భారీ పరిశ్రమల మంత్రిత్వ శాఖ

భారీ పరిశ్రమల మంత్రిత్వ శాఖ
భారత ప్రభుత్వ శాఖ
భారీ పరిశ్రమల మంత్రిత్వ శాఖ
మంత్రిత్వ శాఖ అవలోకనం
స్థాపనం	7 జూలై 2021
అధికార పరిధి	భారత ప్రభుత్వం
వార్ర్షిక బడ్జెట్	₹6,171 crore (US$770 million) (2023-24 est)
మంత్రిత్వ శాఖ కార్యనిర్వాహకుడు/లు	హెచ్. డి. కుమారస్వామి, భారీ పరిశ్రమల శాఖ మంత్రి భూపతిరాజు శ్రీనివాసవర్మ, భారీ పరిశ్రమల శాఖ సహాయ మంత్రిes

భారీ పరిశ్రమల మంత్రిత్వ శాఖ భారత ప్రభుత్వం కార్యనిర్వాహక సంస్థ. ఇంజనీరింగ్ పరిశ్రమను ప్రోత్సహించడానికి మంత్రిత్వ శాఖ అవసరం. యంత్ర పరికరాలు, భారీ విద్యుత్, పారిశ్రామిక యంత్రాలు, ఆటో పరిశ్రమ & 40 ఆపరేటింగ్ సెంట్రల్ పబ్లిక్ సెక్టార్ ఎంటర్‌ప్రైజెస్ (CPSEలు) & 4 స్వయంప్రతిపత్త సంస్థల పరిపాలన.

ఈ మంత్రిత్వ శాఖకు జూన్ 2024 నుండి భారీ పరిశ్రమల మంత్రిత్వ శాఖ మంత్రిగా హెచ్. డి. కుమారస్వామి & సహాయ మంత్రిగా భూపతిరాజు శ్రీనివాసవర్మ ఉన్నారు.

చరిత్ర

భారీ పరిశ్రమల మంత్రిత్వ శాఖను గతంలో భారీ పరిశ్రమలు & పబ్లిక్ ఎంటర్‌ప్రైజ్ మంత్రిత్వ శాఖ అని పిలిచేవారు. 7 జూలై 2021న పబ్లిక్ ఎంటర్‌ప్రైజెస్ శాఖ (DPE) ఆర్థిక మంత్రిత్వ శాఖకు మార్చబడినందున మంత్రిత్వ శాఖ భారీ పరిశ్రమల మంత్రిత్వ శాఖగా పేరు మార్చబడింది.

నిర్మాణం

అటానమస్ సంస్థలు

భారీ పరిశ్రమల మంత్రిత్వ శాఖ యాజమాన్యం కింద నాలుగు స్వయంప్రతిపత్తి సంస్థలు ఉన్నాయి .

• ద్రవ నియంత్రణ పరిశోధన సంస్థ (FCRI)
• ఆటోమోటివ్ రీసెర్చ్ అసోసియేషన్ ఆఫ్ ఇండియా (ARAI)
• నేషనల్ ఆటోమోటివ్ బోర్డ్ (NAB)
• సెంట్రల్ మాన్యుఫ్యాక్చరింగ్ టెక్నాలజీ ఇన్స్టిట్యూట్ (CMTI)

కేంద్ర ప్రభుత్వ రంగ సంస్థలు

భారీ పరిశ్రమల మంత్రిత్వ శాఖ యాజమాన్యం కింద 40 CPSUలు ఉన్నాయి , వాటిలో 16 పనిచేస్తున్నాయి.

