్ ప్రాంతం యొక్క పశ్చిమ భాగంలో విస్తరించి ఉన్న రాజ్యాన్ని పాలించాడు. ఇది ప్రస్తుత గుజరాత్, మహారాష్ట్ర, గోవా, కర్ణాటక మరియు ఆంధ్రప్రదేశ్‌లోని కొన్ని ప్రాంతాలను కలిగి ఉంది.
కలచూరి రాజు బుద్ధరాజును ఓడించిన తర్వాత మంగళేశ చాళుక్య అధికారాన్ని ప్రస్తుత గుజరాత్ మరియు మహారాష్ట్రలో విస్తరించాడు. అతను తిరుగుబాటుదారుడు చాళుక్య గవర్నర్ స్వామిరాజా నుండి రేవతి-ద్వీపాన్ని జయించిన తర్వాత మహారాష్ట్ర, ఇంకా గోవాలోని కొంకణ్ తీరప్రాంతంలో తన పాలనను ఏకీకృతం చేశాడు. మొదటి కీర్తివర్మన్ కుమారుడు, తన మేనల్లుడు రెండవ పులకేశితో వారసత్వ యుద్ధంలో ఓడిపోవడంతో అతని పాలన ముగిసింది.
మంగళేశ ఒక వైష్ణవుడు. అతని సోదరుడు మొదటి కీర్తివర్మన్ పాలనలో విష్ణు దేవాలయాన్ని నిర్మించాడు. అతను ఇతర శాఖల పట్ల సహనంతో ఉండేవాడని, మహాకూట స్థూప శాసనం ద్వారా తెలుస్తుంది. ఇది శైవ మందిరానికి అతను ఇచ్చిన బహుమతిని నమోదు చేసింది.
పేరు
[మార్చు]మంగలేశ అనే పేరుకు అర్థం వర్ధమాన ప్రభువు.[1] చాళుక్యుల వంశ చరిత్రలో ఈ పేరుకు మంగలేశ్వర, మంగలీశ, మంగళరాజా, మంగళార్ణవ అని పలు రూపాంతరాలు కనిపిస్తాయి.[2] సా.శ 578కి చెందిన బాదామి శాసనం ఇతనిని మంగలీశ్వర అని ప్రస్తావించింది.[3]
ఇతనికి శ్రీ పృథ్వీ వల్లభ, మహారాజ, రణవిక్రాంత అనే బిరుదులు ఉన్నాయి.[2]
మూలాలు
[మార్చు]- ↑ K. A. Nilakanta Sastri 1960, p. 209.
- ↑ 2.0 2.1 Durga Prasad Dikshit 1980, p. 46.
- ↑ Durga Prasad Dikshit 1980, p. 38.