1952 ముల్కీ ఉద్యమం

1952 ముల్కీ ఉద్యమం (ముల్కీ ఉద్యమం) అనేది స్థానిక నివాసితులు (ముల్కీల)కు హైదరాబాద్ రాష్ట్ర ప్రభుత్వంలో ఉద్యోగాల రక్షణ కోసం జరిగిన రాజకీయ ఉద్యమం. తెలంగాణ ఉద్యమంలో ఇది తొలి ఘట్టం. 1952 జూలై - సెప్టెంబరు మధ్యకాలంలో కొనసాగింది.

చరిత్ర

1952లో వరంగల్‌లో ఉపాధ్యాయుల బదిలీతో ప్రారంభమైన ఈ ముల్కీ ఉద్యమం, హైదరాబాద్‌కు విస్తరించి తీవ్రరూపం దాల్చింది. ఇందులో అతి ముఖ్యమైన సంఘటన - సిటీ కాలేజీ సంఘటనకు దారితీసింది.

హైదరాబాద్‌ను భారతదేశంలో విలీనం చేసిన తర్వాత, మిలిటరీ గవర్నర్ జెఎన్ చౌధురి ఆధ్వర్యంలో పరిపాలన సాగింది. హైదరాబాద్ రాష్ట్ర ప్రభుత్వంలో పెద్ద ఎత్తున రిక్రూట్‌మెంట్లు జరిగాయి. అయితే పూర్వపు పాలకుడు, హైదరాబాద్ నిజాం కాలంలోని ముల్కీ నిబంధనల ప్రకారం స్థానికులకు ఉద్దేశించిన ఉద్యోగాలలో స్థానికేతరులకు ఉద్యోగాలు ఇచ్చారు. దాంతో స్థానికుల్లో తీవ్ర అసంతృప్తి నెలకొంది.

వరంగల్ జిల్లాలో డివిజనల్ ఇన్స్పెక్టర్ ఆఫ్ స్కూల్స్ గా పనిచేస్తున్న పార్థసారథి అనే అధికారి కొంతమంది టీచర్లను బదిలీ చేసి వారి స్థానంలో నాన్ ముల్కీలను నియమించినట్లు వార్తలు ప్రచారంలోకి వచ్చాయి.

పార్థసారథి పై వచ్చిన ఆరోపణలను విచారించేందుకు డిప్యూటీ డైరెక్టర్ ఆఫ్ ఎడ్యుకేషన్ అయిన షేండార్కర్ అనే అధికారి 1952 జూలై 26న వరంగల్ వచ్చాడు. దీనితో స్థానికంగా ఉన్న విద్యార్థులు ఈ చర్యకు వ్యతిరేకంగా ఉద్యమం చేయడానికి పూనుకున్నారు. ముల్కీ ఉద్యమంలో విద్యార్థులు తొలిసారిగా నిరసన 1952 జులై 26న జరిగింది.

ఆందోళన, దాని పరిణామాలు

1952లో ముల్కీయేతరులు (స్థానికేతరుల)కు వ్యతిరేకంగా జరిగిన ఆందోళనకు విద్యార్థులు నాయకత్వం వహించారు. ఈ ఆందోళనలో గైర్ ముల్కీ గో బ్యాక్ లేదా నాన్-ముల్కీ గో బ్యాక్ అనే నినాదాలు ప్రముఖంగా వినిపించాయి.

ఈ సంఘటన వల్ల హైదరాబాద్‌లో జరిగిన ఆందోళన, దాని పర్యవసానాల వివరాలు క్రింద ఇవ్వబడ్డాయి:

1952 ఆగస్టు 29న హన్మకొండ హైస్కూల్‌లో జరిగిన లాఠీచార్జికి నిరసనగా హైదరాబాదు నగరంలోని విద్యార్థులు సైఫాబాద్ కళాశాల నుండి ర్యాలీ నిర్వహించారు. ఆ తర్వాత 2, 3 రోజుల్లో హైదరాబాద్‌లోని పలు ప్రాంతాలలో ర్యాలీలు, నిరసనల సంఖ్య పెరిగింది.

1952 సెప్టెంబరు 1న అప్పటి హైదరాబాద్ పోలీస్ కమిషనర్, హైదరాబాద్ సివిల్ సర్వీసెస్‌కు చెందిన శివకుమార్ లాల్ బహిరంగ ప్రకటన ద్వారా విద్యార్థులు హింసకు పాల్పడకుండా తల్లిదండ్రులు, ఉపాధ్యాయులను అభ్యర్థించడంతోపాటు ఎలాంటి హింసాకాండకు పాల్పడినా పోలీసు కఠిన చర్యలు తీసుకుంటామని హెచ్చరించారు.

