గంటె భాగవతులు

శాస్త్రీయంగా యక్షగానాలను ప్రదర్శించే కూచిపూడి వారు వేరు. జీవనోపాధిగా మిగిలిన ఈ కళను నమ్ముకొని జీవ యాత్ర కొనసాగిస్తున్న ఈ సంచార తెగ వేరు. వీరు తెలగ దాసరులు . తెలంగాణా లోని నల్లగొండ, ఖమ్మం, వరంగల్, హైదరాబాదు జిల్లాలలో ఎక్కువగా నివసిస్తున్నారు.

గంటె భాగవతులు

వీరిని గంటే భాగవతులని కూడా పిలుస్తారు. పెట్రో మాక్సు లైట్ల, ఎలక్ట్రిక్ లైట్లు లేని ఆ రోజుల్లో పెద్ద పెద్ద గరిటెల్లో ఆముదం పోసి అందులో వత్తుల్ని నానబెట్టి వెలిగించి ఆ వెలుగులో వీధి నాటకాలను ప్రదర్శించే వారట. అందుకే వీరికి గంటే భాగవతులనే పేరు కూడా వచ్చింది. నాగరికత పెరిగిన తరువాత అనేక కళలు ఎలా కాలగర్భంలో కలిసి పొయ్యాయో ఈ కళ కూడా నానాటికి నశించి పోతూ ఉంది. ప్రయాణ సౌకర్యాలు సరిగా లేని ఆ రోజుల్లో ఈ ప్రదర్శనాలను చూడటానికి పల్లెల ప్రాంతాల నుండి ప్రజలు తండోప తండాలుగా వచ్చి ఈ ప్రదర్శనం చూసి ఆనందించే వాళ్ళు. అయినా ఈ కళ ఏ ఆదరణా నోచుకోక పోయినా ఇంకా కొన వూపిరితో కొట్టుకుంటూ ఉంది.

వారి ప్రదర్శనలు

గంటే భాగవతులు, రామనాటకం. సావిత్రి, సారంగ ధర, గయోపాఖ్యానం, లక్షణ భరణీయం, శశి రేఖా పరిణయం, గరుడాచలం, ప్రహ్లద, జయంత, సయపాల, సిరియాళ, గజగౌరి, అదృష్ట బాల చంద్ర మొదలైన పౌరాణిక జానపద యక్ష గానాలను ప్రదర్శిస్తారు. సంక్రాంతి మొదలు ఉగాది వరకూ రోజు విడిచి రోజు ప్రదర్శనాలు జరుగుతాయి. పల్లెల్లో వున్న మోతుబరి ఆసాములు ఇరవై ముప్పై రూపాయలిచ్చి, ప్రద్రర్శనాలను ఏర్పాటు చేస్తారు. గ్రామ ప్రజలందరూ ఉచితంగానే ఈ ప్రదర్శనాలను చూచి ఆనందిస్తారు. పర్వదినాలలో కూలీలు కూడా వీరి చేత నాటకాలు వేయిస్తారు.

దేశ సంచారులు

వీరి వీధి నాటకాలు తోలు బొమ్మలాట లను పోలి వుంటాయి. బొమ్మ లాటల్లో గందోళి గాడు బంగారక్క బొమ్మల రూపంలో హాస్యాన్ని అందిస్తే, ఈ నాతకాలలో గందోళిగాడు, బంగారక్క పాత్రలను మనుషులే ధరించి హాస్యాన్ని అందిస్తారు. ప్రతి జట్టుకు పది మంది కళాకారు లుంటారు. ఒక కుటుంబంగా వుండి ప్రదర్శనల లిచ్చుకుంటూ ఒక వూరి నుండి మరో వూరికి పోతూ వుంటారు. ప్రదర్శనానికి అండగా హార్మోని యాన్ని శృతిగా వాడుకుంటూ మద్దెల తాళాల సహాయంతో వేష ధారులు శ్రావ్యంగా కీర్తనలు పాడుతూ ప్రేక్షకులను ఆనంద పరుస్తారు.

