భోజుడు
| భోజుడు | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| పరమ-భట్టారక మహారాజాధిరాజా పరమేశ్వర | |||||
 భోజుడు విగ్రహం -భోపాల్ | |||||
| మాల్వా రాజవంశం | |||||
| పరిపాలన | c. 1010–1055 CE | ||||
| పూర్వాధికారి | సింధురాజు | ||||
| ఉత్తరాధికారి | జయసింహుడు I | ||||
| Spouse |
| ||||
| వంశము | చాళుక్యులతో యుద్ధం | ||||
| |||||
| రాజవంశం | పరమ డైనస్టీ | ||||
| తండ్రి | సింధురాజా | ||||
| తల్లి | సావిత్రి | ||||
| మతం | హిందువు | ||||
భోజుడు (పరిపాలన c. 1010–1055 CE) పరమారా రాజవంశానికి చెందిన భారతీయ రాజు . అతని రాజ్యం మధ్య భారతదేశంలోని మాల్వా ప్రాంతం చుట్టూ కేంద్రీకృతమై ఉంది, ఇక్కడ అతని రాజధాని ధార-నగర (ఆధునిక ధార్) ఉంది. భోజుడు తన రాజ్యాన్ని విస్తరించే ప్రయత్నాలలో దాదాపు తన పొరుగువారితో యుద్ధాలు చేశాడు, వివిధ స్థాయిలలో విజయం సాధించాడు. దాని ఉచ్ఛస్థితిలో, అతని సామ్రాజ్యం ఉత్తరాన చిత్తోర్ నుండి దక్షిణాన ఎగువ కొంకణ్ వరకు మఱియు పశ్చిమాన సబర్మతి నది నుండి తూర్పున విదిష వరకు విస్తరించింది.
పండితులకు అతని ఆదరణ కారణంగా, భోజుడు భారతదేశ చరిత్రలో అత్యంత ప్రసిద్ధ రాజులలో ఒకడు అయ్యాడు. అతని మరణం తరువాత, అతను నీతిమంతుడైన పండితుడు-రాజుగా అనేక పురాణాలలో కనిపించాడు. అతని చుట్టూ ఉన్న ఇతిహాసాల శరీరం విక్రమాదిత్య చక్రవర్తితో పోల్చవచ్చు.
భోజుడు కళలు, సాహిత్యం మఱియు శాస్త్రాల పోషకుడిగా ప్రసిద్ధి చెందాడు. సంస్కృత అధ్యయనాల కేంద్రమైన భోజ్ శాల స్థాపన అతనికి ఆపాదించబడింది. అతను బహు శాస్త్రజ్ఞుడు మఱియు అనేక రకాల అంశాలతో కూడిన అనేక పుస్తకాలు అతనికి ఆపాదించబడ్డాయి. అతను పెద్ద సంఖ్యలో శివాలయాలను కూడా నిర్మించాడని చెబుతారు, అయినప్పటికీ భోజ్‌పూర్‌లోని భోజేశ్వర్ ఆలయం (అతనిచే స్థాపించబడిన నగరం) మాత్రమే మిగిలి ఉన్న ఏకైక ఆలయం, అతనికి ఖచ్చితంగా ఆపాదించవచ్చు.
జీవిత విశేషాలు
[మార్చు]భోజుడు తండ్రి సింధూరాజా . భోజ-ప్రబంధ ప్రకారం, అతని తల్లి పేరు సావిత్రి. [1] పండితుడు-రాజుగా భోజుడు యొక్క కీర్తి అతను చిన్నతనంలో బాగా చదువుకున్నాడని సూచిస్తుంది. భోజ-ప్రబంధ అతను తన సంరక్షకులతో పాటు ఇతర పండితులచే విద్యను అభ్యసించాడని పేర్కొంది. [2]
భోజ-ప్రబంధ ప్రకారం, తన జీవితంలో ప్రారంభంలో, భోజుడు తీవ్రమైన తలనొప్పితో బాధపడ్డాడు. ఉజ్జయినికి చెందిన ఇద్దరు బ్రాహ్మణ శస్త్రవైద్యులు మోహ-చూర్ణ అనే మత్తుమందును ఉపయోగించి అతనిని అపస్మారక స్థితికి చేర్చారు, అతని కపాలపు ఎముకను తెరిచారు, ఒక కణితిని తొలగించారు, ఆపై సంజీవని అనే మరో పౌడర్‌ని వేయడం ద్వారా అతనిని తిరిగి స్పృహలోకి తెచ్చారు. [3]
భోజుని సమకాలీనుడైన ధనపాలుడు స్వరపరిచిన తిలక-మంజరి ప్రకారం, భోజుని పాదాలకు అతను రాజుగా ఉండేందుకు తగిన జన్మరాశులు ఉన్నాయని సూచిస్తున్నాయి. [4] అతని మేనమామ ముంజా (మఱియు అతని తండ్రి పూర్వీకుడు) అతనిని అమితంగా ప్రేమించాడు మఱియు అతనిని రాజుగా నియమించాడు. [5]
