గుల్బర్గా
గుల్బర్గా | |
|---|---|
| కలబురగి | |
| దస్త్రం:GulbargaPlaces.png | |
  గుల్బర్గా Location of Gulbarga in India  గుల్బర్గా కర్ణాటకలోని గుల్బర్గా | |
| Coordinates: 17°19′44″N 76°49′30″E / 17.329°N 76.825°E | |
| గుల్బర్గా డివిజన్ |  భారతదేశం |
| గుల్బర్గా డివిజన్ | కర్ణాటక, |
| గుల్బర్గా డివిజన్ | గుల్బర్గా డివిజన్ |
| గుల్బర్గా డివిజన్ | కల్యాణ-కర్ణాటక |
| Government | |
| • Body | గుల్బర్గా డివిజన్ |
| విస్తీర్ణం | |
| • కర్ణాటక, | 192 కి.మీ2 (74 చ. మై) |
| Elevation | 454 మీ (1,490 అ.) |
| జనాభా (2011) | |
| • కర్ణాటక, | 5,33,587[1] |
| • జనసాంద్రత | 8,275/కి.మీ2 (21,430/చ. మై.) |
| • Metro | 5,43,147 |
| భాషలు | |
| • ప్రాంతం | కన్నడం |
| Time zone | UTC+5:30 (IST) |
| పిన్‌కోడ్ | 585101-106 |
| Telephone code | 91(847)-2XXXXXX |
| Vehicle registration | KA-32 |
గుల్బర్గా (ఆంగ్లం:Gulbarga) కలబురగి అని కూడా పిలుస్తారు,[2] భారత రాష్ట్రమైన కర్ణాటకలోని ఒక నగరం. ఇది గుల్బర్గా జిల్లా పరిపాలనా ప్రధాన కార్యాలయం ఉత్తర కర్ణాటకలోని హైదరాబాద్-కర్ణాటక (కళ్యాణ-కర్ణాటక అని కూడా పిలుస్తారు) ప్రాంతంలో అతిపెద్ద నగరం. గుల్బర్గా 623 రాష్ట్ర రాజధాని నగరం బెంగళూరుకు ఉత్తరాన 220 కి.మీ. హైదరాబాద్ నుండి ఇది భాగంగా ఉంది హైదరాబాద్ రాష్ట్రం కొత్తగా ఏర్పడిన విలీనం మైసూర్ రాష్ట్రంను ఇప్పుడు కర్ణాటక అని పిలుస్తారు. రాష్ట్రాల పునర్విభజన చట్టం [3] 1956 లో.
గుల్బర్గా నగరాన్ని మునిసిపల్ కార్పొరేషన్ నిర్వహిస్తుంది. గుల్బర్గా పట్టణ ప్రాంతంలో ఉంది. దీనిని సూఫీ నగరం అంటారు. ఇది ఖ్వాజా బండా నవాజ్ దర్గా, శరణ బసవేశ్వర ఆలయం బుద్ధ విహార్ వంటి ప్రసిద్ధ మత నిర్మాణాలను కలిగి ఉంది. దీనికి బహమనీ పాలనలో నిర్మించిన కోట కూడా ఉంది. దీనికి హాఫ్త్ గుంబాడ్ (ఏడు గోపురాలు కలిసి) షోర్ గుంబాడ్ వంటి అనేక గోపురాలు ఉన్నాయి. గుల్బర్గా ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద ఫిరంగిని కలిగి ఉంది.[4][5][6][7] గుల్బర్గా బహమణి రాజ్య పాలనలో నిర్మించిన కొన్ని నిర్మాణ అద్భుతాలు ఉన్నాయి, వీటిలో గుల్బర్గా కోటలోని జామా మసీదు కూడా ఉంది. గుల్బర్గలో కర్ణాటక హైకోర్టు సర్క్యూట్ బెంచ్ ఉంది.
