కర్ణాటక

కర్ణాటక
రాష్ట్రం
వొడెయార్ రాజవంశపు ముఖ్యపట్టణం. కర్ణాటకలో ప్రధాన యాత్రాస్థలం
Coat of arms
కర్ణాటక పటం
నిర్దేశాంకాలు (బెంగళూరు): 12.97°N 77.50°E / 12.97; 77.50
దేశం	India
రాజధాని , అతిపెద్ద నగరం	బెంగళూరు
జిల్లాల పేర్లు	List బాల్ కోట్ బళ్లారి బెంగళూరు గ్రామీణ జిల్లా బెంగళూరు పట్టణ జిల్లా బెలగావి బీదర్ విజయపుర చామరాజనగర్ చిక్కబళ్లాపూర్ చిక్కమoగళూరు చిత్రదుర్గ దక్షిణ కన్నడ జిల్లా దావణగెరె ధార్వాడ్ గడగ్ Hassanw హవేరి కలభురాగి కొడగు కోలార్ కొప్పల్ మండ్య మైసూరు రాయచూరు రామనగర శివమొగ్గ తుమకూరు ఉడిపి ఉత్తర కన్నడ జిల్లా యాద్గిర్
విస్తీర్ణం
• మొత్తం	1,91,791 కి.మీ2 (74,051 చ. మై)
విస్తీర్ణపు ర్యాంకు	7th
అత్యధిక ఎత్తు	1,925 మీ (6,316 అ.)
Lowest elevation	0 మీ (0 అ.)
జనాభా (2011)
• మొత్తం	61,130,704
• ర్యాంకు	8th
• సాంద్రత	320/కి.మీ2 (830/చ. మై.)
పిలువబడువిధము(ఏక)	కన్నడిగులు
GDP (2018-19)
• Total	₹14.08 lakh crore (US$200 billion)
• Per capita	₹1,46,416 (US$2,100)
ప్రామాణిక కాలమానం	UTC+05:30 (IST)
ISO 3166 కోడ్	IN-KA
Official languages	కన్నడ
అక్షరాస్యత	75.60% (2011 census)
HDI	0.6176 (medium)
HDI rank	8th (2015)
కర్ణాటక రాష్ట్ర చిహ్నాలు
చిహ్నం	గండభేరుండ
పాట	జయభారత జననియ తనుజాతే
జంతువు	ఏనుగు
పక్షి	Indian Roller
పుష్పం	కలువ
వృక్షం	శ్రీగంధం

కర్ణాటక

కర్ణాటక ( కన్నడలో ಕರ್ನಾಟಕ) భారతదేశములోని ఐదు దక్షిణాది రాష్ట్రాలలో ఒకటి. 1950 లో పూర్వపు మైసూరు రాజ్యము నుండి యేర్పడటము వలన 1973 వరకు ఈ రాష్ట్రము మైసూరు రాష్ట్రముగా వ్యవహరించబడింది. 1956 లో చుట్టుపక్క రాష్ట్రాలలోని కన్నడ మాట్లాడే ప్రాంతాలు కలుపుకొని విస్తరించబడింది. కర్ణాటక రాజధాని బెంగళూరు రాష్ట్రములో 10 లక్షలకు పైగా జనాభా ఉన్న ఏకైక నగరము. మైసూరు, మంగుళూరు, హుబ్లి-ధార్వాడ్, బళ్ళారి , బెళగావి రాష్ట్రములోని ఇతర ముఖ్య నగరాలు. కన్నడ, కర్ణాటక రాష్ట్ర అధికార భాష. 2001 జనాభా లెక్కల ప్రకారము దేశములో 5 కోట్లకు మించి జనాభా ఉన్న పది రాష్ట్రాలలో ఇది ఒకటి.

భౌగోళికము

కర్ణాటకకు పశ్చిమాన అరేబియా సముద్రము, వాయువ్యమున గోవా రాష్ట్రము, ఉత్తరాన మహారాష్ట్ర, తూర్పున తెలంగాణ , ఆంధ్ర ప్రదేశ్, తూర్పున , ఆగ్నేయమున తమిళనాడు , నైౠతిన కేరళ రాష్ట్రములు సరిహద్దులుగా ఉన్నాయి.

భౌగోళికముగా రాష్ట్రము మూడు ప్రధాన ప్రాంతాలుగా విభజించబడింది.