ఏది ఏమైనప్పటికీ, ముంజా మొదట్లో భోజుడు పట్ల అసూయతో ఉన్నాడని, అతనిని రాజుగా మారకుండా నిరోధించడానికి ప్రయత్నించాడని అనేక తరువాతి పురాణ కథనాలు పేర్కొంటున్నాయి. ఉదాహరణకు, 14వ శతాబ్దపు ప్రబంధ-చింతామణి ముంజా పాలనలో ఒక జ్యోతిష్యుడు భోజుని సుదీర్ఘ పాలన గురించి ప్రవచించాడని పేర్కొంది. తన సొంత కుమారుడే రాజు కావాలని కోరుకున్న ముంజా భోజుడును చంపమని ఆదేశించాడు. [6] ముంజా మరణం తర్వాత రాజ మంత్రులచే భోజుడును రాజుగా నియమించారు. [4] రస్మలాలో డాక్యుమెంట్ చేయబడిన ఒక గుజరాతీ పురాణం ప్రకారం, ముంజా భోజుడు హత్యకు ఆదేశించాడు, కానీ తరువాత అతన్ని యువరాజుగా నియమించాడు. [5]
భువనేశ్వరి అడవిలోని మహామాయ ఆలయంలో భోజుడిని చంపమని ముంజ ఒక వత్సరాజుని ఆదేశించాడని భోజ-ప్రబంధ పేర్కొంది. భోజుడు సంస్కారవంతంగా మాట్లాడుతున్న తీరు విన్న వత్సరాజు , అతని మనుషులు హత్య ప్రణాళికను విడిచిపెట్టారు. వారు భోజుడు మరణాన్ని నకిలీ చేసి, ముంజాకు నకిలీ తల మఱియు భోజుడు నుండి ఒక పద్యం అందించారు. మాంధాత, రాముడు మఱియు యుధిష్ఠిరుడు వంటి గొప్ప రాజులు తమ ఆస్తినంతా వదిలి ఎలా మరణించారో ఈ పద్యం వివరించింది; అది ముంజా మాత్రమే భూసంబంధమైన ఆస్తులను అనుసరిస్తుందని వ్యంగ్యంగా జోడించారు. ఆ పద్యం ముంజకు కన్నీళ్లు తెప్పించి, తన తప్పును తెలుసుకునేలా చేసింది. భోజుడు ఇంకా బతికే ఉన్నాడని తెలుసుకున్న అతను భోజుడును తిరిగి తన ఆస్థానానికి రమ్మని ఆహ్వానించాడు. తన పాపానికి పశ్చాత్తాపం చెందడానికి, అతను కూడా ధర్మారణ్యానికి తీర్థయాత్రకు వెళ్ళాడు, అక్కడ అతను ముంజాపురం అనే పట్టణాన్ని స్థాపించాడు. [7] వ్యంగ్య పద్యం, భోజుడుచే ముంజాకు వ్రాయబడింది. [8]
ముంజాచే భోజుడును హింసించిన ఈ కథలు తప్పనిసరిగా పౌరాణికమైనవి. ముంజా, సింధురాజా, భోజుడు సమకాలీనులు రచించిన రచనల్లో ఈ పురాణం కనిపించదు. ఉదాహరణకు, నవ-సహసంక-చరిత ఈ కథ గురించి ప్రస్తావించలేదు. పురాణం తరువాతి స్వరకర్తల కవితా కల్పనగా కనిపిస్తుంది. [9] ఐన్-ఇ-అక్బరీ కూడా ఈ ఖాతా యొక్క వైవిధ్యాన్ని కలిగి ఉంది, కానీ పురాణాన్ని పూర్తిగా వక్రీకరిస్తుంది, భోజుడుచే హింసించబడిన వ్యక్తిగా ముంజా పేరు పెట్టారు. ఈ ఖాతా చారిత్రక దృక్కోణం నుండి కూడా పూర్తిగా నమ్మదగనిది. [10]
పాలనా కాలం
[మార్చు]మోడసా రాగి పలకలు (1010–11 CE) భోజుడు పాలనకు సంబంధించిన తొలి చారిత్రక రికార్డు. [11] చింతామణి-సార్ణిక (1055 CE) భోజుడు ఆస్థాన కవి దాసబాలచే స్వరపరచబడింది. [11] భోజుడు వారసుడు జయసింహ I యొక్క శాసనం కూడా 1055 CE నాటిది. ఈ విధంగా, 1055 CE భోజుడు పాలన యొక్క చివరి సంవత్సరంగా తీసుకోవచ్చు. [12] ఈ ఆధారాల ఆధారంగా, ప్రతిపాల్ భాటియా వంటి పండితులు భోజుడు పాలనను 1010–1055 CEకి కేటాయించారు. [13]
