చంద్రవదన్ మెహతా
| చంద్రవదన్ మెహతా | |
|---|---|
| పుట్టిన తేదీ, స్థలం | 6 ఏప్రిల్ 1901 సూరత్ , బ్రిటిష్ ఇండియా |
| మరణం | 4 మే 1991 (వయస్సు 90) |
| వృత్తి | నాటక రచయిత, విమర్శకుడు, స్వీయచరిత్ర రచయిత, కవి, ప్రసారకర్త, ప్రయాణ రచయిత |
| భాష | గుజరాతీ |
| విద్య | బి. ఎ |
| గుర్తింపునిచ్చిన రచన | నాట్య గాథారియన్ |
| పురస్కారాలు | పద్మశ్రీ పురస్కారం (1962)
సాహిత్య అకాడమీ పురస్కారం(1971) సంగీత నాటక అకాడమీ ఫెలోషిప్ (1984) |
చంద్రవదన్ మెహతా లేదా చంద్రవదన్ చిమన్‌లాల్ మెహతా లేదా చాన్ (6 ఏప్రిల్ 1901 - 4 మే 1991) అని పిలుస్తారు. చంద్రవదన్ మెహతా, గుజరాతీ నాటక రచయిత, థియేటర్ విమర్శకుడు, గ్రంథ పట్టిక రచయిత, గుజరాత్ లోని వడోదర ప్రాంత కవి, కథా రచయిత, స్వీయచరిత్ర రచయిత, ప్రసారకర్త.[1]
జీవిత చరిత్ర[మార్చు]
చంద్రవదన్ మెహతా 6 ఏప్రిల్ 1901 న సూరత్‌లో జన్మించారు.[2] అతని ప్రాథమిక విద్య వడోదరలో, మాధ్యమిక విద్య సూరత్‌లో జరిగింది. అతను 1919 లో మెట్రిక్యులేట్ చేసాడు, 1924 లో బొంబాయి (ఇప్పుడు ముంబై) లోని ఎల్ఫిన్‌స్టోన్ కాలేజీ నుండి గుజరాతీలో బి.ఎ. పూర్తి చేసాడు. అతను 1928 లో, బర్డోలి సత్యాగ్రహంలో మహాత్మా గాంధీతో చేరాడు. అతను 1928 లో నవభారత్ దినపత్రికలో ఎడిటర్‌గా చేరాడు.1933 నుండి 1936 వరకు, అతను ముంబైలోని న్యూ ఎరా ఉన్నత పాఠశాలలో బోధించాడు.
అతను 1938 లో ఆల్ ఇండియా రేడియో (ఎ ఐ ఆర్) బాంబేలో చేరాడు, 1954 లో ఆల్ ఇండియా రేడియో అహ్మదాబాద్ డైరెక్టర్ అయ్యాడు. తన హయాంలో, అతను గుజరాత్‌లో ప్రసార సంస్కృతిని అభివృద్ధి చేసాడు, ఆది మార్జ్‌బాన్, ఇతర దర్శకులతో అనేక రేడియో నాటకాలు, డాక్యుమెంటరీలను వ్రాసి, నిర్మించాడు. పదవీ విరమణ తరువాత, అతను బరోడా మహారాజా సాయాజీరావు విశ్వవిద్యాలయం, గుజరాత్ విద్యాపీఠం ప్రదర్శన కళా విభాగాలతో సంబంధం కలిగి ఉన్నాడు. అతను భారతదేశంలో థియేటర్ విద్యకు నాంది పలికాడు, బరోడా మహారాజా సాయాజీరావు విశ్వవిద్యాలయంలో థియేటర్‌లో డిప్లొమా, డిగ్రీ కోర్సులను ప్రారంభించాడు. అతను అంతర్జాతీయ థియేటర్ వేదికగా భారతదేశానికి ప్రాతినిధ్యం వహించాడు. అతను 4 మే 1991 న మరణించాడు.