• ఆండ్రూ యూల్ అండ్ కంపెనీ (AYCL)
• భారత్ హెవీ ఎలక్ట్రికల్స్ లిమిటెడ్ (BHEL)
• బ్రైత్‌వైట్, బర్న్ & జెస్సోప్ కన్స్ట్రక్షన్ లిమిటెడ్.
• బ్రిడ్జ్ & రూఫ్ కంపెనీ (ఇండియా) లిమిటెడ్.
• సిమెంట్ కార్పొరేషన్ ఆఫ్ ఇండియా (CCI)
• ఇంజనీరింగ్ ప్రాజెక్ట్స్ (ఇండియా) లిమిటెడ్.(EPI)
• హెవీ ఇంజనీరింగ్ కార్పొరేషన్ లిమిటెడ్ (HEC)
• హెచ్ఎంటి లిమిటెడ్.(ట్రాక్టర్ డివిజన్‌తో హోల్డింగ్ కంపెనీ)
• హెచ్ఎంటి (బేరింగ్స్) లిమిటెడ్ (హెచ్ఎంటి అనుబంధ సంస్థ)
• హెచ్ఎంటి మెషిన్ టూల్స్ (హెచ్ఎంటి అనుబంధ సంస్థ)
• హిందుస్థాన్ సాల్ట్స్ లిమిటెడ్ (HSL)
• సంభార్ సాల్ట్స్ లిమిటెడ్ (SSL) (HSL అనుబంధ సంస్థ)
• ఇన్‌స్ట్రుమెంటేషన్ లిమిటెడ్. కోట (IL)
• నేపా లిమిటెడ్ (NEPA)
• రాజస్థాన్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్‌స్ట్రుమెంట్స్ లిమిటెడ్ (ILK యొక్క అనుబంధ సంస్థ)
• రిచర్డ్‌సన్ & క్రుడాస్ (1972) లిమిటెడ్.(R & C)

పారిశ్రామిక రంగాల నియంత్రణ

భారీ పరిశ్రమల మంత్రిత్వ శాఖచే నియంత్రించబడే పారిశ్రామిక రంగాలు :

• భారీ ఇంజనీరింగ్ పరికరాలు మరియు మెషిన్ టూల్స్ పరిశ్రమ
• భారీ ఎలక్ట్రికల్ ఇంజనీరింగ్ పరిశ్రమ
• ట్రాక్టర్లు మరియు ఎర్త్ మూవింగ్ ఎక్విప్‌మెంట్‌తో సహా ఆటోమోటివ్ సెక్టార్

20 ఉప-విభాగాలు

3 విస్తృత రంగాల క్రింద 20 ఉప-విభాగాలు క్రింది విధంగా ఉన్నాయి:

• బాయిలర్లు
• సిమెంట్ మెషినరీ
• డైరీ మెషినరీ
• ఎలక్ట్రికల్ ఫర్నేస్
• డీజిల్ ఇంజిన్లు
• మెటీరియల్ హ్యాండ్లింగ్ సామగ్రి
• స్టీల్ ప్లాంట్ సామగ్రితో సహా మెటలర్జికల్ మెషినరీ
• ఎర్త్ మూవింగ్ & మైనింగ్ మెషినరీ
• యంత్ర పరికరం
• ఆయిల్ ఫీల్డ్ సామగ్రి
• ప్రింటింగ్ మెషినరీ  
• పల్ప్ & పేపర్ మెషినరీ
• రబ్బరు మెషినరీ
• స్విచ్ గేర్ & కంట్రోల్ గేర్
• ప్లాస్టిక్ ప్రాసెసింగ్ మెషినరీ
• షుగర్ మెషినరీ
• టర్బైన్లు & జనరేటర్ సెట్
• ట్రాన్స్ఫార్మర్లు
• టెక్స్‌టైల్ మెషినరీ
• ఫుడ్ ప్రాసెసింగ్ మెషినరీ

