ఖశులు
ఖశులు (దేవనగర: खश;) ఇండో-ఆర్యను తెగలు మాట్లాడే పురాతన బాహ్లికులు. వివిధ చారిత్రక భారతీయ శాసనాలు, ప్రాచీన భారతీయ, టిబెట్టు సాహిత్యాలలో వారు ప్రస్తావించబడ్డారు. వారు స్థానిక భారతీయ ఉపఖండంలోని గాంధార, త్రిగార్త, మద్రా రాజ్యం పరిసరప్రాంతాలలో నివసించినట్లు నివేదించబడిన స్థానిక భారతీయ ప్రజలు.
ఈ తెగ వారసులలో మధ్యయుగ పశ్చిమ నేపాలుకు చెందిన ఖశ ప్రజలు మధ్యయుగ భారతీయ ప్రాంతాలైన గర్హ్వాలు, కుమావును, హిమాచల జోన్లతో పాటు కాశ్మీరుకు చెందిన ఖాఖా రాజపుత్రలు ఉన్నారు.
పేర్లు, వైవిధ్యాలు
[మార్చు]సంస్కృత మూలంలో అసలుపేరు (సంస్కృతం:खश). పేరులో వైవిధ్యాలు ఖాసా (खस), ఖానా (खष), ఖారా (खशीर) వంటి వైవిధ్యాలు ఉన్నాయి.[1]
భారతీయ మూలాలు
[మార్చు]చరిత్రపూర్వ సాహిత్యంలో
[మార్చు]ఖశులు, సాకాలు, యవనులు, కాంభోజులు, పరదాలు, దారదాలు, పహ్లవులు మొదలైన అనేక తెగలు మొదట గొప్ప క్షత్రియులుగా ఉన్నాయని మనుస్మృతి పేర్కొంది. కాని తరువాత వారు విలువైన క్షత్రియ ధర్మాలు పాటించకపోవడం, నిర్లక్ష్యమైన జీవనశైలి కారణంగా క్రమంగా మ్లేచ్ఛుల స్థాయికి పతన మయ్యారు.[2] అందువలన ఇది వారిని బహిష్కరించిన క్షత్రియుల వారసులుగా వర్ణిస్తుంది.[3] వైష్ణవ మతాన్ని అవలంబించడం ద్వారా తమను తాము విముక్తి పొంది బహిష్కృతమైన సమూహంగా భాగవత పురాణం వీరిని అభివర్ణిస్తుంది.[3] మహాభారతం ఖశులను సాత్యకి వ్యతిరేకంగా కౌరవ పక్షాన పోరాడిన ఉత్తర తెగలలో ఒకరిగా పేర్కొంది.[4] మహాభారతం కర్ణపర్వంలో ఖశులు పంజాబు ప్రాంతంలో అరాట్టా, వాసతి మధ్య నివసిస్తున్నట్లు ప్రస్తావించబడింది:
ప్రస్తల, మద్ర, గాంధార, అరట్టా నామాతః వసాట్టి, సింధు, సౌవీర,[1]
మహాభారతం సభపర్వంలో కులిందాలు, తంగనాలతో మేరు, మందరా మధ్య వీరు నివసించినట్లు ప్రస్తావించబడింది. [5] మహాభారతంలోని ద్రోణపర్వంలో, దారదాలు, తంగనాలు, లంపకాలు, కులిందాలు వంటి ఇతర వాయువ్య తెగలతో వారు ప్రస్తావించబడ్డారు.[3] సాస్రా రాజు ఖశులను ఓడించినట్లు వైష్ణవ గ్రంధం హరివంశం వివరిస్తుంది.
[6][3] ఖాసా పర్వతానికి వ్యతిరేకంగా ఉన్న దేశం అని మార్కండేయ పురాణం పేర్కొంది. సాకాలు ఇతర తెగలతో కలిసి ఖశులు భారతదేశం వాయువ్య దిశలో చొచ్చుకుపోయాయని మార్కండేయ పురాణం, వాయు పురాణం, కల్కి పురాణం వివరిస్తుంది.[3] స్కంద పురాణం హిమాచల ప్రదేశు కుమావును-గర్హ్వాలు ప్రాంతాన్ని కేదారే-ఖాసా-మాండలే అని పేర్కొంది.[7]
మధ్యయుగ సాహిత్యంలో
[మార్చు]
భారతీయ పాలిమతు వరాహమిహిరా రచించిన బృహతు సంహిత కులాటాలు, కాశ్మీరాలు, టాంగానాలు, కునాటాలతో ఖశుల గురించి ప్రస్తావించింది.[3] భారతీయ కవి విశాఖదత్తుడి ముద్రరాక్షసం, రాక్షస, మలయాకేతు సైన్యంలో ఖశులు, మగధ గణాలు (దళాలు) అని పేర్కొన్నారు.[3] భారతీయ పండితుడు వేద కుమారి ఘాయి సంకలనం చేసిన పురాతన కాశ్మీరీ వచనం నీలమత పురాణంలో ఇలా ఉంది:.