రచనలు[మార్చు]
మెహతా ఆధునిక గుజరాతీ థియేటర్‌కు మార్గదర్శకుడిగా పరిగణించబడ్డాడు. అతని నాటకాలు విషాదం, హాస్యం, వ్యంగ్యం, చారిత్రక, సామాజిక, పౌరాణిక, జీవిత చరిత్ర నాటకాలతో సహా విభిన్న అంశాలతో కూడిన రంగస్థల కళపై దృష్టిని సారించే విధముగా ఉంటాయి.
థియేటర్, నాటకాలు[మార్చు]
అతను 1920 ప్రారంభంలో, రెండు స్క్రిప్ట్ చేయని నాటకాలను ప్రదర్శించాడు, అవి సంచలనం సృష్టించాయి. అతను ముంబై గుజరాతీ నాటక మండలి రూపొందించిన కాలేజీ కన్యా (కాలేజీ గర్ల్, 1925) లో మహిళల చిత్రణకు వ్యతిరేకంగా ఆయన విమర్శించి నిరసనకు నాయకత్వం వహించారు.
మెహతా 25 కి పైగా నాటకాలు, అనేక రంగస్థల నాటకాలు, రేడియో నాటకాలు రాశారు[3]. అతను, తన స్నేహితులతో కలిసి అఖో (1927), ఆగగాడి (1933, 1970 లో ఐరన్ రోడ్‌గా అనువదించబడినది), నర్మద్ (1937) ధర గురజారి (ల్యాండ్ ఆఫ్ గుజరాత్, 1944, 1968 లో ప్రచురించబడింది) వంటి అనేక వాస్తవిక నాటకాలను రచించాడు, నిర్మించాడు. ఆగగాడి నాటకం సారాంశం అనారోగ్యంతో ఉన్న అగ్నిమాపక సిబ్బంది గురించి , అది గుజరాతీ థియేటర్ లో ఔత్సాహిక నాటక ఉద్యమం పెరగడాన్ని గుర్తించింది. అతని ఇతర ప్రచురిత నాటకాలు ముంగి స్త్రీ (1927), అఖో, వర్వహు అనే బీజ నాటకో (1933), రామకదాని దుకాన్ (1934), నాగబావ (1937), ప్రేమ్ను మోతీ అనే బిజా నటాకో (1937), సీత (1943), మజామ్రత్ (డార్క్ మైండ్ నైట్, డార్క్ మైండ్ నైట్, 1955), హోలోలిక (1956, ప్రచురించబడింది 1957), సావిత్రి - శ్రీ అరబిందో సావిత్రి నాటకీకరణ. సాంప్రదాయ గుజరాతీ థియేటర్ రూపమైన భవై, హోలోలికా రూపంలో వ్రాయబడింది, ఇది అవినీతి న్యాయ వ్యవస్థపై వ్యంగ్య నాటకము. అతను ఈ క్రింది నాటకాలను కూడా ప్రచురించాడు: శిఖరిని (1946), పంజరాపోల్ (1947), మేనా పోపాట్ అత్వా హత్హియోడా (1951), రంగ్ భండార్ (1953), సోనావటక్డి (1955), మదీరా (మీడియా) (1955), కిశోర్ నాటాకో పార్ట్ 1-2 (1956), కపూర్నో డీవో (1960), పరమ మహేశ్వర్ (1) 960), సతి (1960), కరోలియాను జలు (1961), శకుంతల ఆథ్వా కన్యావిడే (1966), అండర్ అండర్ (1969), అబోలా రాణి (1972), సంతకుకాడి (1972), చంద్రవదాన్ మెహతానా ప్రతినిధి ఏకంకియో (1974), అంతర్-బహీర్ అనే బిజా నటకో (1975). ఆయన గుజరాతీ నాటక రంగం, నిర్మాణ పద్ధతుల చరిత్రపై విస్తృతంగా రాశారు.