క్యాబినెట్ మంత్రులు

నం.	ఫోటో		మంత్రి (జనన-మరణ) నియోజకవర్గం	పదవీకాలం			రాజకీయ పార్టీ	మంత్రిత్వ శాఖ	ప్రధాన మంత్రి
				నుండి	కు	కాలం
భారీ పరిశ్రమల శాఖ మంత్రి
1			మనుభాయ్ షా (1915–2000) జామ్‌నగర్ ఎంపీ (MoS)	13 జూన్ 1956	30 ఆగస్టు 1956	78 రోజులు	భారత జాతీయ కాంగ్రెస్	నెహ్రూ II	జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ
2			గోవింద్ బల్లభ్ పంత్ (1887–1961) ఉత్తరప్రదేశ్‌కు రాజ్యసభ ఎంపీ	30 ఆగస్టు 1956	14 నవంబర్ 1956	76 రోజులు
3			మొరార్జీ దేశాయ్ (1896–1995) ఎన్నిక కాలేదు	14 నవంబర్ 1956	16 ఏప్రిల్ 1957	153 రోజులు
ఉక్కు & భారీ పరిశ్రమల మంత్రి
4			చిదంబరం సుబ్రమణ్యం (1910–2000) పళని ఎంపీ	10 ఏప్రిల్ 1962	21 నవంబర్ 1963	1 సంవత్సరం, 225 రోజులు	భారత జాతీయ కాంగ్రెస్	నెహ్రూ IV	జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ
ఉక్కు, గనులు & భారీ పరిశ్రమల మంత్రి
(4)			చిదంబరం సుబ్రమణ్యం (1910–2000) పళని ఎంపీ	21 నవంబర్ 1963	27 మే 1964	201 రోజులు	భారత జాతీయ కాంగ్రెస్	నెహ్రూ IV	జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ
				27 మే 1964	9 జూన్ 1964			నంద ఐ	గుల్జారీలాల్ నందా
ఉక్కు & భారీ ఇంజనీరింగ్ మంత్రి
5			సీఎం పూనాచా (1910–1990) మంగళూరు ఎంపీ	14 ఫిబ్రవరి 1969	15 నవంబర్ 1969	274 రోజులు	భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ (ఆర్)	ఇందిరా II	ఇందిరా గాంధీ
6			స్వరణ్ సింగ్ (1907–1994) జుల్లుందూర్ ఎంపీ	15 నవంబర్ 1969	27 జూన్ 1970	224 రోజులు
7			బాలి రామ్ భగత్ (1922–2011) అర్రాకు ఎంపీ	27 జూన్ 1970	15 మార్చి 1971	261 రోజులు
8			మోహన్ కుమారమంగళం (1916–1973) పాండిచ్చేరి ఎంపీ	18 మార్చి 1971	2 మే 1971	45 రోజులు		ఇందిర III
భారీ పరిశ్రమల శాఖ మంత్రి
9			TA పాయ్ (1922–1981) కర్ణాటకకు రాజ్యసభ ఎంపీ	5 ఫిబ్రవరి 1973	10 అక్టోబర్ 1974	1 సంవత్సరం, 247 రోజులు	భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ (ఆర్)	ఇందిర III	ఇందిరా గాంధీ
ఈ వ్యవధిలో మంత్రిత్వ శాఖ రద్దు చేయబడింది
భారీ పరిశ్రమలు & పబ్లిక్ ఎంటర్‌ప్రైజెస్ మంత్రి
10			మనోహర్ జోషి (1937–2024) ముంబై నార్త్ సెంట్రల్ ఎంపీ	13 అక్టోబర్ 1999	9 మే 2002	2 సంవత్సరాలు, 208 రోజులు	శివసేన	వాజ్‌పేయి III	అటల్ బిహారీ వాజ్‌పేయి
11			సురేష్ ప్రభు (జననం 1953) రాజాపూర్ ఎంపీ	9 మే 2002	1 జూలై 2002	53 రోజులు
12			బాలాసాహెబ్ విఖే పాటిల్ (1932–2016) కోపర్‌గావ్ ఎంపీ	1 జూలై 2002	24 మే 2003	327 రోజులు
13			మోహితే సుబోధ్ బాబూరావు (జననం 1961) రామ్‌టెక్ ఎంపీ	24 మే 2003	22 మే 2004	364 రోజులు
14			సంతోష్ మోహన్ దేవ్ (1934–2017) సిల్చార్ ఎంపీ (MoS, I/C 29 జనవరి 2006 వరకు)	23 మే 2004	22 మే 2009	4 సంవత్సరాలు, 364 రోజులు	భారత జాతీయ కాంగ్రెస్	మన్మోహన్ ఐ	మన్మోహన్ సింగ్
15			విలాస్‌రావ్ దేశ్‌ముఖ్ (1945–2012) మహారాష్ట్రకు రాజ్యసభ ఎంపీ	28 మే 2009	19 జనవరి 2011	1 సంవత్సరం, 236 రోజులు		మన్మోహన్ II
16			ప్రఫుల్ పటేల్ (జననం 1957) మహారాష్ట్రకు రాజ్యసభ ఎంపీ	19 జనవరి 2011	26 మే 2014	3 సంవత్సరాలు, 127 రోజులు	నేషనలిస్ట్ కాంగ్రెస్ పార్టీ
17			అనంత్ గీతే (జననం 1951) రాయగడ ఎంపీ	27 మే 2014	30 మే 2019	5 సంవత్సరాలు, 3 రోజులు	శివసేన	మోదీ ఐ	నరేంద్ర మోదీ
18			అరవింద్ సావంత్ (జననం 1951) ముంబై సౌత్ ఎంపీ	31 మే 2019	11 నవంబర్ 2019	164 రోజులు		మోడీ II
19			ప్రకాష్ జవదేకర్ (జననం 1951) మహారాష్ట్రకు రాజ్యసభ ఎంపీ	11 నవంబర్ 2019	7 జూలై 2021	1 సంవత్సరం, 238 రోజులు	భారతీయ జనతా పార్టీ
భారీ పరిశ్రమల శాఖ మంత్రి
20			మహేంద్ర నాథ్ పాండే (జననం 1957) చందౌలీ ఎంపీ	7 జూలై 2021	9 జూన్ 2024	2 సంవత్సరాలు, 338 రోజులు	భారతీయ జనతా పార్టీ	మోడీ II	నరేంద్ర మోదీ
21			హెచ్‌డి కుమారస్వామి (జననం 1957) మాండ్య ఎంపీ	10 జూన్ 2024	ప్రస్తుతం	25 రోజులు	జనతాదళ్ (సెక్యులర్)	మోడీ III