• సన్నని తీర ప్రాంతము, - పడమటి కనుమలకు, అరేబియా సముద్రానికి మధ్యన ఉన్న ఈ ప్రాంతము లోతట్టు ప్రాంతము. ఇక్కడ ఓ మోస్తరు నుండి భారి వర్షాలు కురుస్తాయి.
• పడమటి కనుమలు - ఈ పర్వత శ్రేణులు సగటున 900 మీటర్ల ఎత్తుకు చేరతాయి. వర్షపాతము ఒక మోస్తరు నుండి భారీ వర్షపాతము.
• దక్కన్ పీఠభూమి - కర్ణాటకలోని చాలా మటుకు భూభాగము ఈ ప్రాంతములోనే ఉంది. ప్రాంతము పొడిగా వర్షాభావముతో సెం-అరిద్ స్థాయిలో ఉంది.

కర్ణాటక యొక్క పేరు ఎలా వచ్చినది అనేదానికి చాలా వాదనలున్నాయి. అయితే అన్నిటికంటే తర్కబద్ధమైన వాదన ఏమిటంటే కర్ణాటక పేరు కరు+నాడు = ఎత్తైన భూమి నుండి వచ్చినదని. గమనించవలసిన విషయమేమంటే కర్ణాటక రాష్ట్ర సగటు ఎత్తు 1500 అడుగులు మిగిలిన రాష్ట్రాలతో పోల్చితే ఎక్కువే.

రాష్ట్రములో అత్యధిక ఉష్ణోగ్రత 45.6 సెంటీగ్రేడు రాయచూరు వద్ద 1928 మే 23న నమోదైనది. అత్యల్ప ఉష్ణోగ్రత 2.8 డిగ్రీల సెంటీగ్రేడు బీదర్లో 1918 డిసెంబరు 16 న నమోదైనది. [1]

భాష

కర్ణాటక, భాష ఆధారితముగా యేర్పడిన రాష్ట్రము. అందుకే రాష్ట్రము యొక్క ఉనికిలో ఇది ముఖ్య పాత్ర పోషిస్తుంది. రాష్ట్రములో అత్యధిక సంఖ్యాకులు అధికార భాష అయిన కన్నడను మాట్లాడతారు. తెలుగు, తమిళము, కొడవ, తులు , ఇతర భాషలు.

ఆర్ధిక రంగము

కర్ణాటక భారతదేశములోని పారిశ్రామికంగా అభివృద్ధి చెందిన రాష్ట్రాలలో ఒకటి. దీని రాజధాని బెంగళూరు దేశములో సమాచార సాంకేతిక సేవలకు ప్రధాన కేంద్రము. భారతదేశములోని 90% బంగారము ఉత్పాదన కర్ణాటకలోనే జరుగుతుంది. ఇటీవల మాంగనీసు ముడిఖనిజము యొక్క వెలికితీత పనులు బళ్ళారి , హోస్పేట జిల్లాలలో ముమ్మరముగా సాగుతున్నాయి.

చరిత్ర

బేలూరులో హొయసల శిల్పకళ.

కర్ణాటక చరిత్ర పురాణ కాలమునాటిది. రామాయణములో వాలి, సుగ్రీవుడు , 'వానర సేన యొక్క రాజధాని ప్రస్తుత బళ్లారి జిల్లాలోని హంపి అని భావిస్తారు. మహాభారతములో పాండవులు తమ తల్లి కుంతితో వనవాసము చేయుచున్న కాలములో భీమునిచే చంపబడిన కౄర రాక్షసుడు అయిన హిడింబాసురుడు ప్రస్తుత చిత్రదుర్గ జిల్లా ప్రాంతములో నివసించుచుండేవాడు. అశోకుని కాలమునాటి శిలాశాసనములు ఇక్కడ లభించిన పురాతన పురావస్తు ఆధారాలు.