థియేటర్ విమర్శ[మార్చు]
నాటకరంగం, రంగస్థల కళలో అతని నైపుణ్యం అలాగే అంతర్జాతీయ నాటకరంగం పై అతని విస్తృతమైన జ్ఞానం అతని నాటక విమర్శరచనలలో కనిపిస్తుంది. నాటక రంగ విమర్శలపై ఆయన పదకొండు రచనలు రాశారు: కవిశ్రీ నానాలాల్నా నటకో అనే అక్బర్ షాని రంగభూమి పర్ రాజుత్ (1959), నాటక భజవతా (1962), లిరిక్ (1962), లిరిక్ అనే లగారిక్ (1965), సత్యరంగ్ (1) 973), అమెరికన్ థియేటర్ (1974), యూరోప్ నా దేశోని సత్యశ్రీష్టి (1974), జపాన్ను థియేటర్ (1975), వాక్ (1975), ఎకంకి: క్యారే క్యా అనే కేవా ఉపరెంట్ బిజా సత్యవిషయక్ లెఖో.
థియేటర్ గ్రంథపట్టిక[మార్చు]
అతని బిబ్లియోగ్రఫీ ఆఫ్ స్టాగబుల్ ప్లేస్ ఇన్ ఇండియన్ లాంగ్వేజెస్ పార్ట్ 1-2 (1964, 1965) అతని నాటక పరిశోధన రచన, ఇది ఐరోపా నాటక రంగంలో ప్రశంసలు అందుకుంది. ఇది 19 వ, 20 వ శతాబ్దంలో భారతదేశంలో వ్రాయబడిన, ప్రదర్శించబడిన నాటకాల విస్తృతమైన జాబితాలలో ప్రధానమైనది, ఇది అనేక పాత్రల, రచయితలు ప్రకారం ఏర్పాటు చేయబడింది. ఈ గ్రంథపట్టికను తయారు చేయడానికి పదేళ్లు పట్టింది.
కవిత్వం[మార్చు]
యమల్ (1926) అనేది 14 సొనెట్‌ల సమాహారం. ఎలకవ్యో (1933) అనేది 35 సొనెట్‌లు, ఇందులో యమల్ పునర్ ముద్రణ, కాంచనజంగా నుండి వచ్చిన సొనెట్‌లు ఉన్నాయి. చందన (1935) పిల్లల కవితా సంకలనం. రతన్ (1937) అనేది పృథ్వీ మీటర్‌లో 1636 చరణాల పొడవైన కథనం. ఈ కవిత రతన్ అనే సోదరి త్యాగం, మరణాన్ని వర్ణిస్తుంది. రుడో రాబరి (1940) అతని మరొక కథనం పద్యం. చాడో రే శిఖర్ రాజా రామ్నా (1975) లో "ఓ న్యూయార్క్", "సంభాషణ గుజరాతీ కవిత" వంటి ప్రత్యేక కవితలతో సహా 20 కవితలు ఉన్నాయి.
కథలు[మార్చు]
ఖమ్మ బాపు (1950), వచ్చకరావో (1967) అతని చిన్న కథా సంకలనాలు. మంగళమయి (1975) లో మూడు నిజమైన కథలు ఉన్నాయి. అతను జీవిత పుటలియో అనే నవల కూడా రాశాడు.
గద్య[మార్చు]
అతని గద్య రచనలలో అతని పన్నెండు సంపుటాల స్వీయచరిత్ర, ప్రయాణ రచనలు, గాథారియన్ (ట్రావెల్ బ్యాగ్‌లు) లు ఉన్నాయి, ఇవి అసాధారణమైన గద్య రచనలు, ఇవి సరళమైన భాషలో ఉన్నాయి. ఈ సంపుటాలు బంద్ గాథారియాన్ పార్ట్ 1-2 (1954), చోడ్ గాథారియన్ (1956), సఫర్ గాథారియన్ (1956), భామియే గుజరాత్ నా రెల్‌పటే నా వేట్ (1962), రంగ్ గాథారియన్ (1965), రూప్ గాథారియన్ (1965), నాట్య గాథారియన్ (థియేటర్‌పై, 1971), అంతర్ గాథారియన్ పార్ట్ 1-2 (1973), ధృవ్ గాథారియన్ (1976) గంత్ గాథారియన్ (1976).
