బృహత్సంహిత

బృహత్సంహిత అనేది 6వ శతాబ్దపు సంస్కృతంలో వరాహమిహిరచే అనేక రకాల మానవడుకి నిత్య జీవనవిధానములో ఆసక్తి ఉన్న విషయాలపై రచించబడిన విజ్ణాన సరస్వము లేదా నిఘంటువు . ఇది ఖగోళ శాస్త్రం, గ్రహ కదలికలు, గ్రహణాలు, వర్షం, మేఘాలు, వాస్తుశిల్పం, పంటల పెరుగుదల, పరిమళం తయారీ, ఆరోహణ, కుటుంబ సంబంధాలు, రత్నాలు, ముత్యాలు, ఆచారాలను వివరిస్తుంది.

గ్రంథవిషయములు

బృహత్సంహితలో 106 అధ్యాయాలు ఉన్నాయి. ఇది గొప్ప సేకరణకు ప్రసిద్ధి చెందింది.

1-26. పీఠిక, వివిధ జ్యోతిష్య విషయాలు, గ్రహాచార, గ్రహభుక్తి, గ్రహాయుధ మొదలైనవి.
1- ఉపోద్ఘాతం, 2- జ్యోతిష్యం, 3-ఆదిత్యాచార్, 4-చంద్రాచార్, 5-రాహుచార్, 6-భౌమాచార్, 7-బుధుడు, 8-గురువు, 9-శుక్రాచార్, 10-శనైశ్చార్, 11-కేతువు, 12అగస్త్య 13 -సప్తర్షి, 14-కూర్మవిభాగము, 15-నక్షత్రవ్యూహము, 16-గ్రహభక్తియోగము, 17-గ్రహయుద్, 18-శశిగ్రహసమాగమము, 19-గ్రహవ్రషాఫలము,20-గ్రహశృంగాటక, 21-గర్భలక్షణ,22-గర్భధారణ, 23-ప్రవర్షణ, 24- రోహిణీయొగ, 25-స్వాతియోగం ,26-ఆషాఢయొగము.
27-వాతచక్ర,
28-సద్యోవర్హణ (వర్షపాత సూచన),
29-కుసుమలత (శ్రేయస్సు, ఆరోగ్యం, వర్షం, కరువు మొదలైన వాటి సూచన)
30-సంధ్యాలక్షణం (సాయంత్రం కనిపించే వివిధ రంగుల ఆధారంగా సాధ్యమయ్యే సంఘటనల అంచనా)
31-దిగ్దాహ
32-భూకంపలక్షణ
33-ఉల్కాపాతం
34-దృక్కోణ లక్షణాలు (సూర్యుడు, చంద్రుని చుట్టూ కొన్నిసార్లు వృత్తాకార కాంతి రేఖ లక్షణాలు)
35-ఇంద్రాయుధ లక్షణాలు
36-గంధర్వ లక్షణాలు
37-ప్రతిసూర్య లక్షణాలు
38-రాజస్-లక్షణాలు (ధూళి తుఫాను యొక్క లక్షణాలు)
39-వాత్య ( మెరుపు )
40-సస్య-జాతకం
41-ద్రవ్య నిశ్చయము
42-నక్షత్రరాశ్యానుగుణేన ఆర్థిక విస్తరణ
43-ఇంద్రధ్వజ
44-నీరాజనవిధి
45-ఖనిజ లక్షణాలు
46-ఉత్పతాధ్యాయ
47-మయూరచిత్రక
48. పుష్య స్నానం (పుష్య మాసంలో రాజులు చేసే మంగళ స్నానం)
49. పట్టాలు (రాజులు ధరించే కిరీటాలు)
50. ఖడ్గ లక్షణాలు
51. అంగరచనాశాస్త్రం (శరీర భాగాల పరీక్ష ద్వారా పొందిన ఫలితం)
52. పిటలక్షణాలు (ముఖాలు సూచించిన భవిష్యత్తు)
53. వాస్తువిద్య
54. ఉదకమండల లక్షణాలు
55. వృక్షాయుర్వేద
56. రాజభవనం యొక్క లక్షణం (దేవాలయాలకు సంబంధించినది)
57. వజ్రాలేపన లక్షణాలు (నిర్మాణమునకు సంబంధించి)
58. విగ్రహారాధన (దేవాలయాలలో ఏర్పాటు చేయాల్సిన విగ్రహాలకు సంబంధించినది)
59. అటవీ ప్రవేశం
60. విగ్రహం (విగ్రహం ఏర్పాటు)
61-67 కూర్మము-కుక్కుట-గజ లక్షణములు
68-పురుష లక్షణాలు
69-పంచ పురుషులు లేదా పంచ మహా పురుషులు
70-కన్యలక్షణములు
71. వస్త్రలక్షణములు
72-చామర లక్షణాలు
73-ఛత్ర లక్షణాలు
74.సౌభాగ్యకారణములు
75. సౌగ్యకరణం (వ్యక్తిత్వ అభివృద్ధి)
76. వీర్యవృద్ధి
77. సువాసన వృత్తి
78-స్త్రీ-పురుష సంయోగము
79. శైయ్యాసన
80-83 ముత్యాలు పద్మారకత్వానికి చిహ్నాలు
84. దీపలక్షణములు
85. దంతాధావన కట్టెపుల్లల లక్షణములు
86-96. వివిధ రకాల శకునములు
97. జనన సమయవిధులు
98-100. తిధి-వార-నక్షత్రములు.
101-జన్మ నక్షత్ర జాతకము
102-ఖగోళ రాశిచక్ర విభాగాలుః
103-వివాహ ముహూర్తములు
104-గ్రహగోచరములు
105-రూపసత్ర (నక్షత్రపురోషోపాసన)
106. ఉపసంహారం.

