కర్ణాటక

వికీపీడియా నుండి
Jump to navigation Jump to search
Karnataka
State
, the former seat of the Wodeyar dynasty, is one of Karnataka's main tourist attractions.
, the former seat of the Wodeyar dynasty, is one of Karnataka's main tourist attractions.
Coat of arms of Karnataka
Coat of arms
Map of Karnataka
Map of Karnataka
అక్షాంశ రేఖాంశాలు (Bangalore): 12°58′N 77°30′E / 12.97°N 77.50°E / 12.97; 77.50Coordinates: 12°58′N 77°30′E / 12.97°N 77.50°E / 12.97; 77.50
Country India
రాజధాని
, అతిపెద్ద నగరం		బెంగళూరు
జిల్లాల పేర్లు
విస్తీర్ణం
 • మొత్తం1,91,791 కి.మీ2 (74,051 చ. మై)
విస్తీర్ణపు ర్యాంక్7th
Highest elevation
1,925 మీ (6 అ.)
Lowest elevation
0 మీ (0 అ.)
జనాభా
(2011)[2]
 • మొత్తం61
 • ర్యాంక్8th
 • సాంద్రత320/కి.మీ2 (830/చ. మై.)
పిలువబడువిధము(ఏక)Kannadiga
GDP (2018-19)
 • TotalINR14.08 లక్ష కోటి (US$)
 • Per capitaINR146416 (U)
ప్రామాణిక కాలమానంUTC+05:30 (IST)
ISO 3166 కోడ్IN-KA
Official languagesKannada[4]
Literacy75.60% (2011 census)[5]
HDIIncrease 0.6176 (medium)
HDI rank8th (2015)[6]
Karnataka రాష్ట్ర చిహ్నాలు
చిహ్నంGandaberunda[7]
పాటJaya Bharata Jananiya Tanujate[8]
జంతువుIndian elephant[9]
పక్షిIndian Roller[9]
పుష్పంLotus[9]
వృక్షంSandalwood[9]
కర్ణాటక

కర్ణాటక ( కన్నడలో ಕರ್ನಾಟಕ) భారతదేశములోని ఐదు దక్షిణాది రాష్ట్రాలలో ఒకటి. 1950 లో పూర్వపు మైసూరు రాజ్యము నుండి యేర్పడటము వలన 1973 వరకు ఈ రాష్ట్రము మైసూరు రాష్ట్రముగా వ్యవహరించబడింది. 1956 లో చుట్టుపక్క రాష్ట్రాలలోని కన్నడ మాట్లాడే ప్రాంతాలు కలుపుకొని విస్తరించబడింది. కర్ణాటక రాజధాని బెంగళూరు రాష్ట్రములో 10 లక్షలకు పైగా జనాభా ఉన్న ఏకైక నగరము. మైసూరు, మంగుళూరు, హుబ్లి-ధార్వాడ్, బళ్ళారి , బెళగావి రాష్ట్రములోని ఇతర ముఖ్య నగరాలు. కన్నడ, కర్ణాటక రాష్ట్ర అధికార భాష. 2001 జనాభా లెక్కల ప్రకారము దేశములో 5 కోట్లకు మించి జనాభా ఉన్న పది రాష్ట్రాలలో ఇది ఒకటి.

భౌగోళికము[మార్చు]

కర్ణాటకకు పశ్చిమాన అరేబియా సముద్రము, వాయువ్యమున గోవా రాష్ట్రము, ఉత్తరాన మహారాష్ట్ర, తూర్పున తెలంగాణ , ఆంధ్ర ప్రదేశ్, తూర్పున , ఆగ్నేయమున తమిళనాడు , నైౠతిన కేరళ రాష్ట్రములు సరిహద్దులుగా ఉన్నాయి.

భౌగోళికముగా రాష్ట్రము మూడు ప్రధాన ప్రాంతాలుగా విభజించబడింది.

  • సన్నని తీర ప్రాంతము, - పడమటి కనుమలకు, అరేబియా సముద్రానికి మధ్యన ఉన్న ఈ ప్రాంతము లోతట్టు ప్రాంతము. ఇక్కడ ఓ మోస్తరు నుండి భారి వర్షాలు కురుస్తాయి.
  • పడమటి కనుమలు - ఈ పర్వత శ్రేణులు సగటున 900 మీటర్ల ఎత్తుకు చేరతాయి. వర్షపాతము ఒక మోస్తరు నుండి భారీ వర్షపాతము.
  • దక్కన్ పీఠభూమి - కర్ణాటకలోని చాలా మటుకు భూభాగము ఈ ప్రాంతములోనే ఉంది. ప్రాంతము పొడిగా వర్షాభావముతో సెం-అరిద్ స్థాయిలో ఉంది.