అయినప్పటికీ, కొంతమంది పండితులు భోజుడు పాలన ప్రారంభాన్ని 1000 CE మఱియు 1010 CE మధ్య వివిధ రకాలుగా కేటాయించారు, వారి శాసనాలు మఱియు పురాణ గ్రంథాల వివరణల ఆధారంగా. [14] ఉదాహరణకు, మేరుతుంగ యొక్క ప్రబంధ-చింతామణి భోజుడు 55 సంవత్సరాలు, 7 నెలలు మఱియు 3 రోజులు పాలించాడని పేర్కొంది. [12] దీని ఆధారంగా, DC గంగూలీ మఱియు KC జైన్ వంటి పండితులు భోజుడు పాలనను 1000–1055 CEకి కేటాయించారు. [13] అయినప్పటికీ, KM మున్షీ పేర్కొన్నట్లుగా, తేదీలు "మేరుతుంగ కథనాల్లో అత్యంత బలహీనమైన అంశం". [15] ఎకె వార్డర్, మెరుతుంగను "పూర్తిగా నమ్మదగనిది" మఱియు అతని కథనాలను "ముఖ్యంగా కల్పన" అని కొట్టిపారేశాడు, భోజుడు పాలన 1010 CE కంటే చాలా ముందుగానే ప్రారంభమైందని ఎటువంటి ఆధారాలు లేవని నమ్మాడు. [16]
భోజుడు దయగల రాజుగా, కళలు మఱియు సంస్కృతికి పోషకుడిగా ప్రసిద్ధి చెందాడు, అతను యోధుడిగా కూడా ప్రసిద్ధి చెందాడు. [17] అతను మాల్వా ప్రాంతం చుట్టూ కేంద్రీకృతమై ఉన్న రాజ్యాన్ని వారసత్వంగా పొందాడు. విభిన్న ఫలితాలతో దానిని విస్తరించేందుకు అనేక ప్రయత్నాలు చేశాడు. భోజుడు సోదరుని ఉదయపూర్ ప్రశస్తి శాసనం భోజుడిని పురాణ రాజు పృథుతో పోలుస్తుంది మఱియు అతను " కైలాస నుండి మలయ కొండల వరకు, అస్తమించే మఱియు ఉదయించే సూర్యుని పర్వతాల వరకు భూమిని పాలించాడని" పేర్కొంది. [18] ఇది స్పష్టమైన అతిశయోక్తి: [19] భోజుడు రాజ్యం ఉత్తరాన చిత్తోర్ నుండి దక్షిణాన ఎగువ కొంకణ్ వరకు మఱియుపశ్చిమాన సబర్మతి నది నుండి తూర్పున విదిష వరకు విస్తరించిందని చారిత్రక ఆధారాలు సూచిస్తున్నాయి. [20]
చౌళుక్య రాజులు వల్లభ-రాజు మఱియు దుర్లభ- రాజుల పాలనలో, మాళవ పాలకుడికి మఱియు చౌళుక్యులకు మధ్య జరిగిన విభేదాలను అనేక పురాణాలు పేర్కొంటున్నాయి. వల్లభుడు పరమరాసులపై దండయాత్ర చేస్తున్నప్పుడు మశూచితో మరణించాడని చెబుతారు. ఈ సంఘటన భోజుని పాలన ప్రారంభంలో లేదా అతని తండ్రి సింధురాజు పాలనలో జరిగి ఉండవచ్చు. [21] [22] వల్లభ వారసుడు దుర్లభ మాల్వా పాలకుడితో కూడిన సమాఖ్య దాడిని తిప్పికొట్టాడని చెప్పబడింది, అయితే ఆధునిక చరిత్రకారులు ఈ పురాణం యొక్క ప్రామాణికతను అనుమానిస్తున్నారు. [23] [24]
భోజుడు యొక్క మొదటి సైనిక దురాక్రమణ 1018 CEలో లాటా ప్రాంతం (ప్రస్తుత గుజరాత్‌లో )పై అతని దండయాత్రగా కనిపిస్తుంది. భోజుడు లత చాళుక్యులను లొంగదీసుకున్నాడు, అతని పాలకుడు కీర్తిరాజ కొంతకాలం అతని సామంతుడిగా పనిచేసి ఉండవచ్చు. [25] [26] లతపై భోజుడు దండయాత్ర అతన్ని ఉత్తర కొంకణాలోని శిలాహర రాజ్యానికి దగ్గరగా తీసుకువచ్చింది, ఇది లతాకు దక్షిణంగా ఉంది. [27] 1018 మఱియు 1020 CE మధ్య శిలాహర రాజు అరికేసరి పాలనలో భోజుడు కొంకణాపై దాడి చేసి స్వాధీనం చేసుకున్నాడు. [28] అతను బ్రాహ్మణులకు ఉదారంగా విరాళాలు ఇవ్వడం ద్వారా ఈ విజయాన్ని ఘనంగా జరుపుకున్నాడు. అతని 1020 CE శాసనం అతను కొంకణ-గ్రహణ విజయ పర్వ ("కొంకణ్ విక్టరీ ఫెస్టివల్") నిర్వహించాడని పేర్కొంది. [29] శిలాహారులు బహుశా కొంకణను భోజుడు సామంతులుగా కొనసాగించారు. [30] తన పాలన ముగిసే సమయానికి, భోజుడు ఈ భూభాగాన్ని కళ్యాణి చాళుక్యుల చేతిలో కోల్పోయాడు. [31]
