మాహిష్మతి
మాహిష్మతి భారతదేశంలో ఒక ప్రాచీన నగరం. ప్రస్తుత మధ్య ప్రదేశ్‌లో నర్మదా నది ఒడ్డున ఉన్నది. అయితే దాని ఖచ్చితమైన స్థానం తెలియకుండా ఉంది. అనేక ప్రాచీన గ్రంథాలలో ఇది ప్రస్తావించబడింది. పురాణమైన హైహయ పాలకుడు కార్తవీర్యార్జునుడు పాలించినట్లు చెబుతారు. అవంతి రాజ్య దక్షిణ భాగంలో మాహిష్మతి అత్యంత ముఖ్యమైన నగరం. తరువాతి కాలంలో అనూప సామ్రాజ్య రాజధానిగా సేవలు అందించింది. పరమార శాసనం ప్రకారం, 13 వ శతాబ్దం చివరి వరకు ఈ నగరం వర్ధిల్లినట్లు తెలుస్తోంది.[1][2][3][4]
ఆనవాళ్ళు
[మార్చు]
ప్రాచీన భారతీయ సాహిత్యంలో మాహిష్మతికి అనేక సూచనలు ఉన్నప్పటికీ, దాని ఖచ్చితమైన స్థానం స్పష్టంగా లేదు. మాహిష్మతి స్థానం గురించి ఈ కొన్ని విషయాలు ఇక్కడ:
- ఇది నర్మదా నది ఒడ్డున ఉంది.
- ఇది ఉజ్జయినికి దక్షిణాన, ప్రతిష్ఠానపురానికి ఉత్తరాన ఉంది. ఈ రెండు నగరాలను (సుత్త నిపాత ప్రకారం) కలిపే మార్గంలో ఉంది. ఉజ్జయిని నుండి ప్రయాణం ప్రారంభించిన ఒక ప్రయాణికుడు మాహిష్మతి వద్ద సూర్యోదయాన్ని చూశాడని పతంజలి పేర్కొన్నాడు.
- ఇది అవంతి రాజ్యంలో ఉంది. కొంతకాలం పాటు అవంతి సమీపంలోని వేరే రాజ్యంలో భాగంగా ఉంది. కొంతకాలం పాటు ఉజ్జయిని స్థానంలో రాజధానిగా కూడా ఉంది. అవంతి నుండి వేరుపడిన అనూప వంటి రాజ్యాలకు రాజధానిగా కూడా ఉంది.
- అవంతీ రాజ్యాన్ని వింధ్య పర్వత శ్రేణి రెండు భాగాలుగా విభజించేది. రాజ్యానికి ఉత్తర భాగంలో ఉజ్జయిని ఉండగా, దక్షిణాన మాహిష్మతి ఉంది.
- మధ్య ప్రదేశ్‌లో నర్మదా నది తీరం వెంబడి ఉన్న అనేక నగరాలను ప్రాచీన మాహిష్మతి అని పేర్కొంటూంటారు.
మాంధాత లేదా ఓంకారేశ్వర్
[మార్చు]ఎఫ్.ఇ.పార్గిటర్,[5] జి.సి.మెండిస్,[6] తదితరులు మాంధాత దీవిని (ఓంకారేశ్వర్) మాహిష్మతి అని భావించారు.
రఘువంశం లోని వివరాల ప్రకారం మాహిష్మతి ఒక దీవిపై ఉందని పార్గిటర్ చెప్పాడు. పైగా మాంధాత రాజు కుమారుడు ముచికుందుడు మాహిష్మతి స్థాపకుడని తెలిపాడు.[7]
పరమార రాజు దేవపాలుడి సా.శ 1225 నాటి శాసనం మాంధాత వద్ద కనుగొన్నారు. బ్రాహ్మణులకు ఒక గ్రామాన్ని దానం చేసిన సంగతి ఈ శాసనంలో ఉంది. రాజు మాహిష్మతి వద్ద ఉంటున్న సమయంలో ఈ దానం చేసినట్లు కూడా శాసనం పేర్కొంది.[8]
మహేశ్వర్
[మార్చు]నేటి మహేశ్వర్ ఆనాటి మాహిష్మతి అని హెచ్.డి. సంకాలియా,[9] పి.ఎన్.బోస్[10] ఫ్రాన్సిస్ విల్‌ఫోర్డ్[10] తదితరులు చెప్పారు. పార్గిటర్ దీన్ని విమర్శించాడు. రెండు పేర్లకూ ఉన్న సామ్యాన్ని బట్టి తమ పట్టణానికి గొప్పదనం ఆపాదించేందుకు, మహేశ్వర్ ఆనాటి మాహిష్మతియేనని పట్టణంలోని పూజారులు చెప్పారని అతడు అన్నాడు.[11]
కాలదోషం పట్టిన ఇతర గుర్తింపులు