కర్ణాటక యొక్క పేరు ఎలా వచ్చినది అనేదానికి చాలా వాదనలున్నాయి. అయితే అన్నిటికంటే తర్కబద్ధమైన వాదన ఏమిటంటే కర్ణాటక పేరు కరు+నాడు = ఎత్తైన భూమి నుండి వచ్చినదని. గమనించవలసిన విషయమేమంటే కర్ణాటక రాష్ట్ర సగటు ఎత్తు 1500 అడుగులు మిగిలిన రాష్ట్రాలతో పోల్చితే ఎక్కువే.

రాష్ట్రములో అత్యధిక ఉష్ణోగ్రత 45.6 సెంటీగ్రేడు రాయచూరు వద్ద 1928 మే 23న నమోదైనది. అత్యల్ప ఉష్ణోగ్రత 2.8 డిగ్రీల సెంటీగ్రేడు బీదర్లో 1918 డిసెంబరు 16 న నమోదైనది. [1]

భాష[మార్చు]

కర్ణాటక, భాష ఆధారితముగా యేర్పడిన రాష్ట్రము. అందుకే రాష్ట్రము యొక్క ఉనికిలో ఇది చాలా ప్రముఖ పాత్ర పోషిస్తుంది. రాష్ట్రములో అత్యధిక సంఖ్యాకులు అధికార భాష అయిన కన్నడను మాట్లాడతారు. తెలుగు, తమిళము, కొడవ, తులు , ఇతర భాషలు.

ఆర్ధిక రంగము[మార్చు]

కర్ణాటక భారతదేశములోని పారిశ్రామికంగా అభివృద్ధి చెందిన రాష్ట్రాలలో ఒకటి. దీని రాజధాని బెంగళూరు దేశములో సమాచార సాంకేతిక సేవలకు ప్రధాన కేంద్రము. భారతదేశములోని 90% బంగారము ఉత్పాదన కర్ణాటకలోనే జరుగుతుంది. ఇటీవల మాంగనీసు ముడిఖనిజము యొక్క వెలికితీత పనులు బళ్ళారి , హోస్పేట జిల్లాలలో ముమ్మరముగా సాగుతున్నాయి.

చరిత్ర[మార్చు]

బేలూరులో హొయసల శిల్పకళ.

కర్ణాటక చరిత్ర పురాణ కాలమునాటిది. రామాయణములో వాలి, సుగ్రీవుడు , 'వానర సేన యొక్క రాజధాని ప్రస్తుత బళ్లారి జిల్లాలోని హంపి అని భావిస్తారు. మహాభారతములో పాండవులు తమ తల్లి కుంతితో వనవాసము చేయుచున్న కాలములో భీమునిచే చంపబడిన కౄర రాక్షసుడు అయిన హిడింబాసురుడు ప్రస్తుత చిత్రదుర్గ జిల్లా ప్రాంతములో నివసించుచుండేవాడు. అశోకుని కాలమునాటి శిలాశాసనములు ఇక్కడ లభించిన పురాతన పురావస్తు ఆధారాలు.