"పీర్ పంట్సల్ (పీర్ పంజల్ లేదా పాంచాలదేవ) పర్వతశ్రేణికి దక్షిణ, పడమరల్లో, పశ్చిమాన వితస్తా నదికి(ఆధునిక జీలం నది), తూర్పున కస్తావరు (ఆధునిక కిష్త్వారు) నదికీ మధ్య ఉన్న లోయలో" [8][9] ఖశుల స్థావరం ఉంది.
12 వ శతాబ్దం తరువాత బ్రిటిషు పురావస్తు శాస్త్రవేత్త సర్ మార్క్ ఔరేల్ స్టెయిన్ అనువదించిన రాజతరంగిణి వచనం కూడా ఈ వాదనను ధృవీకరించింది.[6]భారతీయ సంగీత విద్వాంసుడు భరతముని రాసిన భరత నాట్యశాస్త్రంలో ఖానాల మాతృభాష బాహ్లికి భాష అని పేర్కొన్నాడు.
"బాహ్లికాభోధాచ్యాన్ ఖాస్ సి స్వదేనాజా." (అనువాదం: బాహ్లికి, ఉత్తరాది ఖశుల మాతృభాష.[3]
రాజశేఖరుడి కావ్యమీమాంస కులాట రాజును ఖాసాధిపతి అనే బిరుదుతో ప్రస్తావించాడు.[10] "... యస్కోపమియేటు - సాతు - కటకా - సమునాట విద్యాధరవసా తయా హిమాచలే నా ఖాసా పరివరాతయ" అనే పదబంధంలో ఖశుల గురించి రెండవ దద్దా శాసనం (ప్రశాంతారగా అని కూడా పిలుస్తారు)లో ప్రస్తావించబడింది. [11] జైన సాహిత్యం వాసుదేవాహింద రాసిన సంగదాదాది. చారుదత్త అనే వ్యాపారి ఖాసా, హునా, సినా దేశాలలో ప్రయాణించాడని పేర్కొన్నారి. ఆయన వారిని సింధు నది ఈశాన్య దిశలో ఆయన మరింతగా గుర్తించాడు.[10]
ఐరోపా మూలాలు
[మార్చు]రోమన్ జియోగ్రాఫరు ప్లినీ గుర్తింపులో.
సింధు, జోమనీల పర్వతప్రాంతాల మధ్య పర్వత జాతులు అడవిలో నివసించే సెసి, కాట్రిబోని ప్రజలు [12]
ఈ.టి. ప్లీనీ ఈ పదాలను సెసి, కాట్రిబోనిలను ఖాసా క్షత్రియులుగా సూచించారని అట్కిన్సన్ ఊహించాడు.[12] గ్రీకు భూగోళ శాస్త్రవేత్త టోలెమీ, ఖశుల దేశం ('ఖాసియా' అని పిలుస్తారు) వాయువ్య భారతదేశంలోని ట్రాన్సు-హిమాలయ శ్రేణికి సమీపంలో ఉందని వాదించాడు.[12]
టిబెట్టు మూలాలు
[మార్చు]మంగోలియను-టిబెటను చరిత్రకారుడు సుంపా యేషే పెల్జోరు (18 వ శతాబ్దంలో వ్రాస్తూ) పురాతన కాలం నుండి మధ్య ఆసియాలో ఉన్న యవనులు (గ్రీకులు), కాంభోజులు, తుఖారాలు, హూణులు, దరదులు వంటి ఇతర ప్రజలతో పాటు ఖశులను చేర్చాడు. ఉన్నారు.[13][14]
సంతతి
[మార్చు]సర్ జి.ఎ. ".. కాశ్మీరు నుండి డార్జిలింగు వరకు దిగువ హిమాలయాలలో ఆర్య భాష మాట్లాడే జనాభాలో ఎక్కువ మంది మహాభారతం పురాతన ఖశుల నుండి వచ్చిన తెగలు ఉన్నారు" అని గ్రియర్సను నొక్కిచెప్పారు.[6]
మాల్లాల పాలనలో ఖశులు