1. ↑ మంత్రిత్వ శాఖ యొక్క సామర్థ్యాలు పరిశ్రమల మంత్రిత్వ శాఖకు బదిలీ చేయబడ్డాయి .

సహాయ మంత్రులు

నం.	ఫోటో		మంత్రి (జనన-మరణ) నియోజకవర్గం	పదవీకాలం			రాజకీయ పార్టీ	మంత్రిత్వ శాఖ	ప్రధాన మంత్రి
				నుండి	కు	కాలం
రాష్ట్ర భారీ పరిశ్రమల శాఖ మంత్రి
1			మనుభాయ్ షా (1915–2000) జామ్‌నగర్ ఎంపీ	30 ఆగస్టు 1956	16 ఏప్రిల్ 1957	229 రోజులు	భారత జాతీయ కాంగ్రెస్	నెహ్రూ II	జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ
స్టీల్ అండ్ హెవీ ఇంజినీరింగ్ రాష్ట్ర మంత్రి
2			KC పంత్ (1931–2012) నైనిటాల్ ఎంపీ	14 ఫిబ్రవరి 1969	27 జూన్ 1970	1 సంవత్సరం, 108 రోజులు	భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ (ఆర్)	ఇందిరా II	ఇందిరా గాంధీ
భారీ పరిశ్రమలు & పబ్లిక్ ఎంటర్‌ప్రైజెస్ రాష్ట్ర మంత్రి
3			వల్లభాయ్ కతీరియా (జననం 1954) రాజ్‌కోట్ ఎంపీ	13 అక్టోబర్ 1999	29 జనవరి 2003	3 సంవత్సరాలు, 108 రోజులు	భారతీయ జనతా పార్టీ	వాజ్‌పేయి III	అటల్ బిహారీ వాజ్‌పేయి
4			సంతోష్ కుమార్ గంగ్వార్ (జననం 1948) బరేలీ ఎంపీ	8 సెప్టెంబర్ 2003	22 మే 2004	257 రోజులు
5			కాంతి సింగ్ (జననం 1957) అర్రా (భారీ పరిశ్రమలు) ఎంపీ	29 జనవరి 2006	6 ఏప్రిల్ 2008	2 సంవత్సరాలు, 68 రోజులు	రాష్ట్రీయ జనతా దళ్	మన్మోహన్ ఐ	మన్మోహన్ సింగ్
6			రఘునాథ్ ఝా (1939–2018) బెట్టియా ఎంపీ	6 ఏప్రిల్ 2008	22 మే 2009	1 సంవత్సరం, 46 రోజులు
7			ప్రతీక్ ప్రకాష్‌బాపు పాటిల్ (జననం 1973) సాంగ్లీ ఎంపీ	28 మే 2009	14 జూన్ 2009	17 రోజులు	భారత జాతీయ కాంగ్రెస్	మన్మోహన్ II
8			అరుణ్ సుభాశ్చంద్ర యాదవ్ (జననం 1974) ఖాండ్వా ఎంపీ	14 జూన్ 2009	19 జనవరి 2011	1 సంవత్సరం, 219 రోజులు
9			సాయి ప్రతాప్ అన్నయ్యగారి (జననం 1944) రాజంపేట ఎంపీ	19 జనవరి 2011	12 జూలై 2011	174 రోజులు
10			పొన్ రాధాకృష్ణన్ (జననం 1952) కన్నియాకుమారి ఎంపీ	26 మే 2014	9 నవంబర్ 2014	167 రోజులు	భారతీయ జనతా పార్టీ	మోదీ ఐ	నరేంద్ర మోదీ
11			జి. ఎం. సిద్దేశ్వర (జననం 1952) దావణగెరె ఎంపీ	9 నవంబర్ 2014	12 జూలై 2016	1 సంవత్సరం, 246 రోజులు
12			బాబుల్ సుప్రియో (జననం 1970) అసన్సోల్ ఎంపీ	12 జూలై 2016	30 మే 2019	2 సంవత్సరాలు, 322 రోజులు
13			అర్జున్ రామ్ మేఘ్వాల్ (జననం 1953) బికనీర్ ఎంపీ	31 మే 2019	7 జూలై 2021	2 సంవత్సరాలు, 37 రోజులు		మోడీ II
రాష్ట్ర భారీ పరిశ్రమల శాఖ మంత్రి
14			కృష్ణన్ పాల్ గుర్జార్ (జననం 1957) ఫరీదాబాద్ ఎంపీ	7 జూలై 2021	9 జూన్ 2024	2 సంవత్సరాలు, 338 రోజులు	భారతీయ జనతా పార్టీ	మోడీ II	నరేంద్ర మోదీ
15			భూపతిరాజు శ్రీనివాస వర్మ (జననం 1967) నరసాపురం ఎంపీ	10 జూన్ 2024	ప్రస్తుతం	25 రోజులు		మోడీ III