1952 సెప్టెంబరు 2న రాష్ట్రవ్యాప్తంగా భారీ ర్యాలీలు నిర్వహించబడ్డాయి, ఇందులో విద్యార్థులు ఈ క్రింది నినాదాలు చేశారు:

1. నాన్-ముల్కీలు గో బ్యాక్
2. ఇడ్లీ - సాంబార్ ఘర్ కో జావో
3. స్టూడెంట్స్ యూనియన్ జిందాబాద్

కొన్ని చోట్ల ర్యాలీలు లాఠీచార్జికి దారితీశాయి.

1952 సెప్టెంబరు 3న పోలీసు కమీషనర్ ర్యాలీలు, సమావేశాలు మొదలైనవాటిని నిషేధిస్తూ ఉత్తర్వులు జారీ చేశారు.

సిటీ కళాశాల సంఘటన:

కళాశాల గురించి: నిజాం మహబూబ్ అలీ ఖాన్, హైదరాబాద్‌కు చెందిన అసఫ్ జా VI 1865లో "మదర్సా దార్-ఉల్-ఉలూమ్" పేరుతో మొదటి నగర పాఠశాలను స్థాపించాడు. తరువాత నిజాం ఉస్మాన్ అలీ ఖాన్, అసఫ్ జా VII, సిటీ హైస్కూల్ పేరుతో దీనిని ఒక పాఠశాలగా మార్చాడు. 1921లో పాఠశాల ప్రస్తుతమున్న పెద్ద భవనంలోకి మారింది. ఉస్మానియా విశ్వవిద్యాలయంలో 30 మంది విద్యార్థులతో ఇంటర్మీడియట్ విభాగాలు 1921లో ఉర్దూ మాధ్యమంగా ఉన్నత పాఠశాల పర్యవేక్షణలో ప్రారంభించబడ్డాయి. 1929లో పాఠశాల కళాశాలగా అప్‌గ్రేడ్ చేయబడింది, "సిటీ కళాశాల"గా పేరు పెట్టబడింది. ఇది ఉస్మానియా విశ్వవిద్యాలయపు రాజ్యాంగ కళాశాలగా మారింది.

సంఘటన తేదీ – 1952 సెప్టెంబరు 5

తొలుత వరంగల్ ఘటనకు నిరసనగా విద్యార్థులు గుమిగూడి అనంతరం ర్యాలీ చేపట్టారు. దీంతో పలువురు సామాన్యులు కూడా ఇందులో పాల్గొన్నారు. వెంకటస్వామి, ముల్చంద్ లక్ష్మీనారాయణ, కొండా లక్ష్మణ్ బాపూజీతో సహా పలువురు రాజకీయ నాయకులు ర్యాలీని చేపట్టకుండా విద్యార్థులను అడ్డుకునేందుకు ప్రయత్నించారు.

క్రమంగా ర్యాలీని అదుపు చేయలేక, రాళ్ళ దాడి జరిగింది. ఆందోళనకారులపై పోలీసులు లాఠీఛార్జ్ చేశారు. ఈ కాల్పుల్లో ఇద్దరు వ్యక్తులు అక్కడికక్కడే మృతి చెందగా, మరో ఇద్దరు ఆసుపత్రిలో చికిత్స పొందుతూ మరణించారు. చాలామంది పోలీసులలకు, సాధారణ ప్రజలకు గాయాలయ్యాయి.

హత్యకు గురైన వ్యక్తుల పేర్లు

1. మహ్మద్ కాసిం (అక్కడికక్కడే మృతి)
2. షేక్ మహబూబ్ (అక్కడికక్కడే మృతి)
3. జమాలుద్దీన్ (ఆసుపత్రిలో మృతి)
4. రాములు (ఆసుపత్రిలో మృతి)

ఈ సంఘటన తర్వాత 1952 సెప్టెంబరు 4న మృతదేహాల కోసం ఉస్మానియా జనరల్ ఆస్పత్రి దగ్గర విద్యార్థులు ఆందోళనకు దిగారు. పద్మజా నాయుడు, జయసూర్యనాయుడు, డాక్టర్ వాగ్దేవ్ విద్యార్థుల ఆందోళనను అదుపు చేసేందుకు ప్రయత్నించారు. అయితే మృతదేహాలను అప్పగించడంలో జాప్యం జరగడంతో పెద్దఎత్తున ఆందోళనలు జరిగాయి.