మరణం
[మార్చు]భోజుడుని పాలనలో చివరి సంవత్సరంలో, లేదా అతని మరణం తర్వాత, చౌళుక్య రాజు భీముడు I మఱియు కలచూరి రాజు కర్ణుడు అతని రాజ్యంపై దాడి చేశారు. 14వ శతాబ్దపు రచయిత మేరుతుంగ ప్రకారం, భోజుడు ఒకప్పుడు భీముడిని లొంగదీసుకోవాలని భావించాడు, అయితే భీముని దౌత్యవేత్త కళ్యాణి చాళుక్యులకు వ్యతిరేకంగా భోజుడును ప్రేరేపించడం ద్వారా పరమారా దండయాత్రను తప్పించాడు. [32] 1031 CE ముందు, భీముడు అబూ వద్ద పరమారా శాఖకు వ్యతిరేకంగా ఒక దండయాత్ర ప్రారంభించాడు, దాని పాలకుడు ధంధూక భోజుడుతో ఆశ్రయం పొందవలసి వచ్చింది. [33] భీముడు సింధ్ సరిహద్దులో యుద్ధం చేస్తున్నప్పుడు భోజుడు సైన్యాధ్యక్షుడు కులచంద్రుడు చౌళుక్య రాజధానిని ఒకసారి కొల్లగొట్టాడని చౌళుక్యులచే ఆదరింపబడిన హేమచంద్ర పేర్కొన్నాడు. [34] తర్వాత భీముడు తన సైనికులను మాల్వాపై అనేకసార్లు దాడికి పంపాడు. మేరుతుంగ యొక్క ప్రబంధ-చింతామణి ప్రకారం ఒకసారి అలాంటి ఇద్దరు సైనికులు అతని రాజధాని ధార పరిసరాల్లో భోజుడుపై దాడి చేశారు, అయితే పరమర రాజు గాయపడకుండా తప్పించుకున్నాడు. [35]
మేరుతుంగ కూడా ఒకసారి కర్ణుడు భోజుడును యుద్ధానికి లేదా రాజభవన నిర్మాణ పోటీకి సవాలు చేశాడని పేర్కొన్నాడు. అప్పటికి వృద్ధుడైన భోజుడు రెండో ఆప్షన్‌ని ఎంచుకున్నాడు. భోజుడు ఈ పోటీలో ఓడిపోయాడు, కానీ కర్ణుడి ఆధిపత్యాన్ని అంగీకరించడానికి నిరాకరించాడు. ఫలితంగా, కర్ణుడు, భీమునితో కలిసి మాళవపై దండెత్తాడు. మేరుతుంగ ప్రకారం, భోజుడు ఒక వ్యాధితో మరణించాడు, అదే సమయంలో మిత్రరాజ్యాల సైన్యం అతని రాజ్యంపై దాడి చేసింది. [36] [37] చౌళుక్య పోషణలో రచించిన అనేక సాహిత్య రచనలు భీముడు భోజుడు జీవించి ఉండగానే భోజుడును లొంగదీసుకున్నాడని సూచిస్తున్నాయి. అయితే, ఇటువంటి వాదనలు చారిత్రక ఆధారాల ద్వారా ధృవీకరించబడలేదు. [38] [39]
సాంస్కృతిక రచనలు
[మార్చు]
భోజుడు తన తెలివితేటలు మఱియు సాంస్కృతిక కార్యక్రమాలకు అందించిన ప్రోత్సాహానికి ఉత్తమంగా గుర్తుండిపోతాడు. అతని కాలంలోని ప్రముఖ కవులు మఱియు రచయితలు అతని పోషణ కోసం ప్రయత్నించారు. కాశ్మీరీ రచయిత బిల్హణుడు, భోజుడు తన కంటే ముందే చనిపోయాడని, దాని కారణంగా అతను రాజు యొక్క ఆదరణను పొందడంలో విఫలమయ్యాడని ప్రముఖంగా పేర్కొన్నాడు. అనేకమంది తరువాతి రాజులు కూడా భోజుడును అనుకరించారు. ఉదాహరణకు, విజయనగర సామ్రాజ్యానికి చెందిన కృష్ణదేవరాయలు తనను తాను అభినవ-భోజ ("కొత్త భోజ") మఱియు సకల-కళ-భోజ ("అన్ని కళల భోజ")గా మార్చుకున్నారు. [40]
భోజుడు స్వయంగా బహు శాస్త్రజ్ఞుడు. అతని పాలనలో, మాల్వా మఱియు దాని రాజధాని ధార భారతదేశంలోని ప్రధాన మేధో కేంద్రాలలో ఒకటిగా మారాయి. అతను తన ప్రజల విద్యపై చాలా శ్రద్ధ చూపాడని చెబుతారు, తద్వారా రాజ్యంలో వినయపూర్వకమైన నేత కార్మికులు కూడా మెట్రిక్ సంస్కృత కావ్యాలను రచించారు.