నేపథ్యంలో,ఉపోద్ఘాతం

వీరి ప్రదర్శనాల్లో ఒక పాత్ర రంగ ప్రవేశం చేసే ముందు, తెర లోనే చాల సేపటి వరకూ వుండి ఉపోధ్ఘాతం వినిపించటం వీరి సాంప్రదాయం. రంగం మీదనున్న పాత్ర ధారి ఆలపించే కీర్తనలను పునరుక్తిగా తక్కిన కళాకారులు సామూహింగా గానం చేస్తారు. కీర్తనలలోని సాహిత్యానికి అనుగుణంగా అభినయిస్తూ, ప్రేక్షకులను మంత్ర ముద్ఘుల్ని చేస్తారు. పురుషులే స్త్రీ పాత్రలను ధరిస్తారు. వీరి ప్రదర్శనాల్లో పాఅత్రలు ధరించిన ముని వంపుల గ్రామానికి చెందిన రావుల కోదండం, బసవ బోయిన సవారి రాజు నాయక పాత్రల్లోనూ, మాదగాని పాపయ్య స్త్రీ పాత్రలోనూ ప్రసిద్దులని గర్వంగా చెప్పుకుంటారు. వీరి స్త్రీలు తట్ట నెత్తిన పెట్టుకుని, అద్దాలు, దువ్వెనలు, సబ్బులు, గాజులు, రిబ్బన్లు, పౌదర్లు, పిన్నులు మొదలైన స్త్రీలకు కావలసిన వస్తువుల్ని అమ్ముకుంటూ, కుటుంబ పోషణ భారాన్ని పంచు కుంటారు. పూర్వం ఈ భాగవతులకు భూస్వాములు, జమీందారులు మడి మాన్యాలిచ్చి ప్రోత్స హించేవారు. ఈ నాడు ఆ మాన్యాల నన్నిటినీ పోగొట్టుకుని నూన్య హస్తాలతో దుర్బరమైన పేదరికాన్ని అనుభవిస్తున్నారని ఒక వ్వసంలో దిలావర్ గారు ఉదహరించారు.

దాసర్లు

తెలంగాణా లోని దాసర్లు సర్కాంధ్రలో దాసర్లు కారు. సర్కారాంధ్రలో బిక్షమెత్తె హరి దాసుళ్ళు, వైద్యం చేసే హరిజన దాసర్లూ (దాసుళ్ళు) ఉన్నారు. తెలంగాణాలోని వారు హరిజనులకు గురువులు. వీరిని మిత్తుల అయ్య వార్లు అంటారు. సర్కారాంధ్రలో వైష్ణవ గురువులకు ఎంత గౌరవం వుండేదో, ఈ మిత్తుల అయ్యవార్లకు తెలంగాణా హరి దాసుల్లో అంత గౌరవం ఉంది. వీరు కేవలం గురువులే కాక, వీరిలో చాలమంది కళాకారులు కూడా. వీరు వీధి నాటకాలు ఆడతారు. వీరి ముఖ్య నాటకం గరుడాచలం. వీరి వద్ద ఒక విధమైన తంబురా వుంటుంది. దాన్నిసన్నని గజ్జెలతో వాయిస్తారు. దాని నుండి తంబురా ధ్వనే కాకుండా, మృదంగ ద్వని కూడా వస్తుంది. వీరిలో కొంత మంది సాంప్రదాయక యక్ష గానాన్ని కూడా ప్రదర్శిస్తారు.

సూచికలు

• తెలుగు విశ్వవిద్యాలయం, హైదరాబాదు వారు 1992 సంవత్సరంలో ముద్రించిన డా. మిక్కిలినేని రాధాకృష్ణ మూర్తి గారు రచించిన తెలుగువారి జానపద కళారూపాలు,