క్రీ.పూ. 4వ శతాబ్దములో శాతవాహనులు ఈ ప్రాంతమున అధికారమునకు వచ్చి దాదాపు 300 సంవత్సరాలు పరిపాలించారు. ఈ వంశము క్షీణించడముతో ఉత్తరమున కాదంబులు, దక్షిణమున గాంగులు అధికారమునకు వచ్చారు. అత్యంత ఎత్తైన గోమటేశ్వరుని ఏకశిలా విగ్రహము గాంగుల కాలమునాటి కట్టడమే. బాదామి చాళుక్యులు (500 - 735) వరకు నర్మదా నదీ తీరమునుండి కావేరీ నది వరకు గల విస్తృత ప్రాంతాన్ని రెండవ పులకేశి కాలము (609 - 642) నుండి పరిపాలించారు. రెండవ పులకేశి కనౌజ్ కు చెందిన హర్షవర్ధనున్ని కూడా ఓడించాడు. బాధామీ చాళుక్యులు బాదామి, ఐహోల్ , పట్టడకళ్లో అద్భుతమైన రాతి కట్టడాలను కట్టించారు. ఐహోల్ ను దేశములో ఆలయ శిల్పకళకు మాతృభూములలో ఒకటిగా భావిస్తారు. వీరి తరువాత 753 నుండి 973 వరకు ఈ ప్రాంతాన్ని పరిపాలించిన మల్ఖేడ్ కు చెందిన రాష్ట్రకూటులు కనౌజ్ పాలకులపై కప్పము విధించారు. ఈ కాలములో కన్నడ సాహిత్యము ఎంతగానో అభివృద్ధి చెందినది. జైన పండితులు ఎందరో వీరి ఆస్థానములో ఉండేవారు. 973 నుండి 1183 వరకు పరిపాలించిన కళ్యాణీ చాళుక్యులు , వీరి సామంతులైన హళేబీడు హొయసలులు అనేక అద్భుతమైన దేవాలయాలను కట్టించి సాహిత్యము మొదలైన కళలను ప్రోత్సహించారు. మితాక్షర గ్రంథమును రచించిన న్యాయవేత్త విజ్ఞేశ్వర కళ్యాణీలోనే నివసించాడు. వీరశైవ మతగురువైన బసవేశ్వర కళ్యాణీలోనే మంత్రిగా ఉండేవాడు. విజయనగర సామ్రాజ్యము దేశీయ సంప్రదాయాలకు పెద్దపీట వేసి కళలను, మతమును, సంస్కృత, కన్నడ, తెలుగు , తమిళ భాషలలో సాహిత్యమును ప్రోత్సహించారు. ఇతర దేశాలతో వాణిజ్యము అభివృద్ధి చెందినది. గుల్బర్గా బహుమనీ సుల్తానులు , బీజాపూరు ఆదిల్‌షాహీ సుల్తానులు ఇండో-సార్సెనిక్ శైలిలో అనేక కట్టడములు కట్టించారు , ఉర్దూ, పర్షియన్ సాహిత్యాలను ప్రోత్సహించారు. మరాఠాపీష్వా , టిప్పూ సుల్తాన్ల పతనముతో మైసూరు రాజ్యము (కర్ణాటక) బ్రిటీషు పాలనలోకి వచ్చింది.

మైసూరు ప్యాలెస్

భారత స్వాతంత్ర్యానంతరము, మైసూరు ఒడియార్ మహారాజు తన రాజ్యాన్ని భారతదేశములో విలీనము చేశాడు. 1950 లో, మైసూరు రాష్ట్రముగా అవతరించడముతో, పూర్వపు మహారాజు కొత్తగా యేర్పడ్డ రాష్ట్రానికి రాజప్రముఖ్ లేదా గవర్నరుగా నియమితుడయ్యాడు. విలీనము తర్వాత ఒడియార్ కుటుంబానికి ప్రభుత్వము 1975 వరకు భత్యము ఇచ్చింది. ఈ కుటుంబ సభ్యులు ఇప్పటికీ మైసూరులోని తమ వంశపారంపర్యమైన ప్యలెస్ లోనే నివసిస్తున్నారు.

రాజ్యోత్సవ దినము (నవంబర్ 1, 1956) న కూర్గ్ రాజ్యాన్ని, చుట్టుపక్కల ఉన్న మద్రాసు, హైదరాబాదు , బొంబాయి లలోని కన్నడ మాట్లాడే ప్రాంతాలను కలుపుకొని మైసూరు రాష్ట్రము విస్తరించి ప్రస్తుత రూపు సంతరించుకొన్నది. 1973 నవంబర్ 1 న రాష్ట్రము పేరు కర్ణాటక అని మార్చబడింది.

పకృతి సిద్ధ ప్రదేశాలు

కర్ణాటక అనేక జాతీయ వనాలకు ఆలవాలము. అందులో ముఖ్యమైనవి

• బందీపూర్ జాతీయ వనము - మైసూరు జిల్లా
• బన్నేరుఘట్ట జాతీయవనము - బెంగళూరు జిల్లా
• నాగర్‌హోల్ జాతీయవనము - మైసూరు, కొడగు జిల్లాలు
• కుద్రేముఖ్ జాతీయవనము - దక్షిణ కన్నడ, చిక్‌మగళూరు జిల్లాలు
• ఆన్షీ జాతీయవనము - ఉత్తర కన్నడ జిల్లా.