భోజుడు భోజ్‌పూర్ నగరాన్ని స్థాపించాడని చెబుతారు, ఈ నమ్మకానికి చారిత్రక ఆధారాలు మద్దతు ఇస్తున్నాయి. అక్కడ భోజేశ్వర్ ఆలయంతో పాటు, ఆ ప్రాంతంలో ఇప్పుడు తెగిపోయిన మూడు డ్యామ్‌ల నిర్మాణం అతనికి ఆపాదించబడింది. [41] ఈ ఆలయం వాస్తవానికి 18.5 పొడవు మఱియు 7.5 మైళ్ల వెడల్పు ఉన్న రిజర్వాయర్ ఒడ్డున ఉంది. [42] ఈ రిజర్వాయర్ భోజుడు పాలనలో 3 మట్టి మఱియుర ాతి ఆనకట్టల నిర్మాణం ద్వారా ఏర్పడింది. బెత్వా నదిపై నిర్మించిన మొదటి ఆనకట్ట, కొండలతో చుట్టుముట్టబడిన ఒక మాంద్యంలో నదీ జలాలను బంధించింది. రెండవ ఆనకట్ట ప్రస్తుత మెండువా గ్రామం సమీపంలో కొండల మధ్య ఖాళీలో నిర్మించబడింది. ప్రస్తుత భోపాల్‌లో ఉన్న మూడవ ఆనకట్ట, చిన్న కలియాసోట్ నది నుండి ఎక్కువ నీటిని బెట్వా డ్యామ్ రిజర్వాయర్‌లోకి మళ్లించింది. ఈ మానవ నిర్మిత జలాశయం 15వ శతాబ్దం వరకు ఉనికిలో ఉంది, హోషాంగ్ షా రెండు ఆనకట్టలను ఉల్లంఘించడం ద్వారా సరస్సును ఖాళీ చేశాడు. [41]
భోజుడు భోజ్ శాలను స్థాపించాడు, ఇది సంస్కృత అధ్యయనాలకు కేంద్రంగా మఱియు ప్రస్తుత ధార్‌లో సరస్వతి ఆలయాన్ని స్థాపించింది. జానపద కథల ప్రకారం, భోపాల్ నగరం అతనిచే స్థాపించబడింది మఱియు అతని పేరు పెట్టబడింది ("భోజ్‌పాల్"), [43] అయితే ఈ నగరానికి భూపాల (లేదా భూపాల్) అని పిలువబడే మరొక రాజు నుండి పేరు వచ్చి ఉంటుందని మరికొందరి అభిప్రాయం. [44] [45] [46]
సాహిత్య రచనలు
[మార్చు]భోజుడు పండితుడు-రాజుగా ప్రసిద్ధి చెందాడు. అనేక పుస్తకాలు అతనికి ఆపాదించబడ్డాయి. ఈ పుస్తకాలు అపారమైన అంశాలని కలిగి ఉన్నందున, అతను వాస్తవానికి ఈ పుస్తకాలన్నింటినీ రాశాడా లేదా అతను ఈ రచనలను మాత్రమే నియమించాడా, వాటి వాస్తవ రచయితలకు పోషకుడిగా వ్యవహరిస్తాడా అనేది ఖచ్చితంగా తెలియదు. కానీ అతను కవిత్వంలో నిపుణుడని మఱియు శృంగార-ప్రకాశ గ్రంథం ఖచ్చితంగా అతనిచే రచించబడిందని తెలిసింది.
సరస్వతీ-కంఠాభరణంపై పదక-ప్రకాశ పేరుతో వ్యాఖ్యానం రాసిన అజడ అనే కవి ప్రకారం, భోజుడు 84 పుస్తకాలు రాశాడు. భోజుడుకు ఆపాదించబడిన మిగిలిన రచనలలో క్రింది సంస్కృత భాషా గ్రంథాలు ఉన్నాయి: [47]
- భుజబల-భీమ ( భుజబలభీమ ), జ్యోతిషశాస్త్రంపై ఒక పని
- చంపు-రామాయణం ( Campūrāmāyaṇa ), గద్య మఱియుకవితల మిశ్రమంలో రామాయణాన్ని తిరిగి చెప్పడం, ఇది చంపూ శైలిని వర్ణిస్తుంది. మొదటి ఐదు కాండలు (అధ్యాయాలు) భోజుడికి ఆపాదించబడ్డాయి. ఆరవ మమఱియుడవ అధ్యాయాలను వరుసగా లక్ష్మణుడు మఱియు వేంకటధ్వరిన్ పూర్తి చేసారు.