ఇతర రచనలు[మార్చు]
అతని ఇతర రచనలలో రేడియో రూపకో, ప్రేమ్నో టాంట్, నవభారత్ భాగ్యవిధాత సర్దార్ వల్లభభైనా జీవన్ పర్ బార్ రూపకో ఉన్నాయి. మెహతా మహారాజా సాయాజీరావు బరోడా విశ్వవిద్యాలయ గీతాన్ని రచించారు.[4] అతను సెర్వాంటెస్ డాన్ క్విక్సోట్‌ను గుజరాతీలోకి అనువదించాడు.
గుర్తింపు[మార్చు]
అతను 1960 లో యునెస్కో ఆధ్వర్యంలో ఇంటర్నేషనల్ థియేటర్ ఇనిస్టిట్యూట్‌లో వియన్నా కాన్ఫరెన్స్‌లో, ప్రతి సంవత్సరం మార్చి 27 ని ప్రపంచ థియేటర్ దినోత్సవంగా జరుపుకునేందుకు ఒక తీర్మానాన్ని ప్రవేశపెట్టాడు. గుజరాతీ రచయిత రఘువీర్ చౌదరి, చంద్రవదన్ మెహతా జీవితాన్ని ఆధారంగా చేసుకుని త్రిజో పురుష్ అనే నాటకాన్ని రచించారు.
అవార్డులు[మార్చు]
- అతను 1936 లో రంజిత్రం సువర్ణ చంద్రక్, 1942 లో నర్మద్ సువర్ణ చంద్రక్ అందుకున్నాడు.
- 1962 లో, భారత ప్రభుత్వం అతనికి పద్మశ్రీ పురస్కారం ప్రదానం చేసింది.
- అతను తన ఆత్మకథ యాత్రా నాట్య గాథారియన్ కోసం 1971 గుజరాతీ భాషకు సాహిత్య అకాడమీ అవార్డును గెలుచుకున్నాడు.[5]
- 1971 లో గుజరాతీలో నాటక రచన కోసం అతనికి సంగీత నాటక అకాడమీ పురస్కారం కూడా లభించింది.[6]
- 1984 లో, అతనికి సంగీత నాటక అకాడమీ ఫెలోషిప్ లభించింది, ఇది సంగీత నాటక అకాడమీ అందించే అత్యున్నత పురస్కారం.[7]
- అతను 1991 సంవత్సరానికి సాహితీ గౌరవ్ పురస్కారం అందుకున్నాడు.
మూలాలు[మార్చు]
- ↑ "చంద్రవదన్ మెహతా పరిచయం". Archived from the original on 2011-11-07. Retrieved 2021-09-17.
{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link) - ↑ "చంద్రవదన్ మెహతా జననం".
{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link) - ↑ George, K. M. (1992). Modern Indian Literature, an Anthology: Plays and prose (in ఇంగ్లీష్). Sahitya Akademi. ISBN 978-81-7201-783-5.
- ↑ "మహారాజా సాయాజీరావు బరోడా విశ్వవిద్యాలయ గీతం".
{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link) - ↑ "awards & fellowships-Akademi Awards". web.archive.org. 2009-03-31. Archived from the original on 2009-03-31. Retrieved 2021-09-17.
{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link) - ↑ "గుజరాతీలో సంగీత నాటక అకాడమీ అవార్డు". Archived from the original on 2012-02-17. Retrieved 2021-09-17.
{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link) - ↑ "SNA: List of Akademi Fellows::". web.archive.org. 2016-03-04. Archived from the original on 2016-03-04. Retrieved 2021-09-17.
{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)