క్రీ.పూ. 4వ శతాబ్దములో శాతవాహనులు ఈ ప్రాంతమున అధికారమునకు వచ్చి దాదాపు 300 సంవత్సరాలు పరిపాలించారు. ఈ వంశము క్షీణించడముతో ఉత్తరమున కాదంబులు, దక్షిణమున గాంగులు అధికారమునకు వచ్చారు. అత్యంత ఎత్తైన గోమటేశ్వరుని ఏకశిలా విగ్రహము గాంగుల కాలమునాటి కట్టడమే. బాదామి చాళుక్యులు (500 - 735) వరకు నర్మదా నదీ తీరమునుండి కావేరీ నది వరకు గల విస్తృత ప్రాంతాన్ని రెండవ పులకేశి కాలము (609 - 642) నుండి పరిపాలించారు. రెండవ పులకేశి కనౌజ్ కు చెందిన హర్షవర్ధనున్ని కూడా ఓడించాడు. బాధామీ చాళుక్యులు బాదామి, ఐహోల్ , పట్టడకళ్లో అద్భుతమైన రాతి కట్టడాలను కట్టించారు. ఐహోల్ ను దేశములో ఆలయ శిల్పకళకు మాతృభూములలో ఒకటిగా భావిస్తారు. వీరి తరువాత 753 నుండి 973 వరకు ఈ ప్రాంతాన్ని పరిపాలించిన మల్ఖేడ్ కు చెందిన రాష్ట్రకూటులు కనౌజ్ పాలకులపై కప్పము విధించారు. ఈ కాలములో కన్నడ సాహిత్యము ఎంతగానో అభివృద్ధి చెందినది. ప్రముఖ జైన పండితులు ఎందరో వీరి ఆస్థానములో ఉండేవారు. 973 నుండి 1183 వరకు పరిపాలించిన కళ్యాణీ చాళుక్యులు , వీరి సామంతులైన హళేబీడు హొయసలులు అనేక అద్భుతమైన దేవాలయాలను కట్టించి సాహిత్యము మొదలైన కళలను ప్రోత్సహించారు. మితాక్షర గ్రంథమును రచించిన ప్రముఖ న్యాయవేత్త విజ్ఞేశ్వర కళ్యాణీలోనే నివసించాడు. వీరశైవ మతగురువైన బసవేశ్వర కళ్యాణీలోనే మంత్రిగా ఉండేవాడు. విజయనగర సామ్రాజ్యము దేశీయ సంప్రదాయాలకు పెద్దపీట వేసి కళలను, మతమును, సంస్కృత, కన్నడ, తెలుగు , తమిళ భాషలలో సాహిత్యమును ప్రోత్సహించారు. ఇతర దేశాలతో వాణిజ్యము అభివృద్ధి చెందినది. గుల్బర్గా బహుమనీ సుల్తానులు , బీజాపూరు ఆదిల్‌షాహీ సుల్తానులు ఇండో-సార్సెనిక్ శైలిలో అనేక కట్టడములు కట్టించారు , ఉర్దూ, పర్షియన్ సాహిత్యాలను ప్రోత్సహించారు. మరాఠాపీష్వా , టిప్పూ సుల్తాన్ల పతనముతో మైసూరు రాజ్యము (కర్ణాటక) బ్రిటీషు పాలనలోకి వచ్చింది.

మైసూరు ప్యాలెస్

భారత స్వాతంత్ర్యానంతరము, మైసూరు ఒడియార్ మహారాజు తన రాజ్యాన్ని భారతదేశములో విలీనము చేశాడు. 1950 లో, మైసూరు రాష్ట్రముగా అవతరించడముతో, పూర్వపు మహారాజు కొత్తగా యేర్పడ్డ రాష్ట్రానికి రాజప్రముఖ్ లేదా గవర్నరుగా నియమితుడయ్యాడు. విలీనము తర్వాత ఒడియార్ కుటుంబానికి ప్రభుత్వము 1975 వరకు భత్యము ఇచ్చింది. ఈ కుటుంబ సభ్యులు ఇప్పటికీ మైసూరులోని తమ వంశపారంపర్యమైన ప్యలెస్ లోనే నివసిస్తున్నారు.

రాజ్యోత్సవ దినము (నవంబర్ 1, 1956) న కూర్గ్ రాజ్యాన్ని, చుట్టుపక్కల ఉన్న మద్రాసు, హైదరాబాదు , బొంబాయి లలోని కన్నడ మాట్లాడే ప్రాంతాలను కలుపుకొని మైసూరు రాష్ట్రము విస్తరించి ప్రస్తుత రూపు సంతరించుకొన్నది. 1973 నవంబర్ 1 న రాష్ట్రము పేరు కర్ణాటక అని మార్చబడింది.

పకృతి సిద్ధ ప్రదేశాలు[మార్చు]

కర్ణాటక అనేక జాతీయ వనాలకు ఆలవాలము. అందులో ముఖ్యమైనవి

ఇవే కాక అనేక వన్యప్రాణి సంరక్షణాలయాలు అభయారణ్యాలు ఉన్నాయి.

జిల్లాలు[మార్చు]