- చారుచార్య (Cārucārya), వ్యక్తిగత పరిశుభ్రతపై ఒక గ్రంథం
- గోవింద-విలాస, పద్యం
- నామ-మాలిక, నిఘంటువుపై సంకలనం చేయబడిన గ్రంథం
- రాజా-మార్తాండ ( Rājamārtanḍa ) లేదా పతంజలి-యోగసూత్ర-భాష్య, పతంజలి యొక్క యోగ సూత్రాలపై ప్రధాన వ్యాఖ్యానం; ధ్యానం యొక్క వివిధ రూపాల వివరణను కలిగి ఉంటుంది
- రాజా-మృగాంక-కరణ ( Rājamrigankakaraṅa ), రసాయన శాస్త్రంపై ఒక గ్రంథం, ముఖ్యంగా ఖనిజాల నుండి లోహాల వెలికితీత మఱియు వివిధ ఔషధాల ఉత్పత్తికి సంబంధించినది.
- సమరంగన -సూత్రధార ( Samaraṇgaṇasūtradāra ), ఆర్కిటెక్చర్ మఱియు ఐకానోగ్రఫీపై ఒక గ్రంథం. ఇది భవనాలు, కోటలు, దేవాలయాలు, దేవతా విగ్రహాలుయు యత్రం లేదా గ్లైడర్ అని పిలవబడే యాంత్రిక పరికరాల నిర్మాణాన్ని వివరిస్తుంది.
- సరస్వతి-కంఠాభరణం ( Sarasvatīkaṇṭhabharaṇa ), కవితా మఱియు అలంకారిక కూర్పుల కోసం సంస్కృత వ్యాకరణంపై ఒక గ్రంథం. చాలా వరకు ఇతర రచయితల రచనల సంకలనం. ఈ రచనలో ఆయన అందించిన కొన్ని కవితా ఉదాహరణలు ఇప్పటికీ సంస్కృత కవిత్వం యొక్క అత్యున్నత క్రీమ్‌గా ప్రశంసించబడుతున్నాయి.
- శాలిహోత్ర ( శాలిహోత్ర ), గుర్రాలు, వాటి వ్యాధులు మఱియు నివారణల గురించిన పుస్తకం
- శృంగార -ప్రకాశ ( Śṛṅgāraprakāśa ), కవిత్వం మఱియు నాటక శాస్త్రంపై గ్రంథం
- శృంగార -మంజరి- కథ ( Śṛṅgāramanjarikathā ), ఆఖ్యాయిక రూపంలో కూర్చబడిన పద్యం
- తత్త్వ-ప్రకాశ ( తత్త్వప్రకాశ ), శైవ తత్వశాస్త్రంపై ఒక గ్రంథం. ఇది సిద్ధాంత తంత్రాల యొక్క భారీ సాహిత్యం యొక్క సంశ్లేషణను అందిస్తుంది.
- విద్వజ్జన-వల్లభ, ఖగోళ శాస్త్రంపై గ్రంథం
- వ్యవహార -మంజరి ( వ్యావహారమంజరి), ధర్మశాస్త్రం లేదా హిందూ చట్టంపై ఒక పని
- యుక్తి-కల్పతరు, స్టేట్‌క్రాఫ్ట్, రాజకీయాలు, నగర నిర్మాణం, ఆభరణాలు-పరీక్షలు, పుస్తకాల లక్షణాలు, ఓడ-నిర్మాణం మొదలైన అనేక అంశాలతో వ్యవహరించే పని.
ప్రాకృత భాషా కావ్యాలు కోదండ-కావ్య మఱియు కూర్మ-శతక కూడా భోజుడుకు ఆపాదించబడ్డాయి. [47] కోదండ-కావ్య (Kodaṅḍakāvya) మండూ వద్ద రాతి పలకల శకలాలు చెక్కబడి కనుగొనబడింది. విష్ణువు యొక్క కూర్మ (తాబేలు) అవతారాన్ని స్తుతించే కూర్మ- శతక ( అవనికూర్మశతక ) ధార్‌లోని భోజ్ శాల వద్ద చెక్కబడి ఉంది.
కాలసేన లేదా కుంభానికి ఆపాదించబడిన సంగీతరాజ, భోజుడును సంగీతంపై అధికారంగా పేర్కొన్నాడు, ఇది భోజుడుసంగీతంపై ఒక రచనను కూడా సంకలనం చేసిందని లేదా రాశాడని సూచిస్తుంది. [47]
మతం
[మార్చు]చిత్తోర్ కోటలోని సమాధీశ్వర శివాలయం భోజుడికి ఆపాదించబడిన త్రిభువన-నారాయణ లేదా భోజ-స్వామి ఆలయంతో గుర్తించబడింది. అసలు ఆలయం నిర్మించినప్పటి నుండి అనేక సార్లు పునరుద్ధరించబడింది.
