నారాయణీ దేవి వర్మ
నారాయణీ దేవి వర్మ | |
|---|---|
| మరణం | 1977 మార్చి 12 |
| జాతీయత | భారతీయురాలు |
| సుపరిచితుడు/ సుపరిచితురాలు | బిజోలియా ఉద్యమం మహిళల విద్య భారత స్వాతంత్ర ఉద్యమం |
| జీవిత భాగస్వామి | మాణిక్య లాల్ వర్మ |
నారాయణీ దేవి వర్మ (? – మార్చి 12, 1977) భారత స్వాతంత్ర్య ఉద్యమంలో రాజస్థాన్‌కు చెందిన స్వాతంత్ర్య సమరయోధురాలు. ఆమె తోటి స్వాతంత్ర్య సమరయోధుడు మాణిక్య లాల్ వర్మ భార్య, వారు కలిసి పూర్వపు రాచరిక రాష్ట్రమైన మేవార్‌లో వలసవాద, సామ్రాజ్యవాద, భూస్వామ్య అణచివేతతో పోరాడారు. ఆమె బిజోలియా ఉద్యమంలో కీలక పాత్ర పోషించింది, మహిళా విద్యను ప్రోత్సహించడానికి అనేక చర్యలు తీసుకుంది. ఆమె ప్రజా మండల్ ఉద్యమంలో చాలా చురుకుగా ఉండగా, గాంధేయ ఆశయాలకు ఆమె నిబద్ధత కారణంగా గిరిజన సంక్షేమం, దళితుల అభ్యున్నతి కోసం ఆమె చురుకైన కృషికి దారితీసింది. [1] స్వాతంత్ర్యం వచ్చిన తర్వాత కూడా ఆమె రాజకీయాలు, సామాజిక సేవ రెండింటిలోనూ చురుకుగా ఉన్నారు. ఆమె 1970 నుండి 1976 వరకు రాజ్యసభ సభ్యురాలు. ఆమె 12 మార్చి 1977న మరణించింది [2]
జీవితం తొలి దశలో[మార్చు]
నారాయణీ దేవి మధ్యప్రదేశ్‌లోని సింగోలి గ్రామానికి చెందిన రాంసహయ్ భట్నాగర్ కుమార్తె. [3] ఆమెకు 12 ఏళ్ల వయసులో మాణిక్య లాల్ వర్మతో వివాహం జరిగింది. రైతులు, సామాన్య ప్రజలపై పాలకులు, జాగీర్దార్లు సాగిస్తున్న దౌర్జన్యాలు మాణిక్యలాల్‌కు అసహనంగా ఉన్నాయి. తద్వారా రైతులు, దళితులు, గిరిజనులకు సేవ చేస్తానని జీవితాంతం ప్రతిజ్ఞ చేసింది, పాలక శక్తులను, రాజ్య శక్తులను వ్యతిరేకించాలని నిర్ణయించుకున్నారు. నారాయణీ దేవి ఈ ప్రయత్నంలో అతని మిత్రురాలిగా మారింది, చురుకైన, సహాయక పాత్రలు రెండింటిలోనూ సహకరించింది. మాణిక్య లాల్ జైలుకు వెళ్ళిన తరువాత, నారాయణీ దేవి కుటుంబ పోషణతో పాటు ప్రజలకు చదువు చెప్పే బాధ్యతను స్వీకరించారు. రాష్ట్ర దోపిడీకి వ్యతిరేకంగా నిలబడేందుకు మహిళలను సిద్ధం చేసేందుకు ఆమె అనేక కార్యక్రమాలు చేపట్టింది. [4]
స్వాతంత్ర ఉద్యమం, సామాజిక సంస్కరణలు[మార్చు]
జాతీయవాదం, సామాజిక మేల్కొలుపు కోసం పని చేయడానికి వర్మ చాలా మంది మహిళలను సమీకరించారు. తన బృందంతో పాటు, ఆమె ఈ సందేశాన్ని ఇంటింటికి ప్రచారం చేస్తూ, బలవంతపు శ్రమ, మాదకద్రవ్యాల వ్యసనం, బాల్య వివాహాలకు వ్యతిరేకంగా తమ స్వరాన్ని పెంచడానికి, ఐక్యంగా పనిచేయడానికి ప్రజలను ప్రేరేపించింది. [5]
బిజోలియా ఉద్యమం, మహిళల సమీకరణ[మార్చు]