చరిత్ర
[మార్చు]గుల్బర్గా చరిత్ర 6 వ శతాబ్దానికి చెందినది. రాష్ట్రకూటలు ఈ ప్రాంతంపై నియంత్రణ సాధించారు, కాని చాళుక్యులు తక్కువ వ్యవధిలోనే తమ రాజ్యాన్ని తిరిగి పొందారు. 200 సంవత్సరాలకు పైగా సుప్రీంను పాలించారు. వారి తరువాత వచ్చిన కళ్యాణి కలాచురీలు 12 వ శతాబ్దం వరకు పరిపాలించారు. 12 వ శతాబ్దం చివరలో, దేవగిరి యాదవులు ద్వారసమద్రా హొయసలు కల్యాణిలోని చాళుక్యులు కలచురిల ఆధిపత్యాన్ని నాశనం చేశారు. అదే కాలంలో, వరంగల్ కాకతీయ రాజులు ప్రాముఖ్యత పొందారు. ప్రస్తుత గుల్బర్గా రాయచూర్ జిల్లాలు వారి డొమైన్లో భాగంగా ఉన్నాయి. సా.శ. 1321 లో కాకతీయ శక్తి అణచివేయబడింది. గుల్బర్గా జిల్లాతో సహా మొత్తం దక్కన్ ఢిల్లీ సుల్తానేట్ నియంత్రణలో ఉంది.
గుల్బర్గా నగరంలో ఢిల్లీ నుండి నియమించబడిన అధికారుల తిరుగుబాటు ఫలితంగా సా.శ. 1347 లో బహమనీ సుల్తానేట్ స్థాపించబడింది, గులాబర్గా (హసనాబాద్) ను రాజధానిగా ఎంచుకున్న అలా-ఉద్-దిన్ బహ్మాన్ షా.[8] 1527 లో బహమనీ రాజవంశం ముగిసినప్పుడు, రాజ్యం ఐదు స్వతంత్ర సుల్తానేట్లు, బీజాపూర్, బీదర్, బెరార్, అహ్మద్‌నగర్ గోల్కొండలుగా విడిపోయింది. ప్రస్తుత గుల్బర్గా / గుల్బర్గా జిల్లా కొంతవరకు బీదర్ క్రింద కొంతవరకు బీజాపూర్ కింద వచ్చింది. ఈ సుల్తానేట్లలో చివరివాడు, గోల్కొండ, చివరికి 1687 లో ఔరంగజేబు చేతిలో ఓడిపోయాడు.
17 వ శతాబ్దంలో ఔరంగజేబు చేత దక్కన్‌ను జయించడంతో, గుల్బర్గా మొఘల్ సామ్రాజ్యం క్రిందకు వెళ్ళాడు. 18 వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో, మొఘల్ సామ్రాజ్యం క్షీణించడంతో, ఔరంగజేబు జనరల్స్‌లో ఒకరైన అసఫ్ ఫీజ్ హైదరాబాద్ రాష్ట్రాన్ని ఏర్పాటు చేశారు, దీనిలో గుల్బర్గా ప్రాంతంలో ప్రధాన భాగం కూడా ఉంది. 1948 లో, హైదరాబాద్ రాష్ట్రం ఇండియన్ యూనియన్‌లో భాగమైంది, 1956 లో, ఆంధ్రప్రదేశ్‌కు అనుసంధానించబడిన రెండు తాలూకాలను మినహాయించి, గుల్బర్గా జిల్లా కొత్త మైసూర్ రాష్ట్రంలో భాగమైంది. 2014 నవంబరు 1 నుండి అమలులోకి వచ్చింది.[9]
కళ, వాస్తుశిల్పం
[మార్చు]గుల్బర్గా ఉర్దూలో పువ్వులు ఉద్యానవనాల నగరం అని, పేరును కలబురగి కన్నడలో కల్-అంటే రాయి, బుర్ అంటే కన్నడలో ముళ్ళు అంటే మొత్తం పేరు "రాతి కోట"ను సూచిస్తుంది.
ఇస్లామిక్ కళ అతిపెద్ద సేకరణ గోపురం పైకప్పు వద్ద మాత్రమే కనిపిస్తుంది గోడలు కాలిగ్రాఫి నమూనాలు పూల, పువ్వు మొక్కలు 14 వ శతాబ్దపు సూఫీ సెయింట్ సయ్యద్ షా ఖబూలుల్లా హుస్సేని సమాధి లోపల సహజ రంగులతో ఉన్న చిత్రలేఖనంతో అలంకరించబడ్డాయి. మతపరమైన ఆంక్షల ద్వారా కళాకారుడు సమాధి లోపలి భాగంలో జీవులను వర్ణించడాన్ని నిషేధించారు. సూఫీ పక్కన ఒక చిన్న సమాధి పైకప్పుపై పూల మొక్కలను చిత్రించిన అద్భుతమైన పని ఉంది. నగరం వెలుపల ఖాళీగా ఉన్న మరో షోర్ గుంబాడ్ దాని గోపురం పైకప్పుపై సున్నితమైన డిజైన్లను కలిగి ఉంది.
