ముఖ్యమంత్రి
| (భారత రాష్ట్రాలు కేంద్రపాలిత ప్రాంతాలు) ముఖ్యమంత్రి | |
|---|---|
 | |
 | |
| విధం |
|
| రకం | Head of State Government |
| Abbreviation | CM |
| సభ్యుడు | State legislature of that state |
| రిపోర్టు టు | |
| అధికారిక నివాసం | Respective state capitals |
| Nominator | Members of legislative assembly |
| నియామకం | The Governor by convention, based on appointee's ability to command confidence in the legislative assembly |
| కాలవ్యవధి | At the pleasure of the Governor No restriction on renewal |
| స్థిరమైన పరికరం | Article no. 163 and 164 , Constitution of India |
| ఉప | Deputy chief minister (in some states) |
| జీతం | ₹4,00,000 (US$5,000) (incl. allowances) per month |
| వెబ్‌సైటు | Chief ministers of India |
భారతదేశంలోని 28 రాష్ట్రాలుకు, కొన్నిసార్లు కేంద్రపాలిత ప్రాంతం (యుటి)లో ఎన్నికైన ప్రభుత్వాధినేత ముఖ్యమంత్రి.[1] ప్రస్తుతం, ఢిల్లీ, జమ్మూ కాశ్మీర్ (ప్రస్తుతం ఖాళీగా ఉన్నాయి) పుదుచ్చేరి కేంద్రపాలిత ప్రాంతాలలో మాత్రమే ముఖ్యమంత్రులు పనిచేస్తున్నారు. భారత రాజ్యాంగం ప్రకారం, గవర్నర్ ఒక రాష్ట్రానికి అధిపతి, కానీ వాస్తవ కార్యనిర్వాహక అధికారం ముఖ్యమంత్రిపై ఉంటుంది.
ఒక రాష్ట్రంలో రాష్ట్ర శాసనసభ లేదా విధానసభకు ఎన్నికల తరువాత, రాష్ట్ర గవర్నరు సాధారణంగా ప్రభుత్వాన్ని ఏర్పాటు చేయడానికి అథ్యధిక స్థానాలు పొందిన పార్టీని (లేదా సంకీర్ణాన్ని) ఆహ్వానిస్తాడు. శాసనసభకు సమష్టిగా బాధ్యత వహించే మంత్రుల మండలి ముఖ్యమంత్రిని గవర్నరు నియమిస్తాడు. అతనిచే గవర్నరు ప్రమాణం చేయిస్తాడు. వెస్ట్‌మిన్‌స్టర్ వ్యవస్థ ఆధారంగా, వారు శాసనసభ విశ్వాసాన్ని నిలుపుకున్నందున, ముఖ్యమంత్రి పదవీకాలం శాసనసభ జీవిత కాలం, గరిష్ఠంగా ఐదు సంవత్సరాల వరకు ఉంటుంది. ముఖ్యమంత్రి పదవీకాలానికి పరిమితులు లేవు.[2] ఎన్నిసార్లైనా ఒక ముఖ్యమంత్రి రాష్ట్ర ప్రభుత్వ మంత్రుల మండలికి నేతృత్వం వహించవచ్చు. ఉప ముఖ్యమంత్రిని మంత్రుల మండలిలో భాగంగా నియమించబడవచ్చు. ముఖ్యమంత్రి సాధారణంగా ప్రధాన కార్యదర్శిని ఎంపిక చేస్తాడు. రాష్ట్ర కేబినెట్ మంత్రులకు, రాష్ట్ర మంత్రులకు కూడా శాఖలను కేటాయించవచ్చు. వారు తమ రాష్ట్రంలోని అధికారులను బదిలీ చేయడం, సస్పెండ్ చేయడం లేదా పదోన్నతి కల్పించడం వంటివి చేయమని ప్రధాన కార్యదర్శిని కూడా నిర్దేశిస్తాడు.