మేవార్ ప్రాంతంలో బిజోలియా రైతు ఉద్యమంలో పలువురు మహిళా నాయకులను, భాగస్వాములను వర్మ సమీకరించారు. రాజస్థాన్‌లో తొలిసారిగా మహిళలు బహిరంగ ప్రదేశాల్లోకి వచ్చి సమర్థవంతమైన పాత్ర పోషించారు. [6] మహిళలను చైతన్యవంతం చేసే ప్రయత్నాల్లో ఆమె అంజనా దేవి కూడా తోడయ్యారు. వారు క్రమం తప్పకుండా మహిళా రైతుల కోసం ప్రత్యేక సమావేశాలు నిర్వహించేవారు. [7] ఈ సమావేశాల సమయంలో వారు భయపెట్టడానికి ఫలించని ప్రయత్నంలో రాజ్య దళాల తుపాకీలను ఎదుర్కొంటారు. [8] వర్మ రైతు మహిళలను ఆదర్శంగా తీసుకుని, రైతులతో కలిసి పొలాల్లో కూడా పనిచేశారు. మహిళలు అన్ని సవాళ్లను ఎదుర్కొన్నప్పటికీ, సందర్భాన్ని అధిగమించి ధైర్యంగా బిజోలియా ఉద్యమంలో చురుకుగా పాల్గొన్నారు. [9]
సామాజిక సంస్కరణలు[మార్చు]
వర్మ సామాజిక సంస్కరణల పట్ల తనకున్న ఉత్సాహాన్ని రాజకీయ ఉద్యమంతో కలుపుకున్నారు. మాణిక్య లాల్, నారాయణీ దేవి ఇద్దరూ రైతుల పిల్లల విద్య కోసం పని చేయడానికి కట్టుబడి ఉన్నారు. తరువాతి వారు కూడా మద్యపానానికి వ్యతిరేకంగా ఒక వైఖరిని తీసుకున్నారు, సమాజంలో దుష్ప్రభావాలకు వ్యతిరేకంగా అవగాహన కల్పించారు. ఆమె మళ్లీ పర్దా (ముసుగు) యొక్క అభ్యాసాన్ని వదులుకోవడం ద్వారా ఉదాహరణగా జీవించింది, ఇది ఈ ప్రాంతంలో లోతుగా పాతుకుపోయిన అభ్యాసం. తద్వారా రాజకీయంగానే కాకుండా సామాజికంగా కూడా స్త్రీల సంకెళ్లను వదిలించుకోవాలని ఆమె ప్రోత్సహించారు. [10]
ప్రజామండలం ఉద్యమం[మార్చు]
ప్రజామండలి ఉద్యమ సమయంలోనూ వర్మ నాయకత్వ చొరవను ప్రదర్శించారు. మొదటి సెషన్‌లో, ఆమె జాతీయ నాయకులను స్వాగతించాలని ప్లాన్ చేసింది, గతంలో రాజ్‌పుతానా మహిళలు సాధారణంగా బహిరంగంగా బయటకు రానప్పటికీ, ప్రత్యేక మహిళా సదస్సును కూడా నిర్వహించగలిగింది. 1939లో, క్విట్ ఇండియా ఉద్యమం సమయంలో, ఆమె భర్త మాణిక్య లాల్‌ను అరెస్టు చేసినప్పుడు, ఆమె నాయకత్వ పాత్రను స్వీకరించింది, అతను లేనప్పుడు మేవార్‌లో ఉద్యమం బలహీనపడటానికి అనుమతించలేదు. 1939లో, ఆపై 1942లో ఆమె స్వయంగా అరెస్టయ్యింది. [11]
ఖాదీకి ప్రాచుర్యం కల్పించడం[మార్చు]
రాజకీయ సమీకరణ కోసం ఆమె చేసిన ప్రయత్నాలలో చరఖా, ఖాదీని ప్రాచుర్యం పొందడం కూడా ఉంది. మహాత్మా గాంధీ నాయకత్వంలో వీరిద్దరూ భారత జాతీయవాదానికి ప్రతీకలుగా మారారు. భారత స్వాతంత్ర్య ఉద్యమంలో మహిళల రాజకీయ సమీకరణలో వారు ప్రజాదరణ పొందారు. [12] ఆమె రైతు మహిళలకు చరఖా ఎలా వేయాలో నేర్పింది. ఆమె ఎప్పుడూ ఖాదీ ధరించేది.
దళితుల అభ్యున్నతి, గిరిజన సంక్షేమం[మార్చు]
దళితులు, గిరిజనులను జనజీవన స్రవంతిలోకి తీసుకురావడానికి వర్మ ఎన్నో చర్యలు తీసుకున్నారు. 1934లో మాణిక్యాలాల్ వర్మ, శోభా లాల్ గుప్తా అజ్మీర్ సమీపంలోని నరేలిలో హరిజన సంక్షేమం కోసం సేవాశ్రమాన్ని స్థాపించారు. దళితులను నిర్మాణాత్మక కార్యక్రమాల్లో భాగస్వాములను చేయడంలో చురుకైన పాత్ర పోషించింది.