[మార్చు]ఖశులు మధ్యయుగ ఖాసా మల్లా రాజ్యం, నేపాలు ఆధునిక ఖాసా ప్రజలతో అనుసంధానించబడిందని భావిస్తున్నారు.[15] నేపాలు ఆధునిక ఖాసా ప్రజలు కూడా పురాతన ఖశులతో అనుసంధానించబడ్డారు. అయినప్పటికీ నేపాలులో వారు వలసగా ప్రవేశించిన కాలం అస్పష్టంగా ఉంది.[16] నేపాలులో ఖాసా ప్రజలు మొదట ప్రస్తుత హమ్లా, జుమ్లా చుట్టూ స్థిరపడ్డారు. నేపాలు ఖాసా రాజులు ప్రసిద్ధ మల్లా రాజ్యాన్ని ఏర్పాటు చేశారు. ఇది 14 లో శతాబ్దంలో పతనమై స్థానిక ప్రధాన రాజ్యాలుగా విడిపోవడానికి ముందు 11 వ శతాబ్దం నుండి హమ్లాను పరిపాలించింది.[17] 8 వ - 13 వ శతాబ్దాల మధ్య నాటి అనేక భారతీయ శాసనాలలో ఖశుల (ఖాసా మల్లాలుగా గుర్తించబడింది) ప్రస్తావన ఉంది. [11] సా.శ. 954 లో ధాగా ఖాజురాహో శాసనం ఖాసా రాజ్యం బెంగాలు గౌడ, గుర్జారా-ప్రతిహారా రాజవంశానికి సమానం. దేవపాల, భాగల్పూరు, నలంద శాసనం; నారాయణపాల రాగి పలకలో ఖశుల గురించి కూడా ప్రస్తావించబడింది. పాండుకేశ్వర నుండి వచ్చిన మూడు రాగి పలకలు ఖశుల భూభాగాలను వివరిస్తాయి.[11]
కాశ్మీరీ ఖశులు
[మార్చు]బ్రిటిషు పురావస్తు శాస్త్రవేత్త సరు మార్కు ure రేల్ స్టెయిన్ అనువదించిన 12 వ శతాబ్దపు రచనలలో రాజతరంగిణి ఖశులను వాయువ్య అనుబంధాలతో కలుపుతుంది. ఇది ఇలా వివరిస్తుంది.
విసలత భూభాగంలో బనాహలు పాసు పాదాల వద్ద భిక్షాకరాకు ఆశ్రయం ఇచ్చిన ఖాసా ప్రభువు కోటను మేము కనుగొన్నాము.
రాజపురి (ఆధునిక రాజౌరి) పాలకులను "ఖశ ప్రభువు" గా రాజతరంగిణిలో అభివర్ణించారు.[11][8] లోహారా ప్రభువులను కూడా ఖశులు అని ఇది వివరిస్తుంది.[20][11][21] రాజపురి ఖశ ప్రభువులు కాశ్మీరు క్షత్రియ పాలకులతో స్వేచ్ఛగా వివాహాలు చేసుకున్నారు. లోహారా ఖశ ప్రభువు సింహరాజా, కాబూలు షాహి రాజుల కుమార్తెను వివాహం చేసుకున్నాడు.[11] రాజౌరి రాజకుటుంబ వారసులు తరువాత ముహమ్మదీయులైన రాజపుత్ర అధిపతులు అయ్యారు. వారు 19 వ శతాబ్దం వరకు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించారు.[20] ఆధునిక ఖాకా రాజపుత్రులను రాజతరంగిణిలో పేర్కొన్న ఖశుల వారసులుగా స్టెయిన్ గుర్తించాడు.[11][20]
ఇవి కూడా చూడండి
[మార్చు]- కాంభోజులు
- గాంధారులు
- దరాదాలు
- కాశ్మీరులు
- మద్రాలు
- సాకాలు, సంస్కృత సాహిత్యంలో సూచించబడిన పురాతన సింధియన్లు
- కురు రాజ్యాలు
- పురాతన భారతీయ రాజ్యాలు
మూలాలు
[మార్చు]సూచికలు
[మార్చు]- ↑ Bhiksacara was the grandson of King Harsha of Kashmir who escaped the Uchchala's revolt in which he killed Harsha and usurped the throne. Bhiksacara was brought up by Naravarman, the king of Malava and later he deposed Sussala, Uchchala's brother and ruler of Lohara.[18]
వనరులు
[మార్చు]- ↑ 1.0 1.1 Thakur 1990, p. 285.