ఎంపిక ప్రక్రియ
[మార్చు]అర్హత
[మార్చు]భారత రాజ్యాంగం ముఖ్యమంత్రి పదవికి అర్హత పొందేందుకు తప్పనిసరిగా ఉండవలసిన అర్హతలను నిర్దేశిస్తుంది. అవి
- భారతదేశ పౌరుడై ఉండాలి.
- రాష్ట్ర శాసనసభలో సభ్యునిగా ఉండాలి.
- 25 సంవత్సరాలు లేదా అంతకంటే ఎక్కువ వయస్సు కలిగి ఉండాలి.[3]
శాసనసభలో సభ్యుడు కాని వ్యక్తిని ముఖ్యమంత్రిగా పరిగణించవచ్చు. అయితే వారు తమ నియామకం జరిగిన తేదీ నుండి ఆరు నెలలలోపు రాష్ట్ర శాసనసభకు ఎన్నికోబడాలి.లేని పక్షంలో అతను ముఖ్యమంత్రి పదవిని కోల్పోతాడు.
ఎన్నికలు
[మార్చు]రాష్ట్ర శాసనసభలో మెజారిటీతో ముఖ్యమంత్రిని ఎన్నుకుంటారు.ఇది శాసన సభలో విశ్వాస తీర్మానం ద్వారా విధానపరంగా ఏర్పాటు చేయబడింది. ఇది రాష్ట్ర గవర్నర్‌చే నియమించబడిన అధికారిగా సూచించబడింది. అతను ఐదు సంవత్సరాలకు ఎన్నుకోబడతాడు.[4] పరిపాలనలో ఎలాంటి ఒడిదుడుకులు లేకుండా, శాంతి భద్రతలకు విఘాతం కలుగుకుండా ఉంటూ, గవర్నర్‌కు నచ్చిన సమయంలో ముఖ్యమంత్రి ఆ పదవిలో ఉంటారు
ప్రమాణస్వీకారం
[మార్చు]రాజ్యాంగం ప్రకారం, ముఖ్యమంత్రిని గవర్నర్ నియమిస్తారు కాబట్టి, రాష్ట్ర గవర్నరు ఎదుట ప్రమాణ స్వీకారం చేస్తాడు.
పదవీ ప్రమాణం
I, do swear in the name of God/solemnly affirm that I will bear true faith and allegiance to the Constitution of India as by law established, that I will uphold the sovereignty and integrity of India, that I will faithfully and conscientiously discharge my duties as a Minister for the State of and that I will do right to all manner of people in accordance with the Constitution and the law without fear or favour, affection or ill-will.
—Constitution of India, Schedule 3, Para 5
గోప్యత ప్రమాణం
I, <Name of Minister>, do swear in the name of God/solemnly affirm that I will not directly or indirectly communicate or reveal to any person or persons any matter which shall be brought under my consideration or shall become known to me as a Minister for the State of <Name of the State> except as may be required for the due discharge of my duties as such Minister.
—Constitution of India, Schedule 3, Para 6
రాజీనామా
[మార్చు]ఒక ముఖ్యమంత్రి రాజీనామా సందర్భంలో, సాధారణ ఎన్నికల తర్వాత లేదా శాసనసభ మెజారిటీ పరివర్తన సమయంలో సంప్రదాయబద్ధంగా సంభవించే సందర్భంలో, గవర్నరు కొత్త ముఖ్యమంత్రిని నియమించే వరకు లేదా రద్దు చేసే వరకు బయటకువెళ్లే ముఖ్యమంత్రిగా అనగా " ఆపద్ధర్మ ముఖ్యమంత్రి" అనే అనధికారిక బిరుదును కలిగి ఉంటాడు. శాసనసభ పదవి రాజ్యాంగపరంగా నిర్వచించబడనందున, ఆపద్ధర్మ ముఖ్యమంత్రి సాధారణ ముఖ్యమంత్రిగా అన్ని అధికారాలను అనుభవిస్తాడు, కానీ తాత్కాలికంగా అతని లేదా ఆమె స్వల్ప పదవీకాలంలో పెద్ద విధాన నిర్ణయాలు లేదా మంత్రివర్గ మార్పులు చేయలేరు.[5]