నారాయణీ దేవి మాణిక్యాలాల్ వర్మతో కలిసి బన్‌స్వారా, దుంగార్‌పూర్‌లోని బగద్ ప్రాంతంలోని గిరిజన ప్రాంతాల్లో ఖడ్లాయి ఆశ్రమాన్ని స్థాపించారు, అక్కడ ఆమె తన పిల్లలతో కలిసి నివసించింది. గిరిజన సంక్షేమ కార్యక్రమాలు విస్తృతం కావడంతో బగద్ సేవా మందిరాన్ని మాణిక్య లాల్ ఏర్పాటు చేశారు. నారాయణీ దేవి ఈ నిర్మానుష్య ప్రాంతంలో గిరిజన జనాభాతో సన్నిహితంగా ఉండటం దృష్ట్యా కష్టతరమైన జీవితం నుండి సిగ్గుపడలేదు. ఈ ప్రాంతంలో వైద్య సదుపాయాలు లేకపోవడంతో ఆమె మూడేళ్ల కుమారుడు అనారోగ్యంతో మృతి చెందాడు. [13]
స్త్రీ విద్య[మార్చు]
బిజోలియా ఉద్యమం సమయంలో, వర్మ రైతు మహిళల కోసం నైట్ స్కూల్ నిర్వహించారు. అదే సమయంలో, ఆమె రైతుల పిల్లల కోసం మాణిక్యాలాల్ ప్రారంభించిన పాఠశాలలో కూడా అతనికి సహాయం చేసింది. 1944లో, ఆమె గిరిజన మహిళల విద్య కోసం భిల్వారాలో మహిళా ఆశ్రమం [14] స్థాపించింది, ఇది చివరికి పెద్ద సంఖ్యలో విద్యార్థులను ఆకర్షించింది. ఆమె కృషి కారణంగా, 1944లో ఉదయపూర్‌లో భిల్ కన్యాశాల అనే బాలికల పాఠశాల ప్రారంభించబడింది, ఇక్కడ భిల్ గిరిజన బాలికలు గణనీయమైన ఉనికిని నమోదు చేసుకున్నారు. [15]
మూలాలు[మార్చు]
- ↑ "Womens Struggle in Rajasthan". Rajasthani Granthagar (in అమెరికన్ ఇంగ్లీష్). Retrieved 2023-04-12.
- ↑ Mahotsav, Amrit. "नारायणी देवी वर्मा". Azadi Ka Amrit Mahotsav, Ministry of Culture, Government of India (in English). Retrieved 2023-04-12.
{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - ↑ admin (2022-02-12). "नारायणी देवी वर्मा की जीवनी | Biography of Narayani Devi Verma In Hindi". hihindi.com (in అమెరికన్ ఇంగ్లీష్). Retrieved 2023-04-12.
- ↑ Jain, Pratibha, Sharma, Sangeeta (2018). Women's Struggles in Rajasthan - Crossing Barriers, Claiming Space (1st ed.). Jaipur: Centre for Rajasthan studies, University of Rajasthan. pp. 233–240. ISBN 9789387297333.
{{cite book}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ Studio, Rajasthan (2021-11-23). "Salute to the Patriots of Rajasthan!". Rajasthan Studio (in అమెరికన్ ఇంగ్లీష్). Retrieved 2023-04-12.
- ↑ (2023). "Women in the Bijoliyan Peasant Movement: Invisible Images".
- ↑ (2022–23). "Many Shades of Resistance in the Kife of Anjana devi Chaudhary".
- ↑ "'Not even a nose ring': Rajputana women played stellar roles in freedom struggle". The Times of India. 2022-08-14. ISSN 0971-8257. Retrieved 2023-04-12.
- ↑ (2009). "Retrieving Women's History - Mobilisation against British Imperialism in Rajasthan".
- ↑ "Womens Struggle in Rajasthan". Rajasthani Granthagar (in అమెరికన్ ఇంగ్లీష్). Retrieved 2023-04-12.
- ↑ (2022–23). "Bharatiya Swatnatrata andolan aur Rajasthan ki Mahilayein".
- ↑ Thapar-Bjorkert, Suruchi (2006-03-09). Women in the Indian National Movement: Unseen Faces and Unheard Voices, 1930-42 (in ఇంగ్లీష్). SAGE Publications. ISBN 978-0-7619-3407-3.
- ↑ Jain, Pratibha, and Sharma, Sangeeta (2018). Women's struggles in Rajasthan. Jaipur: Centre for Rajasthan studies, University of Rajasthan. p. 238.
{{cite book}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ "Mahila Ashram Group Of Institutions – Working for women education since 1944". www.mahilaashram.edu.in. Retrieved 2023-04-12.
- ↑ Jain, Pratibha, and Sharma, Sangeeta (2018). Women's struggles in Rajasthan. Jaipur: Centre for Rajasthan studies, University of Rajasthan. p. 237.
{{cite book}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)