మృతదేహాల కోసం విద్యార్థులు ఆందోళన చేస్తుండగా.. పోలీసులు రహస్యంగా మీర్ ఆలం ట్యాంక్ సమీపంలో మృతదేహాలను పూడ్చిపెట్టారు. ఈ విషయం తెలుసుకున్న ముఖ్యమంత్రి వెంటనే మృతదేహాలను తవ్వి వారి కుటుంబాలకు అప్పగించాలని ఆదేశించారు.

మొత్తం పరిస్థితి అనేక నిరసనలకు దారితీసింది. అందులో ముఖ్యమైనది, ముఖ్యమంత్రి అధికారిక కారును ఆందోళనకారులు దగ్ధం చేశారు. ఈ ఘటనలన్నీ పోలీసుల కాల్పుల్లో మరో నలుగురు చనిపోయారు.

సిటీ కాలేజీ ఘటన తర్వాత ప్రభుత్వం తీసుకున్న చర్యలు:-

1. క్యాబినెట్ సబ్‌కమిటీని 1952 సెప్టెంబరు 7న అధికారికంగా ప్రకటించారు. సభ్యులు కె.వి.రంగా రెడ్డి, డా.మెల్కోటే ఫుల్‌చంద్ గాంధీ, నవాజ్ జంగ్ బహదూర్. కమిటీ ఉద్దేశ్యం: ముల్కీ నియమాలను అధ్యయనం చేయడం, విద్యార్థులు, ఇతరులతో సంప్రదించి ముల్కీ నిబంధనలను సమర్థవంతంగా అమలు చేయడానికి మార్పులు, మార్గాలను సూచించడం.

2. సెప్టెంబరు 3, 4 తేదీల్లో పోలీసుల కాల్పులపై విచారణకు జస్టిస్ పింగళి జగన్ మోహన్ రెడ్డి కమిటీని నియమించారు.

పింగళి జగన్ మోహన్ కమిటీ

1952 సెప్టెంబరు 10న విచారణకు సంబంధించిన ప్రమాణాలను పేర్కొంటూ ప్రభుత్వం అధికారిక లేఖను జారీ చేసింది.

(i) పరిస్థితులు కాల్పులకు దారితీశాయి.

(ii) విద్యార్థుల ఆందోళనకు గల కారణాలపై విచారణ అవసరమైతే.

నివేదిక సమర్పించిన తేదీ - 1952 డిసెంబరు 28

కిందివాటితోసహా దాదాపు వందమంది సాక్షులను క్రాస్ ఎగ్జామినేషన్ చేశారు.

1. సిఎం - బూర్గుల రామకృష్ణారావు

2. మోనప్ప (ఇన్‌స్పెక్టర్ జనరల్ ఆఫ్ పోలీస్)

3. శివ కుమార్ లాల్ (కమీషనర్ ఆఫ్ పోలీస్)

4. సుందరం పిళ్లై (డిజిపి)

5. సుబ్బయ్య (బ్రిగేడియర్)

6. పార్థసారధి (హైదరాబాద్ కలెక్టర్)

7. శ్రీ రామ్ లాల్ (సిటీ కళాశాల ప్రిన్సిపాల్)

పోలీసులు, విద్యార్థులు కొంత సంయమనం పాటిస్తే సిటీ కళాశాల సంఘటనను నివారించవచ్చని కమిటీ నిర్ధారించింది. అయితే, పోలీసులు కఠినమైన చర్యలు తీసుకోవాలని డిమాండ్ చేయడంతో ఈ చర్యకు పోలీసులను దోషిగా పరిగణించలేదు. పై రెండు కమిటీల నియామకం 1952 ఆందోళనకు ముగింపు పలికింది. ఈ ఆందోళన ముల్కీ నిబంధనలలో పెద్ద మార్పులేమీ తీసుకురానప్పటికీ, తెలంగాణ ప్రాంత ప్రజలు విశాలాంధ్ర ఆలోచనను తిరస్కరించడాన్ని, ఆంధ్రా ప్రజలపై వారి అపనమ్మకాన్ని స్పష్టంగా తెలియజేశారు.