ప్రతిఫలం
[మార్చు]భారత రాజ్యాంగంలోని ఆర్టికల్ 164 ప్రకారం, ముఖ్యమంత్రితో పాటు ఇతర మంత్రుల వేతనాన్ని సంబంధిత రాష్ట్ర శాసనసభలు నిర్ణయిస్తాయి.[6] రాష్ట్ర శాసనసభ వారి జీతం నిర్ణయించే వరకు, అది రెండవ షెడ్యూల్‌లో పేర్కొన్న విధంగా ఉంటుంది.[7] ఈ విధంగా జీతాలు రాష్ట్రాన్ని బట్టి మారుతూ ఉంటాయి. 2019 నాటికి, తెలంగాణ ముఖ్యమంత్రులు అత్యధిక జీతం ₹4,10,000 (US$5,100), అత్యల్పంగా త్రిపుర ముఖ్యమంత్రులు ₹1,05,500 (US$1,300) చట్టబద్ధంగా తీసుకుంటున్నారు.[8]
ఉప ముఖ్యమంత్రి
[మార్చు]చరిత్రలో వివిధ రాష్ట్రాలు ఉప ముఖ్యమంత్రులను నియమించాయి. రాజ్యాంగం లేదా చట్టంలో పేర్కొనబడనప్పటికీ, పార్టీ లేదా సంకీర్ణంలోని వర్గాలను శాంతింపజేయడానికి ఉప ముఖ్యమంత్రి కార్యాలయం తరచుగా ఉపయోగించబడుతుంది. ఇది భారత కేంద్ర ప్రభుత్వంలో అరుదుగా ఉపయోగించే ఉప ప్రధాన మంత్రి పదవిని పోలి ఉంటుంది. ముఖ్యమంత్రి లేని సమయంలో, ఉపముఖ్యమంత్రి క్యాబినెట్ సమావేశాలకు అధ్యక్షత వహించవచ్చు. శాసనసభ సభ్యుల మెజారిటీకి నాయకత్వం వహించవచ్చు. ముఖ్యమంత్రి చేసే ప్రమాణానికి అనుగుణంగా వివిధ ఉప ముఖ్యమంత్రులు కూడా గోప్యత ప్రమాణం చేస్తారు. ఈ ప్రమాణం వివాదాలకు దారి తీసింది.[9][10]
ఇది కూడ చూడు
[మార్చు]- అత్యధిక కాలం పాలించిన భారత ముఖ్యమంత్రుల జాబితా
- ప్రస్తుత భారత ముఖ్యమంత్రుల జాబితా
- ప్రస్తుత భారత ఉప ముఖ్యమంత్రుల జాబితా
- భారతదేశంలో ఫెడరలిజం
ప్రస్తావనలు
[మార్చు]- ↑ "States and Union Territories". knowindia.gov.in. Archived from the original on August 18, 2017.
- ↑ Basu, Durga Das; Manohar, V. R.; Banerjee, Bhagabati Prosad; Khan, Shakeel Ahmad (2008). Introduction to the Constitution of India (20th ed., thoroughly rev ed.). New Delhi: Lexis Nexis Butterworths Wadhwa Nagpur. ISBN 978-81-8038-559-9.
- ↑ Constitution of India, Article 173
- ↑ The Constitution of India article 164, clause 1
- ↑ "Caretaker chief minister is just a placeholder, say experts". The Times of India. 12 February 2017.
- ↑ The Constitution of India, article 164,clause 5
- ↑ The Constitution of India, Article 164, Clause 5
- ↑ Jain, CA Sindu (2017-05-21). "CM Salary India 2019 (Chief Minister Salary State Wise List)". FinApp. Retrieved 2019-03-11.
- ↑ Dhananjay Mahapatra (27 December 2017). "Deputy CM: Not in Constitution, yet a post with a long history". Times of India. Retrieved 28 June 2019.
- ↑ S. Rajendran (13 July 2012). "Of Deputy Chief Ministers and the Constitution". The Hindu. Retrieved 28 June 2019.