బృహత్ సంహితలో గణితం

కాంబినేటరిక్స్‌కు సంబంధించిన ఈ పద్యం బృహత్ సంహితలో అందుబాటులో ఉంది -

ఆధునిక గణిత పరంగా, ¹⁶ C ₄ = (16 × 15 × 14 × 13) / (1 × 2 × 3 × 4) = 1,820

బృహత్ సంహిత ప్రకారం, పది గ్రాసముల సూర్యు, చంద్రులు

సవ్యాపసవ్యలేహగ్రసననిరోధావ మర్దనారోహాః ।

అఘ్రాతం మధ్యతామస్తమోంత్య ఇతి తే దస గ్రాసా:॥ (బృహత్సంహిత, రాహుచారాధ్యాయః, శ్లోకం 43)

భూమి యొక్క వివిధ ప్రాంతాలలో, చంద్రగ్రహణం సాధారణంగా ఒక రూపంలో, సూర్యగ్రహణం వివిధ రూపాల్లో కనిపిస్తుంది. వాటి విధానములను 10 గ్రాసములుగా వరాహమిహిరుడు వివరించాడు.

(1) సవ్యగ్రాస : గ్రహణ సమయంలో, రాహువు సూర్యుడు లేదా చంద్రుని సవ్య (దక్షిణ భాగం) గుండా వెళితే, ప్రపంచం ఆనందంగా, నిర్భయంగా,నీటితో నిండి ఉంటుంది. ప్రపంచంలో సుఖము, శాంతి ఉంది.

(2) అపసవ్య : రాహువు ఎడమ వైపు గుండా ప్రయాణిస్తే అపసవ్యుడు సేవించబడతాడు, దీని వలన రాజు, దొంగల చేత బాధపడతారు, ప్రజలు నాశనం అవుతారు.

(3) లేహ్ గ్రాస : రాహువు తన నాలుకతో సూర్యుడిని,చంద్రుడిని నొక్కుతున్నట్లు కనిపిస్తే, అప్పుడు లేహ అనే రుచి ఏర్పడుతుంది, దాని కారణంగా భూమి సంతోషంగా ఉంటుంది.