భోజుడు శివ భక్తుడని చారిత్రక ఆధారాలు సూచిస్తున్నాయి. అతని రచనలు శివుడిని "జగద్గురు" ("ప్రపంచ గురువు")గా గుర్తించాయి, [48] మఱియు అతని శాసనాలు శివుని స్తుతించే శ్లోకాలతో ప్రారంభమవుతాయి. [49] కేదారేశ్వర, రామేశ్వర, సోమనాథ, కాళ మఱియు రుద్రతో సహా శివుని యొక్క వివిధ అంశాలకు అంకితం చేయబడిన "భూమిని భోజుడు ఆలయాలతో కప్పాడు" అని తరువాతి పరమారా పాలకుల ఉదయపూర్ ప్రశస్తి శాసనం పేర్కొంది. జైన రచయిత మేరుతుంగ, తన ప్రబంధ-చింతామణిలో, భోజుడు తన రాజధాని నగరం ధారలోనే 104 దేవాలయాలను నిర్మించాడని పేర్కొన్నాడు. ఏది ఏమైనప్పటికీ, భోజ్‌పూర్‌లోని భోజేశ్వర్ ఆలయం మాత్రమే భోజుడికి నిశ్చయంగా ఆపాదించబడే ఏకైక పుణ్యక్షేత్రం. [50] GH ఓజా మఱియుR . నాథ్‌తో సహా అనేకమంది చరిత్రకారులు చిత్తోర్‌లోని సమాధీశ్వర శివాలయాన్ని త్రిభువన నారాయణ శివ లేదా భోజ-స్వామి దేవాలయంతో గుర్తించారు; ఆలయ నిర్మాణం నుండి అనేక సార్లు పునరుద్ధరించబడింది. [51]
భోజుడు జైనమతంలోకి మారాడని జైన పురాణాలు పేర్కొంటున్నాయి. ఈ కథనం ప్రకారం, అతని ఆస్థాన కవి ధనపాలుడు వైదిక జంతు బలులను వదులుకోమని రాజును ఒప్పించాడు. [52] కవి భోజ యొక్క ఇతర మత విశ్వాసాలను కూడా బహిరంగంగా అపహాస్యం చేసాడు, అందులో కామదేవ - రతి మఱియు ఆవు . [53] క్రమంగా, ధనపాల భోజను జైన్‌గా మారమని ఒప్పించాడు. [54]
భోజుడు జైనమతంలోకి మారడం గురించిన ఈ కథనాలు చారిత్రక ఆధారాలతో సరిదిద్దలేనివి. భోజ-ప్రబంధాల పురాణంలో, గోవింద అనే బ్రాహ్మణుడు భోజుడును వైష్ణవుడు అని పిలుస్తాడు. [55] శైవుడు అయినప్పటికీ భోజుడు ఇతర విశ్వాసాలను పోషించే అవకాశం ఉంది.
వ్యక్తిగత జీవితం
[మార్చు]ఇతర పాలక రాజవంశాలతో వివాహ సంబంధాలలో భాగంగా భోజుడు అనేక మంది స్త్రీలను వివాహం చేసుకున్నాడు. అతని ప్రధాన రాణి లీలాదేవి లేదా లీలావతి. అతని ఇతర రాణులలో పద్మావతి ( కుంతల యువరాణి), చంద్రముఖి ( అంగ యువరాణి) మఱియు కమల ఉన్నారు. [56]
శిలాశాసన ఆధారాలు అతని తరువాత జయసింహ, బహుశా అతని కొడుకు అని సూచిస్తున్నాయి. [57] 1055 CE నాటి జయసింహ మాంధాత శాసనము ప్రకారమ్ అతని పూర్వీకులు భోజుడు, సింధురాజా మఱియు వాక్పతిగా పేర్కొంది. [58] అయితే, ఈ శాసనం భోజుడు మఱియుజ యసింహ మధ్య సంబంధాన్ని పేర్కొనలేదు. జయసింహ అనే పరమర రాజు గురించి ప్రస్తావించిన ఏకైక శాసనం ఇది. తరువాతి పరమారా రాజుల ఉదయపూర్ ప్రశస్తి, నాగపూర్ ప్రశస్తి శాసనాలు పరమర రాజుల వివరణాత్మక వంశావళిని తెలియజేస్తాయి, కానీ జయసింహ ప్రస్తావన లేదు. ఈ రెండు శాసనాలు ఉదయాదిత్యని భోజుడు తర్వాత పాలకుడిగా పేర్కొన్నాయి. ఉదయాదిత్య ఇప్పుడు భోజుడుని సోదరుడిగా పేరు పొందాడు. [59]
అతని చుట్టూ కేంద్రీకృతమై ఉన్న ఇతిహాసాల సంఖ్య పరంగా, భోజుడు కల్పిత విక్రమాదిత్యతో పోల్చవచ్చు. [60] షెల్డన్ పొల్లాక్ భోజుడును "అతని కాలంలో బహుశా ఏ భారతీయ కాలానికైనా అత్యంత ప్రసిద్ధ కవి-రాజు మఱియు తత్వవేత్త-రాజు" అని వర్ణించాడు. [61] భోజుడు అనేక ఇతిహాసాలలో నీతిమంతుడైన పండితుడు-రాజుగా కనిపించాడు, అతను సాహిత్య లక్షణాలకు అంతిమ న్యాయనిర్ణేతగా ఉన్నాడు. మంచి కవులు, రచయితలకు ఉదారంగా బహుమానం ఇచ్చాడు. ఈ ఇతిహాసాలు చాలా వరకు ఆయన మరణించిన మూడు నుండి ఐదు శతాబ్దాల తర్వాత వ్రాయబడ్డాయి. [62]
అతను భారతీయ చలనచిత్రంలో అనేకసార్లు చిత్రీకరించబడ్డాడు. అతనిపై ఆధారపడిన కొన్ని చిత్రాలు: రాజా భోజ్ (1922), రాజా భోజ్ (1926) డిజె ఝవేరి, కింగ్ భోజ్ (1930) ఎ. నారాయణన్ మఱియు భోజ కాళిదాసు (1940) హనుమప్ప విశ్వనాథ్ బాబు. [63]
ప్రస్తావనలు
[మార్చు]- ↑ Mahesh Singh 1984, p. 22.