- ↑ Manu Samhita, X.43-44.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 Thakur 1990, p. 286.
- ↑ Saklani 1998, p. 70.
- ↑ Thakur 1990, pp. 285–286.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 Saklani 1998, p. 71.
- ↑ Thakur 1990, pp. 288–289.
- ↑ 8.0 8.1 Sharma 2019, p. 706.
- ↑ Kumari, Ved (1968), The Nīlamata purāṇa, Volume 1, J. & K. Academy of Art, Culture and Languages; [sole distributors: Motilal Banarsidass, Delhi
- ↑ 10.0 10.1 Thakur 1990, p. 289.
- ↑ 11.0 11.1 11.2 11.3 11.4 11.5 11.6 Thakur 1990, p. 287.
- ↑ 12.0 12.1 12.2 Adhikary 1997, p. 28.
- ↑ Sumpa Yeshe Peljor's 18th century work Dpag-bsam-ljon-bzah (Tibetan title) may be translated as "The Excellent Kalpavriksha"): "Tho-gar yul dań yabana dań Kambodza dań Khasa [sic] dań Huna dań Darta dań..."
- ↑ Pag-Sam-Jon-Zang (1908), I.9, Sarat Chandra Das; Ancient Kamboja, 1971, p 66, H. W. Bailey.
- ↑ Kumar Pradhan (1984). A History of Nepali Literature. Sahitya Akademi. p. 5.
- ↑ Witzel, Dr. Michael (1976). "On the History and the Present State of Vedic Tradition in Nepal". Vasudha. 15 (12): 17–24, 35–39.
- ↑ Kelly, Thomas L.; Dunham, V. Carroll (March 2001). Hidden Himalayas (PDF). New York: Abbeville Press. ISBN 978-0-7892-0722-7. Archived from the original (PDF) on 2006-03-24. Retrieved 2019-11-21.
- ↑ Stein 1900a, pp. 133–138.
- ↑ Stein 1900b, p. 432.
- ↑ 20.0 20.1 20.2 Stein 1900b, p. 433.
- ↑ Mohan 1981, p. 28.
పుస్తకాలు
[మార్చు]- Acharya, Baburam (1975), Bhandari, Devi Prasad (ed.), "Ei. Shi. Baburam Acharyale rachana garnubhayeko nepalko samkshipta itihasa" (PDF), Purnima, 8 (4), Kathmandu: 197–206
- Adhikary, Surya Mani (1997). The Khaśa kingdom: a trans-Himalayan empire of the middle age. Nirala Publications. ISBN 978-81-85693-50-7.
- Stein, Marc Aurel (1979) [1900a]. "Chronological and Dynastic Tables of Kalhana's Record of Kasmir Kings". Kalhana's Rajatarangini: A Chronicle of the Kings of Kasmir. Vol. 1. Motilal Banarsidass. ISBN 9780896841017.
- Stein, Mark Aurel (1989) [1900b]. Kalhana's Rajatarangini: a chronicle of the kings of Kasmir, Volume 2 (Reprinted ed.). Motilal Banarsidass. ISBN 978-81-208-0370-1. Retrieved 2011-07-10.
- Mohan, Krishna (1981). Early medieval history of Kashmir: with special reference to the Loharas, A.D. 1003–1171. Meharchand Lachhmandas Publications.
- Saklani, Dinesh Prasad (1998). Ancient Communities of the Himalaya. Indus Publishing. ISBN 9788173870903.
- Sharma, Megha (2019), "The region of Kashmir in Ancient Literature with special mention to Tribes" (PDF), Pramana Research Journal, 9 (6): 703–707, ISSN 2249-2976
- Singh, M.R. (1972). Geographical data in the early Puranas: A critical study. Punthi Pustak.
- Thakur, Laxman S. (1990). "The Khaśas: An Early Indian Tribe". In K. K. Kusuman (ed.). A Panorama of Indian Culture: Professor A. Sreedhara Menon Felicitation Volume. Mittal Publications. pp. 285–293. ISBN 978-81-7099-214-1.