(4) గ్రసన గ్రాస : సూర్యుడు లేదా చంద్రుని చిత్రం మూడవ, నాల్గవ లేదా సగం రాహువుచే ప్రభావితమైతే గ్రసన అనే సమస్య ఉంది. దానివల్ల ఉబ్బితబ్బిబ్బైన దేశానికి చెందిన రాజు సంపద నాశనమై అక్కడి నివాసులు చాలా నష్టపోతారు.

(5) నిరోధ గ్రాస : రాహువు సూర్యుడు లేదా చంద్రుడిని అన్ని వైపుల నుండి ఆక్రమించి, మధ్యలో గడ్డ రూపంలో కూర్చుంటే, అప్పుడు నిరోధ అనే బాధ ఉంటుంది. ఈ గ్రాసము ప్రపంచంలోని అన్ని జీవులకు ఆనందాన్ని ఇస్తుంది.

(6) అవమర్ధన గ్రాస : రాహువు సూర్యుడు లేదా చంద్రుని యొక్క మొత్తం భాగాన్ని చాలా కాలం పాటు నిశ్చలంగా ఉంచినట్లయితే, అదిఅవమర్దన గ్రాసము. దీని కారణంగా అధిపతి రాజును, ప్రభువును నాశనం చేస్తాడు.

(7) ఆరోహణ గ్రాస : సూర్యుడు లేదా చంద్రుని గ్రహణం తర్వాత రాహువు మళ్లీ అదే సమయంలో కనిపిస్తే, ఆరోహణం అనే గ్రహణం ఏర్పడుతుంది. ప్రత్యేకించి ఈ అట్టడుగు గణిత శాస్త్రం రుజువు కానందున అటువంటి పరిస్థితి తలెత్తకుండా ఆచార్య గత గ్రంథం ప్రకారమే రాశారు.

(8) ఆఘ్రాత గ్రాస : సూర్యుడు లేదా చంద్రుని గోళం గ్రహణం సమయంలో ఆవిరిని విడుదల చేసే గాలి ద్వారా అద్దంలాగా కనిపిస్తే, ఆఘ్రాత్ అనే వాయువు ఏర్పడుతుంది. దీని వల్ల మంచి వర్షాలు కురుస్తాయి, జంతువుల పెరుగుదల ఉంది.

(9) మధ్యతమ గ్రాస : సూర్యుడు లేదా చంద్రుని యొక్క కేంద్ర భాగం రాహువుచే కప్పబడి ఉంటే, చుట్టూ స్పష్టమైన చిత్రం ఉంటే, అప్పుడు మధ్యతమ అనే దశ ఉంటుంది. దీని కారణంగా కడుపు వ్యాధులు, మధ్య భాగంలో ఉన్న దేశాల విధ్వంసం సంభవిస్తుంది.

(10) తమోంత్య గ్రాస : సూర్యుడు లేదా చంద్రుని వెలుపలి భాగంలో రాహువు ఎక్కువగా, మధ్య భాగంలో తక్కువగా కనిపిస్తే, అప్పుడు తామోంత్య అనే సమస్య ఉంది. దీనివల్ల ధాన్యాలు తగ్గిపోయి జంతువులు దొంగలంటే భయపడతాయి.

బాహ్య లింకులు

బృహత్సంహిత (సంస్కృత వికీసోర్స్)
వరాహమిహిరుడు రచించిన బృహత్సంహిత
బృహత్సంహిత ఆంగ్ల అనువాదం (భాగం-1)
వరాహమిహిరుని బృహత్సంహితలో భూగర్భ జల సిరల సిద్ధాంతం
వరాహమిహిర ఉద్కర్గల్ 2020-10-26 Archived 2020-10-26 at the Wayback Machine</link> (నీటి అడ్డుపడటం , పార్ట్-1)
వరాహమిహిర ఉద్కర్గల్ వద్ద Archived 2020-10-24 at the Wayback Machine</link> (పార్ట్-2)
వరాహమిహిర ఉద్కర్గల్ 2020-10-27 Archived 2020-10-27 at the Wayback Machine</link> (పార్ట్-3)