- ↑ Mahesh Singh 1984, pp. 23–24.
- ↑ Rudolf Hoernlé 1907, p. xvii.
- ↑ 4.0 4.1 Ganga Prasad Yadava 1982, p. 38.
- ↑ 5.0 5.1 Mahesh Singh 1984, p. 16.
- ↑ Mahesh Singh 1984, p. 24.
- ↑ Mahesh Singh 1984, pp. 24–25.
- ↑ Mahesh Singh 1984, pp. 25–26.
- ↑ Mahesh Singh 1984, p. 26-27.
- ↑ Mahesh Singh 1984, p. 26.
- ↑ 11.0 11.1 Kirit Mankodi 1987, pp. 71–72.
- ↑ 12.0 12.1 Mahesh Singh 1984, p. 21.
- ↑ 13.0 13.1 K. C. Jain 1972, p. 341.
- ↑ Mahesh Singh 1984, pp. 30–33.
- ↑ Mahesh Singh 1984, p. 30.
- ↑ A. K. Warder 1992, p. 151.
- ↑ K. N. Seth 1978, p. 129.
- ↑ Arvind K. Singh 2012, p. 19.
- ↑ Mahesh Singh 1984, p. 37.
- ↑ Kirit Mankodi 1987, p. 62.
- ↑ K. N. Seth 1978, pp. 130–132.
- ↑ Mahesh Singh 1984, pp. 38–40.
- ↑ K. N. Seth 1978, pp. 133–134.
- ↑ Mahesh Singh 1984, p. 41.
- ↑ K. N. Seth 1978, p. 137.
- ↑ S. N. Sen 1999, p. 320.
- ↑ K. N. Seth 1978, p. 136.
- ↑ K. N. Seth 1978, p. 139.
- ↑ K. N. Seth 1978, pp. 140–141.
- ↑ Mahesh Singh 1984, p. 46.
- ↑ K. N. Seth 1978, pp. 141–144.
- ↑ K. N. Seth 1978, p. 148-150.
- ↑ K. N. Seth 1978, pp. 180–181.
- ↑ K. N. Seth 1978, pp. 179–181.
- ↑ K. N. Seth 1978, p. 181.
- ↑ K. N. Seth 1978, p. 182.
- ↑ Mahesh Singh 1984, pp. 66–67.
- ↑ K. N. Seth 1978, p. 184.
- ↑ Mahesh Singh 1984, p. 68.
- ↑ Sheldon Pollock 2003, p. 179.
- ↑ 41.0 41.1 Kirit Mankodi 1987, p. 71.
- ↑ Kirit Mankodi 1987, p. 68.
- ↑ Sultan Shah Jahan, Begum of Bhopal. The táj-ul ikbál tárikh Bhopal, or, The history of Bhopal.
- ↑ Pranab Kumar Bhattacharyya. Historical Geography of Madhya Pradesh from Early Records.
- ↑ CPI joins campaign against naming Bhopal as Bhojpal. Daily Bhaskar, 16 March 2011.
- ↑ Ashfaq Ali. Bhopal, Past and Present.
- ↑ 47.0 47.1 47.2 Pratipal Bhatia 1970, pp. 318–321.
- ↑ S. Venkitasubramonia Iyer. Technical Literature in Sanskrit.
- ↑ H. V. Trivedi 1991, p. 33.
- ↑ Kirit Mankodi 1987, p. 61.
- ↑ R. Nath 1984, pp. 46–50.
- ↑ Ganga Prasad Yadava 1982, p. 12.
- ↑ Ganga Prasad Yadava 1982, p. 13.
- ↑ Ganga Prasad Yadava 1982, p. 14.
- ↑ ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని
<ref>ట్యాగు;LHG_19502అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు - ↑ K. N. Seth 1978, p. 130.
- ↑ A. K. Warder 1992, pp. 177.
- ↑ H. V. Trivedi 1991, p. 62.
- ↑ H. V. Trivedi 1991, p. 63.
- ↑ A. K. Warder 1992, pp. 176.
- ↑ Sheldon Pollock 2003, p. 178.
- ↑ Sheldon Pollock 2003, pp. 179–180.
- ↑ Encyclopaedia of Indian Cinema.
మూలాలు
[మార్చు]