గుల్బర్గా నగరంలో సుల్తాన్ ఫిరుజ్ షా బహమనీ సమాధి గోడలు పైకప్పున సూక్తులు రాయబడ్డాయి, ఇది మోనోటోన్లో ఉన్నప్పటికీ, లత పూల నమూనాలను, అనేక రేఖాగణిత పరికరాలు కాలిగ్రాఫిక్ శైలులను నమ్మకంగా సూచిస్తుంది. అయితే ఈ కాలంలో అత్యంత ముఖ్యమైన భవనం గుల్బర్గా కోటకు చెందిన జామా మసీదు, 1367 లో బహమనీ రాజు మొహమ్మద్ షా I పాలనలో రఫీ అనే పెర్షియన్ వాస్తుశిల్పి నిర్మించారు.
ఉత్తర కర్ణాటకలోని పట్టణాల కీర్తి బహమనీ రాజవంశం క్షీణించింది, అయినప్పటికీ బరీద్ షాహి ఆదిల్ షాహి రాజులు తమ అందాలను పాలనలో ఉంచారు. ఇది నికెల్ సీసం ద్వారా కాలుష్యంతో బాధపడుతోంది.
ఇస్లామిక్ కళల తయారీలో రాయల్ ప్రోత్సాహం ఒక ముఖ్యమైన పాత్ర పోషించింది, ఇతర సంస్కృతుల కళలలో ఇది ఉంది. 14 వ శతాబ్దం నుండి, ముఖ్యంగా తూర్పు దేశాలలో, కళల పుస్తకాలు న్యాయస్థానం ఉత్తమ ప్రోత్సాహాన్ని అందిస్తాయి.
భౌగోళికం
[మార్చు]మొత్తం జిల్లా దక్కన్ పీఠభూమిలో ఉంది, ఎత్తు కంటే 300 నుండి 750 మీ. ఉంది. కృష్ణ, భీముడు అనే రెండు ప్రధాన నదులు ఈ జిల్లా గుండా ప్రవహిస్తున్నాయి. ప్రధానమైన నేల రకం నల్ల నేల . జిల్లాలో అనేక చెరువులు ఉన్నాయి, ఇవి నదితో పాటు భూమికి సాగునీరు ఇస్తాయి. ఎగువ కృష్ణ ప్రాజెక్ట్ జోవర్ జిల్లాలో ఒక ప్రధాన నీటిపారుదల సంస్థ. ప్రధాన పంటలు వేరుశనగ, వరి, పప్పుధాన్యాలు. గుల్బర్గా కర్ణాటకలో టూర్ దాల్ లేదా కందులుబఠానీలను అత్యధికంగా ఉత్పత్తి చేస్తుంది. గుల్బర్గా పారిశ్రామికంగా వెనుకబడిన జిల్లా అయితే సిమెంట్, వస్త్ర, తోలు రసాయన పరిశ్రమలలో వృద్ధి చెందుతోంది. గుల్బర్గాలో మెడికల్ ఇంజనీరింగ్ కళాశాలలు ఉన్నాయి. సెంట్రల్ యూనివర్శిటీ ఆఫ్ కర్ణాటక (సియుకె) గుల్బర్గాలోని ఓలాండ్ తాలూకాలోని కడగాంచిలో ఉంది.[10] నగరం భౌగోళిక ప్రాంతం 64 చదరపు కిలోమీటర్లు.[11]
వాతావరణం
[మార్చు]జిల్లా వాతావరణం సాధారణంగా పొడిగా ఉంటుంది, ఉష్ణోగ్రతలు 8 నుండి ఉంటాయి °C నుండి 45 వరకు °C వార్షిక వర్షపాతం 750 మి.మీ. గుల్బర్గాలో సంవత్సరాన్ని మూడు ప్రధాన సీజన్లుగా విభజించారు. వేసవి ఫిబ్రవరి చివరి నుండి జూన్ మధ్య వరకు ఉంటుంది. దీని తరువాత నైరుతి రుతుపవనాలు జూన్ చివరి నుండి సెప్టెంబరు చివరి వరకు ఉంటాయి. దీని తరువాత జనవరి మధ్య వరకు పొడి శీతాకాల వాతావరణం ఉంటుంది.