ఉప మంత్రులు

నం.	ఫోటో		మంత్రి (జనన-మరణ) నియోజకవర్గం	పదవీకాలం			రాజకీయ పార్టీ	మంత్రిత్వ శాఖ	ప్రధాన మంత్రి
				నుండి	కు	కాలం
ఉక్కు మరియు భారీ పరిశ్రమల డిప్యూటీ మంత్రి
1			ప్రకాష్ చంద్ర సేథి (1919–1996) ఇండోర్ ఎంపీ	8 జూన్ 1962	21 నవంబర్ 1963	1 సంవత్సరం, 166 రోజులు	భారత జాతీయ కాంగ్రెస్	నెహ్రూ IV	జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ
ఉక్కు, గనులు మరియు భారీ ఇంజనీరింగ్ డిప్యూటీ మంత్రి
(1)			ప్రకాష్ చంద్ర సేథి (1919–1996) ఇండోర్ ఎంపీ	21 నవంబర్ 1963	27 మే 1964	201 రోజులు	భారత జాతీయ కాంగ్రెస్	నెహ్రూ IV	జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ
				27 మే 1964	9 జూన్ 1964			నంద ఐ	గుల్జారీలాల్ నందా
ఉక్కు మరియు భారీ ఇంజనీరింగ్ డిప్యూటీ మంత్రి
2			మహ్మద్ షఫీ ఖురేషి (1928–2016) అనంతనాగ్ ఎంపీ	14 ఫిబ్రవరి 1969	18 మార్చి 1971	2 సంవత్సరాలు, 77 రోజులు	భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ (ఆర్)	ఇందిరా II	ఇందిరా గాంధీ
				18 మార్చి 1971	2 మే 1971			ఇందిర III
భారీ పరిశ్రమల శాఖ ఉప మంత్రి
3			సిద్ధేశ్వర ప్రసాద్ (1929–2023) నలంద ఎంపీ	5 ఫిబ్రవరి 1973	9 నవంబర్ 1973	277 రోజులు	భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ (ఆర్)	ఇందిర III	ఇందిరా గాంధీ
4			చౌదరి దల్బీర్ సింగ్ (1926–1987) సిర్సా ఎంపీ	9 నవంబర్ 1973	10 అక్టోబర్ 1974	335 రోజులు