[మార్చు]మాండ్లా పట్టణం మాహిష్మతి అని అలెగ్జాండర్ కన్నింగ్‌హామ్,[12] జాన్ ఫెయిత్ఫుల్ ఫ్లీట్,[13] గిరిజా శంకర్ అగర్వాల్[14] లు చెప్పారు. అయితే, ఆధునిక చారిత్రికులు ఈ వాదనను తోసిపుచ్చారు.[11] మాహిష్మతి పాత మైసూరు రాజ్యం (నేటి కర్ణాటక) ప్రాంతానికి చెందినది అని బి.లెవిస్ రైస్ వ్యాఖ్యానించాడు. సహదేవుడు కావేరి నదిని దాటి, మాహిష్మతిలో ప్రవేశించాడన్న మహాభారతం లోని ప్రస్తావనను బట్టి ఆయన ఈ వాదన చేసాడు. అయితే, దక్షిణ భారతంలోని కావేరి మాత్రమే కాకుండా, మాంధాత వద్ద నర్మదా నదిలో సంగమించే కావేరి మరొకటి కూడా ఉంది.[11]
ప్రాచీన సాహిత్యంలో మాహిష్మతి ప్రస్తావనలు
[మార్చు]సంస్కృత గ్రంథాలు
[మార్చు]సంస్కృత ఇతిహాసం రామాయణ మాహిష్మతి మీద రాక్షస రాజు రావణ దాడి గురించి ప్రస్తావిస్తుంది. ఇక్ష్వాకు కుమారుడు దశాశ్వా మాహిష్మతి రాజుగా ఉన్నాడని అనుశాసన పర్వం చెపుతుంది. హైహయ రాజు కార్తవీర్యార్జున తన రాజధాని మాహిష్మతి నుండి మొత్తం భూమిని పాలించినట్లు పేర్కొనబడింది. అతను భార్గవ రామ చేతిలో చంపబడ్డాడు.
మహాత్మాత అహంతి రాజ్యం నుండి వైవిధ్యమైన రాజ్యంలో భాగంగా మాహిష్మతిని పేర్కొన్నారు. పాశ్వా జనరల్ సహదేవా మాహిష్మతిపై దాడి చేసి, తన పాలకుడు నిలను ఓడించాడు అని సభా పర్వం చెపుతుంది. మాహిష్మతి యొక్క రాజు నిలా కురుక్షేత్ర యుద్ధంలో నాయకుడిగా ప్రస్తావించబడింది.
హరివంశ (33.1847) మాహిష్మతి స్థాపకుడు మహీష్మంతగా, సహ్యాజ కుమారుడిగా, హైహయ ద్వారా యాదు వంశీకుడైన ఒక వ్యక్తిగా పేర్కొన్నారు . మరో ప్రదేశంలో, నగరం యొక్క స్థాపకుడు ముకుకుందగా , రాముని పూర్వీకుడుగా పేర్కొన్నారు. అతను రాకీ పర్వతాలలో మాహిష్మతి, పురీకా నగరాలను నిర్మించాడని చెపుతుంది.
మరొక నివేదిక ప్రకారం కార్తవీర్యార్జునుడు నాగ చీఫ్ కార్కోటాక నాగ నుండి మాహిష్మతి నగరాన్ని స్వాధీనం చేసుకుని తన కోట రాజధానిగా చేసాడు.
పాళీ గ్రంథాలు
[మార్చు]బౌద్ధ పాఠం దిఘా నికాయ మహాహిమను అవంతి రాజధానిగా పేర్కొంది. అంజుతార నికాయ పేర్కొంటూ, ఉజ్జయినీ అవంతి రాజధాని అని పేర్కొన్నారు. మహా-గోవింద సుట్టన్తా అహింతా రాజధానిగా మాహిష్మతిగా పేర్కొంది, దీని రాజు ఒక వెసబూ. అవంతి యొక్క రాజధాని ఉజ్జయినీ నుండి మాహిష్మతి వరకు తాత్కాలికంగా బదిలీ చేయబడటం సాధ్యమే.
దీపవంశ మహీసా అని పిలవబడే భూభాగాన్ని ప్రస్తావించింది, దీనిని మహీసా- రట్ట ("మహీసా దేశం") అని వర్ణించింది. మహావంశ ఈ ప్రాంతాన్ని మండలంగా వర్ణించి, మహిషా-మండల అని పిలుస్తారు . 5 వ శతాబ్దానికి చెందిన బౌద్ధ బౌద్ధఘోసా ఈ భూభాగాన్ని రత్తం-మహిషం , మహాశకా-మండల, మహిష్మాకా వంటివి . మాహిష్మతి ఈ ప్రాంతం యొక్క రాజధాని అని జాన్ ఫెయిత్ఫుల్ ఫ్లీట్ సిద్ధాంతీకరించారు, ఈ పేరు "మహిా" అనే పేరుతో పెట్టబడింది. ఇది మహాభారతలోని భిష్మ పర్వవలో దక్షిణ రాజ్యంగా ( విన్ధయాస్, నర్మదా దక్షిణంగా ఉంది) వర్ణించబడింది, ఇది "మహిషాక" వలె కనిపిస్తుంది.