జనాభా
[మార్చు]2011 భారత జనాభా లెక్కల ప్రకారం, గుల్బర్గా నగరంలో 533,587 జనాభా ఉంది. జనాభాలో పురుషులు 55%, స్త్రీలు 45% ఉన్నారు. గుల్బర్గా సగటు అక్షరాస్యత 67%, ఇది జాతీయ సగటు 59.5% కంటే ఎక్కువ. పురుషుల అక్షరాస్యత 70% కాగా, ఆడవారి సంఖ్య 30%. గుల్బర్గాలో, జనాభాలో 15% 6 సంవత్సరాల కంటే తక్కువ వయస్సు గలవారు. కన్నడ, దక్కాని ఉర్దూ ఇంగ్లీష్ ప్రధాన భాషలు.
గుల్బర్గా కర్ణాటకకు చెందిన ఇద్దరు మాజీ ముఖ్యమంత్రులు, వీరేంద్ర పాటిల్ (1968-1971, 1988-1992) ధరం సింగ్ (2004-2006); ఇద్దరూ ఇండియన్ నేషనల్ కాంగ్రెస్ పార్టీకి చెందినవారు. మల్లికార్జున్ ఖర్గే మాజీ పార్లమెంటు సభ్యుడు గతంలో కేంద్ర రైల్వే మంత్రి ప్రతిపక్ష నాయకుడు కూడా. పార్లమెంటు సభ్యుడు ఉమేష్. గుల్బర్గా లోక్సభ నియోజకవర్గం నుండి 2019 లోక్సభ ఎన్నికల్లో జి. జాదవ్ విజయం సాధించిన ఇక్కడి వారు.[12]
ప్రముఖ వ్యక్తులు
[మార్చు]- ఇలియాస్ బాబర్: భారతీయ అథ్లెటిక్ కోచ్.
ఇవీ చూడండి
[మార్చు]మూలాలు
[మార్చు]- ↑ "Gulbarga Population Census 2011 - 2019". Census 2011. Retrieved 4 February 2019.
- ↑ "Kalaburagi". indiatoday.intoday.in. Retrieved 2 May 2016.
- ↑ "Central Government The States Reorganisation Act, 1956" (PDF). indiaenvironmentportal.org.in. Archived from the original (PDF) on 3 ఆగస్టు 2016. Retrieved 18 August 2016.
- ↑ "Remembering a Sufi saint". www.thehindu.com. Retrieved 26 September 2017.
- ↑ "KALABURAGI CITY CORPORATION". www.gulbargacity.mrc.gov.in/. Archived from the original on 6 ఏప్రిల్ 2016. Retrieved 26 September 2017.
- ↑ "The Haft Gumbaz–Gulbarga". hariexploresindia.wordpress.com. 14 November 2011. Retrieved 26 September 2017.
- ↑ "Remains of a grand dream". www.deccanherald.com/. Retrieved 26 September 2017.
- ↑ Sen, Sailendra (2013). A Textbook of Medieval Indian History. Primus Books. pp. 106–108. ISBN 978-9-38060-734-4.
- ↑ Variyar, Mugdha (1 November 2014). "Bangalore Wakes up to 'Bengaluru'; 11 Other Karnataka Cities Renamed". IBTimes. Retrieved 16 May 2015.
- ↑ //http://www.cuk.ac.in// Archived 2020-12-29 at the Wayback Machine
- ↑ "Unauthorized Request Blocked". Archived from the original on 2016-04-06. Retrieved 2020-12-19.
- ↑ "Lok Sabha Result 2019: कर्नाटक की गुलबर्गा सीट पर बीजेपी के उमेश जाधव ने कांग्रेस के मल्लिकार्जुन खड़गे को दी शिकस्त". Hindustan (in hindi). Archived from the original on 24 మే 2019. Retrieved 25 May 2019.
{{cite news}}: CS1 maint: unrecognized language (link)