ఇవే కాక అనేక వన్యప్రాణి సంరక్షణాలయాలు అభయారణ్యాలు ఉన్నాయి.

• షిమోగా జిల్లాలోని జోగ్ జలపాతం ప్రపంచములోనే రెండవ ఎత్తైన జలపాతము

జిల్లాలు

కర్ణాటక జిల్లాలు చూడండి

కర్ణాటక

వ.సం.	కోడ్	‌జిల్లా	ముఖ్య పట్టణం	జనాభా (2011)	విస్తీర్ణం (కి.మీ.²)	జన సాంద్రత (/కి.మీ.²)
1	BK	బాగల్‌కోట్	బాగల్‌కోట్	18,90,826	6,583	288
2	BL	బళ్ళారి	బళ్లారి	25,32,383	8,439	300
3	BG	బెల్గాం	బెల్గాం	47,78,439	13,415	356
4	BR	బెంగళూరు	బెంగళూరు	9,87,257	2,239	441
5	BN	బెంగళూరు (గ్రామీణ)	బెంగళూరు	95,88,910	2,190	4,378
6	BD	బీదర్	బీదర్	17,00,018	5,448	312
7	CJ	చామరాజనగర్	చామరాజనగర్	10,20,962	5,102	200
8	CK	చిక్‌బళ్లాపూర్	చిక్‌బళ్లాపూర్	12,54,377	4,208	298
9	CK	చిక్‌మగళూరు	చిక్‌మగళూరు	11,37,753	7,201	158
10	CT	చిత్రదుర్గ	చిత్రదుర్గ	16,60,378	8,437	197
11	DK	దక్షిణ కన్నడ	మంగళూరు	20,83,625	4,559	457
12	DA	దావణగేరె	దావణగేరె	19,46,905	5,926	329
13	DH	ధార్వాడ్	ధార్వాడ్	18,46,993	4,265	434
14	GA	గదగ్	గదగ్	10,65,235	4,651	229
15	GU	గుల్బర్గా	గుల్బర్గా	25,64,892	10,990	233
16	HS	హసన్	హసన్	17,76,221	6,814	261
17	HV	హవేరి	హవేరి	15,98,506	4,825	331
18	KD	కొడగు	మడికేరి	5,54,762	4,102	135
19	KL	కోలార్	కోలార్	15,40,231	4,012	384
20	KP	కొప్పల్	కొప్పల్	13,91,292	5,565	250
21	MA	మండ్య	మండ్య	18,08,680	4,961	365
22	MY	మైసూరు	మైసూరు	29,94,744	6,854	437
23	RA	రాయచూరు	రాయచూరు	19,24,773	6,839	228
24	RM	రామనగరం	రామనగరం	10,82,739	3,573	303
25	SH	షిమోగా	షిమోగా	17,55,512	8,495	207
26	TU	తుమకూరు	తుమకూరు	26,81,449	10,598	253
27	UD	ఉడుపి	ఉడుపి	11,77,908	3,879	304
28	UK	ఉత్తర కన్నడ	కార్వార్	13,53,299	10,291	132
29	BJ	బిజాపూర్	బిజాపూర్	21,75,102	10,517	207
30	YG	యాద్గిర్	యాద్గిర్	11,72,985	5,225	224

విమానాశ్రయములు

బెంగళూరు, మంగుళూరు, మైసూరు, బెల్గాం, హుబ్బళ్లి

ఆనకట్టలు

• వాణి విలాస సాగర

ఇవికూడా చూడండి

• కర్నాటక జానపద కళలు
• కన్నడ
• కర్నాటక ముఖ్యమంత్రుల జాబితా
• కర్ణాటక రాష్ట్రం ఆనకట్టలు , జలాశయాలు జాబితా

బయటి లింకులు

• హసన్‌లోని హొయసల పర్యటన
• కర్ణాటక పటము
• కర్ణాటక రాష్ట్ర పర్యాటక శాఖ
• కర్ణాటక పర్యటన
• కర్ణాటక రాష్ట్ర ప్రభుత్వము
• కర్ణాటక ప్రభుత్వ సమాచార శాఖ
• కర్ణాటక చరిత్ర , సాంస్కృతిక అంశాలు
• Techwgl
• Alltechways