ఎపిగ్రఫిక్ రికార్డులు
[మార్చు]6 వ, 7 వ శతాబ్దాలలో,మాహిష్మతి కలాచూరి రాజ్యానికి రాజధానిగా ఉండేది.[15]
ప్రస్తుతం 11 వ, 12 వ శతాబ్దపు రాజ్యాలు ప్రస్తుత దక్షిణ భారతదేశంలో హాయిహేయ పూర్వీకులని పేర్కొన్నాయి. వారు "వారి పట్టణాలలో ఉత్తమమైన మహాహిమ లార్డ్" పేరుతో వారి ఉద్భవించిన స్థలాన్ని సూచించారు. [7]
13 వ శతాబ్దం చివరి నాటికి మాహిష్మతి ఒక అభివృద్ధి చెందుతున్న నగరంగా కనిపిస్తుంది. 1225 CE పరమార రాజు దేవపల శాసనం అతను మాహిష్మతి వద్ద ఉన్నాడని పేర్కొన్నాడు.
ప్రాచుర్య సంస్కృతిలో
[మార్చు]2015 లో విడుదలైన బాహుబలి అనే తెలుగు సినిమాలో కథానాయకుడు మాహిష్మతి సామ్రాజ్యం పరిపాలన చేస్తున్నట్లు కల్పించబడింది.
మూలాలు
[మార్చు]- ↑ ది రోసెన్ పబ్లిషింగ్ గ్రూప్. p. 410. ISBN 978-0-8239-3179-8 .
- ↑ పి. భట్టాచార్య (1977). ప్రారంభ రికార్డ్స్ నుండి మధ్యప్రదేశ్ యొక్క హిస్టారికల్ జియోగ్రఫీ . మోతిలాల్ బానరిస్దాస్ . pp. 170-175. ISBN 978-81-208-3394-4 .
- ↑ VS కృష్ణన్; పిన్ శ్రీవాస్తవ్; రాజేంద్ర వర్మ (1994). మధ్యప్రదేశ్ జిల్లా గెజిటర్స్: షజాపూర్ . ప్రభుత్వం సెంట్రల్ ప్రెస్, మధ్యప్రదేశ్. పేజీ 12..
- ↑ హరిహార్ పాండా (2007). ప్రొఫెసర్ హెచ్సీ రాయచాదురి, ఒక చరిత్రకారుడిగా . ఉత్తర బుక్ సెంటర్. పేజీ 23. ISBN 978-81-7211-210-3 .
- ↑ The Quarterly Journal of the Mythic Society (Bangalore). 1911. p. 65.
- ↑ G.C. Mendis (1 December 1996). The Early History of Ceylon and Its Relations with India and Other Foreign Countries. Asian Educational Services. p. 31. ISBN 978-81-206-0209-0.
- ↑ 7.0 7.1 పీకే భట్టాచార్య (1977). Historical Geography of Madhya Pradesh from Early Records. Motilal Banarsidass. pp. 170–175. ISBN 978-81-208-3394-4.
- ↑ Trivedi 1991, pp. 175–177.
- ↑ Hasmukhlal Dhirajlal Sankalia (1977). Aspects of Indian History and Archaeology. B. R. p. 218.
- ↑ 10.0 10.1 PN Bose (1882). Note on Mahishmati. Calcutta, India: Asiatic Society. p. 129.
{{cite book}}:|work=ignored (help) - ↑ 11.0 11.1 11.2 PK Bhattacharya (1977). Historical Geography of Madhya Pradesh from Early Records. Motilal Banarsidass. pp. 170–175. ISBN 978-81-208-3394-4.
- ↑ Madhya Pradesh District Gazetteers: Rajgarh. Government Central Press, Mahishmati. 1996. p. 175.
- ↑ Fleet, J. F. (2011). "XII. Mahishamandala and Mahishmati". Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain & Ireland. 42 (02): 425–447. doi:10.1017/S0035869X00039605. ISSN 0035-869X.
- ↑ Hartosh Singh Bal (19 December 2013). Water Close Over Us. HarperCollins India. p. 69. ISBN 978-93-5029-706-3.
- ↑ "The COININDIA Coin Galleries: Kalachuris of Mahismati". coinindia.com. Retrieved 2020-01-25.