కర్ణాటక జిల్లాలు చూడండి


వ.సం. కోడ్ ‌జిల్లా ముఖ్య పట్టణము జనాభా (2001) విస్తీర్ణము (కి.మీ.²) జన సాంద్రత (/కి.మీ.²)
1 BD బీదర్ బీదర్ 1501374 5448 276
2 BG బెల్గాం బెల్గాం 4207264 13415 314
3 BJ బిజాపూర్ బిజాపూర్ 1808863 10517 172
4 BK బాగల్‌కోట్ బాగల్‌కోట్ 1652232 6583 251
5 BL బళ్ళారి బళ్లారి 2025242 8439 240
6 BN బెంగళూరు బెంగళూరు 6523110 2190 2979
7 BR బెంగళూరు (గ్రామీణ) బెంగళూరు 1877416 5815 323
8 CJ చామరాజనగర్ చామరాజనగర్ 964275 5102 189
9 CK చిక్‌మగళూరు చిక్‌మగళూరు 1139104 7201 158
10 CT చిత్రదుర్గ చిత్రదుర్గ 1510227 8437 179
11 DA దావణగేరె దావణగేరె 1789693 5926 302
12 DH ధార్వాడ్ ధార్వాడ్ 1603794 4265 376
13 DK దక్షిణ కన్నడ మంగళూరు 1896403 4559 416
14 GA గదగ్ గదగ్ 971955 4651 209
15 GU గుల్బర్గా గుల్బర్గా 3124858 16224 193
16 HS హసన్ హసన్ 1721319 6814 253
17 HV హవేరి హవేరి 1437860 4825 298
18 KD కొడగు మడికేరి 545322 4102 133
19 KL కోలార్ కోలార్ 2523406 8223 307
20 KP కొప్పల్ కొప్పల్ 1193496 7190 166
21 MA మండ్య మండ్య 1761718 4961 355
22 MY మైసూరు మైసూరు 2624911 6854 383
23 RA రాయచూరు రాయచూరు 1648212 6839 241
24 SH షిమోగా షిమోగా 1639595 8495 193
25 TU తుమకూరు తుమకూరు 2579516 10598 243
26 UD ఉడుపి ఉడుపి 1109494 3879 286
27 UK ఉత్తర కన్నడ కార్వార్ 1353299 10291 132
28 రామనగరం రామనగరం 1082636
29 చిక్‌బళ్లాపూర్ చిక్‌బళ్లాపూర్ 1255104
30 యాద్గిర్ యాద్గిర్ 1174271

విమానాశ్రయములు[మార్చు]

బెంగళూరు, మంగుళూరు, మైసూరు, బెల్గాం, హుబ్బళ్లి

ఆనకట్టలు[మార్చు]

ఇవికూడా చూడండి[మార్చు]

బయటి లింకులు[మార్చు]

  1. ↑ "Protected Areas of India: State-wise break up of Wildlife Sanctuaries" (PDF). Wildlife Institute of India. Government of India. మూలం నుండి 24 అక్టోబర్ 2016 న ఆర్కైవు చేసారు (PDF). Retrieved 24 ఆగస్టు 2016. Cite uses deprecated parameter |deadurl= (help)
  2. ↑ "Figures at a glance" (PDF). 2011 Provisional census data. Ministry of Home Affairs, Government of India. మూలం నుండి 24 అక్టోబర్ 2011 న ఆర్కైవు చేసారు (PDF). Retrieved 17 సెప్టెంబర్ 2011. Cite uses deprecated parameter |deadurl= (help)
  3. ↑ "Karnataka Budget 2018-19" (PDF). Karnataka Finance Dept. మూలం నుండి 16 మార్చి 2018 న ఆర్కైవు చేసారు (PDF). Retrieved 15 మార్చి 2018. Cite uses deprecated parameter |deadurl= (help)
  4. ↑ 50th Report of the Commission for Linguistic Minorities in India (PDF). nclm.nic.in. p. 123. మూలం (PDF) నుండి 8 July 2016 న ఆర్కైవు చేసారు. Cite uses deprecated parameter |deadurl= (help)
  5. ↑ "Population and Literacy Rate of cities in Karnataka". మూలం నుండి 25 జూన్ 2012 న ఆర్కైవు చేసారు. Retrieved 19 జూన్ 2012. Cite uses deprecated parameter |deadurl= (help); Cite web requires |website= (help)
  6. ↑ "Inequality- Adjusted Human Development Index for India's States". మూలం నుండి 10 మే 2017 న ఆర్కైవు చేసారు. Cite uses deprecated parameter |deadurl= (help); Cite web requires |website= (help)
  7. ↑ Shankar, Shiva (7 February 2018). "State flag may be a tricolour with Karnataka emblem on white". The Times of India. The Times Group.
  8. ↑ "Poem declared 'State song'". The Hindu. The Hindu Group. 11 January 2004.
  9. ↑ 9.0 9.1 9.2 9.3 Huq, Iteshamul, సంపాదకుడు. (2015). "Introduction". A Handbook of Karnataka (PDF) (ఆంగ్లం లో) (Fifth సంపాదకులు.). Karnataka Gazetteer Department. p. 48.
"https://te.wikipedia.org/w/index.php?title=కర్ణాటక&oldid=2869481" నుండి వెలికితీశారు